Οδοιπορικό στους νερόμυλους της Ροδόπης
Την Παρασκευή το σχολείο μας πραγματοποίησε μια εναλλακτική εκδρομή στους παλιούς νερόμυλους του νομού μας, καθώς και στην τοξωτή μεσαιωνική γέφυρα του ποταμού Κομψάτου.
Αφορμή αποτέλεσε η θεματική του προγράμματος των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων της Γ΄ τάξης που αφορά στη γνωριμία των παιδιών με τους πολυθρύλητους μύλους, αυτά τα προβιομηχανικά συγκροτήματαπου αποτελούσαν σημεία αναφοράς των τοπικών κοινωνιών.
Στο νομό Ροδόπης υπήρχαν αρκετοί νερόμυλοι. Πολύ γνωστός και κοντά στην Κομοτηνή, στο χωριό Σύμβολα, ήταν ο νερόμυλος του Τσιάμη, ένα εργοστάσιο της εποχής που καταστράφηκε ύστερα από μεγάλη πλημμύρα το 1960. Επίσης άλλος νερόμυλος βρίσκεται στα νοτιοδυτικά του χωριού, στο δρόμο για Φωλιά. Έχασε την παλιά του αίγλη και χρησιμοποιείται ως στάβλος. Εξίσου γνωστός ο νερόμυλος στον Μίσχο, σε μία ειδυλλιακή τοποθεσία, ιδιαίτερου κάλλους, γεμάτη αιωνόβια πλατάνια. Ένας άλλος νερόμυλος στέκει ακόμη όρθιος, λίγο έξω από το Μεσοχώρι. Σταμάτησε τη λειτουργία του, πριν χρόνια, μετά την αλλαγή της κοίτης του ποταμού που τον τροφοδοτούσε με νερό. Στα χωριόΔρύμη, στον ορεινό όγκο της Ροδόπης, βρίσκεται ακόμη ένας μικρός νερόμυλος που λειτουργεί μέχρι σήμερα και τροφοδοτείται με νερό από παραπόταμο του ποταμού Λίσσου καθώς και στο χωριό Κάρδαμος. Νερόμυλος υπήρχε και στο χωριό Πάνδροσος και απομεινάρια κτηρίων που λειτουργούσαν ως νερόμυλοι υπάρχουν δίπλα στη μεσαιωνική γέφυρα του Κομψάτου, καθώς και στο χωριό Γαλήνη, κοντά στα νεκροταφεία, καλυμμένα από τεράστιες συκιές. Ένα πολύ όμορφο πολυώροφο κτήριο από λευκή πέτρα, που λειτουργούσε ως μύλος βρίσκεται κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό Βέννας. Η οροφή του κτηρίου, καθώς και τα ενδιάμεσα πατώματα έχουν καταρρεύσει, όμως η περιμετρική τοιχοποιία ορθώνεται ακόμη περήφανη στοιχειώνοντας το τοπίο.
Σίγουρα θα υπήρχαν και πολλοί ακόμη, που τα χαλάσματά τους καρτερούν υπομονετικά να τα ανακαλύψει ο προσεχτικός επισκέπτης καθώς μετά την απελευθέρωση, στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, καταγράφηκαν περίπου 6000 νερόμυλοι.
Κάποια λοιπόν από αυτά τα πανέμορφα τοπόσημα της περιοχή μας, που στη φαντασία των ανθρώπων περιβάλλονταν πάντα από θρύλους, φαντάσματα, νεράιδες και ξωτικά, αποφασίσαμε να επισκεφτούμε με το σχολείο μας.
Πρώτη στάση στο χωριό Μίσχος, όπου μετά από περπάτημα δέκα λεπτών, στο στενό μονοπάτι που ανηφορίζει πλάι στη χαράδρα, αντικρίσαμε ένα εκπληκτικό τοπίο! Τεράστια αιωνόβια πλατάνια, γονατισμένα πάνω στην κοίτη του ποταμού, σιωπηλοί προσκυνητέςνα παρατηρούν ό,τι απόμεινε από το χρυσοκίτρινο χαλί που είχαν υφάνει τα φθινοπωρινά τους φύλλα να χάνεται στα κελαρυστά νερά . Η άνοιξη, όπως και στον κήπο του Γίγαντα, μάλλον αργεί να έρθει σε αυτό το μέρος. Ζωηρή αντίθεση σε αυτό το απόκοσμο σκηνικό, η παρουσία των γελαστών μικρών εξερευνητών, χρωμάτιζαν τον μουντό καμβά. Εκεί, στην άκρη του ποταμού, σε ένα στοιχειωμένο ξέφωτο, ο νερόμυλος, απόλυτος πρωταγωνιστής με την γοητεία του, συμπλήρωνε το παραμυθένιο τοπίο.
Ο συγκεκριμένος νερόμυλος, συντηρήθηκε πρόσφατα από τους ιδιοκτήτες του, αν και η παραβιασμένη είσοδος με τα πεταμένα ρούχα, δείχνουν πως χρησιμοποιείται ως κατάλυμα από περαστικούς λαθρομετανάστες. Εντυπωσιακό στοιχείο, που παρατήρησαν οι μαθητές, είναι η «κρέμαση» του νερού στο τέλος της προσαγωγού τάφρου, στο πίσω μέρος του κτηρίου, που βρίσκεται σε άψογη κατάσταση. Μέσα δούλευαν δύο ζευγάρια μυλόπετρες και κάτω από αυτές, στο υπόγειο μέρος(ζουριό), βρίσκονται ακόμα οι αντίστοιχες μεταλλικές φτερωτές, με τις δύο τοξωτές εξόδους του νερού να διακρίνονται στην εμπρόσθια όψη του κτίσματος.
Αφού κάναμε το απαραίτητό διάλειμμα για πρωινό, αναχωρήσαμε για το επόμενο προορισμό της εκδρομής μας , τη λιθόκτιστη, μεσαιωνική γέφυρα που βρίσκεται λίγο πριν από τον κώνο απόθεσης του ποταμού Κομψάτου, ανάμεσα στα χωριά Πολύανθο και Ίασμο. Περπατήσαμε στο μονοπάτι που ανηφορίζει παράλληλα με το ποτάμι. Στην πρώτη καμπή του ποταμού, η θέα κόβει την ανάσα. Η πέτρινη γέφυρα στο βάθος αψηφώντας τα χειμερινά ξεσπάσματα του ποταμού Κομψάτου, για τουλάχιστον πέντε αιώνες , στέκεται αγέρωχη στο βάθος, υπόρρητη αφηγήτρια της ιστορίας της περιοχής, συμπληρώνοντας το μεγαλείο του τοπίου. Ιαχές ενθουσιασμού από τα παιδιά αντήχησαν στους τεράστιους βράχους που παρατηρούσαν σιωπηλοί αυτό το χαρούμενο φασαριόζικό σμάρι να περνά ανάμεσά τους, κόβοντας κλαράκια και μυρίζοντάς τα με πρωτόγνωρη έκπληξη… «Ρίγανη! Ρίγανη!»Δεξιά , επάνω στον απότομο λόφο, δεσπόζει το Κάστρο του Πολυάνθουατενίζοντας τον κάμπο, άγρυπνος φρουρός της περιοχής από την ένδοξη Μοσυνόπολη έως το Περιθεώριον. Ο χρόνος εδώ σταμάτησε και το άγγαρον πυρ έσβησε προσπαθώντας να ειδοποιήσει τους φρουρούς των δύο πόλεων για την έλευση του Βούλγαρου Τσάρου Καλογιάν που ισοπέδωσε όλη την περιοχή το 1206 μ.Χ. Βυζαντινοί, αιρετικοί Βογόμιλοι, Βούλγαροι και Νορμανδοί Σταυροφόροι παρέλασαν κάποτε από αυτό το απόμερο σταυροδρόμι.
Ελάχιστα πιο πάνω από τη μεσαιωνική γέφυρα , σε μια τοποθεσία με γυαλισμένα λιθάρια από το αιώνιο κύλισμα του νερού, βρίσκονται τα χαλάσματα ενός ακόμη νερόμυλου, με διακριτές τις λευκές πέτρινες αψίδες εξόδου του νερού.
Γεμάτοι καθαρό αέρα, χρώματα και βουνίσιες ευωδιές, πήραμε το ανηφορικό μονοπάτι της επιστροφής και επιβιβαστήκαμε στο λεωφορείο για τον τελευταίο νερόμυλο, που βρίσκεται στις εκβολές του Κομψάτου, δίπλα στη σιδηροδρομική γραμμή.
Ο συγκεκριμένος νερόμυλος διαθέτει αξιόλογο, μακρύ , πέτρινο μυλαύλακα και η δέση του νερού βρίσκεται αρκετά πιο πάνω από το πέτρινο διώροφο κτήριο. Η κατασκευή του μυλαύλακα και η δέση του νερού ήταν ένα σημαντικό κομμάτι του οικονομικού κόστους ενός νερόμυλου. Έχρηζε τακτικής συντήρησης και καθαριότητας, γι΄ αυτό και η παροιμία λέει : « Καθένας με τον πόνο του και ο μυλωνάς με τ’ αυλάκι του» . Ο μύλος δούλευε μέχρι τον Δεκέμβριο του 2019 παράγοντας ζωοτροφές ώσπου οι μετανάστες που έβρισκαν εκεί κατάλυμα , τον έκαψαν , αφήνοντας άθικτο μόνο το πέτρινο κέλυφος.
Με όλα αυτά ήρθε η ώρα για την επιστροφή μας. Ένα ευχάριστο διάλειμμα από την καθημερινότητα τελείωσε γεμάτο συναισθήματα και εμπειρίες θυμίζοντάς μας, πόσο σημαντικό είναι να γινόμαστε κάποιες φορές τουρίστες στον τόπο μας, ανακαλύπτοντας μέρη τόσο κοντά μας που απλά ξέρουμε ότι υπάρχουν.
ΜΑΚΗΣ ΚΟΝΤΗΣ
