ΘΟΛΟΠΟΤΑΜΙ
Στις πλαγιές του βουνού Προφήτης Ηλίας με υψόμετρο 535μ., είναι χτισμένο το Θολοποτάμι σε απόσταση 12,1 χλμ από την πόλη της Χίου. Με πανοραμική θέα προς τα ανατολικά στα παράλια της Μ. Ασίας, με πολλές πηγές, δροσερά φημισμένα για την ποιότητά τους νερά, πανύψηλα πλατάνια, στενά ανηφορικά δρομάκια, καλντερίμια κάποτε, με λιγοστά πλέον σκεπαστά (καμάρες).
Η ίδρυση του χωριού έγινε πριν από 800 χρόνια περίπου πάνω σε μικρό πετρώδη λόφο. Οι κάτοικοι φοβούνταν τους πειρατές γι΄ αυτό και έκλειναν τις εξόδους του χωριού που ήταν στοές με σιδερένιες πόρτες.
Προ αμνημονεύτων χρόνων έγινε καθίζηση προς το ΒΔ μέρος του χωριού στη θέση Ραγά. Τα Ραγά είναι ρήγμα με πολλά πηγάδια, που έχουν εξερευνηθεί σήμερα σε βάθος μόνο 16 μ. Ανέβλυσε άφθονο θολό νερό, το οποίο έρεε για αρκετό χρονικό διάστημα και από περιέργεια έρχονταν όλοι οι κάτοικοι των γειτονικών χωριών ακόμη και από την πόλη για να παρατηρήσουν το φυσικό φαινόμενο κι έμεινε η λέξη Θολοποτάμι σαν ονομασία του χωριού.
Γραπτές παραδόσεις από το διδάσκαλο της Κοινότητας Λουκά Ι. Τσαμπά αναφέρουν ότι ονομάζεται και Μάνη, γιατί ο πρώτος κάτοικος καταγόταν από τη Μάνη της Πελοποννήσου. (αρχείο Σχολείου)
Οι κάτοικοι διακρίνονταν από παλιά για το παράστημά τους, ήταν εύσωμοι και φημίζονταν ως οι ωραιότεροι κάτοικοι της Χίου. Είχε 1050 κατοίκους, γεωργούς εργατικούς, πολλοί δε απ΄ αυτούς έμεναν στα Σκλαβιά καλλιεργώντας τους εκεί αγρούς και τους κήπους. (Καθηγητής φιλόλογος Στυλ. Βίος)
Στις σφαγές της Χίου το 1822 όσοι κάτοικοι μπόρεσαν εγκατέλειψαν το χωριό προς τα Μεστά και από κει «έξω της Χίου» στα Ιόνια νησιά ή αλλού. Μεγάλη σφαγή συνέβη στα παράλια των Μεστών κατά την ώρα της επιβίβασης. Οι Τούρκοι έσφαξαν όλους σχεδόν τους κατοίκους του Θολοποταμίου. Η γαλλική εφημερίδα της Σμύρνης «Θεατής της Ανατολής» στις 23-8-1822 γράφει:
«Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του πασά, έμειναν σ΄ όλο το νησί 1800 Έλληνες χριστιανοί και καθολικοί άνδρες και γυναίκες. Στο Θολοποτάμι μόνο 12 πρόσωπα μένουν σήμερα…»
Στα απομνημονεύματα του Γρηγορίου Φωτεινού, Επισκόπου Μυριοφύτου, Ηγούμενου κάποτε και της Ιεράς Νέας Μονής, διαβάζουμε τον κατατρεγμό των κατοίκων έτσι όπως τον έζησε και ο ίδιος, από τα Ραγά, στη Φουντάνα και στον Τσίγγουνα, προκειμένου ν΄ αποφύγουν τη σφαγή από τους Τούρκους, που δυστυχώς οι περισσότεροι δεν κατάφεραν.
Παρά το μεγάλο ποσοστό μετανάστευσης σε Καναδά και Αμερική κυρίως, στο χωριό ζουν μόνιμα 750 περίπου κάτοικοι, εργατικοί και φιλόξενοι.
Ιδιωτικά εξωκλήσια κρυμμένα σε πανέμορφα φυσικά τοπία γύρω από το χωριό, προσελκύουν προσκυνητές και πανηγυριώτες.
Ο Νόσο Κήπος( Έσω κήπος) ιδανικός τόπος για πεζοπορία μέσα στη γαλήνη και ηρεμία της φύσης, άλλοτε τόπος κατοικίας για κάποιους, με άδειες πλέον στέρνες και αυλάκια, ερείπια ελαιοτριβείου, νερόμυλου και πύργων.
Σε απόσταση 5΄ από το χωριό συναντάς τα Θεόκτιστα, για τα οποία αναφέρει ο Ζολώτας στη «Ιστορία της Χίου»:
«Εν τω χώρω του Θολοποταμίου σώζονται ολίγον αρκτικότερον της Σικιλιάς, τα αξιόλογα λείψανα τείχους πελασγικού, τα λεγόμενα ΘΕΟΚΤΙΣΤΑ»
Στο Θολοποτάμι ανήκει και ο οικισμός των Σκλαβιών με τα απομεινάρια των πύργων, που κάποτε ήταν θερινές κατοικίες για τους Γενουάτες του Κάμπου, τόπος δικαστηρίων τον καιρό της Τουρκοκρατίας, αλλά και ο τόπος όπου, όπως λέει ο μύθος, η ωραία Ελένη λούστηκε στα νερά του, όταν πέρασε από το νησί στο ταξίδι της για την Τροία..
Σήμερα μέσα στην πευκόφυτη περιοχή του φιλοξενεί τις κατασκηνώσεις της ΓΕΧΑ και του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Μέριμνας.
ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΘΟΛΟΠΟΤΑΜΙΟΥ «Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ»
Θολοποτάμι, Χίος 82102 Τηλ. 22710 52279 E-mail: tholo_Sillogos@yahoo.gr