Ο αετός είναι αρπακτικό ημερόβιο πτηνό της τάξης των Αετόμορφων(Accipitriformes). Τα περισσότερα μέλη κατατάσσονται στην οικογένεια Αετίδες (Accipitridae), ειδικά όμως στην ελληνική ορνιθολογική βιβλιογραφία, στους αετούς συμπεριλαμβάνεται και ο ψαραετός της οικογένειας Πανδιονίδες (Pandionidae).

Η λατινική λέξη aquila για το σημαντικότερο γένος αετών, προέρχεται από το aquilus, που σημαίνει «σκοτεινόχρωμος» και, πιθανόν, σχετίζεται με τον συνηθέστερο χρωματισμό του φτερώματος που είναι σκούρος.

Γεωγραφική κατανομή

Οι αετοί είναι κοσμοπολιτικά πτηνά, με εξάπλωση σε όλες τις ηπείρους, αν και τα περισσότερα είδη, βρίσκονται στην Ευρασία. Αντίθετα, τα λιγότερα είδη -μόνο 2- βρίσκονται στη Β. Αμερική.

Γενικά χαρακτηριστικά

Οι αετοί είναι μεγάλα, σωματώδη αρπακτικά πουλιά, με βαρύ κεφάλι και ράμφος και σχετικά βραχύ λαιμό. Ακόμα και τα μικρότερα μέλη, όπως ο σταυραετός (Aquila pennata), έχουν μεγέθη ανάλογα με εκείνο μιας γερακίνας (Buteo buteo). Γενικά, με εξαίρεση τους κόνδορες και κάποιους γύπες του Παλαιού Κόσμου, οι περισσότεροι είναι μεγαλύτεροι από οποιoδήποτε άλλο αρπακτικό πτηνό. Το μικρότερο είδος Spilornis klossi, ζυγίζει μόλις 450 γραμμάρια και έχει μήκος 40 εκατοστά, ενώ τα μεγαλύτερα είδη αναφέρονται παρακάτω.

Όπως όλα τα αρπακτικά πουλιά, έχουν πολύ μεγάλο και βαρύ ράμφος με ισχυρό άγκιστρο για τον τεμαχισμό σάρκας από τη λεία τους, ενώ η ρινοθήκη στερείται εγκοπής ή οδοντικής προεξοχής (διαφορά από τα γεράκια).

Το πτέρωμα είναι τις περισσότερες φορές σκουρόχρωμο (σταχτί, καφετί ή μαυριδερό), με πιο ανοιχτόχρωμη την κάτω επιφάνειά του. Οι πτέρυγες είναι μεγάλες και αποστρογγυλεμένες (όχι οξύληκτες και δρεπανοειδούς σχήματος όπως στα γεράκια. Η ουρά κυμαίνεται σε μέγεθος από κοντή έως μακριά και, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, φέρει παράλληλες ραβδώσεις και μία τελική σκούρα λωρίδα στην άκρη της.

Οι ταρσοί είναι μυώδεις και, συνήθως πτερωμένοι, εφοδιασμένοι με πανίσχυρους γαμψώνυχες. Η εξαιρετικά οξεία όρασή τους που, φθάνει έως και 3,6 φορές την ανθρώπινη, τους δίνει τη δυνατότητα να εντοπίζουν τα πιθανά θηράματα από πολύ μεγάλη απόσταση. Μάλιστα, αυτή υποβοηθείται από τις πολύ μεγάλες οφθαλμικές κόρες που εξασφαλίζουν ελάχιστη περίθλαση (σκέδαση) του εισερχόμενου φωτός.

Τα φύλα, χωρίς να εμφανίζουν τον έντονο φυλετικό διμορφισμό των γερακιών, έχουν εν τούτοις διαφορά στο μέγεθος, με τα θηλυκά να είναι λίγο μεγαλύτερα και σαφώς βαρύτερα.

Επειδή η αλλαγή του πτερώματος με την πάροδο της ηλικίας, γίνεται αργά, η αναγνώριση πεδίου των διαφορετικών ειδών στα νεαρά άτομα, μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα δύσκολη.

Είναι τακτικό θέμα συζήτησης ποιο θα πρέπει να θεωρείται το μεγαλύτερο είδος αετού. Η μέτρηση θα μπορούσε να αναφέρεται σε συνολικό μήκος, μάζα σώματος ή άνοιγμα πτερύγων. Διαφορετικές ανάγκες του τρόπου ζωής μεταξύ των διαφόρων ειδών, όμως, έχει ως αποτέλεσμα μεταβλητές μετρήσεις από είδος σε είδος. Για παράδειγμα, πολλά δασόβια είδη, έχουν σχετικά μικρό άνοιγμα πτερύγων, ένα χαρακτηριστικό που απαιτείται για να είναι σε θέση να ελιχθούν σε γρήγορες, σύντομες πτήσεις μέσα από πυκνά δασωμένους οικοτόπους.

Από την άλλη πλευρά, οι αετοί του γένους Aquila βρίσκονται σχεδόν αποκλειστικά σε ανοικτούς χώρους, είναι εξαιρετικοί ανεμοπόροι (soarers), οπότε έχουν σχετικά μεγάλο, για το μέγεθός τους, άνοιγμα πτερύγων.

Τα παρακάτω μεγέθη για τους μεγαλύτερους αετούς αφορούν στον μέσο όρο μετρήσεων, όπως αναφέρονται στο πόνημα Raptors of the World (Ferguson-Lees, et al) και, οι επί μέρους παραπομπές τοποθετούνται μόνο στις περιπτώσεις που οι μετρήσεις εξακριβώθηκαν από τους συγγραφείς προσωπικά.

Πτήση

Οι αετοί είναι εξαιρετικοί ανεμοπόροι και εκμεταλλεύονται τα θερμικά ρεύματα του αέρα για να πετάνε άκοπα, επισκοπώντας το χώρο (soaring). Κατά την πτήση ξεχωρίζουν: α) το μεγάλο κεφάλι, β) τα πρωτεύοντα ερετικά φτερά που είναι λίγο ανοικτά στα άκρα των πτερύγων και ελαφρά κυρτωμένα προς τα πάνω και γ) η σχετικά μεγάλη, στρογγυλευμένη στην άκρη ουρά. Το βάδισμα είναι αργό, ταλαντευόμενο και συνοδεύεται από πηδήματα, που υποβοηθούνται από κινήσεις των πτερύγων.

Κυνήγι/Τροφή

Λόγω του μεγέθους και της ισχύος πολλών ειδών αετών, κατατάσσονται στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας μεταξύ των αρπακτικών πτηνών, παγκοσμίως. Το είδος του θηράματος ποικίλλει από γένος σε γένος. Έτσι, το Haliaeetus και το Ichthyophaga προτιμούν να συλλαμβάνουν ψάρια, αν και το πρώτο στρέφεται συχνά σε διάφορα ζώα, ειδικά άλλα υδρόβια πουλιά, και εμφανίζει το φαινόμενο του κλεπτοπαρασιτισμού, αρπάζοντας τη λεία άλλων αρπακτικών.

Τα γένη Circaetus, Terathopius και Spilornis, έχουν ως βασική λεία τα φίδια που βρίσκονται στις τροπικές περιοχές της Αφρικής και της Ασίας. Οι αετοί του γένους Aquila είναι τα κορυφαία αρπακτικά πουλιά στους ανοικτούς οικοτόπους, αφού μπορούν να πιάσουν σχεδόν κάθε μικρού/μεσαίου μεγέθους σπονδυλόζωο. Πολλοί άλλοι αετοί, συμπεριλαμβανομένου του γένους Spizaetus, ζουν κυρίως σε δάση και δασικές εκτάσεις και, στοχεύουν συχνά σε διάφορα δενδρόβια ή εδαφόβια θηλαστικά και πτηνά, τα οποία συχνά συλλαμβάνουν ανυποψίαστα σε τέτοια πυκνά, λαβυρινθώδη περιβάλλοντα.

Οι κυνηγετικές τεχνικές διαφέρουν μεταξύ των ειδών και γενών, με κάποιους μεμονωμένους αετούς να έχουν αναπτύξει εκείνες που βασίζονται στο περιβάλλον και την εκάστοτε λεία τους. Οι περισσότεροι αετοί αρπάζουν το θήραμα χωρίς προσγείωση και το μεταφέρουν σε βολικές θέσεις, όπου το θανατώνουν και το τρώνε.

Ο Αμερικανικός Θαλασσαετός (Haliaeetus leucocephalus), έχει καταγραφεί να έχει πετάξει με το βαρύτερο φορτίο από οποιοδήποτε αρπακτικό πτηνό, συγκεκριμένα ένα ελαφοειδές 6,8 κιλών.  Ωστόσο, λίγοι αετοί μπορούν να στοχεύσουν θήραμα πολύ βαρύτερο από ό, τι οι ίδιοι, διότι δεν μπορούν εύκολα να απογειωθούν και, ως εκ τούτου η λεία είτε καταναλώνεται επί τόπου, είτε κομματιάζεται για να μεταφερθεί στη φωλιά. Σε αυτή την περίπτωση τα μεγέθη της λείας αυξάνονται σημαντικά: Έχουν αναφερθεί περιπτώσεις χρυσαετών και στεφαναετών που έχουν σκοτώσει οπληφόρα βάρους έως 30 κιλών και πολεμαετών ακόμη και 37 κιλών, δηλαδή 7-8 φορές βαρύτερα θηράματα από τον θηρευτή.

Αναπαραγωγή

Οι περισσότεροι αετοί ζευγαρώνουν εφ’όρου ζωής, ή τουλάχιστον για πολύ μεγάλες περιόδους, αλλά σε περίπτωση απωλείας του ενός συντρόφου, αυτός μπορεί γρήγορα να αντικατασταθεί. Πριν το ζευγάρωμα, εκτελούνται εναέριες επιδείξεις εντυπωσιασμού που, πολλές περιλαμβάνουν γυροπέταγμα (soaring) πάνω από την επικείμενη φωλιά, πτήσεις με εμπλοκή των γαμψωνύχων και προσφορά τροφής από το αρσενικό στο θηλυκό που, με τη σειρά του, μιμείται τη φωνή των νεοσσών.

Κατασκευάζουν τις φωλιές τους, που ονομάζονται διεθνώς έριις (eyries), σε ψηλά δέντρα ή σε ψηλά βράχια. Τα περισσότερα είδη γεννούν δύο αβγά, με διαφορά 3-4 ημερών, με αποτέλεσμα να υπάρχει διαφορά μεγέθους και, συνήθως, το μεγαλύτερο σκοτώνει το μικρότερο, ένα φαινόμενο που ονομάζεται Καϊνισμός (Fratricide) που, ανάλογα με το είδος, μπορεί να είναι υποχρεωτικός ή μη υποχρεωτικός. Οι γονείς σπάνια επεμβαίνουν στο φαινόμενο.

Τα αβγά είναι συνήθως άσπρα, στικτά με κόκκινες ή καφέ κηλίδες και οι νεοσσοί που ονομάζονται αετιδείς είναι καλυμμένοι με λεπτό, λευκό χνούδι, που δίνει αργότερα τη θέση του σε ένα σκούρο και, αργότερα στο πρώτο πτέρωμα που ξεκινάει από τους ώμους.

Κουλτούρα

Μυθολογία

Ο αετός υπήρξε το πτηνό-σύμβολο του Δία. Ειδικότερα, ο Δίας φέρεται να είχε πάρει τη μορφή ενός αετού ώστε να απαγάγει το Γανυμήδη για να τον μεταφέρει στον Όλυμπο για να τον κάνει οινοχόο των θεών, και υπάρχουν πολλές σχετικές καλλιτεχνικές απεικονίσεις

Θρησκεία

Οι Μότσε (Moche), αρχαία φυλή του Περού, λάτρευαν το πτηνό και συχνά απεικονίζονται αετοί στην τέχνη τους.

Παρά τις σύγχρονες αλλά και ιστορικές πρακτικές των Ινδιάνων της Βορείου Αμερικής να δίνουν φτερά αετού σε μη ιθαγενείς, αλλά και στα μέλη άλλων φυλών που έχουν κριθεί άξια, η τρέχουσα νομοθεσία των Ηνωμένων Πολιτειών, ορίζει ότι μόνο τα πιστοποιημένα άτομα του αμερικανικού ιθαγενούς πληθυσμού, που είναι εγγεγραμμένα σε μία ομοσπονδιακά αναγνωρισμένη φυλή είναι νομίμως εξουσιοδοτημένα να αποκτούν και να κάνουν χρήση φτερών αετού για θρησκευτικούς λόγους.  Στον Καναδά, η λαθροθηρία για τα φτερά αετού τιμωρείται αυστηρά.

Ιστορία

Ο αετός κατείχε ανέκαθεν ξεχωριστή θέση, τόσο στον αρχαίο όσο και στο βυζαντινό-μεσαιωνικό κόσμο, ενώ χρησιμοποιήθηκε ως σύμβολο ισχύος και εξουσίας και αποτέλεσε το έμβλημα πολλών δυναστικών ή αριστοκρατικών οίκων. Αρχικά σύμβολο θεϊκής δύναμης, δεν άργησε να γίνει έμβλημα και της κοσμικής εξουσίας. Οι Αιγύπτιοι, οι Ασσύριοι, οι Αχαιμενίδες της Περσίας, οι Πτολεμαίοι και κυρίως οι Ρωμαίοι ήσαν οι λαοί που χρησιμοποίησαν ευρύτατα τον αετό, ως σύμβολό τους. Ο δικέφαλος αετός θεωρείται το κατεξοχήν βυζαντινό έμβλημα και μάλιστα αντικατέστησε στην ύστερη βυζαντινή περίοδο τον μονοκέφαλο αετό. Αποτέλεσε το σύμβολο της μικρασιατικής Αυτοκρατορίας της Νίκαιας, η οποία κατόρθωσε την επανάκτηση της Κωνσταντινούπολης, κατέλυσε τη Λατινική αυτοκρατορία και επανασύστησε τη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Έτσι σήμερα αποτελεί σύμβολο των Μικρασιατών.

Πάρα πολλά κράτη τον χρησιμοποιούν ως έμβλημα, είτε στη σημαία τους, είτε σε διάφορους θυρεούς πόλεων που σχετίζονται με αυτά.

Ο δικέφαλος αετός στο Ικόνιο της Μικράς Ασίας. Μαρμάρινο ανάγλυφο του 1220.

Χώρες που χρησιμοποιούν τον αετό είτε με δυο είτε με ένα κεφάλι είναι η Ελλάδα, η Γερμανία, η Αλβανία, το Μαυροβούνιο, η Σερβία, η Ρωσία, η Αρμενία και η Αυστρία.

Το οικόσημα των Κομνηνών και σύμβολο της Θράκης: ο βυζαντινός αετός της οικογένειας των Κομνηνών (από την Κόμνη της Θράκης καταγόμενων) που απεικονίζεται στον Ναό της Παναγίας Κοσμοσώτειρας στις Φέρες Θράκης.

Επιπλέον, ο αετός χρησιμοποιήθηκε σαν σύμβολο από τη Ρωμαϊκή και την μετέπειτα Βυζαντινή Αυτοκρατορία,τη Ρωσική Αυτοκρατορία, την Πρωσική Αυτοκρατορία, το βασίλειο της Σερβίας, τη Σερβία και Μαυροβούνιο, ενώ στις μέρες μας χρησιμοποιείται από την Εκκλησία της Ελλάδας, τα αθλητικά σωματεία ΠΑΟΚ και ΑΕΚ, καθώς και από πολλά γερμανικά κρατίδια, όπως η Φρανκφούρτη και η Κολωνία.