«Χρειαζόμαστε τους άλλους ανθρώπους,
όχι για να παραμείνουμε ζωντανοί,
αλλά για να είμαστε άνθρωποι…»
Hugh Prather, Notes on Love and Courage
Το να μαθαίνεις πώς να αλληλεπιδράς με τους άλλους, είναι απαραίτητο για να είσαι μέλος οποιασδήποτε ομάδας – της οικογένειας, της γειτονιάς, του σχολείου, της εργασίας ή της κοινωνίας. Με κάθε νέα επαφή κατανοούμε καλύτερα τον εαυτό μας και τους άλλους. Το να είμαστε ικανοί να καταλαβαίνουμε και να προσεγγίζουμε τους άλλους μας κάνει να αισθανόμαστε χρήσιμοι και ικανοί, μέλη μιας ομάδας και ωστόσο μοναδικοί.
Οι κοινωνικές δεξιότητες είναι κάτι περισσότερο από τρόποι καλής συμπεριφοράς. Είναι οι βασικές συμπεριφορές και τα εργαλεία που απαιτούνται για τη συμβίωση με άλλους ανθρώπους. Αυτές περιλαμβάνουν:
- Την εμφάνιση ενδιαφέροντος για τους άλλους
- Την προσφορά και την αποδοχή
- Την δήλωση των αναγκών και των δικαιωμάτων μας με τους κατάλληλους τρόπους
- Την εκδήλωση της προσοχής και της συμπάθειας
- Την αποτελεσματική επικοινωνία
Δεν γεννιόμαστε με αυτές τις δεξιότητες. Το να μαθαίνεις πώς να συνυπάρχεις με τους άλλους ξεκινά από την γέννηση και συνεχίζεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας.
Από το «εγώ» στο «εμείς»
Τα μωρά αρχίζουν να ανταποκρίνονται σε άλλους ανθρώπους από τις πρώτες ώρες της ζωής τους. Γρήγορα μαθαίνουν να γοητεύουν τους ενήλικες με τα χαμόγελά τους, τα σκέρτσα και την τσαχπινιά τους. Αν και ενδιαφέρονται για τους άλλους, αγνοούν τα συναισθήματα και τις ανάγκες τους. Από τη δική τους οπτική γωνία, όλοι και όλα υπάρχουν για να ικανοποιήσουν κάθε επιθυμία τους.
Με τον καιρό, τα παιδιά ανακαλύπτουν ότι τα συναισθήματα και οι ανάγκες των άλλων μπορεί να έρχονται σε σύγκρουση ή να διαφέρουν απ’ τα δικά τους. Αν και τα μωρά περιμένουν άμεση εξυπηρέτηση, θα πρέπει να μάθουν να περιμένουν. Τα μικρά παιδιά θέλουν ό, τι βλέπουν αλλά θα πρέπει να μάθουν να σέβονται αυτά που ανήκουν στους άλλους.
Είναι δύσκολο να ελέγξουν τις επιθυμίες τους και να λάβουν υπ’ όψιν τους τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων. Μερικές φορές είναι δύσκολο για τα παιδιά να κατανοήσουν τις πράξεις των άλλων παιδιών και να ενταχθούν σε μία νέα ομάδα.
Λόγω της ευχαρίστησής τους να συνυπάρχουν με άλλους και της ανάγκης τους να είναι αποδεκτά και αγαπητά, τα παιδιά παίρνουν αυτά τα μαθήματα. Αρχίζουν να είναι σε θέση να μοιράζονται, να περιμένουν τους άλλους και να εκφράζουν το θυμό τους με τους κατάλληλους τρόπους. Αυτή η διαδικασία μπορεί να είναι επώδυνη ενίοτε, αλλά έχει ισχυρές ανταμοιβές, όπως το να κάνεις ένα νέο φίλο ή το να συμπεριληφθείς στην ομάδα της γειτονιάς σου.
Είναι μία πρόκληση τόσο για τους ενήλικες όσο και για τα παιδιά να γνωρίζουν τις απόψεις των άλλων και να συνυπάρχουν παρά τις διαφορές ή τις παρεξηγήσεις.
Η διεύρυνση του κύκλου
Τα παιδιά μαθαίνουν τις κοινωνικές δεξιότητες από τους άλλους ανθρώπους. Σαν γονείς, είστε οι σημαντικότεροι δάσκαλοι. Είστε η μεγαλύτερη επιρροή για κάποιο χρονικό διάστημα.
Πάντα διδάσκετε κοινωνικές δεξιότητες μέσα από το δικό σας παράδειγμα. Τα παιδιά σας παρατηρούν προσεχτικά, απορροφώντας το πώς φέρεστε σε αυτά, μεταξύ σας, με τους φίλους, τους συγγενείς και τους ξένους. Τα παιδιά σας θα μιμηθούν αυτά που βλέπουν εσείς να λέτε και να κάνετε.
Εκτός από τη διδασκαλία κοινωνικών δεξιοτήτων από το δικό σας παράδειγμα, μπορείτε να:
- Δώσετε στα παιδιά εμπειρίες με άλλους (ενήλικες και παιδιά)
- Βοηθήσετε τα παιδιά να ερμηνεύουν τους διαφορετικούς τρόπους που οι άλλοι δείχνουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους
- Πείτε στα παιδιά πώς πρέπει να ενεργούν σε συγκεκριμένες καταστάσεις και γιατί
- Επιβραβεύστε τα παιδιά όταν χρησιμοποιούν τις κοινωνικές δεξιότητες
Παρά το γεγονός ότι θα ζήσετε σκαμπανεβάσματα κατά τη διδασκαλία των κοινωνικών δεξιοτήτων, στο τέλος θα απολαύσετε τα οφέλη. Ακούγοντας αυτό το πρώτο γέλιο, λαμβάνοντας μία ζωγραφιά («την έκανα για σας!») και παρακολουθώντας το παιδί σας να προσεγγίζει τους άλλους και να κάνει φίλους θα ζήσετε τις πιο θερμές στιγμές και θα πάρετε την ικανοποίηση ως γονιός.
Οι κοινωνικές δεξιότητες των παιδιών
Το παρακάτω χρονοδιάγραμμα δείχνει το πώς τα παιδιά αναπτύσσουν την κοινωνική ευαισθητοποίηση και πώς μπορείτε να τα βοηθήσετε να βελτιώσουν τις δεξιότητές τους ανά ηλικία.
Μωρά
Τα μωρά είναι ήδη κοινωνικά πλάσματα. Τους αρέσει να είναι με άλλους ανθρώπους αλλά δεν μπορούν να συμπάσχουν. Τα μωρά:
- Παρατηρούν, χαμογελούν και αλληλεπιδρούν με τα οικεία πρόσωπα αλλά μπορεί να φοβούνται τους αγνώστους
- Χρειάζεται να πάρουν πολύ αγάπη για να μπορέσουν να την δώσουν αργότερα
- Δεν κατανοούν την έννοια της ιδιοκτησίας και προσεγγίζουν οτιδήποτε είναι στο οπτικό τους πεδίο
- Πιστεύουν ότι όλοι αισθάνονται και σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο που αισθάνονται και σκέφτονται τα ίδια
- ‘Μιλούν’ με κλάματα, χειρονομίες και εκφράσεις προσώπου
Μπορείτε να προσφέρετε στα μωρά την ικανοποίηση των πρώτων κοινωνικών εμπειριών:
- Ενθαρρύνετε την φιλικότητα μιλώντας και παίζοντας μαζί τους, να είστε παρών όταν τα επισκέπτονται ενήλικες και παιδιά
- Δώστε πολύ αγάπη και προσοχή, αυτό δεν θα ‘χαλάσει’ τα μωρά
- Απομακρύνετε τα πράγματα που ανήκουν σε άλλους ανθρώπους, αφήστε τα να εξερευνήσουν άλλα ασφαλή αντικείμενα
- Διδάξτε τη συμπάθεια συμπεριφερόμενοι στα μωρά με τρυφερότητα και ανταποκρινόμενοι στα συναισθήματά τους
- Απαντήστε στις ‘ομιλίες’ του μωρού και μιλήστε του σε κάθε ευκαιρία.
Μικρά παιδιά
Τα μικρά παιδιά συνεχίζουν να προσεγγίζουν τους άλλους, αλλά οι πρώτες τους προσπάθειες είναι συχνά αδέξιες. Αυτά:
- Παίζουν μόνα τους ή κοντά σε άλλα παιδιά αλλά χρειάζονται τον έλεγχο των γονέων κατά καιρούς
- Δεν μπορούν εύκολα να μοιραστούν, τείνουν να χτυπούν, να σπρώχνουν και να χώνονται για να πάρουν τα πράγματα που θέλουν και να κρατήσουν αυτό που τους ανήκει
- Δεν μπορούν να ταυτιστούν με τις απόψεις άλλων ανθρώπων αλλά ξεκινούν να προσπαθούν να ευχαριστήσουν τους γονείς και τους άλλους ενήλικες της οικογένειας
- Μπορούν να χρησιμοποιήσουν λέξεις και απλές προτάσεις
Μπορείτε να ενθαρρύνετε και να υποστηρίξετε τις προσπάθειες των παιδιών, αλλά μην περιμένετε πολλά από τόσο νωρίς:
- Προσκαλέστε άλλα παιδιά στο σπίτι, ξεκινήστε με ένα ομαδικό παιχνίδι ώστε τα παιδιά να παίξουν μαζί
- Δείξτε στα μικρά παιδιά πώς να μοιράζονται με τους άλλους, αλλά μην τα πιέσετε. Να τους παρέχετε τα δικά τους παιχνίδια
- Βοηθήστε τα παιδιά να προστατέψουν αυτό που τους ανήκει αλλά αντί να αρχίσουν να σπρώχνουν παροτρύνετε τα να χρησιμοποιήσουν λέξεις
- Ξεκινήστε να διδάσκετε στα μικρά παιδιά απλούς κανόνες και ρουτίνες όπως το να αγγίζουν τους άλλους απαλά. Επιβραβεύστε τα συχνά όταν ακολουθούν τους κανόνες
- Πείτε στα παιδιά τι να κάνουν και γιατί με απλή, άμεση γλώσσα
Παιδιά προσχολικής ηλικίας
Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας μπορούν να λειτουργήσουν με άλλους ανθρώπους και γίνονται πιο επιλεκτικά ως προς τους φίλους τους. Αυτά:
- Σταδιακά μαθαίνουν να παίζουν με άλλα παιδιά και να κάνουν φίλους
- Μαθαίνουν να κατανοούν την ιδέα του μοιράσματος και της εναλλαγής σειράς
- Αρχίζουν να χρησιμοποιούν λέξεις και όχι την φυσική τους δύναμη για να πάρουν αυτό που θέλουν και να προστατεύσουν τις περιουσίες τους
- Μαθαίνουν να ‘διαβάζουν’ τα συναισθήματα των άλλων, προσποιούνται ότι είναι άλλοι και νοιάζονται περισσότερο για τους άλλους
- Είναι ικανά μέσω της ομιλίας να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και να συνυπάρχουν με άλλους ανθρώπους
Μπορείτε να βοηθήσετε αυτά τα παιδιά να διευρύνουν τον κύκλο των φίλων τους:
- Συνεχίστε να δίνετε στα παιδιά προσχολικής ηλικίας εμπειρίες με άλλους (ενήλικες και παιδιά)
- Διδάξτε τις δεξιότητες μέσω του δικού σας παραδείγματος, πείτε στα παιδιά πώς να αντιδρούν και γιατί
- Συνεχίστε να ενθαρρύνετε τα παιδιά να χρησιμοποιούν λέξεις παρά να χτυπούν και να αρπάζουν
- Μιλήστε στα παιδιά για τις εμπειρίες τους. Βοηθήστε τα να αναγνωρίσουν τα συναισθήματά τους
