ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ

ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΠΑΡΑΛΟΓΕΣ

25 Σεπτεμβρίου 2018 ΑΡΚΟΥΛΗ ΕΛΕΝΗ

ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

   Τα δημοτικά τραγούδια αποτελούν δημιουργήματα του λαού και συνδέονται με τη μουσική και τον χορό. Διακρίνονται για την τολμηρή σύλληψη του θέματος, την παραστατικότητα, την ποικιλία των εικόνων και τη λιτότητα του λόγου.

Το δημοτικό τραγούδι κατέχει ιδιαίτερη θέση στη νέα ελληνική λογοτεχνία, καθώς «είναι το μέσο, με το οποίο ο λαός έδωσε την εγκυρότερη έκφραση στον κόσμο του και στο πρόσωπό του». Δεν είναι δημιούργημα ενός ατόμου, αλλά πλάθεται από τον ίδιο το λαό. Αυτοσχέδιοι στιχουργοί συνέθεταν τραγούδια που στη συνέχεια διαδίδονταν προφορικά. Για το λόγο αυτόν τα δημοτικά τραγούδια δε διασώζονται σε μία μόνο μορφή, αλλά σε πολλές παραλλαγές ανάλογα με τον τόπο, διαφορετικές δηλαδή μορφές του ίδιου τραγουδιού.

   Η ακμή της δημοτικής ακριτικής* ποίησης σημειώνεται τον 9^ο αιώνα, την εποχή που η νεοελληνική γλώσσα είχε ήδη παρουσιάσει τα χαρακτηριστικά της γνωρίσματα. Συνέχεια της ακμής αυτής αποτελεί η δημοτική ποίηση των χρόνων της Τουρκοκρατίας.

Για αιώνες τα δημοτικά τραγούδια διασώθηκαν από την προφορική παράδοση, μέχρις ότου καταγράφηκαν από διάφορους συλλογείς, οι οποίοι τα κατέταξαν σε ομάδες. Ο ιδιαίτερος κλάδος της επιστήμης που εξετάζει τα δημοτικά τραγούδια, όπως και όλα τα προϊόντα του λαϊκού προφορικού λόγου, είναι η Λαογραφία, επιστήμη που εισήγαγε στην Ελλάδα και καλλιέργησε ο Νικόλαος Πολίτης.

Τα δημοτικά τραγούδια είναι γραμμένα σε δεκαπεντασύλλαβους στίχους. Χαρακτηριστικό τους είναι η λιτότητα των εκφραστικών μέσων. Μέσα στη μακραίωνη παράδοση διαμόρφωσαν ορισμένα τυπικά μοτίβα και κανόνες, όπως η αρχή της ισομετρίας κατά την οποία  ο στίχος να συμπίπτει με το ολοκληρωμένο νόημα μιας φράσης.

   Η γλώσσα του δημοτικού τραγουδιού διακρίνεται για τη δύναμη, την παραστατικότητα και τη ζωντάνια της, επειδή κυριαρχεί το ρήμα και το ουσιαστικό. Ο ποιητής του δημοτικού τραγουδιού έχει ασκηθεί στη συμπύκνωση των σημαντικών στοιχείων και την αποφυγή κάθε περιττού. Σημαντικό ρόλο παίζουν οι αντιθέσεις, οι άστοχες ερωτήσεις και οι παρομοιώσεις.

*Ακριτικά τραγούδια: Ήταν άσματα (τραγούδια) που εξυμνούν τους αγώνες των ακριτών, δηλ. των στρατιωτών που προστάτευαν τα ανατολικά σύνορα (άκραι) του Βυζαντίου, και ιδίως του Διγενή Ακρίτα. Τα συνέθεσαν ανώνυμοι τραγουδοποιοί. Τα ακριτικά τραγούδια τα  εμπνεύστηκαν οι Βυζαντινοί, τον 9ο αιώνα,   από τους συνεχείς πολέμους στα σύνορα με τους Άραβες.

ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ

1. Ο λόγος είναι απλός, φυσικός , ανεπιτήδευτος (χωρίς στολίδια).
2. Ο «ποιητής» του δημοτικού τραγουδιού δεν εκφράζει προσωπικά συναισθήματα, αλλά συλλογικές συναισθηματικές καταστάσεις της κοινότητας.
3. Στοιχεία της τεχνικής των δημοτικών τραγουδιών :

• Ο στίχος είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος με την τομή (παύση) στην 8η συλλαβή, χωρίς το φαινόμενο του διασκελισμού (=συνέχιση του νοήματος και στον επόμενο στίχο).
• Δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις.
• Παραλείπονται τα ασήμαντα, τα περιττά και όσα εύκολα εννοούνται. Έτσι η δράση προχωρεί με γοργότερο ρυθμό.
• Υπάρχει λιτότητα εκφραστικών μέσων.
• Η γλώσσα  των δημοτικών τραγουδιών διακρίνεται για τη δύναμη, την παραστατικότητα και την ζωντάνια που οφείλεται στην κυριαρχία του ρήματος και του ουσιαστικού.
• Γίνονται επαναλήψεις: συχνά το πρώτο ημιστίχιο επαναλαμβάνεται στο δεύτερο ή το δεύτερο επιτείνει τη σημασία του πρώτου.
• Υπάρχει χρήση  στερεότυπων εκφράσεων  («τρία πουλάκια κάθονται», κ.λπ.)
• Υπάρχουν άστοχα ερωτήματα («Μήνα σε γάμο ρίχνονται μήνα σε χαροκόπι; Ουδέ σε γάμο ρίχνονται ουδέ σε χαροκόπι»)
• Υπάρχουν πολλές  αντιθέσεις οι οποίες συχνά οδηγούν σε υπερβολές που ανατρέπουν τη λογική τάξη (το θέμα του αδύνατου).
• Συχνά ζωντανεύουν ζώα και άψυχα αντικείμενα με τολμηρές προσωποποιήσεις
• Γίνεται χρήση  του διαλόγου που σπάει τη μονοτονία της αφήγησης και ενισχύει την παραστατικότητα. Συχνά στον διάλογο χρησιμοποιείται συμβατικό πρόσωπο για την προώθηση της δράσης ή του διαλόγου (το πουλί π.χ. που μιλά με ανθρώπινη  ομιλία αποτελεί συνηθισμένο μοτίβο των δημοτικών  τραγουδιών).

ΟΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ

Τα δημοτικά τραγούδια παρουσιάζουν μεγάλο θεματικό πλούτο. Μπορούμε ωστόσο να τα χωρίσουμε σε τρεις μεγάλες κατηγορίες.

• Στην πρώτη κατηγορία κατατάσσουμε τα τραγούδια που αναφέρονται στις διάφορες εκδηλώσεις της ζωής (της αγάπης, νυφιάτικα, νανουρίσματα, παιδικά, κάλαντα, αποκριάτικα και άλλα εορταστικά, τραγούδια της ξενιτιάς, μοιρολόγια, γνωμικά, τραγούδια της δουλειάς).
• Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν τα ιστορικά τραγούδια, δηλαδή αυτά που δημιουργήθηκαν εξαιτίας ενός ιστορικού γεγονότος ή αναφέρονται σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, όπως είναι τα ακριτικά ή τα κλέφτικα.
• Στην τρίτη κατηγορία τοποθετούμε τις παραλογές, ένα ιδιαίτερο είδος δημοτικού τραγουδιού, το οποίο διακρίνεται για τον αφηγηματικό του χαρακτήρα, τον επικό τόνο και τη δραματική έκβαση.

ΠΑΡΑΛΟΓΕΣ

Είναι πολύστιχα αφηγηματικά τραγούδια. Έχουν επικά (ηρωικά) στοιχεία, αλλά αφηγούνται, κυρίως, δραματικές περιπέτειες  της ανθρώπινης ζωής με τον τρόπο των παραμυθιών. Οι δραματικές τους υποθέσεις μαζί με το μυθικό στοιχείο και τον ρόλο της μοίρας στη ζωή των ανθρώπων θυμίζουν πολύ αρχαίες τραγωδίες.

Η παραλογή  «Του γιοφυριού της Άρτας»  είναι ένα από τα γνωστότερα και ωραιότερα δημιουργήματα της λαϊκής μούσας και στηρίζεται σε μια μακραίωνη παράδοση, σχετική με τη θεμελίωση μεγάλων έργων. Από τους αρχαίους ακόμα χρόνους υπήρχε η δοξασία (λαϊκή, πρωτόγονη αντίληψη) ότι, για να στερεωθεί και να προφυλαχθεί από κάθε κίνδυνο ένα κτίσμα, έπρεπε να θυσιαστεί στα θεμέλιά του κάποιο ζωντανό πλάσμα.

Το γεφύρι της Άρτας, ένα έργο τόσο δύσκολο και θαυμαστό για την εποχή του, ενέπνευσε το ομώνυμο δημοτικό τραγούδι και πλούτισε την παράδοση με το δικό του θρύλο. Παραλλαγές του τραγουδιού, που αναφέρονται και σε άλλα γεφύρια ή οικοδομήματα, υπάρχουν όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε όλη την περιοχή των Βαλκανίων.

ΠΗΓΕΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Α, Β, Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL105/583/3814,16758/

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ .