Η ιστορία του κολιμπρί αναφέρεται σε ένα μεγάλο δάσος που καταστρέφεται από μια φωτιά. Όλα τα ζώα είναι τρομοκρατημένα καθώς βλέπουν το δάσος όπου ζουν να παραδίνεται στις φλόγες. Νιώθουν ανήμπορα μπροστά σε ένα γεγονός που μοιάζει να τα ξεπερνά. Όλα εκτός από αυτό το μικρό πουλί, το κολιμπρί, που λέει: «Θα κάνω κάτι για τη φωτιά!»
Πρόκειται για μια απλή, άμεση και αλληγορική ιστορία, η οποία εκφράζει τη θέση και την πορεία ζωής της Κενυάτισσας περιβαλλοντολόγου- και όχι μόνο- Ουανγκάρι Μαατάι (Wangari Maathai, 1940-2011). Είναι η πρώτη Αφρικανή γυναίκα η οποία τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης το 2004 για τo σύνολο της δράσης της η οποία δεν ήταν μόνο περιβαλλοντική αλλά, επίσης, κοινωνική, πολιτική και οικονομική.
«Κάτι έπρεπε να γίνει. Δεν ήταν δυνατόν να καθόμαστε και απλώς να συζητούμε τις διάφορες όψεις του προβλήματος. Οφείλαμε να φτάσουμε στη ρίζα του. Το να κατανοείς τα προβλήματα και να συζητάς για αυτά απέχει κατά πολύ από το να κάνεις κάτι για να τα λύσεις. Όμως εμένα ανέκαθεν με ενδιέφερε να αναζητώ και να βρίσκω λύσεις. Και αυτό είναι αποτέλεσμα, πιστεύω, της παιδείας μου […]. Αντί να στενοχωριέμαι γι’ αυτά που δεν μπορούν να γίνουν, να σκέφτομαι τι μπορεί να γίνει. Αντί λοιπόν να αρχίσω να αναρωτιέμαι «Για να δούμε, τι πρέπει να κάνω;», αμέσως σκέφτηκα «Γιατί να μην φυτέψουμε δέντρα;». (Προσαρμοσμένο απόσπασμα από το αυτοβιογραφικό της βιβλίο «Αλύγιστη», σελ 206, Μετφρ. Αλ. Εμμανουήλ., εκδόσεις Ωκεανίδα, 2006).
Την ιστορία την ακούσαμε από την ίδια στη διάλεξή της σχετικά με ζητήματα περιβαλλοντικής ηθικής η οποία πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών το Φεβρουάριο του 2008. Μπορείτε να δείτε την ίδια να αφηγείται την ιστορία σε ένα βίντεο αναρτημένο στο youtube (στα αγγλικά εδώ
Μπορείτε να ανοίξετε το αρχείο με το κείμενο σε ελεύθερη απόδοση στα ελληνικά εδώ
Ακούγοντας ή διαβάζοντας την ιστορία ανακαλούμε τους μύθους του Αισώπου οι οποίοι μπορούν να αξιοποιηθούν ως παιδαγωγικά μέσα, καθώς, μέσω της μελέτης αυτών που νιώθουν, σκέπτονται, λένε και πράττουν οι χαρακτήρες – κυρίως ζώα- βοηθούν, κατά αναλογία, στην ανάδειξη και στην κατανόηση του εύρους και της πολυπλοκότητας της ανθρώπινης συμπεριφοράς και των συνεπειών της. Η απλή και σύντομη αφήγηση διαπραγματεύεται ένα οικουμενικό και διαχρονικό μήνυμα το οποίο είναι ευκολονόητο ακόμη και για τους ηλικιακά μικρότερους/ες μαθητές/τριες και για αυτό μπορούν να το μεταφέρουν σε συνθήκες πραγματικής ζωής. Συγκεκριμένα, ο αλληγορικός της χαρακτήρας διευκολύνει την κατανόηση και την αναλογική συσχέτιση με σημαντικές ποιότητες όπως είναι η υπευθυνότητα, η ψυχική ετοιμότητα, η προσαρμογή, η ανθεκτικότητα (ατομική και συλλογική μέσω της κοινωνικής ενσυναίσθησης και της αλληλεγγύης). Πρόκειται για δεξιότητες ζωής οι οποίες συνδέονται με την ενδυνάμωση για τη λειτουργική απόκριση σε απρόβλεπτα, αιφνίδια και συχνά ανατρεπτικά της κανονικότητας “απειλητικά” γεγονότα τα οποία εντάσσονται όχι μόνο στο περιβαλλοντικό αλλά και σε οποιοδήποτε πλαίσιο της ανθρώπινης εμπειρίας και κατάστασης. Σε παιδαγωγικό πλαίσιο, είναι σημαντικό να συνυπολογισθεί και κάτι ακόμα. Αφορά στη δυνατότητα που προσφέρουν προκειμένου να παρακαμφθούν οι διδακτικοί δρόμοι της «σκληρής» άγονης διδαχής και κατήχησης, εφόσον υιοθετηθεί ένας διδακτικός ρόλος «τόσο-όσο» καθοδηγητικός, διευκολυντικός της σκέψης των παιδιών και συντονιστικός της εργασίας τους.
Παιδαγωγική αξιοποίηση της αφήγησης. Μια διδακτική πρόταση
Ως πρόταση παιδαγωγικής αξιοποίησης της αφήγησης είναι η αρθρωτή δραστηριότητα της οποίας τα διαδοχικά στάδια περιγράφονται στη συνέχεια. Η έκταση και η χρονική της διάρκεια είναι περιορισμένη και για το λόγο αυτό μπορεί να αναπτυχθεί με τη μορφή παιδαγωγικού εργαστηρίου. Ωστόσο, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου διαθεματικού διδακτικού σχεδιασμού προσφέρεται για προσαρμογή και περαιτέρω εμβάθυνση μέσω ποικίλων διασυνδέσεων και επεκτάσεων σε αντιστοίχιση με το θέμα εστίασης, τους εκπαιδευτικούς στόχους, το διαθέσιμο διδακτικό χρόνο και τις ανάγκες και τα χαρακτηριστικά των μαθητών/τριών. Η δραστηριότητα έχει ήδη εφαρμοστεί, σποραδικά η αλήθεια, σε ομάδες μαθητών/τριών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ως τμήμα εκπαιδευτικού προγράμματος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης με θέμα το δάσος και τις δασικές πυρκαγιές.
Στη συνέχεια περιγράφονται τα επιμέρους διδακτικά στάδια της δραστηριότητας μαζί με κάποια δείγματα από τις πραγματικά ενδιαφέρουσες εργασίες των παιδιών.
1ο βήμα: Ο/Η εκπαιδευτικός μοιράζει με τυχαίο τρόπο στους/στις μαθητές/τριες τις κάρτες με τα διαφορετικά αποσπάσματα όπως προτείνονται στις διαφάνειες του αρχείου. Μπορεί ο/η ίδιος/α να κρατήσει την κάρτα με την αρχή της ιστορίας ώστε να ξεκινήσει την αφήγηση. Ενδείκνυται η πλαστικοποίηση των καρτών για λόγους επανάχρησης και διατήρησής τους στο ατομικό αρχείο διδακτικού υλικού του/της εκπαιδευτικού.
Οι μαθητές/τριες εργάζονται σε ζευγάρια ή σε μικρές ομάδες στον χρόνο που διατίθεται για την ανάγνωση και την κατανόηση του αποσπάσματος. Επίσης, εντός κάθε ομάδας γίνεται η ανάθεση του ρόλου του/της αφηγητή/τριας που θα είναι και ο/η εκπρόσωπος της ομάδας στην ολομέλεια στην οποία συνέρχονται με τη λήξη του προβλεπόμενου χρόνου. Ο/Η εκπαιδευτικός ξεκινάει την αφήγηση με την αρχική καρτέλα «Στο μεγάλο δάσος, όπου ζούσαν πολλά ζώα, ξέσπασε φωτιά…» την οποία τοποθετεί σε ένα σημείο ώστε να την βλέπουν όλοι/ες. Διευκολύνει εάν υπάρχει ένα τεντωμένο σχοινί πάνω στο οποίο οι κάρτες τοποθετούνται με τη σειρά η οποία προτείνεται από τις ομάδες. Ο/Η αφηγητής/τρια από κάθε ομάδα, με την παρότρυνση της ομάδας του, παίρνει το λόγο για να συμπληρώσει τη συνέχεια της ιστορίας και να αφήσει την κάρτα δίπλα από την προηγούμενη. Ο σκοπός είναι να συνδέσουν τα διαφορετικά αποσπάσματα με την κατάλληλη αλληλουχία ώστε να δημιουργήσουν την ιστορία συμπληρώνοντας και ολοκληρώνοντας το νόημά της. Με την τοποθέτηση όλων των καρτών ο/η εκπαιδευτικός ζητάει από τους μαθητές και τις μαθήτριες να ελέγξουν τη σειροθέτηση και να προτείνουν πιθανές αλλαγές σε περίπτωση που κρίνουν ότι χρειάζεται. Κατόπιν, κάποιος/ α μαθητής/τρια μπορεί να διαβάσει όλη την ιστορία.
Μπορείτε να δείτε τη δραστηριότητα σειροθέτησης με τη μορφή ψηφιακού μαθησιακού αντικειμένου εδώ καθώς και μία σχετική εικόνα εδώ
2ο βήμα: Στη συνέχεια ο/η εκπαιδευτικός καλεί τις μαθητικές ομάδες να σκεφτούν έναν τίτλο για την ιστορία. Στην ολομέλεια, αφού ακουστούν όλες οι προτάσεις, δίνεται η δυνατότητα σχολιασμού και σύντομης συζήτησης σχετικά με τα κριτήρια τα οποία χρειάζεται να πληροί όπως για παράδειγμα, η ευστοχία, η συντομία, η ελκυστικότητα, η αντιστοιχία με το περιεχόμενο είτε σε κυριολεκτικό είτε σε μεταφορικό επίπεδο. Κατόπιν συναποφασίζεται ο τίτλος ο οποίος μπορεί να είναι μια σύνθεση από τις προτάσεις που μοιράστηκαν οι ομάδες.
3ο βήμα: Ο/Η εκπαιδευτικός διατυπώνει την ερώτηση Τι έγινε μετά; Πώς λέτε να τελειώνει η ιστορία; και καλεί τις ομάδες να εργαστούν ώστε να δώσουν στην ιστορία το τέλος που επιθυμούν. Εναλλακτικά, το προτεινόμενο τέλος μπορεί να έχει τη μορφή του επιμύθιου, δηλαδή μιας σύντομης φράσης η οποία ολοκληρώνει την αφήγηση συνοψίζοντας το διδακτικό περιεχόμενο και περιέχοντας το σχετικό συμπέρασμα που απαντάει στο ερώτημα Τι θέλει να μας πει η ιστορία; Με τη λήξη της εργασίας τους οι μαθητές/τριες παρουσιάζουν τις προτάσεις τους στην ολομέλεια. Ο/Η εκπαιδευτικός συνοψίζει τις προτάσεις, δίνει ανατροφοδότηση και συντονίζει μία στοχαστική συζήτηση επί των προτάσεων και των πιθανών διαφορετικών οπτικών οι οποίες έχουν διατυπωθεί. Μπορείτε να δείτε ενδεικτικές εργασίες των μαθητών/τριών εδώ
4ο βήμα: Η ιστορία ενδείκνυται να αξιοποιηθεί για την ανάπτυξη της κινητικής δημιουργικότητας. Δηλαδή, οι ομάδες επιχειρούν να αναπαραστήσουν κινητικά το περιεχόμενο της ιστορίας το οποίο αντιστοιχεί στο απόσπασμα της κάρτας τους. Για το σκοπό αυτό προτείνεται η διδακτική τεχνική του παγωμένου κάδρου ή της ακίνητης εικόνας (στην αγγλική βιβλιογραφία η τεχνική περιγράφεται με τους όρους frozen frame ή/και still image).
Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η διδακτική διασύνδεση με το Πρόγραμμα Σπουδών της Φυσικής Αγωγής. Για παράδειγμα, στο νέο ΠΣ Φυσικής Αγωγής, η δραστηριότητα μπορεί να προσδιοριστεί με με τα εξής στοιχεία, Σκοπός 1.: Κινητικός, Θεματική Ενότητα 2: Κινητική δημιουργικότητα, Γενικός και ειδικός Στόχος 1: Να εκτελούν πρωτότυπες κινήσεις ισορροπίας, μετακίνησης και χειρισμού που έχουν σχεδιάσει σε συνδυασμό με κινητικές έννοιες. Με τη γενίκευση της εφαρμογής τους, αναμένεται η επιμόρφωση στα νέα Προγράμματα Σπουδών προκειμένου να διασαφηνιστούν ζητήματα σε σχέση με τη φιλοσοφία, τη στοχοθεσία και τη μεθοδολογία ανάπτυξής τους.
Με τη λήξη του απαραίτητου χρόνου εργασίας, οι ομάδες συγκεντρώνονται και κάθονται οκλαδόν στον χώρο. Καθώς ο/ η εκπαιδευτικός ΦΑ αφηγείται την ιστορία, κάθε ομάδα σηκώνεται και παρουσιάζει την κινητική της δημιουργία η οποία αποτυπώνει σωματικά το απόσπασμα το οποίο έχει μελετήσει. Η προσέγγιση αυτή προσομοιώνει στα τρισδιάστατα βιβλία με την χαρακτηριστική αναδυόμενη (pop-up) εικονογράφηση. Στο τέλος μπορεί να αναπτυχθεί μια συζήτηση ως προς τις κινητικές δεξιότητες (κυρίως ισορροπίας στην περίπτωση της συγκεκριμένης τεχνικής) και τις κινητικές έννοιες που επέλεξαν για να αποδώσουν το περιεχόμενο.
Τη διδακτική πρόταση μπορείτε να την βρείτε και σε ξεχωριστό αρχείο εδώ
Καλή επιστροφή! Καλή σχολική χρονιά! Να βρίσκουμε τη δύναμη να κάνουμε αυτό που μας αναλογεί!