Η κοιλιοκάκη (επίσης γνωστή ως εντεροπάθεια ευαίσθητη στη γλουτένη ή δυσανεξία γλουτένης) είναι μια παθολογική κατάσταση του λεπτού εντέρου, προερχόμενη από μια σύνθετη ανοσολογική απάντηση που προκαλείται από τη γλουτένη. Η γλουτένη είναι μια αποθηκευτική πρωτεΐνη που βρίσκεται στο σιτάρι και σε άλλα δημητριακά, όπως η σίκαλη, το κριθάρι και η βρώμη. Η κοιλιοκάκη εμφανίζει μία σειρά εξουθενωτικών συμπτωμάτων, αλλά με την κατάλληλη δίαιτα ελεύθερη γλουτένης, οι πάσχοντες μπορούν να ανακάμψουν πλήρως.
Η κοιλιοκάκη δεν αποτελεί αλλεργία. Μια αλλεργική αντίδραση εμφανίζεται όταν το ανοσοποιητικό σύστημα του σώματος παράγει αντισώματα απέναντι σε μια φυσιολογικά αβλαβή ουσία από τα τρόφιμα ή το περιβάλλον, την οποία αντιμετωπίζει σαν να ήταν παθογόνος. Στην κοιλιοκάκη, η γλουτένη στα τρόφιμα οδηγεί σε καταστροφή του βλεννογόνου του εντέρου, η οποία με τη σειρά της εμποδίζει τη σωστή πέψη και απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών στον οργανισμό. Το αποτέλεσμα είναι ουσιαστικά χρόνιος υποσιτισμός με ανεπάρκεια θερμίδων και απαραίτητων θρεπτικών ουσιών, όπως πρωτεΐνες, βιταμίνες και ανόργανα στοιχεία.
Τα συμπτώματα
Τα κλασικά συμπτώματα της κοιλιοκάκης, η οποία δεν έχει ακόμα αντιμετωπισθεί, σχετίζονται με τη δυσαπορρόφηση της τροφής, που οδηγεί σε διάρροια, κράμπες του εντέρου και φούσκωμα, και με υποσιτισμό ο οποίος προκαλεί, μεταξύ άλλων, απώλεια βάρους στους ενήλικες, προβλήματα ανάπτυξης στα παιδιά, αναιμία και ασθένειες των οστών. Πιο πρόσφατα έχει αναφερθεί ότι οι επιπτώσεις της δυσανεξίας γλουτένης επεκτείνονται αρκετά και εκτός του βλεννογόνου του εντέρου(1) και ασθένειες αρκετά διαφορετικές μεταξύ τους, όπως η ηπατική νόσος, η δερματίτιδα, ο διαβήτης τύπου Ι και η στειρότητα, πιθανόν να συνδέονται με αυτή την κατάσταση.
Επιπολασμός και διάγνωση
Επειδή τα συμπτώματα είναι ποικίλα και μπορεί να είναι ήπια, όπως λήθαργος, ευερεθιστότητα και ενοχλήσεις του εντέρου, υπάρχει η πιθανότητα η δυσανεξία γλουτένης να μην έχει διαγνωσθεί σε πολλούς πάσχοντες. Μερικές φορές η δυσανεξία γλουτένης εντοπίζεται αρκετά αργά στη ζωή. Παλαιότερα θεωρούσαν ότι εμφανίζεται σε περίπου 1 στους 1500 ανθρώπους, αλλά οι νέες μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι περίπου 1 σε 100 ανθρώπους έχει εξετάσεις αίματος που παραπέμπουν σε αυτήν την ασθένεια(2). Είναι πιθανόν πολλοί Ευρωπαίοι να έχουν κοιλιοκάκη και να μην το γνωρίζουν, λόγω του ότι δεν υποβάλλονται σε ενδοσκόπηση και βιοψίες εντέρων, εξετάσεις απαραίτητες για τη διάγνωση της εν λόγω ασθένειας.
Δίαιτα ελεύθερη γλουτένης
Όταν οι άνθρωποι με κοιλιοκάκη ακολουθούν μια δίαιτα ελεύθερη γλουτένης (3), ο βλεννογόνος του εντέρου βαθμιαία επιδιορθώνεται και επανέρχεται η 
φυσιολογική λειτουργία. Τα αποτελέσματα μπορούν να αλλάξουν τη ζωή πολλών ανθρώπων, δεδομένου ότι ο οργανισμός θεραπεύεται και τα συμπτώματα εξαφανίζονται. Η γλουτένη βρίσκεται στο σιτάρι, στη σίκαλη, στο κριθάρι και στη βρώμη, συστατικά που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή πολλών καθημερινών τροφίμων, όπως το ψωμί, τα δημητριακά πρωινού, τα ζυμαρικά, η πίτσα, οι διάφορες ζύμες, το κέικ και τα μπισκότα. Δεν πρόκειται, όμως, για τόσο απλό θέμα, καθώς τα σιτηρά που περιέχουν γλουτένη χρησιμοποιούνται επίσης ως συστατικά στα αλεύρια και τις σάλτσες και βρίσκονται σε μερικά προϊόντα κρέατος, όπως τα λουκάνικα και τα μπιφτέκια. Το ρύζι, οι πατάτες και το καλαμπόκι δεν περιέχουν γλουτένη και υπάρχουν πολλά ειδικά ελεύθερα γλουτένης προϊόντα που είναι τώρα διαθέσιμα για τους ανθρώπους με κοιλιοκάκη.
Βοήθεια και συμβουλές
Το να ακολουθήσεις μια δίαιτα ελεύθερη γλουτένης μπορεί να είναι χρονοβόρο και ενοχλητικό, αλλά υπάρχουν πολλοί διαθέσιμοι τρόποι αντιμετώπισης για τους ανθρώπους που έχει διαγνωστεί ότι έχουν κοιλιοκάκη. Ένας επιστήμονας διαιτολόγος θα βοηθήσει να προσδιοριστούν τα κατάλληλα τρόφιμα και να δημιουργηθεί μια εύγευστη, ισορροπημένη δίαιτα, η οποία να συνάδει με τον τρόπο ζωής του ατόμου. Υπάρχουν, επίσης, κατάλογοι που περιέχουν ενημερωμένες πληροφορίες για τα προϊόντα του εμπορίου που είναι ελεύθερα γλουτένης και μπορούν να περιληφθούν ακίνδυνα στο διαιτολόγιο ενός πάσχοντα. Πολλές χώρες έχουν επίσημους συλλόγους ασθενών με κοιλιοκάκη(4) οι οποίοι αποτελούν ομάδες υποστήριξης σε εθνικό επίπεδο και αστείρευτη πηγή πληροφοριών για όλες τις πτυχές της ασθένειας.
Μπορεί να προληφθεί;
Δεν είναι ακόμα γνωστό για ποιο λόγο ορισμένοι άνθρωποι αναπτύσσουν κοιλιοκάκη, αλλά φαίνεται ότι υπάρχει κάποιο οικογενειακό υπόβαθρο. Αυτή τη στιγμή, η μόνη συνιστώμενη προληπτική δράση είναι να αποφεύγεται η εισαγωγή τροφίμων που περιέχουν σιτάρι στη δίαιτα ενός μωρού τουλάχιστον για τους έξι πρώτους μήνες ζωής(3).
Καλύτερη ανίχνευση
Δεδομένου ότι υπάρχουν πιθανώς πολλοί περισσότεροι άνθρωποι με κοιλιοκάκη από αυτούς που αρχικά νομίζαμε, ο τρόπος βελτίωσης της διάγνωσης αποτελεί θέμα συζήτησης. Μερικοί προτείνουν μαζική ανίχνευση σε επίπεδο πληθυσμού(5), άλλοι υποστηρίζουν ότι θα μπορούσαν να προσφέρονται εξετάσεις αίματος σε εκείνους με συμπτώματα όπως αναιμία, χρόνια κούραση, σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου ή οικογενειακό ιστορικό της ασθένειας(1). Η αυτοδιάγνωση πρέπει να αποθαρρύνεται: η υιοθέτηση μιας δίαιτας ελεύθερη γλουτένης, χωρίς επαγγελματική βοήθεια, για την περίπτωση που ενδέχεται κάποιος να αναπτύξει κοιλιοκάκη, μπορεί να οδηγήσει σε μια μη ισορροπημένη και ανεπαρκή διατροφή, η οποία θα μπορούσε να κάνει περισσότερη ζημιά παρά καλό.
Βιβλιογραφικές αναφορές
1) Duggan JM (2004) Coeliac disease: the great imitator. Medical Journal of Australia 180:524-526
2) Dube C Rostom A Sy R et al (2005) The prevalence of coeliac disease in average-risk and high-risk Western European populations: a systematic review. Gastroenterology 128(4 Suppl 1): S57-67
3) www.eatwell.gov.uk
4) Association of European Coeliac Societies provides website addresses for all its members see: www.aoecs.org
5) Mearin ML Ivarsson A & Dickey W (2005) Coeliac disease: is it time for mass screening? Best Practice Research in Clinical Gastroenterology, 19 (3): 441-52
