ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ

Α 189-245 Η επέμβαση της Αθηνάς (σχόλια)

4 Δεκεμβρίου 2020 ΑΡΚΟΥΛΗ ΕΛΕΝΗ

Α 189-245 Η επέμβαση της Αθηνάς

ΣΧΟΛΙΑ
Η ΑΜΦΙΤΑΛΑΝΤΕΥΣΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ (189-193)
Μετά την απειλή του Αγαμέμνονα ότι θα πάρει ο ίδιος με τα χέρια του την Βρισηίδα, ο Αχιλλέας βρίσκεται σε δίλημμα. Αν σκοτώσει τον Αγαμέμνονα, θα ηρεμήσει η ψυχή του και λειτουργεί ως πραγματικός ήρωας που προασπίζεται την τιμή του (νικά το συναίσθημα). Αν ελέγξει την οργή του, καταπιέζεται, ταπεινώνεται και δείχνει ψυχικό μεγαλείο (νικά η λογική). Τελικά αποφασίζει σαν ήρωας και πιάνει το σπαθί για να τον σκοτώσει.
Η ΑΘΗΝΑ ΩΣ «ΑΠΟ ΜΗΧΑΝΗΣ ΘΕΟΣ»
Ο ποιητής προβάλλει την ηρωική διάσταση του Αχιλλέα, αφού τραβά το σπαθί του να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα. Όμως αν σκοτωθεί ο Αγαμέμνονας, δεν μπορεί να εξελιχθεί η πλοκή του έργου (επική οικονομία ). Γι’ αυτό ο ποιητής επιλέγει ως λύση τον «από μηχανής» θεό. Η εξέλιξη δηλαδή της υπόθεσης περνάει στα χέρια των θεών και συγκεκριμένα της Αθηνάς που μεταφέρει εντολή της Ήρας. Έτσι ο Αχιλλέας δεν σκοτώνει λόγω εντολής της Αθηνάς και όχι από δειλία. Με αυτό τον τρόπο, η υπόθεση οδηγείται εκεί που θέλει ο ποιητής.
ΑΠΟ ΜΗΧΑΝΗΣ ΘΕΟΣ
Ένας θεός που παρουσιαζόταν από ειδικό μηχάνημα στο αρχαίο θέατρο και με την παρέμβασή του έδινε λύση στο δράμα σε μια δύσκολη στιγμή. Γενικά, έτσι ονομάζουμε την επέμβαση ενός θεού που δίνει λύση στο αδιέξοδο ή υπηρετεί την πλοκή του έργου. Έτσι το έπος αποκτά δραματικότητα και γίνεται πιο ενδιαφέρον.

ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ ΑΘΗΝΑΣ (198-201)
Είναι μια ενδιαφέρουσα οπτική και κινητική εικόνα της Αθηνάς που αρπάζει τα μαλλιά του Αχιλλέα, την ώρα που αυτός τραβά το σπαθί του. Με την επιφάνεια της θεάς:

α) ο ποιητής δίνει λύση στο αδιέξοδο (το έργο θα τελείωνε πρόωρα αν σκοτωνόταν ο Αγαμέμνονας),

β)εξυπηρετεί την πλοκή και

γ)σπάει τη μονοτονία της συνέλευσης.
ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΑΧΙΛΛΕΑ (200-206)
Ο Αχιλλέας ξαφνιάζεται από την επέμβαση της Αθηνάς, εκφράζει τα παράπονά του και δηλώνει την απόφασή του να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα ( ως ήρωας).
ΤΡΟΠΟΙ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ ΣΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ
α)ενανθρώπιση ή μεταμόρφωση (όταν η εμφάνιση των θεών γίνεται με μορφή ανθρώπου)               β)επιφάνεια (όταν, κατά την εμφάνιση των θεών, αποκαλύπτεται η θεϊκή τους ιδιότητα)
γ)αθέατη θεϊκή βοήθεια.

Η ΣΥΜΒΟΥΛΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (207-215)
 Τονίζει την εντολή της Ήρας για να δεσμεύσει τον ήρωα ακόμη περισσότερο.
 Αποτελεί προσήμανση (213-215), καθώς αναφέρεται πως οι Αχαιοί με πλούσια δώρα κάποτε θα παρακαλούν τον Αχιλλέα να μπει στη μάχη.
Η ΥΠΑΚΟΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ
 Αναδεικνύει την αμφίδρομη (ανταλλακτική) σχέση θεών – ανθρώπων. Ο Αχιλλέας υπακούει ώστε και η Αθηνά να εισακούσει αργότερα τις εκκλήσεις του ( γνωμικό στίχου 219 «όπου υπακούει στους θεούς κι αυτοί τον εισακούουν») .
 Είναι αναμενόμενη μιας κι ο Αχιλλέας έχει την τιμή μιας άμεσης επικοινωνίας με τις θεές.
 Αποδεικνύει την ευσέβειά του.
Η ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ ΣΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
Ο στρατός δεν είδε την Αθηνά. Άρα στα μάτια του ο Αχιλλέας φαίνεται να υποχωρεί. Για να διατηρήσει το γόητρό του, ο Αχιλλέας: α)εκστομίζει βαριές βρισιές και κατηγορίες και β) όλο το πάθος και τον θυμό του κατά του Αγαμέμνονα, το μεταφέρει στους Αχαιούς, καθώς ορκίζεται πως θα τους εγκαταλείψει στο έλεος του Έκτορα.
ΥΒΡΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΑΧΙΛΛΕΑ (224-233)
Φτάνει στην υπερβολή για να ισορροπήσει την ικανοποίηση που θα ένιωθε αν σκότωνε τον Αγαμέμνονα).Τον αποκαλεί προσβλητικά μέθυσο, σκυλόματο (= αναιδή), δειλό (με καρδιά ελάφου) και λαοφάγο (τρώει τα αγαθά του λαού του).Εκφράζει παράπονα κατά των Αχαιών ( 232-233 «κυβερνάς αχρείους»). Πράγματι οι Αχαιοί δεν αντιδρούν στις αδικίες του Αγαμέμνονα ούτε και παρηγορούν τον Αχιλλέα. Ίσως τους βολεύει η εξέλιξη, γιατί γλίτωσαν την αρπαγή του δικού τους δώρου. Επίσης, προοικονομείται η αδιαφορία του ήρωα όταν οι Αχαιοί θα βρεθούν στη μανία του Έκτορα.
Ο ΟΡΚΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ (234-245):
• Αποτελεί προοικονομία για τον θάνατο των Αχαιών από την ορμή του Έκτορα, την αδυναμία του Αγαμέμνονα να τους βοηθήσει και την άρνηση του Αχιλλέα να τους σώσει.
• Ορκίζεται στο ραβδί του που είναι σύμβολο της εξουσίας και του βασιλικού αξιώματος (που κανονικά αποδίδει και δικαιοσύνη), ώστε ο όρκος του να είναι μέγας (επίσημος και δεσμευτικός).
• Χρησιμοποιεί το σχήμα του αδυνάτου (234-245).
ΤΟ ΣΧΗΜΑ ΤΟΥ ΑΔΥΝΑΤΟΥ
Το σχήμα αυτό, γνωστό και από τα δημοτικά τραγούδια (βλέπε παράλληλα κείμενα σελίδας 31) εκφράζει το απραγματοποίητο. Σύμφωνα με αυτό, όταν θέλουμε να δηλώσουμε ότι κάτι δε θα πραγματοποιηθεί σε καμία περίπτωση, το συσχετίζουμε με κάτι άλλο, που είναι πιο γνωστό και λειτουργεί νομοτελειακά. Έτσι ο Αχιλλέας δηλώνει πως θα ξαναβγεί στον πόλεμο, μόνο όταν το ξύλινο σκήπτρο του βγάλει φύλλα και κλαδιά.
ΗΘΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΑΧΙΛΛΕΑ
Ασυμβίβαστος αρχικά, ευσεβής και πιστός έπειτα, οξύτατος και υπερβολικός στον λόγο του προς τον Αγαμέμνονα, εκδικητικός με τον όρκο του, πικραμένος και περιφρονητικός προς τους Αχαιούς.
ΤΥΠΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ: λευκοχέρα Ήρα, φτερωμένα λόγια, αιγιδοφόρος Δίας, γλαυκόφθαλμη Αθηνά, φτεροπόδης Πηλείδης κλπ. Ο ρόλος τους είναι άλλοτε τυπικός και άλλοτε ουσιαστικός γιατί ενισχύουν το νόημα της φράσης ή προσθέτουν αισθητική απόλαυση. Επιπλέον ως στοιχεία τυπικών στίχων διευκολύνουν την απομνημόνευση των αοιδών.

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  ΙΛΙΑΔΑ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ .