ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ

Α 350-431 ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΑΧΙΛΛΕΑ- ΘΕΤΙΔΑΣ

18 Δεκεμβρίου 2020 ΑΡΚΟΥΛΗ ΕΛΕΝΗ

ΤΟ ΚΛΑΜΑ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥ  ΗΡΩΑ

Ο Αχιλλέας είναι  μόνος  κι αντιμέτωπος με την αδυναμία του. Αποσύρεται στην ακρογιαλιά, κλαίει και ζητάει σαν παιδί τη βοήθεια της μητέρας του. Η εικόνα αυτή δεν είναι ασυμβίβαστη με τον επικό ήρωα, ο οποίος τη μια στιγμή μεγαλουργεί ως υπεράνθρωπος στη μάχη και την άλλη παρουσιάζεται στα ανθρώπινα μέτρα τρωτός και αδύναμος χωρίς να ντρέπεται να δείξει ότι είναι άνθρωπος και να κλάψει.

ΓΙΑΤΙ Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΓΙΝΕΤΑΙ ΣΤΟ ΑΚΡΟΓΙΑΛΙ;

• Ο Αχιλλέας θέλει να απομονωθεί, αφού θα ανοίξει την καρδιά του.
• Ο Αχιλλέας θέλει απόλυτη ηρεμία.
• Απευθύνεται σε θαλάσσια θεότητα
• Είναι ιδιαίτερη η σχέση του Έλληνα με τη θάλασσα στην οποία απέδιδε και καθαρτικές ιδιότητες.

ΑΛΛΕΣ ΠΡΟΣΕΥΧΕΣ:

• του Χρύση στον Απόλλωνα (Α 365-46)
• του  Τηλέμαχου στην Αθηνά ( Οδύσσεια, β 260-269)

ΤΑ ΠΑΡΑΠΟΝΑ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ:

• Άδικη μοίρα (κοντόχρονος).
• Ευθύνη του Δία για ατίμωση.
• Απαίτηση για την τιμή που του αξίζει ως αντιστάθμισμα της σύντομης ζωής του.
• Εμμονή στην αξία της τιμής (τιμήν, τιμήσει ατίμασε στ. 355-356)

ΓΙΑΤΙ  Η ΘΕΤΙΔΑ ΕΙΝΑΙ Η ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΕΡΗ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΑΙΤΗΜΑΤΟΣ

• Ο Δίας της χρωστάει χάρη (προσφορά και ανταπόδοση).
• Είναι η μητέρα του και θα κάνει τα πάντα γι΄ αυτόν.

ΓΙΑΤΙ Η ΘΕΤΙΔΑ, ΑΝ ΚΑΙ  ΩΣ ΘΕΑ ΞΕΡΕΙ ΤΑ ΠΑΝΤΑ,  ΡΩΤΑ ΤΟΝ ΑΧΙΛΛΕΑ ΤΙ ΤΟΥ ΣΥΝΕΒΗ;

• Για να δώσει την ευκαιρία στον γιο της να εκτονωθεί.
• Για να ακουστεί η άποψη του ήρωα για όσα έγιναν.

ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΘΕΤΙΔΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΚΥΜΑΤΑ: Αναδύεται σαν  ομίχλη  (ταιριάζει  στην θάλασσα όπου κατοικεί η Θέτιδα) και μας παραπέμπει σε ανατολίτικα παραμύθια.

ΔΟΜΗ  ΛΟΓΩΝ ΑΧΙΛΛΕΑ:

Α) Αφήγηση γεγονότων από την πλευρά του. Επικεντρώνεται στα σημεία που  εμφανίζουν τον ίδιο αδικημένο και τον Αγαμέμνονα ασεβή. Παραλείπει τη δική του  αυθάδικη συμπεριφορά και παρουσιάζει με υποκειμενικό τρόπο τα περιστατικά. Παρουσιάζει τον εαυτό του καλοπροαίρετο, αθώο, αδικημένο και ατιμασμένο.

Β) Το αίτημά του. Αν και φαίνεται αρχικά ως φυσιολογική ανάγκη παιδιού, έπειτα γίνεται απαίτηση εγωιστική, εκδικητική και απάνθρωπη (να χαθούν ζωές συμπατριωτών του για να εκδικηθεί τον Αγαμέμνονα). Τυφλωμένος από το μίσος, δεν υπολογίζει καθόλου την απόφαση του Δία για νίκη των Αχαιών.

ΕΙΡΩΝΕΙΑ: στ. 411 «..για να χαρούν τον βασιλιά τους.». Εδώ ειρωνεύεται τον Αγαμέμνονα και τους Αχαιούς.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ –ΥΠΟΣΧΕΣΗ ΘΕΤΙΔΑΣ:

• Θρηνεί που ο γιος της είναι κοντόχρονος.
• Εκδηλώνει την πίκρα της με αντιηρωικό ξέσπασμα («μακάρι ο γιος της να απείχε από τον πόλεμο…»)
• Χωρίς να εξετάσει αν το αίτημα είναι δίκαιο ή άδικο, του υπόσχεται ότι η ίδια θα παρακαλέσει τον Δία.
• Παίρνει το μέρος του Αχιλλέα και επικροτεί την απόφασή του να κρατηθεί μακριά από τον πόλεμο.

ΡΟΛΟΣ ΘΕΤΙΔΑΣ:

• Μας μεταφέρει από την πολεμική ατμόσφαιρα του στρατοπέδου  σε  μια οικογενειακή σκηνή.
• Γνωρίζουμε μια άγνωστη πτυχή του Αχιλλέα: είναι ένα παραπονεμένο παιδί που το πλήγωσαν
• Προβάλλει το ολιγόχρονο της ζωής του Αχιλλέα και  έτσι προξενεί τη συμπάθεια των θεατών προς αυτόν.

ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΘΕΤΙΔΑΣ

Ανθρωπομορφισμός: Η Θέτιδα παρουσιάζεται ως επιβλητική γυναίκα (σεπτή)  που  ταράζεται από το κλάμα του παιδιού της, τον χαϊδεύει τρυφερά ακούει την αφήγησή του (αν και τα ξέρει όλα), λειτουργεί με υποκειμενικά κριτήρια και γενικά  συμπεριφέρεται ως άνθρωπος.

ΘΕΪΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΘΕΤΙΔΑΣ: Ζει στα βάθη της θάλασσας και εμφανίζεται σαν ομίχλη, γνωρίζει όλα όσα συνέβησαν στο στρατόπεδο των Αχαιών, γνωρίζει τη μοίρα του παιδιού της, στο παρελθόν έσωσε τον Δία, μπορεί να φτάσει στον Όλυμπο και να ζητήσει χάρη από τον Δία.

ΕΝΝΟΙΑ ΤΙΜΗΣ:

• Η ανδρεία εξασφάλιζε τιμή για τον ομηρικό ήρωα.
• Τα λάφυρα αποτελούσαν αναγνώριση της ανδρείας και η αφαίρεσή τους προσβολή της τιμής. Όσο πιο σπουδαίος ήταν ο ήρωας, τόσο πιο μεγάλης αξίας ήταν τα λάφυρα.
• Τρεις φορές ο Αχιλλέας στην προσευχή του αναφέρεται στην τιμή (354-355) και μάλιστα σαν κάτι που του οφείλει ο Δίας. Στον στίχο 356 αναφέρει την ατίμωσή του αφού ο Αγαμέμνονας του πήρε το τιμητικό δώρο.
• Αντιστάθμισμα στη σύντομη ζωή του θα είναι η αποκατάσταση της τιμής του.
• Η τιμή στη δημοκρατική Αθήνα του 5^ου αιώνα συνδεόταν στη συμμετοχή του πολίτη στις δημοκρατικές διαδικασίες και στα αξιώματα. Άτιμος ήταν αυτός που στερούνταν τα πολιτικά του δικαιώματα.

ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

354-355: Με την αναφορά στον Δία, προοικονομείται  το αίτημα που θα του υποβληθεί.

394: Προοικονομείται  η πραγματοποίηση του αιτήματος.

396: Προοικονομείται  η εξαργύρωση της ευεργεσίας.

410-413: Προοικονομούνται  οι  ήττες και οι μελλοντικές σφαγές των Αχαιών.

ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ

365-393: Ο Αχιλλέας εκθέτει όσα έχουν προηγηθεί και αυξάνει την αδημονία και το ενδιαφέρον των ακροατών.

424-427:το ταξίδι των θεών στη χώρα των Αιθιόπων (αυξάνει την αγωνία του Αχιλλέα και χαλαρώνει τους ακροατές από την ένταση των σκηνών) .

ΒΟΗΘΗΤΙΚΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΥΛΙΚΟ

Η ΙΚΕΣΙΑ

Η Ικεσία ήταν θεσμός στην Αρχαία Ελλάδα και οι ικέτες προστατεύονταν από έναν άγραφο νόμο. Προστάτης των ικετών θεωρούνταν ο Ικέσιος Δίας.  Ο ικέτης είχε διαπράξει συνήθως έγκλημα ή σοβαρό αδίκημα, είχε παραβιάσει πολιτικό ή ηθικό νόμο. Για ασυλία προσέτρεχε στον βωμό ενός ναού ή στην εστία της οικίας ενός ισχυρού άνδρα. Στο χέρι του κρατούσε σύμβολο της δυστυχής του θέσης, ένα κλαδί ελιάς περιτυλιγμένο με άσπρο μαλλί προβάτου, την Ικετηρία.

Η Ικεσία στην Ιλιάδα συνδέεται με το ευρύτερο θέμα του θανάτου. Ο ικέτης παρακαλά άμεσα ή έμμεσα τον άνθρωπο από τον οποίο εξαρτάται η ζωή του ή το θεό να τον βοηθήσει να αποφύγει το θάνατο.

Τυπικό σχήμα της ικεσίας στην Ιλιάδα:

α. σωματικές εκφράσεις

γονάτισμα του ικέτη και άγγιγμα των γονάτων του ικετευόμενου και της γενειάδας του, αν πρόκειται για άνδρα,

προσφορά δώρων και υπόσχεση μελλοντικών δώρων.

β. λεκτικό σχήμα

• επίκληση
• χαρακτηριστικά επίθετα – αρμοδιότητες του θεού
• υπενθύμιση παλαιότερων προσφορών του θνητού
• αίτημα

Το τυπικό αυτό σχήμα δεν τηρείται πάντοτε και η παράβασή του εξυπηρετεί κάθε φορά το σκοπό του ποιητή που ξέρει να το ποικίλει για να αποφεύγει τη μονοτονία της επανάληψης.

H ικεσία παρουσιάζεται θεοποιημένη στην Ιλιάδα: εκπροσωπείται από τις Παράκλησες («Λιταί») και η προσβολή τους (= η άρνηση του αιτήματος του ικέτη) επιφέρει τιμωρία στον άνθρωπο που δε σέβεται τη θεϊκή τους υπόσταση.

ΘΕΤΙΔΑ

Θεότητα της θάλασσας, η πανέμορφη κόρη του Νηρέα και της Δωρίδας, η Θέτιδα ήταν η ομορφότερη και η πιο καλοσυνάτη από τις πενήντα Νηρηίδες.

Τη Θέτιδα τη μεγάλωσε η Ήρα προορίζοντάς τη για γυναίκα του Πηλέα του γενναίου βασιλιά των Μυρμιδόνων. Η Θέτιδα όμως με κανένα λόγο δε δεχόταν να πάρει θνητό σύζυγο, αλλά όταν η προφητική θεά αποκάλυψε σ’ ένα συνέδριο των αθανάτων, ότι ο γιος που έμελλε να γεννηθεί από τη Θέτιδα θα γινόταν μεγαλύτερος και δυνατότερος από το Δία, οι θεοί αποφάσισαν να την παντρέψουν με θνητό.

Ο Πηλέας καταδίωκε παντού την όμορφη θεά που του ξέφευγε, αλλάζοντας διαρκώς μορφές. Άλλοτε γινόταν φωτιά και νερό, άλλοτε λιοντάρι και φίδι. Αλλά ο Πηλέας δεν το έβαζε κάτω. Εξημέρωσε το ένα μετά το άλλο καθένα από τα θηρία και βγήκε νικητής, κερδίζοντας με το θάρρος του την ωραία Θέτιδα.

Οι γάμοι του Πηλέα και της Θέτιδας έγιναν στην κορυφή του Πηλίου μέσα στη σπηλιά του Κενταύρου Χείρωνα και παραβρέθηκαν όλοι οι θεοί από τον Όλυμπο.

Ο Ποσειδώνας έκανε δώρο στον Πηλέα ένα ζευγάρι αθάνατα άλογα, άλλοι θεοί του έδωσαν λαμπρά και ανίκητα όπλα, που τα κληρονόμησε ο γιος του ο Αχιλλέας, ενώ ο Κένταυρος του έδωσε ένα περίφημο δόρυ, που στον τρωικό πόλεμο έκανε περίφημα κατορθώματα. Τη χαρά της γιορτής τη ζωογονούσαν η κιθάρα του Απόλλωνα και τα τραγούδια των μουσών. Οι Μοίρες προφήτευαν την ένδοξη τύχη του παιδιού που θα γεννιόταν.

Η Θέτιδα για να κάνει το γιο της άτρωτο, τον βύθισε μέσα στα νερά της Στύγας, που έκαναν το σώμα του άτρωτο, εκτός από τις φτέρνες που απ’ αυτές τον κρατούσε η μητέρα του. Ο Πηλέας, νομίζοντας ότι η Θέτιδα ήθελε να πνίξει το παιδί, την έδιωξε από το παλάτι του. Παρόλα αυτά η Θέτιδα αγρυπνούσε διαρκώς για το γιο της από τη θαλάσσια κατοικία της.

Οι αγαθοεργίες της Θέτιδας είναι πολλές, όπως η βοήθεια που πρόσφερε στους Αργοναύτες που κινδύνευαν, η διάσωση της Δανάης, η σωτηρία του Ήφαιστου, όταν τον έριξε η μητέρα του στη θάλασσα από τον Όλυμπο.

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΤΑΠΟΔΟΣΗΣ
Στην ομηρική εποχή οι θεοί δεν ενεργούν με γνώμονα την ηθική ούτε παρουσιάζονται ως φύλακες του νόμου και υπερασπιστές του δικαίου. Όταν ο Χρύσης, πληγωμένος από την προσβλητική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα, ζήτησε από τον Απόλλωνα να σκορπίσει θανατικό στους Αχαιούς, δεν επικαλέστηκε την αδικία που έγινε σε βάρος του αλλά τη συνολική προσφορά του στο θεό. Έτσι και ο Αχιλλέας που ζητάει μέσω της Θέτιδας από το Δία να φέρει καταστροφή στους Αχαιούς, δεν προβάλλει κανέναν ηθικό κανόνα και το αίτημα του δε στηρίζεται στο δίκιο του. Αυτό που θα ζητήσει η Θέτιδα από το Δία είναι να της ξεπληρώσει μια παλιά μεγάλη υποχρέωση του, την αποτελεσματική βοήθεια που του πρόσφερε κάποτε, όταν ο αρχηγός των θεών είχε βρεθεί σε πολύ δύσκολη θέση. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι στις σχέσεις ανθρώπων και θεών (αλλά και στις μεταξύ των θεών σχέσεις), ισχύει η αρχή της προσφοράς και της ανταπόδοσης, η οποία δημιουργεί υποχρεώσεις και στα δύο μέρη και παραπέμπει σε συμφεροντολογική συναλλαγή.

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ

Ομοιότητες θεών και ανθρώπων
Οι θεοί διοικούνται όπως οι άνθρωποι της ομηρικής εποχής: κάποιος ασκεί την εξουσία αυταρχικά και οι άλλοι υποτάσσονται σ’ αυτόν.
Σέβονται τους ιεραρχικά ανωτέρους τους (εμπρός εις τον πατέρα όλοι θεοί σηκώθηκαν).
Και οι θεοί συγκεντρώνονται γύρω από κοινά τραπέζια, συζητούν, σκέφτονται κτλ..
Έχουν και οι θεοί συναισθηματικό κόσμο: ζηλεύουν, εκνευρίζονται, οργίζονται, φοβούνται, στενοχωριούνται, χαίρονται. Έχουν και οι θεοί αδυναμίες και κακίες σαν εκείνες των ανθρώπων: καβγαδίζουν, γίνονται καχύποπτοι, απειλούν, χειροδικούν.
Οι θεοί δεν είναι παντογνώστες, όπως και οι άνθρωποι (η Ήρα, αν και θεά, δε γνωρίζει τους στοχασμούς του Δία).
Ο συζυγικός τους βίος είναι όπως εκείνος των ανθρώπων: τα αντρόγυνα δε ζουν πάντοτε αρμονικά, οι γυναίκες υποπτεύονται τους άντρες τους και τους κάνουν συζυγικές σκηνές, ενώ εκείνοι συμπεριφέρονται σ’ αυτές αυταρχικά, φτάνοντας ως το βίαιο ξυλοδαρμό.
΄Εχουν και οι θεοί ανάγκη από πιοτό. Οι θεοί στον Όλυμπο ζουν και συμπεριφέρονται όπως οι βασιλικές οικογένειες της εποχής.
Διαφορές των θεών από τους ανθρώπους
Οι θεοί ζουν μέσα στην ευδαιμονία, ανέμελοι, απαλλαγμένοι από βιοτικές μέριμνες (η απασχόληση τους με τις έγνοιες των ανθρώπων δεν τους βγάζει για πολύ από την ευδαιμονία τους).
Έχουν υπερφυσικές ικανότητες,
Οι θεοί δεν πίνουν νερό ή κρασί παρά μόνο νέκταρ.

ΠΗΓΕΣ

Ομηρικά Έπη:Ιλιάδα (Ο.Ε.Δ.Β.)

Το βιβλίο του Εκπαιδετικού

http://efivoidimosiografoi.pbworks.com/f/valia1.jpg

http://filologies.blogspot.gr/2008/11/blog-post_25.html

http://www.livepedia.gr/index.php/%CE%98%CE%AD%CF%84%CE%B9%CE%B4%CE%B1

http://www.hellinon.net/Aneotera/Ikesia.htm

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  ΙΛΙΑΔΑ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ .