• Το όνομά της το οφείλει στο επίθετο τεσσαρακοστός, -ή, -όν, και στη νεοελληνική σαρακοστός, -ή, -ό, με αποκοπή της της πρώτης συλλαβής.
• Δηλαδή νηστεία σαράντα ημερών. Μόνο που η Σαρακοστή, η περίοδος νηστείας πριν από το Πάσχα, δεν διαρκεί σαράντα μέρες, αλλά περισσότερες, με όποιο τρόπο κι αν τις λογαριάσεις.
• Αν αρχίσουμε να μετράμε από την Κυριακή της Απόκρεω (Αποκριάς), είναι οχτώ βδομάδες, δηλαδή πενήντα έξι μέρες. Αν υπολογίσουμε από την Κυριακή της Τυρινής, είναι εφτά βδομάδες, άρα σαράντα εννιά μέρες. Και φυσικά, και στις δυο περιπτώσεις, αν αφαιρέσουμε την Κυριακή του Πάσχα -που είναι η εβδόμη μέρα της τελευταίας βδομάδας- που δεν είναι νηστεία, οι μέρες λιγοστεύουν κατά μία.
• Γιατί, όμως, λέγεται Σαρακοστή , και μάλιστα Μεγάλη, αφού δεν είναι;
• Φταίει η μικρή! Η μικρή Σαρακοστή είναι η περίοδος νηστείας πριν από τα Χριστούγεννα!
• Αρχίζει την δεκάτη πέμπτη Νοέμβρη -η δεκάτη τετάρτη είναι αποκριά- και λήγει την εικοστή τετάρτη Δεκέμβρη.
• Είναι ακριβώς σαράντα μέρες και πολύ δίκαια λέγεται: Σαρακοστή!
• Η Σαρακοστή ταυτίστηκε με τη νηστεία. Έτσι και η νηστεία πριν από το Πάσχα ονομάστηκε Σαρακοστή. Η γιαγιά μου , θυμάμαι, έλεγε Σαρακοστή ακόμα και τη νηστεία του Δεκαπενταύγουστου.
• Υπάρχει και μια άλλη μέθοδος υπολογισμού που δικαιολογεί και τον αριθμό των σαράντα ημερών,  αλλά πάλι …σαράντα δεν είναι!
• Ας τη δούμε όπως τη βρήκα σε κάποιο  ιστολόγιο χριστιανικό:
• ¨Στην Π. Διαθήκη είχε ορίσει ο Θεός να προσφέρουν στο Ναό Του το ένα δέκατο από όλα τα εισοδήματά τους¨.
• Στην Α´Οικουμενική σύνοδο λοιπόν, αντί για αυτό αποφάσισαν οι πατέρες,  ο κάθε πιστός να διαθέτει και να αφιερώνει στο θεό του το ένα δέκατο από το χρόνο του.
• ¨Το ένα δέκατο του χρόνου είναι περίπου 36 ημέρες, όσες δηλαδή, είναι οι ημέρες της Τεσσαρακοστής. Οι εφτά Εβδομάδες έχουν 49 ημέρες. Επειδή τα Σάββατα και οι Κυριακές, που είναι 14 ημέρες, δεν νηστεύονται, γι’ αυτό αφαιρούνται και μένουν 35 ημέρες. Σ’ αυτές, όμως, προσθέτουν το Μ. Σάββατο, που νηστεύεται και έτσι οι νηστήσιμες ημέρες της Τεσσαρακοστής γίνονται 36, που είναι το ένα δέκατο του έτους¨.
• Πράγματι, αυτό το χρονικό διάστημα είναι ίσο με το ένα δέκατο του έτους, αλλά , όπως είπα και πιο πάνω, … σαράντα μέρες δεν είναι!  Υπάρχει όμως κι άλλη ανακολουθία:  Τι ακριβώς αποφάσισαν οι πατέρες; Αποφασίστηκε να αφιερώνεται το δέκατο του χρόνου άπαξ του έτους ή κάθε φορά που έχουμε μια μεγάλη γιορτή; Διότι αν προσθέσουμε και τις σαράντα των Χριστουγέννων  γίνονται  76, …κι αν προσθέσουμε και τις 14 του Δεκαπενταύγουστου , και των Αγίων Αποστόλων, και του Σταυρού (14 Σεπτμβρίου) και του Τιμίου Προδρόμου (29 Αυγούστου) και….τις 52 βδομάδες επί 2 που είναι οι μέρες νηστείας (Τετάρτη και Παρασκευή) …μάλλον δεν αφιερώνουμε το  1/10 αλλά περισσότερο κι από το 1/2 του χρόνου μας.
• Έτσι κι αλλιώς, πάντως,   ικανοποιητική αιτιολόγηση της ονομασίας : Σαρακοστή,  δεν δίνεται με όλο αυτό το σκεπτικό. Απλώς, γίνεται μια επιτηδευμένη προσπάθεια προβολής του αριθμού τεσσαράκοντα που για τους Εβραίους τουλάχιστον φαίνεται να είχε ένα ξεχωριστό νόημα και συμβολισμό: Σαράντα μέρες του Μωυσή στο βουνό, παρά μια τεσσαράκοντα για την τιμωρία, σαράντα ημέρες του Ιησού στην έρημο κλπ. Ωστόσο, όμως, το όλο σκηνικό γύρω από τον εορτασμό του Πάσχα δεν φαίνεται να ακολουθεί ένα ξεκάθαρο και από την αρχή σταθερό κανόνα.
• Η γνώμη μου είναι πως στην αρχή , δηλαδή στους πρωτοχριστιανικούς χρόνους, το Πάσχα ακολουθούσε,  ως γιορτή, το εβραϊκό τυπικό.  Με άλλα λόγια, μέχρι και τον τέταρτο αιώνα, όπως μαθαίνουμε από επίσημες πηγές, το Πάσχα ήταν καθαρά Εβραϊκό , γιορταζόταν στις 14 του μήνα Νισάν  και φυσικά δεν υπήρχε η προπαρασκευαστική περίοδος της νηστείας.  Δεν είναι παράξενο, διότι μέχρι τότε το χριστιανικό (μεσσιανικό) κίνημα ήταν καθαρά εβραϊκή υπόθεση. Ύστερα , δηλαδή μετά το το διάταγμα του 313 μ.Χ , γίνεται θρησκεία για όλους. Στην Α´ Οικουμενική Σύνοδο το 325 μ.Χ. αποφασίζεται να γιορτάζεται οπωσδήποτε ξεχωριστά από το Εβραϊκό , πάντα μετά από αυτό και η μέρα να είναι Κυριακή.
• Σε πολλές από τις εκκλησίες , όμως, δεν ακολουθήθηκε  αυτός ο κανόνας , και για πολλούς αιώνες  ο χρονικός καθορισμός  κι ο τρόπος εορτασμού του Πάσχα, διέφερε από εκκλησία σε εκκλησία. Οι εκκλησίες της Μικράς Ασίας συνέχιζαν να το εορτάζουν σύμφωνα με το εβραϊκό τυπικό αλλά με τον χριστιανικό συμβολισμό.
• Εδώ πρέπει να πούμε πως το Πάσχα ως γιορτή της άνοιξης προϋπήρχε σε πολλούς λαούς. Και πρωτ᾽ απ᾽ όλα  στους Αιγυπτίους με την ονομασία Πεσάχ, που σημαίνει πέρασμα.  Στους Έλληνες και τους Ρωμαίους  γιορτάζονται τα Ανθεστήρια, τα Διονύσια, οι γιορτές της Δήμητρας και Περσεφόνης (Ελευσίνια), τα Σατουρνάλια και τα Λουπερκάλια. Όλες αυτές οι γιορτές, άσχετα με τη θεότητα στην οποία ήταν αφιερωμένες, ήταν γιορτές της άνοιξης και συμβόλιζαν το Πέρασμα  του ήλιου από το σημείο της εαρινής ισημερίας. Πρώτοι οι Εβραίοι άλλαξαν το συμβολισμό και αντί για Πέρασμα από την ισημερία το μετέτρεψαν σε  Διάβαση από την Ερυθρά θάλασσα και Πέρασμα στην ελευθερία.  Στη συνέχεια οι χριστιανοί έδωσαν το δικό τους συμβολισμό  της εορτής.  Το πέρασμα για τους Χριστιανούς  είναι καθαρά μεταφυσικό. Είναι το πέρασμα στην αιώνια ζωή που εξασφάλισε η Ανάσταση.
• Άρα, όλοι οι λαοί με το δικό τους τρόπο και για τις δικές του θεότητες, είχαν το δικό τους Πέρασμα. Με την επικράτηση, όμως, του χριστιανισμού, οι χριστιανοί ανάγκασαν όλους τους άλλους να γιορτάζουν  το Πάσχα με τη σημασία της ανάστασης του Χριστού κι όχι με τη σημασία του Περάσματος του Ήλιου από την εαρινή Ισημερία! Έτσι άρχισε μια προσπάθεια από τον  5ο αιώνα  για μετασχηματισμό   και ενσωμάτωση των διαφόρων εορτών της άνοιξης στο Πάσχα των χριστιανών, που κράτησε μέχρι και το 15ο αιώνα.
• Παραμερίστηκαν, λοιπόν,  οι τελετές καθαρμού του Φεβρουαρίου και στη θέση τους μπήκαν τα Ψυχοσάββατα και οι Κυριακές του Ασώτου, του Τελὠνη και Φαρισαίου. Ύστερα ήρθαν οι Απόκριες, κι ύστερα οι Κυριακές των Νηστειών, οι Χαιρετισμοί του Ακάθιστου Ύμνου. Με άλλα λόγια δημιουργήθηκε ένα πλέγμα εορτών με τη γενική ονομασία : κινητές εορτές. Οι γιορτές αυτές αρχίζουν με το Τριώδιο και ολοκληρώνονται  με την Πεντηκοστή και την Κυριακή των Αγίων Πάντων.
• Αν λάβουμε υπόψη πως ο Ακάθιστος ύμνος γράφτηκε το 626 μ.Χ (νίκη ενάντια στους Αβάρους) και πως το Τριώδιο αποτελείται από ύμνους που γράφτηκαν στη διάρκεια δέκα αιώνων (5ος -15ος), τότε πρέπει να δεχτούμε πως και το πριν του Πάσχα χρονικό διάστημα με τις διάφορες γιορτές και νηστείες δεν καθορίστηκε από την αρχή αλλά διαμορφώθηκε στο πέρασμα των αιώνων.
• Δεν αποκλείεται, λοιπόν, στην αρχή να είχε οριστεί μια χρονική περίοδος νηστείας σαράντα ημερών πριν από το Πάσχα, αλλά όταν το κινητό εορτολόγιο έφθασε στην τελική του διαμόρφωση ο αριθμός των ημερών άλλαξε κι έμεινε μόνο η ονομασία: Σαρακοστή. Όπως , δηλαδή, λεγόταν κι η νηστεία πριν τα Χριστούγεννα, για το λόγο ότι είχε όντως σαράντα μέρες νηστεία. Και για να γίνεται διάκριση η πριν από το Πάσχα νητευτική περίοδος πήρε το ιδιαίτερο όνομα: Μεγάλη Σαρακοστή. Στα μαθηματικά, βέβαια, δεν υπάρχει  μικρό σαράντα, κανονικό σαράντα και μεγάλο σαράντα! Ή είναι σαράντα ή δεν είναι! Για την πίστη , όμως, και οι αριθμοί ….πάνε πάσσο!
• Καλή Σαρακοστή, λοιπόν!

ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΙΑΓΚΟΣ

Ζωγράφος

Νίκαια Λάρισας

Υ.Γ. Οι θρησκευόμενοι ας μην τα πάρουν τοις μετρητοίς όλα αυτά! Εγώ , απλώς, έκαμα κάποιες σκέψεις….για τη Σαρακοστή που δεν είναι 40η , αλλά είναι 36η , 49η, 56η, ….κλπ!