Ιαγουάρος

Ο ιαγουάρος ή τζάγκουαρ (Panthera onca – Πάνθηρ η όνκα), προφέρεται στα βραζιλιάνικα πορτογαλικά Ζαγκουάρ και στα ισπανικά Χαγουάρ: βραζιλιανή πορτογαλική, ισπανική προφορά : [xaˈɣwar], είναι σαρκοφάγο θηλαστικό που κατοικεί στη Νότια και Κεντρική Αμερική από την Παταγονία ως την Αριζόνα.

Το όνομα ιαγουάρος προέρχεται από την Ινδιάνικη λέξη jaguara που σημαίνει “αυτός που σκοτώνει με ένα πήδημα”. Το όνομα του γένους Πάνθηρ σημαίνει στα αρχαία ελληνικά “θηρευτής (κυνηγός) των πάντων”. 

Ο ιαγουάρος εκτείνεται από την Παταγονία ως την Αριζόνα επειδή είναι πολύ ευπροσάρμοστο ζώο. Περιοριστικό όριο στην εξάπλωσή του αποτελεί το υψόμετρο. Το μέγιστο υψόμετρο στο οποίο επιβιώνει συνήθως ο ιαγουάρος είναι τα 1.800 ως τα 2.000 μέτρα. Έχουν όμως βρεθεί και άτομα στα 3.000 μέτρα, κυρίως σε μία ζώνη της Βολιβίας όπου οι διακυμάνσεις στη θερμοκρασία μεταξύ μέρας και νύχτας είναι πολύ μεγάλες. Το περιβάλλον του είναι τα δάση του Ισημερινού και οι όχθες των ποταμών, αλλά συναντάται και στα τροπικά δάση, στις ημιερήμους της Καλιφόρνιας, καθώς και στα κεντρικά υψίπεδα του Περού. Πριν την άφιξη των Ισπανών κατοικούσε και στις πάμπας της Αργεντινής, αλλά εξολοθρεύτηκε σχεδόν αμέσως διότι δεν είχε σημείο να κρυφτεί. Οι ιαγουάροι επίσης μετακινούνται αρκετά συχνά, κυρίως στις ισημερινές και τροπικές περιοχές λόγω των πλημμυρών και συχνά φτάνουν σε φάρμες όπου επιδίδονται στο κυνήγι των οικόσιτων ζώων και βρίσκουν γρήγορο θάνατο εξαιτίας των αγροτών. 

Χαρακτηριστικά

Λόγω της απομόνωσής του και της ελλείψεως ανταγωνισμού με άλλα σαρκοφάγα, ο ιαγουάρος έχει μια αρκετά αρχέγονη εμφάνιση, η οποία όμως τον βοηθάει στο κυνήγι. Το κεφάλι του είναι ρωμαλέο με προεξέχον σαγόνι και πανίσχυρα δόντια, που όταν κλείνουν γίνονται θανάσιμα, αλλά μπορούνε να μεταφέρουν ένα αντικείμενο χωρίς αυτό να πάθει ζημιά. Τα άκρα του φέρουνε κοφτερά νύχια τα οποία τεντώνονται χάρη σε ένα μηχανισμό παρόμοιο με αυτόν του σουγιά. Το δέρμα του έχει κοντό, απαλό τρίχωμα που στη ράχη έχει πορτοκαλοκαφέ χρώμα με μαύρες βούλες, ενώ όσο πλησιάζει προς την κοιλιά τόσο ανοίγει το χρώμα, μικραίνουν και αραιώνουν οι βούλες. Ο χρωματισμός αυτός το βοηθάει να κρύβεται αποτελεσματικά μέσα στη βλάστηση και να κυνηγάει τα θύματά του. Μερικές φορές παρατηρείται το φαινόμενο του μελανισμού, και έχουμε κατάμαυρα δείγματα, ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις αλφισμού. Το μήκος του κυμαίνεται από 1,5 ως 2 μέτρα και βάρος από 115 ως 150 κιλά. Στην άγρια φύση οι ιαγουάροι ζουν ως 22 χρόνια.

Ο ιαγουάρος πολύ συχνά συγχέεται με τη λεοπάρδαλη λόγω του ότι είναι πολύ στενοί συγγενείς, αλλά παρουσιάζουν ορισμένες διαφορές οι οποίες είναι ορατές με λίγη προσοχή. Στην πραγματικότητα ο ιαγουάρος είναι μεγαλύτερος, πιο σφιχτοδεμένος και ρωμαλέος. Επίσης, το σαγόνι του ιαγουάρου είναι πιο χοντρό και φαίνεται πιο ισχυρό από το σαγόνι της λεοπάρδαλης. Τελευταία διαφορά είναι ο χρωματισμός του δέρματος, που, ενώ φαίνεται εξ αποστάσεως ο ίδιος, διαφέρει ως προς τις κηλίδες. Οι κηλίδες του ιαγουάρου είναι μεγαλύτερες από αυτές της λεοπάρδαλης και παρουσιάζουν μια κεντρική μαύρη βούλα η οποία λείπει από τις κηλίδες της λεοπάρδαλης.

Διατροφή

Ο ιαγουάρος λόγω της ευρείας κατανομής του και της έλλειψης ανταγωνισμού με άλλα σαρκοφάγα έχει αναπτύξει πολύ ευρύ διαιτολόγιο που περιλαμβάνει πολλά ζώα. Ο ιαγουάρος προτιμά τα ζώα τα οποία με λίγο κόπο τού δίνουν πολύ κρέας, όπως είναι τα μεγάλα τρωκτικά, δηλαδή τα καπιμπάρα, τα πάκα και οι δασύπρωκτοι. Κυνηγά επίσης και νεαρούς τάπιρους, πεκάρι και ελάφια, καθώς και μικρά τρωκτικά, μικρά φίδια, σαύρες, πιθήκους, βραδύποδες, ακόμα και μερικούς καρπούς όπως το αβοκάντο.

Όταν ο ιαγουάρος κυνηγά, κυρίως τη νύχτα, στέκεται σε σημείο που να φυσά ευνοϊκός γι’ αυτόν άνεμος, κινείται με πολλή προσοχή και πλησιάζει το θύμα χωρίς να γίνει αντιληπτός. Όταν κρίνει ότι η περίσταση είναι ευνοϊκή, πηδάει με προτεταμένα τα νύχια και εξουδετερώνει το θήραμα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Εφόσον το θύμα είναι ισχυρό και η επίθεση του ιαγουάρου αποτύχει, ο ιαγουάρος εγκαταλείπει την προσπάθειά του. Άλλη τεχνική που εφαρμόζει ο ιαγουάρος είναι η ενέδρα: στέκεται πάνω από ένα πέρασμα φυτοφάγων ζώων και περιμένει να περάσει το θύμα. Μόλις αυτό έρθει, ο ιαγουάρος πηδάει και το σκοτώνει. Παρότι ο ιαγουάρος έχει προσαρμοστεί στο κυνήγι και έχει ευρύ διαιτολόγιο, δεν είναι εύκολο να βρει θήραμα. Και ο πιο ανεπαίσθητος θόρυβος διώχνει μακριά τα θηράματά του ή τα οδηγεί σε αμυντική στάση. Τα πεκάρι είναι δύσκολη λεία, γιατί παρόλο που είναι μικρά, είναι πολλά και φέρουν θανάσιμους χαυλιόδοντες, και αν δεν προλάβει ο ιαγουάρος να πιάσει ένα και να το μεταφέρει σε ένα δέντρο, βρίσκει τον θάνατο από την υπόλοιπη ομάδα. Οι μυρμηγκοφάγοι είναι πολύ επικίνδυνοι και του προξενούν θανάσιμα τραύματα με τα μακριά τους νύχια. Οι βραδύποδες και οι πίθηκοι αποτελούν επίσης δύσκολη λεία, όχι τόσο λόγω των σωματικών τους προσόντων όσο λόγω των κλαδιών στα οποία καταφεύγουν και δεν αντέχουν το βάρος του θηρευτή. Ο ιαγουάρος θανατώνει τα μεγάλα θύματα με ένα δάγκωμα στο λαιμό και τα μικρά με ένα χτύπημα στον αυχένα. Μετά το κυνήγι, αν οι περιστάσεις είναι ευνοϊκές, κάθεται και τρώει 7-8 κιλά κρέατος. Ύστερα ή φεύγει ή κάθεται στο πτώμα και τρέφεται με αυτό επί μέρες. Πάντως έχουν αναφερθεί και περιπτώσεις όπου ιαγουάροι έσυραν 200 κιλών νεκρό ζώο επί 30 χιλιόμετρα.

Ο ιαγουάρος έχει προσαρμοστεί πολύ στη ζωή κοντά στο νερό και το αγαπάει περισσότερο ακόμα κι από την τίγρη και τη λεοπάρδαλη. Εφαρμόζει πολλές μεθόδους στο ψάρεμα και από τα αγαπημένα του θηράματα είναι το αραπαΐμα και το νοτιοαμερικανικό πνευμονοφόρο ψάρι. Ο ιαγουάρος για να ψαρέψει χτυπάει αργά τα πόδια του μες στο νερό σαν να έπεφτε κάποιος καρπός. Τα μικρά ψάρια τρέχουν προς την κατεύθυνση νομίζοντας πως έχει πέσει τροφή και τα μεγάλα ψάρια βλέποντάς τα έρχονται και αυτά. Ο ιαγουάρος τότε

 τα βγάζει έξω με γρήγορα χτυπήματα και τα τρώει. Κάποιες δασόβιες φυλές υποστηρίζουν ότι ο ιαγουάρος φτύνει μέσα στο νερό και ύστερα τραβάει έξω τα ψαράκια που πλησιάζουν το φτύμα. Τα ερπετά είναι καλή λεία για τον ιαγουάρο, ειδικά οι χελώνες. Ο ιαγουάρος τις αναποδογυρίζει και ύστερα τις τρώει. Όταν ανακαλύψει τα αυγά τους τα τρώει με βουλιμία και επιστρέφει κατ’ επανάληψη ώσπου να τα φάει όλα. Επίσης κυνηγάει τα μικρά των ανακόντα και των καϊμάν. Όταν όμως συναντήσει μεγάλα άτομα, μπλέκονται συχνά, ερπετό και θηλαστικό, σε θανάσιμες μάχες, στις οποίες ο τόπος καθορίζει το αποτέλεσμα. Αν τα ερπετά δεν καταφύγουν στο νερό, το τέλος τους είναι βέβαιο, αν όμως παρασύρουν τον ιαγουάρο μέσα στο βασίλειό τους, ο ιαγουάρος πολλές φορές καταβροχθίζεται. Επίσης ο ιαγουάρος αναζητεί βατράχους, μικρά φίδια και καβούρια. Υπάρχουνε και πιστοποιημένες περιπτώσεις με ιαγουάρους που έχουνε σκοτώσει και έχουνε βγάλει στη στεριά μανάτους που ζυγίζανε πάνω από 500 κιλά.

Στην άγρια φύση εκτός από τον άνθρωπο, λίγα ζώα μπορούν να βλάψουν τον ιαγουάρο. Τα αρπακτικά πτηνά, τα μεγάλα φίδια (βόες) και τα μεσαίου μεγέθους σαρκοφάγα όπως οσελότοι, τιγρογαλές και ιαγουαρόνδοι θα επιτεθούν στους μικρούς ιαγουάρους. Τα μόνα σαρκοφάγα που μπορούν να απειλήσουν τη ζωή ενός εύρωστου ιαγουάρου είναι το ανακόντα και ο καϊμάν, τα οποία τρώνε τους νεαρούς ιαγουάρους όπως και οι ιαγουάροι κυνηγάνε τα μικρά τους. Καμιά φορά γίνονται αιματηρές μάχες μεταξύ ενηλίκων όπου ο ιαγουάρος δε βγαίνει πάντα νικητής. Τα μεγάλα χορτοφάγα όπως τα πεκάρι και τα ελάφια δεν πρέπει να υποτιμούνται, καθώς είναι ικανά να προκαλέσουνε με τους χαυλιόδοντες ή με τα κέρατά τους μεγάλη ζημιά, όπως και οι μυρμηγκοφάγοι με τα νύχια τους.

Ο ιαγουάρος είναι αντικείμενο πολλών μύθων, κυρίως των Ινδιάνων των δασών. Το δέρμα του κοσμεί τα τοτέμ των δασόβιων φυλών και μόνο οι αρχηγοί και οι σαμάνοι έχουν το δικαίωμα να το φορούν. Στα μάτια των πρωτόγονων αυτών φυλών ο ιαγουάρος συμβολίζει την πανουργία, τη δύναμη και την ευελιξία, καθώς και το καλό πνεύμα που μάχεται το κακό με τη μορφή του ανακόντα. Στους ανεπτυγμένους Προκολομβιανούς πολιτισμούς όπως οι Αζτέκοι και οι Μάγια ο ιαγουάρος εμφανίζεται ως θεότητα. Μάλιστα, οι Αζτέκοι είχαν ιδρύσει τάγμα “ιπποτών”, τους ιαγουάρους πολεμιστές οι οποίοι έφεραν στους ώμους τους δέρμα ιαγουάρου που είχαν σκοτώσει μόνοι τους ως σύμβολο ανδρείας και ήταν γόνοι ευγενών.

Δυστυχώς οι λευκοί κονκισταδόρες αντιμετώπισαν τους ιαγουάρους με πολλή σκληρότητα. Μόνο στην κοιλάδα του Ρίο ντε λα Πλάτα οι κονκισταδόρες σκότωναν 2.000 άτομα το χρόνο. Στα χρόνια που περάσανε, οι κηλιδωτές γούνες έγιναν μεγάλη μόδα, τόσο που το 1970 έγιναν εξαγωγή μόνο από το Περού 829 δερμάτων ιαγουάρων, ενώ στις Η.Π.Α πουλήθηκαν το ίδιο έτος 7.758 δέρματα πάλι από ιαγουάρους. Μπροστά σε αυτήν την κατάσταση, οι New York Times δημοσίευσαν το 1968 ένα άρθρο από τον J. Kaplan, ενός από τους μεγαλύτερους γουναράδες της Νέας Υόρκης: Καταλαβαίνουμε ότι το να μην πουλάμε δέρματα από λεοπαρδάλεις και ιαγουάρους θα μας στοιχίσει ακριβά σε χρήμα και πελάτες. Υπάρχουν όμως στιγμές στη ζωή κατά τις οποίες η σύνεση και η λογική πρέπει να υπερισχύσουν του χρηματικού κέρδους.

Οι σημερινές στατιστικές είναι πολύ ανησυχητικές. Εκτός από το παράνομο εμπόριο γούνας κινδυνεύουν και από την αποψίλωση των δασών. Σήμερα υπάρχουν λιγότεροι από 200 ιαγουάροι στην Αργεντινή και ακόμα λιγότεροι στην Αριζόνα. Και τα οκτώ υποείδη του ιαγουάρου διατρέχουν κίνδυνο εξαφάνισης, ενώ κάποια έχουν εξαφανιστεί στην άγρια φύση. Παρ’ όλη τη φήμη που έχουν οι ιαγουάροι ως ανθρωποφάγοι υπάρχουν αρκετές διηγήσεις για ανθρώπους που ακολουθούνταν επί μίλια στο δάσος από μοναχικούς ιαγουάρους. Από αυτές τις ιστορίες βγαίνει το συμπέρασμα ότι οι ιαγουάροι αυτοί προτιμούσαν να βγάλουν τους ανθρώπους από τις περιοχές τους, παρά να τους επιτεθούν. Τέλος, υπάρχουν και ιστορίες για ιαγουάρους που έβγαιναν από το δάσος και πήγαιναν να παίξουν με παιδιά από τα χωριά των Ινδιάνων.