Θανάσης Β. Κούγκουλος

• Thanasis V. Kougkoulos, “Tarihin çelişkili versiyonları ve Kurgu. Sotiria Maragozaki: Ο Ύπατος της Σμύρνης [İzmir’deki Yüksek Komiser] (2012)” [Αντιφατικές εκδοχές της Ιστορίας και Μυθοπλασία. Σωτηρία Μαραγκοζάκη: Ο Ύπατος της Σμύρνης (2012)], μτφρ. Lale Alatlı, Roman Kahramanları 50 (Nisan/Haziran 2022), σσ. 23-27. Στην τουρκική γλώσσα.

      Συμμετοχή στο αφιέρωμα «Mübadele» [Ανταλλαγή των πληθυσμών] του τουρκικού περιοδικού Roman Kahramanları με επιμελητές τους Georgios Salakidis και Ömer Asan, το οποίο εστιάζει στους μυθοπλαστικούς χαρακτήρες σύγχρονων ελληνικών και τουρκικών μυθιστορημάτων με θέμα τη συνύπαρξη των Ρωμιών και των Τούρκων στην Ανατολή, τον μικρασιατικό πόλεμο και την επακόλουθη Ανταλλαγή των πληθυσμών. Στο ιστορικό μυθιστόρημα ο μυθιστορηματικός λόγος δεν είναι ιδεολογικά αμέτοχος, αλλά λειτουργεί κριτικά απέναντι στον ιστοριογραφικό λόγο που υποτίθεται ότι ερμηνεύει με όρους αδιαμφισβήτητης αλήθειας το πραγματικό ιστορικό πλαίσιο. Υπ’ αυτήν την έννοια η μυθοπλαστική αφήγηση συγκρούεται, συμπληρώνει, διορθώνει, τροποποιεί, αποδομεί, υπερβαίνει τις επίσημες ή επικρατούσες εκδοχές της Ιστορίας.

      Το μυθιστόρημα Ο Ύπατος της Σμύρνης (2012) της Σωτηρίας Μαραγκοζάκη ανήκει στην κατηγορία των σύγχρονων ελληνικών ιστορικών μυθιστορημάτων που επαναπροσεγγίζουν με ψύχραιμη ματιά το συγκρουσιακό παρελθόν των Ελλήνων και των Τούρκων στις αρχές του 20ου αιώνα. Βασική πρόθεση της αφήγησης είναι να ρίξει φως στην αινιγματική προσωπικότητα του Έλληνα διοικητή της Σμύρνης Αριστείδη Στεργιάδη, ο οποίος λειτουργεί ως ένας αμέτοχος, αφανής κεντρικός ήρωας. Για αυτόν μιλούν εννέα κύρια μυθιστορηματικά πρόσωπα -διαφορετικού φύλου, κοινωνικής τάξης και ηλικίας- αποδίδοντας  διάφορες εκδοχές και αντιφατικές μεταξύ τους όψεις του Στεργιάδη. Τα δρώντα πρόσωπα από δευτεραγωνιστές της Ιστορίας μετατρέπονται σε πρωταγωνιστές του αφηγηματικού σύμπαντος. Σε μικρότερο βαθμό είναι υπαρκτά πρόσωπα που συναντιούνται στη βιβλιογραφία, αλλά κυρίως είναι επινοημένοι μυθοπλαστικοί χαρακτήρες, που ανταποκρίνονται στα ιστορικά δεδομένα

            Μέσα από την οπτική γωνία των εννέα χαρακτήρων ο αναγνώστης παρακολουθεί σταδιακά το χρονικό της παρουσίας του Στεργιάδη στη Σμύρνη. Τα πρόσωπα αυτά συνθέτουν ένα «πολυφωνικό ιστορικό μυθιστόρημα», κατά τον όρο του Ρώσου θεωρητικού της λογοτεχνίας Mikhail Bahtin. Συνιστούν αυτόνομες και αυτεξούσιες φωνές, ενώ παράλληλα στην αφήγηση συγχωνεύονται ποικίλα είδη του λόγου: ετεροδιηγητικές και ομοδιηγητικές αφηγήσεις, εγγραφές σε ημερολόγια, επίσημα έγγραφα, σμυρναίικα παραμύθια, θεατρικού τύπου διάλογοι, δημοσιογραφικά άρθρα, προκηρύξεις, ποιήματα. Με τον τρόπο αυτό προκαλείται η κριτική σκέψη του αναγνώστη, ο οποίος τελικά καλείται να αποκωδικοποιήσει μόνος του τις προσθέσεις και την αμφιλεγόμενη δράση του έμπιστου συνεργάτη του Βενιζέλου.

Tarihin çelişkili versiyonları ve Kurgu. Sotiria Maragozaki İzmir’deki Yüksek Komiser (2012) adlı PDFi indiriniz

Κατεβάστε τη μελέτη Η ηθογραφία και τα πεζογραφήματα του Κώστα Κρυστάλλη. Προϋποθέσεις μιας επανεκτίμησης PDF

Θανάσης Β. Κούγκουλος, «Από το χρονικό Μουργκάνα στο διήγημα «Ανυπεράσπιστοι». Η στροφή του Δημήτρη Χατζή στα θύματα του Εμφυλίου», Estudios Neogriegos 18 (2016), σσ. 55-79. Πρώτη ανακοίνωση στην Επιστημονική Ημερίδα: Μυθοπλασία και Εμφύλιος Βία, Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Βόλος 29 Μαρτίου 2017, Επιστημονικός υπεύθυνος: Καθηγητής Ευάγγελος Αυδίκος.

Κατεβάστε το Από το χρονικό Μουργκάνα στο διήγημα Ανυπεράσπιστοι PDF

“ Yüzyıl İstanbul Rum Gizem Romanlarına Genel Bir Bakış” [Εισαγωγή στα ελληνικά Απόκρυφα μυθιστορήματα της Κωνσταντινούπολης του 19ου αιώνα], Roman Kahramanları 38 (Nisan/Haziran 2019), σσ. 66-78. Στην τουρκική γλώσσα.

Το περιοδικό Roman Kahramanları είναι τρίμηνη επιστημονική έκδοση της Κωνσταντινούπολης. Η μελέτη μας ανακοινώθηκε στην Επιστημονική Ημερίδα-Συμπόσιο: «İstanbul ve Roman» [Η Κωνσταντινούπολη και το μυθιστόρημα], που οργάνωσε στις 11 Απριλίου 2019 το Maltepe Üniversitesi και το περιοδικό Roman Kahramanları στο Σισμανόγλειο Μέγαρο του Προξενείου της Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη στο πλαίσιο του IV. Roman Kahramanları İstanbul Edebiyat Festivali [4^ης Λογοτεχνικής Συνάντησης της Κωνσταντινούπολης του Roman Kahramanları].

Μία κατηγορία λαϊκών μυθιστορημάτων του 19ου αιώνα ορίζεται ως μυθιστόρημα των «Αποκρύφων» ή «Μυστηρίων». Τα ελληνικά  «Απόκρυφα» ακολουθούν το γαλλικό πρότυπο του Eugène Sue Les Mystères de Paris και προστίθενται στην ευρωπαϊκή και αμερικανική μόδα της συγγραφής μυστηρίων διαφόρων πόλεων. Εστιάζουν στην αθλιότητα των λαϊκών στρωμάτων των μεγάλων πόλεων, στην εγκληματική δραστηριότητα του υπόκοσμου, στην ιδιωτική καθημερινότητα των μεσοαστών και στον πολυτελή και συχνά διεφθαρμένο τρόπο διαβίωσης των πλουσίων, με σκοπό την εξάλειψη των κοινωνικών στρεβλώσεων. Συνήθως τα ελληνικά «Απόκρυφα» φέρουν τον υπότιτλο πρωτότυπον κοινωνικόν μυθιστόρημα ή παραλλαγές του, όπου το επίθετο «πρωτότυπο» σημαίνει την ελληνική παραγωγή σε αντιδιαστολή με την πληθώρα των μεταφράσεων και το «κοινωνικό» χαρακτηρίζει το περιεχόμενό τους.

«Απόκρυφα» εκδίδονται στην Κωνσταντινούπολη στο δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα, κυρίως στις δύο τελευταίες δεκαετίες του, στο πλαίσιο του ρεύματος της μυστηριογραφίας (mystériographique). Τα μυθιστορήματα αυτά αναπαριστούν την κοινωνική διαστρωμάτωση της ελληνικής ομογένειας της Κωνσταντινούπολης και της ευρύτερης περιοχής της και απευθύνονται σχεδόν αποκλειστικά στους Ρωμιούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η οθωμανική πρωτεύουσα αποτελεί τον 19ο αιώνα τη μεγαλύτερη πόλη της Ανατολής με ζώνες δυτικής επιρροής και πρόδηλες ταξικές αντιθέσεις και τη μοναδική δαιδαλώδη μεγαλούπολη ελληνικού ενδιαφέροντος, όπου -σύμφωνα με τις απαιτήσεις της αληθοφάνειας- επικρατούν τέτοιες κοινωνικές συνθήκες που δικαιολογούν τρομακτικά μυστήρια και αυξημένη εγκληματικότητα.

Στη μελέτη μας αναλύονται τα κυριότερα «Απόκρυφα» της Κωνσταντινούπολης του 19^ου αιώνα: 1. Η Επτάλοφος ή ήθη και έθιμα Κωνσταντινουπόλεως (1855) του Πέτρου Ιωαννίδη του Αγέρωχου. 2. Απόκρυφα Κωνσταντινουπόλεως (1868) του Χριστόφορου Σαμαρτσίδη (1843-1900). 3. Ο Βασιλεύς του Άδου (1882) του Κωνσταντίνου Μεγαρέως. 4. Τα δράματα της Κωνσταντινουπόλεως (1888) του Κωνσταντίνου Δ. Γουσσόπουλου. 5. Η απορφανισθείσα κόρη (1889) του Γεωργίου Κ. Κουτσούρη. 6. Πέραν απόκρυφα Κωνσταντινουπόλεως (1890) του Επαμεινώνδα Κ. Κυριακίδη (1861-1934). 7. Θρακικαί Σκηναί (1891) του Σαράντη Ι. Σαραντίδη. 8. Η Υπηρέτρια (1897) Δημητρίου Μιχαήλ Μελισσόπουλου και 9. Ο πυροσβέστης των Γεωργίου Κ. Πολυχρονιάδη και Δημητρίου Α. Σπαθιώτη.

Οι ιερωμένοι, δάσκαλοι, καθηγητές, μεταφραστές, ιατροί, δημοσιογράφοι και λόγιοι ομογενείς μυθιστοριογράφοι εκφράζουν τη μεσαία τάξη και ανήκουν στην πνευματική ελίτ της ελληνορθόδοξης κοινότητας της Κωνσταντινούπολης του 19ου αιώνα που πρωταγωνιστεί στον δημόσιο βίο. Η συγγραφή μυθιστορημάτων, πλην της ψυχαγωγίας, υπηρετεί την πρόοδο και την συσπείρωση της ομογένειας, τον εθνικό της προσανατολισμό, την ενίσχυση της πολιτισμικής της ταυτότητας μέσα στο θολό τοπίο των ανερχόμενων εθνικισμών στα Βαλκάνια και την προστασία της από τον άκριτο μιμητισμό των ευρωπαϊκών ηθών.

Κατεβάστε το άρθρο “19. Yüzyıl İstanbul Rum Gizem Romanlarına Genel Bir Bakış” PDF

 Βλ. και

Επιστημονικό Συνέδριο: «Η Νεοελληνική Λογοτεχνία σήμερα. Κοινωνία και Εκπαίδευση», Τμήμα Φιλολογίας Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών – Τομέας Νεοελληνικής Φιλολογίας, Αθήνα 28 – 30 Νοεμβρίου 2013

Ηλεκτρονική Δημοσίευση:

«Η διδασκαλία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση της Τουρκίας», Πρακτικά Επιστημονικού Συνεδρίου: Η Νεοελληνική Λογοτεχνία σήμερα: κοινωνία και εκπαίδευση, Τομέας Νεοελληνικής Φιλολογίας του Τμήματος Φιλολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήνα 28-30 Νοεμβρίου 2013, Αθήνα 2015, σσ. 227-241.

 Κατεβάστε την ανακοίνωση: Η διδασκαλία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση της Τουρκίας PDF

Πινακίδα με τις διδασκόμενες γλώσσες στο Πανεπιστήμιο της Αδριανούπολης, Τουρκία

 Έντυπη δημοσίευση:

«Η διδασκαλία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση της Τουρκίας», Θέματα Λογοτεχνίας 53 (Ιανουάριος – Δεκέμβριος 2014), σσ. 179-189.

Κατεβάστε το άρθρο: Η διδασκαλία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση της Τουρκίας PDF

Οι σημαίες των διδασκόμενων γλωσσών και φιλολογιών στο Πανεπιστήμιο της Αδριανούπολης, Τουρκία

 «Η Ιστορία ως λογοτεχνικό παίγνιο. Σχόλια για το μυθιστόρημα Ο θίασος των Αθηναίων του Βασίλη Γκουρογιάννη», Φηγός 32 (Α΄ Εξάμηνο 2014), σσ. 166-176.   

Ο Βασίλης Γκουρογιάννης στην Αλεξανδρούπολη

Μια πρώτη μορφή του άρθρου εκφωνήθηκε ως εισήγηση σε εκδήλωση για το μυθιστόρημα (Καστανιώτης, Αθήνα 1999) που οργανώθηκε στην Αλεξανδρούπολη από τις εκδόσεις Καστανιώτη στις 19 Απριλίου 2002. Η γραφή του Βασίλη Γκουρογιάννη απορροφά βαθιά μέσα της την Ήπειρο. Στο Θίασο των Αθηναίων, παρότι ο τίτλος λειτουργεί κάπως παραπλανητικά ως προς τα τοπογραφικά συμφραζόμενα του μυθιστορήματος, ο Γκουρογιάννης διατηρεί σταθερά το ηπειρωτικό σκηνικό. Η υπόθεση διαδραματίζεται στη Νικόπολη (σημερινή περιοχή Πρέβεζας) και στο ιερό μαντείο της Δωδώνης το έτος 326 μ.Χ. Το ιστορικό πλαίσιο προετοιμάζει τον αναγνώστη για το κλίμα του μυθιστορήματος: εποχή μεταβατική, με έντονες συγκρούσεις ανάμεσα στον χριστιανισμό που καλπάζει προς την εξουσία και στην παλαιά ελληνορωμαϊκή εθνική θρησκεία που πεθαίνει. Σε μια περίοδο που η ελληνική πεζογραφία προκλητικά και αδιέξοδα παγιδεύεται σχεδόν αποκλειστικά στην ερωτική θεματολογία και σε όλες τις πιθανές εκδοχές της, ο Ηπειρώτης λογοτέχνης συγκινείται γόνιμα από τις λεπτές φιλοσοφικές  αναζητήσεις. Στο μυθιστόρημα το ιστορικό περιβάλλον αναδομείται με απόλυτη πιστότητα στα ιστορικά τεκμήρια. Η Ιστορία, όπως και στα προηγούμενα βιβλία του, όσο κι αν κυριαρχεί ή μεταπλάθεται με σεβασμό, είναι λογοτεχνική πρόφαση για να συναντήσει την κοινωνική και πολιτική επικαιρότητα. 

Κατεβάστε το άρθρο: 

Η Ιστορία ως λογοτεχνικό παίγνιο. Σχόλια για το μυθιστόρημα “Ο θίασος των Αθηναίων” του Βασίλη Γκουρογιάννη PDF

Σε συνεργασία με τον Μ. Βαρβούνη, «Πληροφορίες για τους Πομάκους της Θράκης από το αρχείο του Νικολάου Ι. Γιαννόπουλου», Θρακική Επετηρίδα 10 (1995 – 1998), σσ. 391 – 407. Αναδημοσίευση: Μ.Γ. Βαρβούνης, Παραδοσιακός πολιτισμός των Πομάκων της Θράκης. Λαογραφικά μελετήματα, Οδυσσέας, Αθήνα 2000, σσ. 144-163.

Μελέτη για σχετικές με τους Πομάκους της Θράκης πληροφορίες με βάση μια θρησκευτική αντιπαράθεση του 1932 ανάμεσα στον αυτοδίδακτο αρχαιολόγο Νικόλαο Ι. Γιαννόπουλο (1866-1945) και τον Δημήτριο Καλαποθάκη, γιο του ιδρυτή της Ελληνικής Ευαγγελικής Εκκλησίας, από το αρχείο του Γιαννόπουλου, που σώζεται τμηματικά σε διάφορους φορείς και συλλόγους της περιοχής Βόλου και σε ιδιώτες.

Πληροφορίες για τους Πομάκους της Θράκης από το αρχείο του Νικολάου Ι. Γιαννόπουλου PDF

«Για τον Μιχάλη Γκανά», εισήγηση σε εκδήλωση για το λογοτεχνικό έργο του Μιχάλη Γκανά που διοργάνωσε το βιβλιοπωλείο «Παπασωτηρίου» στην Αλεξανδρούπολη την Πέμπτη 18 Οκτωβρίου 2007, Διαπολιτισμός (ηλεκτρονικό περιοδικό), keimeno.php?id_atomo=650&id_keimeno=801&id=4

Σκέψεις για την ποίηση του Μιχάλη Γκανά.

Για τον Μιχάλη Γκανά PDF

Με τον ποιητή Μιχάλη Γκανά. Αλεξανδρούπολη, Πέμπτη 18 Οκτωβρίου 2007

«Μετέωρη Κραυγή: η ποιητική παρουσία της Ιωάννας Φιλιππίδου», Εξώπολις 14 (Φθινόπωρο 2000), σσ. 63 – 73.

Εισήγηση σε εκδήλωση, ενταγμένη στη σειρά «Η λογοτεχνία στην Αλεξανδρούπολη», για την αυτόχειρα ποιήτρια Ιωάννα Φιλιππίδου, που οργάνωσε το βιβλιοπωλείο ¨Παπασωτηρίου¨ στην Αλεξανδρούπολη την Κυριακή 26 Μαρτίου 2000. Βλ. και Βιβλία: Ιωάννα Φιλιππίδου 1953-1999. Σε μακρά οδό απανδόχευτο

Εισαγωγή στην ποίηση της Ιωάννας Φιλιππίδου, η οποία ανήκει στη λεγόμενη γενιά του ΄70.

Μετέωρη Κραυγή: η ποιητική παρουσία της Ιωάννας Φιλιππίδου PDF

Συντομευμένη μορφή του άρθρου δημοσιεύτηκε και στην εφ. Πανθρακική (Αλεξανδρούπολη), 26 Απριλίου 2000, σσ. 6-7: Ανθολόγιο: Η ποιητική παρουσία της Ιωάννας Φιλιππίδου PDF

Αλεξανδρούπολη, Κυριακή 26 Μαρτίου 2000

«Η μυθοποίηση του γενέθλιου τόπου: σχόλια στην πεζογραφία της Ελένης Σκάβδη», Ενδοχώρα 77 (Νοέμβριος 2001), σσ. 137-145.

Εισήγηση σε εκδήλωση, ενταγμένη στη σειρά “Η λογοτεχνία στην Αλεξανδρούπολη”, για την πεζογράφο Ελένη Σκάβδη, που οργάνωσε το βιβλιοπωλείο ¨Παπασωτηρίου¨ στην Αλεξανδρούπολη την Τετάρτη 12 Ιουλίου 2000.

Μελέτη για τη μυθοποιητική διάσταση του γενέθλιου τόπου της Αλεξανδρούπολης στην πεζογραφία της Ελένης Σκάβδη.

Η μυθοποίηση του γενέθλιου τόπου: σχόλια στην πεζογραφία της Ελένης Σκάβδη PDF

Συντομευμένη μορφή του άρθρου δημοσιεύτηκε και στην εφ. Πανθρακική (Αλεξανδρούπολη), 19 Ιουλίου 2000, σσ. 4-5: Ανθολόγιο: Ελένη Σκάβδη PDF

Αλεξανδρούπολη, Τετάρτη 12 Ιουλίου 2000. Σ. Μαραγκοζάκη, Ε. Σκάβδη, Θ. Κούγκουλος, Τζ. Κατσαρή