Από το μαγευτικό νησί της Σύρου, μέχρι τον Πειραιά, όσα χρόνια και αν περάσουν, συναντάμε τοιχογραφίες του ρεμπέτη Μάρκου Βαμβακάρη και ανθρώπους να τραγουδούν γεμάτοι πάθος και ανεμελιά τα τραγούδια του. Στην Σύρο, ο πρώτος σταθμός όλων των επισκεπτών και των επισκεπτριών είναι το γνωστό ρεμπετάδικο του Μάρκου, όπου μια τοιχογραφία του κοσμεί τον τοίχο. Άνθρωποι γελούν, πίνουν, χορεύουν. Άραγε τους κοιτάει από ψηλά και τραγουδάει για τα “ζημιάρικα” μαύρα μάτια μαζί τους;
Γεννημένος στο Σκαλί, έναν συνοικισμό στην Σύρο, από εργατική οικογένεια, ο Μάρκος αγαπούσε από μικρός την μουσική. Στα πανηγύρια και τις γιορτές του χωριού, παιδάκι ακόμα, ακολουθούσε με το τουμπί του, ένα νησιώτικο παραδοσιακό μουσικό όργανο με μελωδίες που σαγυνεύουν την ψυχή του ανθρώπου. Η μοίρα τον πάει στον Πειραιά. Εκεί, ξεκίνησε την ζωή του σαν εργάτης. Μέχρι που άκουσε τον Νίκο Αϊβαλιώτη, να παίζει μπουζούκι. Τότε, κατάλαβε ότι αυτός ήταν ο προορισμός του. Πως έτσι γαληνεύει η ανθρώπινη ψυχή.
Ακολούθησε πλήθος εμφανίσεων σε ρεμπετάδικα του Πειραιά και ηχογραφήσεις. Αξιοσημείωτα ήταν τα λόγια του για το τραγούδι του “Φραγκοσυριανή”:
«Όλος ο κόσμος της Σύρου μ’ αγαπούσε πολύ, διότι κι εγώ ήμουν Συριανός και το είχαν καμάρι οι Συριανοί. Κάθε καλοκαιράκι με περίμεναν να πάω στη Σύρα να παίξω και να γλεντήσει όλη η Σύρα μαζί μου. Το 1935 πήρα μαζί μου τον Μπάτη, τον αδερφό μου τον μικρό και τον πιανίστα Ροβερτάκη και πήγα για πρώτη φορά στη Σύρο, σχεδόν είκοσι χρόνια αφ’ ότου έφυγα από το νησί. Πρωτόπαιξα, λοιπόν, σ’ ένα μαγαζί στην παραλία, μαζεύτηκε όλος ο κόσμος. Κάθε βράδυ γέμιζε ο κόσμος το μαγαζί κι έκατσα περίπου δύο μήνες. Εγώ, όταν έπαιζα και τραγουδούσα, κοίταζα πάντα κάτω, αδύνατο να κοιτάξω τον κόσμο, τα έχανα. Εκεί όμως που έπαιζα, σηκώνω μια στιγμή το κεφάλι και βλέπω μια ωραία κοπέλα. Τα μάτια της ήταν μαύρα. Δεν ξανασήκωσα το κεφάλι, μόνο το βράδυ την σκεφτόμουν, την σκεφτόμουν… Πήρα, λοιπόν, μολύβι κι έγραψα πρόχειρα:
Μία φούντωση, μια φλόγα έχω μέσα στην καρδιά Λες και μάγια μου ‘χεις κάνει Φραγκοσυριανή γλυκιά…
Ούτε και ξέρω πώς την λέγανε ούτε κι εκείνη ξέρει πως γι ‘ αυτήν μιλάει το τραγούδι. Όταν γύρισα στον Πειραιά, έγραψα τη Φραγκοσυριανή.»
Ρεμπέτης, από τους ακρογωνιαίους λίθους της λαϊκής μουσικής. Γεννήθηκε στις 10 Μαΐου του 1905 στον συνοικισμό Σκαλί της Άνω Χώρας της Σύρου από οικογένεια καθολικών και ήταν ο πρώτος από τα έξι παιδιά του Δομένικου και της Ελπίδας Βαμβακάρη. Η οικογένειά του ήταν φτωχή, έφερε όμως το «μικρόβιο» της μουσικής. Ο πατέρας του έπαιζε γκάιντα και ο παππούς του έγραφε τραγούδια.
Πριν καλά – καλά ξεκινήσει το σχολείο, ο Μάρκος αναγκάστηκε να διακόψει, διότι πήραν τον πατέρα του στο στρατό, και έπιασε δουλειά με τη μητέρα του σε ένα κλωστήριο. Τα επόμενα χρόνια δούλεψε ως χασάπης, εφημεριδοπώλης, οπωροπώλης, λούστρος, και το 1917, σε ηλικία 12 ετών, έφυγε για τον Πειραιά. Αρχικά, εγκαταστάθηκε στα Ταμπούρια κι έπιασε δουλειά ως γαιανθρακεργάτης. Δούλεψε ακόμα ως λιμενεργάτης και ως εκδορέας στα σφαγεία, ενώ τα βράδια σύχναζε στους τεκέδες, όπου το 1924 άκουσε για πρώτη φορά στη ζωή του μπουζούκι. Εντυπωσιάστηκε και μέσα σε ελάχιστους μήνες έγινε ένας από τους καλύτερους αυτοδίδακτους μπουζουξήδες. Την περίοδο αυτή έκανε και τον πρώτο του γάμο με τη Ζιγκοάλα, την οποία όπως έλεγε μίσησε στο τέλος όσο καμία άλλη γυναίκα στον κόσμο.
Το 1925 κατατάχθηκε στο στρατό και όταν απολύθηκε άρχισε να γράφει τα πρώτα του τραγούδια. Έως το 1933 είχε γράψει πάνω από 50 τραγούδια και με την πιεστική παρότρυνση του Σπύρου Περιστέρη, o Μάρκος Βαμβακάρης γραμμοφώνησε στην Odeon τον πρώτο δίσκο με μπουζούκι στην Ελλάδα, που από τη μία μεριά είχε το «Καραντουζένι» (Έπρεπε να ‘ρχόσουνα μάγκα μες στον τεκέ μας) και από την άλλη μεριά το «Αράπ» (ένα σόλο ζεϊμπέκικο).
Την επόμενη χρονιά δημιούργησε με τρεις φίλους του -τον Γιώργο Μπάτη, τον Στράτο Παγιουμτζή και τον Ανέστη Δελιά- ένα πρωτοποριακό για την εποχή μουσικό σχήμα που ονομάστηκε «Η Τετράς η ξακουστή του Πειραιώς». Ο Μάρκος άνοιξε το δικό του μαγαζί στα Άσπρα Χώματα. Η αστυνομία, όμως, δεν του έδωσε άδεια. Έτσι αναγκάστηκε να το κλείσει και για πρώτη φορά έπειτα από 20 χρόνια ταξίδεψε με τον Μπάτη στη Σύρο. Έπαιξαν μαζί για περίπου δύο μήνες σ’ ένα μαγαζί της παραλίας και όταν γύρισε στον Πειραιά έγραψε τη Φραγκοσυριανή, ίσως το πιο γνωστό τραγούδι του.
Η περίοδος λίγο πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν και η πιο παραγωγική. Τα τραγούδια του έβγαιναν σε δίσκους και ο Μάρκος έγινε περιζήτητος. Αφού περιόδευσε στη Θεσσαλονίκη, στο Βόλο, στη Λάρισα, στα Τρίκαλα και σε πολλές ακόμα πόλεις, άρχισε εμφανίσεις στον Βοτανικό, μαζί με τον Γιάννη Παπαιωάννου, τον Κώστα Καρίπη και τον Στέλιο Κερομύτη.
Με την έναρξη του πολέμου, ο Βοτανικός έκλεισε και ακολούθησαν δύσκολα χρόνια. Το 1941 πέθανε ο αδερφός του Λεονάρδος και το 1942 η μητέρα του Ελπίδα. Την εποχή εκείνη, έπειτα από παρότρυνση της μεγάλης του αδελφής, ο Μάρκος παντρεύτηκε με ορθόδοξο γάμο τη δεύτερη σύζυγό του, τη Βαγγελιώ. Για το γεγονός αυτό αφορίστηκε από την καθολική εκκλησία και μόλις το 1966 του δόθηκε και πάλι η κοινωνία των Καθολικών. Τα δύο πρώτα παιδιά τους χάθηκαν πρόωρα. Το 1944 η Βαγγελιώ γέννησε τον Βασίλη και ακολούθησαν άλλα δύο αγόρια, ο Στέλιος το 1947 και ο Δομένικος το 1949.
Μετά τον πόλεμο, ο Μάρκος Βαμβακάρης άρχισε να βγάζει ξανά δίσκους σε διάφορες εταιρίες και όλοι γίνονταν ανάρπαστοι. Το 1954 αρρώστησε με βαριά αρθρίτιδα και σταμάτησε να παίζει. Όταν θέλησε να επιστρέψει στο πάλκο, όλοι τον είχαν ξεχάσει. Η ελληνική μουσική βιομηχανία τον θεωρούσε «ξεπερασμένο» και δεν τον έπαιρνε κανένας σε κάποιο μαγαζί.
Η κατάσταση άλλαξε δραματικά το 1960, όταν έπειτα από πρωτοβουλία του Βασίλη Τσιτσάνη, κυκλοφορούν από την Columbia παλιά και καινούρια τραγούδια του Βαμβακάρη, τραγουδισμένα από τον ίδιο και από καλλιτέχνες όπως ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, η Καίτη Γκρέι, η Άντζελα Γκρέκα, ο Στράτος Διονυσίου, κ.ά. Το εγχείρημα σημείωσε τεράστια επιτυχία και ο Μάρκος είχε την ευκαιρία να ξαναδουλέψει στα λαϊκά πάλκα, αλλά και να δώσει συναυλίες σε πρωτόγνωρους για τους ρεμπέτες χώρους. Το 1966 έκανε την εμφάνισή του σε μπουάτ στην Πλάκα, ενώ ακολούθησε η συναυλία στο θέατρο «Κεντρικόν» το χειμώνα της ίδιας χρονιάς και στη συνέχεια πολλές εμφανίσεις στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας.
Στις 8 Φεβρουαρίου του 1972, ο Μάρκος Βαμβακάρης πέρασε στην ιστορία, αφήνοντας μια τεράστια παρακαταθήκη.
Προς τιμήν του Μάρκου Βαμβακάρη ιδρύθηκε το 2017 στη Σύρο ένα μη κερδοσκοπικό σωματείο το ΕΝ ΧΟΡΔΑΙΣ & ΟΡΓΑΝΟΙΣ {Η Μεγάλη του Μάρκου Σχολή}. Ο τίτλος του παραπέμπει στον Ψαλμό 150.4, «αἰνεῖτε αὐτὸν ἐν τυμπάνῳ καὶ χορῷ, αἰνεῖτε αὐτὸν ἐν χορδαῖς καὶ ὀργάνω». Η σχολή έχει σκοπό την ανάδειξη και διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της ρεμπέτικης μουσικής, σε ανταπόκριση μιας σκέψης που εξέφρασε ο Σταύρος Ξαρχάκος, κατά τη διάρκεια εκδήλωσης του Μουσικού Ομίλου Σύρου προς τιμήν του, το καλοκαίρι του 2016. Η συμμετοχή, σε αυτή την εκδήλωση, ενός μουσικού συνόλου παιδιών «Το Μυστικό Μπουζούκι», προσέθεσε στην πρωτοβουλία του Μαέστρου ένα, επιπλέον, κίνητρο για την άμεση δημιουργία της Σχολής. Ο Σταύρος Ξαρχάκος εμπιστεύθηκε λαϊκούς και βυζαντινούς δασκάλους μουσικής οι οποίοι και ανέλαβαν να διδάξουν στη σχολή, μεταφέροντας την εμπειρία και τις γνώσεις τους.
Ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου πίσω από το λιμάνι, είναι από τα σημαντικότερα αξιοθέατα της Σύρου. Εκεί βρίσκεται η αυθεντική εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (El Greco), που συγκεντρώνει, όπως είναι φυσικό το ενδιαφέρον των επισκεπτών. Η εικόνα βρίσκεται στην εκκλησία από το 19ο αιώνα, αλλά μόλις το 1983 αποκαλύφθηκε ότι πρόκειται για αυθεντικό, νεανικό έργο (1562-1564) του μεγάλου ζωγράφου.
Η Κοίμηση της Θεοτόκου χτίστηκε το 1828-29 και είναι η δεύτερη παλαιότερη εκκλησία στην Ερμούπολη μετά τη Μητρόπολη, τη Μεταμόρφωση του Σωτήρα (1824). Είναι τρίκλιτη βασιλικής και εξωτερικά είχε ανοιχτές τοξοστοιχίες, που σήμερα έχουν κλειστεί με σιδερένια υαλόφρακτα παράθυρα. Στη βόρεια και ανατολική πλευρά του περιβόλου έχουν χτιστεί κελιά. Εντοιχισμένη επιγραφή στη νότια πλευρά της εισόδου αναφέρει τις χρονολογίες οικοδόμησης (1829) και ανακαίνισης (1847-50).
Η Κοίμηση της Θεοτόκου εσωτερικά έχει μια ιδιαίτερη αρχιτεκτονική και διακόσμηση. Οι κίονες είναι βαμμένοι με τρόπο που μοιάζουν με μάρμαρο, οι θόλοι και τα σταυροθόλια είναι από ξύλο. Ο ξύλινος σκελετός των θόλων, που φαίνεται από τον γυναικωνίτη, μοιάζει με αναποδογυρισμένο σκαρί πλοίου.
Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στις 23 Οκτωβρίου 1943 βόμβα κατέστρεψε το Ιερό Βήμα της Κοίμησης της Θεοτόκου σε ώρα Λειτουργίας.
Κάποιες εικόνες στην Κοίμηση της Θεοτόκου είναι αφιερωμένες από σωματεία και συντεχνίες, όπως η εικόνα των Σαράντα Μαρτύρων του Δ. Κωσταράκη, αφιερωμένη από τους αχθοφόρους του ναυπηγείου το 1863 και η εικόνα του Αγίου Αντωνίου, έργο του ιερέα Δ. Μιχάλοβιτς, από το σινάφι των μπουργουζήδων (τρυπανιστών) του 1872.
Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου
Μεγαλοπρεπής ναός, είναι ο πολιούχος της Ερμούπολης, ο Άγιος Νικόλαος, βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από την πλατεία Μιαούλη και συγκαταλέγεται στα σημαντικότερα αξιοθέατα του νησιού. Θεμελιώθηκε το 1848 με σχέδια του Γ. Μεταξά και εγκαινιάστηκε το 1870. Είναι γνωστός και ως Άγιος Νικόλαος ο «πλούσιος», για να ξεχωρίζει από τον Άγιο Νικόλαο των Πτωχών της Άνω Σύρου.
Οι επιβλητικές αναλογίες του διώροφου ναού, τα πανύψηλα μαρμάρινα κωδωνοστάσια, η μαρμάρινη σκάλα ύψους 4 μέτρων που οδηγεί στην είσοδο, τα επιβλητικά μαρμάρινα προπύλαια με τους τέσσερις ιωνικού ρυθμού κίονες και ο διάκοσμος με τα αρχαϊκά μοτίβα δίνουν στον Άγιο Νικόλαο μνημειακό αρχαιοελληνικό χαρακτήρα. Για την ανέγερσή του ενδιαφέρθηκε προσωπικά ο Βασιλιάς Όθωνας και για την κατασκευή του συνέβαλαν πολλοί δωρητές, κυρίως Έλληνες ομογενείς της Ρωσίας και Χιώτες εφοπλιστές του νησιού.
Η εικόνα του Αγίου Νικολάου επαργυρώθηκε στη Μόσχα το 1852. Εσωτερικά, τοξοστοιχίες χωρίζουν τον ναό σε τρία κλίτη και ένας γυναικωνίτης περιτρέχει τις τρεις πλευρές του. Μαρμάρινοι κορινθιακοί κίονες, υπέρθυρα με ανάγλυφες διακοσμήσεις, πλακόστρωση σε χρώμα γκρι – γαλάζιο, μα πάνω απ’ όλα εντυπωσιάζει το τέμπλο του.
Το μαρμάρινο τέμπλο του Αγίου Νικολάου φιλοτεχνήθηκε κατά τη περίοδο 1883-1899 από τον Τήνιο μαρμαρογλύπτη Γεώργιο Βιτάλη και θεωρείται από τα ωραιότερα τέμπλα του 19ου αι. Ξεχωρίζει ακόμα ο μαρμάρινος Δεσποτικός Θρόνος, έργο του ίδιου γλύπτη και ο μαρμάρινος Άμβωνας, πεντάπλευρος, έργο του Χίου γλύπτη Αντώνιου Φραγκούλη. Οι εικόνες του Αγίου Νικολάου έχουν φιλοτεχνηθεί από τους σπουδαιότερους αγιογράφους της εποχής.
Σαν Τζώρτζης
Ο μεγαλοπρεπής ναός του Σαν Τζώρτζη, η μητρόπολη των καθολικών του νησιού, δεσπόζει στην κορυφή του ομώνυμου λόφου της Άνω Σύρου, ενός γοητευτικού οικιστικού συνόλου με μεσαιωνικό χρώμα και μαγευτική θέα. Η πρώτη μαρτυρία για την ύπαρξη του καθεδρικού ναού του Αγίου Γεωργίου, που είναι ευρέως γνωστός ως Σαν Τζώρτζης, ανάγεται στο έτος 1170. Ο ναός του Αγίου Γεωργίου γνώρισε στο διάβα του χρόνου πολυάριθμες προσθήκες και ανακαινίσεις, με τελευταία την εκ θεμελίων ανοικοδόμησή του από τον τηνιακό αρχιτέκτονα Χατζησίμο Νικολάου, που ολοκληρώθηκε το 1834.
Το μεγάλο κτιριακό συγκρότημα περιλαμβάνει το ναό (τρίκλιτη βασιλική με δύο σειρές μαρμάρινων κιόνων και ημικυλινδρικό θόλο στο υπερυψωμένο κεντρικό κλίτος), το τριώροφο καμπαναριό (1855), το βαπτιστήριο (αρχικώς παρεκκλήσι του Τιμίου Σταυρού), το σκευοφυλάκιο, την αίθουσα φιλοξενίας, το κτίριο του Ιστορικού Αρχείου και το επισκοπικό παλάτι. Την είσοδο του ναού, που κοσμείται με τοιχογραφίες και πολλές φορητές εικόνες, στολίζουν αγάλματα αγίων, φιλοτεχνημένα από ιταλούς γλύπτες του 18ου αιώνα. Στο εσωτερικό του, ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν η ξυλόγλυπτη επένδυση και το μαρμάρινο δάπεδο, έργο τηνιακού γλύπτη. Στα σημαντικότερα κειμήλια του ναού συγκαταλέγεται η εικόνα της Παναγίας της Ελπίδος (θεωρείται θαυματουργή, καθώς έσωσε τον πληθυσμό της Άνω Σύρου από επιδημία χολέρας τον Αύγουστο του 1854), καθώς και οι εικόνες της Ιεράς Καρδίας του Ιησού, του Αγίου Πέτρου και του Αγίου Ανδρέα, έργα ιταλών ζωγράφων.
Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου
Ο Άγιος Δημήτριος είναι χωριό στη Σύρο, που βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του νησιού. Είναι ένας από τους μικρότερους οικισμούς στη Σύρο και έχει περίπου 50 μόνιμους κατοίκους. Βρίσκεται λίγο πιο βόρεια από την Ερμούπολη και ανήκει στη Δημοτική Ενότητα της Άνω Σύρου.
Παρόλο που είναι τόσο μικρός, ο Άγιος Δημήτριος είναι ένα από τα πιο δημοφιλή σημεία της Σύρου. Αιτία είναι ο ορθόδοξος, μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Δημητρίου που δεσπόζει στην άκρη ενός γκρεμού στο χωριό. Είναι μια επιβλητική χριστιανική εκκλησία με μεγάλο τρούλο που ξεχωρίζει από μακριά, και φόντο στο τοπίο την καταγάλανη θάλασσα.
Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως, κατά την παράδοση στη Σύρο, τα πλοία που έρχονται ή φεύγουν από το νησί δεν σφυρίζουν την ώρα που μπαίνουν στο λιμάνι ή βγαίνοντας από αυτό, αλλά όταν περνούν μπροστά από τον Άγιο Δημήτριο. Σύμφωνα πάντα με την παράδοση, ο ιερέας του ναού ανταποδίδει χτυπώντας τις καμπάνες!
Κάντε κλικ εδώ για να διαβάσετε την συναρπαστική ιστορία της εύρεσης της εικόνας του Αγίου Δημητρίου.
Το Ορθόδοξο Κοιμητήριο του Αγίου Γεωργίου
Λίγο μετά το 1824 η Σύρος αποκτά το πρώτο της οργανωμένο κοιμητήριο, γνωστό και ως Μαυσωλείο του Αγ. Γεωργίου. Με την επέκταση της Ερμούπολης το κοιμητήριο βρίσκεται ξαφνικά στο κέντρο της συνοικίας των Ψαριανών και αναγκαστικά μεταφέρεται στη σημερινή του θέση. Οι ανεγέρσεις και προσθήκες ακολούθησαν η μία την άλλη με το νεκροστάσιο που κατασκευάστηκε το 1837, τον ναό του Αγίου Γεωργίου το 1839 και την Ιερατική Σχολή το 1858 που αργότερα μετετράπη σε οστεοφυλάκιο. Το παλιό μαυσωλείο υπέστη μεγάλες ζημιές και στη θέση του κατασκευάστηκε το νέο κοιμητήριο που σώζεται έως σήμερα στην καρδιά της Νεάπολης Σύρου.
Πρόκειται για ένα κοιμητήριο που καθρεφτίζει την ιστορία και τον μεγαλοπρεπή πολιτισμό του εντυπωσιακού αυτού νησιού στα περίτεχνα μαυσωλεία και τις όμορφα διακοσμημένες επιτύμβιες πλάκες. Τα πιο επιβλητικά ανήκουν σε σημαντικές για το νησί προσωπικότητες, όπως αυτή του Μαυροκορδάτου, του Μπενάκη, του Αντωνιάδη και του Ροδοκανάκη.
Οι επιγραφές των μνημείων αποδεικνύουν στοιχεία για τη ζωή και την προέλευση των θανόντων, ενώ ο διάκοσμος δηλώνει τη δύναμη, το κύρος και την καταγωγή.
Το κοιμητήριο του Αγίου Γεωργίου είναι χωρισμένο σε 7 τμήματα ενώ τα 56 μαυσωλεία συγκεντρώνονται σε έναν ξεχωριστό χώρο στη βορειοανατολική πλευρά.
Τη δημιουργία των μνημείων υπογράφουν σημαντικοί Έλληνες και Ιταλοί καλλιτέχνες & γλύπτες όπως ο Φυτάλης, Βιτάλης, Σπανός και A. Canessa και μεταξύ άλλων ξεχωρίζουν τα μαρμάρινα επιτάφια μνημεία, οι λάρνακες, οι ολόγλυφες μορφές αγγέλων, οι σταυροί, τα ναϊδιόσχημα μνημεία ιωνικού και δωρικού ρυθμού, οι ναΐσκοι, τα κιβώρια με τους 4 κίονες δωρικού ή ιωνικού ρυθμού, οι επιτύμβιες πλάκες και τα επιτύμβια επιγράμματα που είναι κατά κύριο λόγο εμπνευσμένα από δημοτικά τραγούδια και μοιρολόγια.
Από την αρχαιότητα, έως σήμερα, η Σύρος είναι το Ελληνικό νησί που θαυμάστηκε για την ποιότητά του, για τον πολιτισμό του, αλλά και για την καταγωγή σπουδαίων ανθρώπων που έγιναν γνωστοί στον κόσμο, από την αρχαιότητα έως σήμερα.
Φερεκύδης ο Σύριος Φιλόσοφος: (600 – 540 ή 550 π.Χ.) υιός του Βάβυος, ήταν σύγχρονος με τους επτά σοφούς της Αρχαίας Ελλάδας. Τόσο οι παλαιότεροι, όσο και νεώτεροι ιστορικοί και συγγραφείς συμφωνούν ότι πατρίδα του Φερεκύδη ήταν η Σύρος. Η ζωή και η διδασκαλία του φιλόσοφου Φερεκύδη… “διαφωτίζεται υπό των κατεσπαρμένων τήδε κακείσε μαρτυριών πολλών συγγραφέων που έζησαν αργότερα από τον φιλόσοφο”.
Ο Φερεκύδης ήταν ο δάσκαλος του Πυθαγόρα, του σπουδαίου Έλληνα μαθηματικού και φιλοσόφου της πρωσοκρατικής περιόδου. “… ανήρ σοφός και ευρυμαθέστατος, ώστε και της Πυθαγορείου σχολής να θεωρείται αρχηγός…” Πολλοί Έλληνες αναφέρουν: “Φερεκύδης Πυθαγόρου διδάσκαλος”
Για τα έργα του ο Διογένης Λαέρτιος* γράφει: “σώζονται δε του Συρίου βιβλίου, ο συνέγραψεν ου η αρχή: Ζευς μεν και χρόνος εις αεί και χθων ην χθονίη δε όνομα εγένετο γη, επειδή αυτή Ζευς γέρας δεδοί. Σώζεται δε και ηλιοτρόπιον εν Σύρα τη νήσω”
Όσοι λοιπόν μαθηταί ήσαν κοντά στον Πυθαγόρα, δέχθηκαν ως αρχή του σύμπαντος τη γη, ενώ όσοι ακολούθησαν τον Θαλή θεώρησαν αρχή του παντός το νερό ή τον αέρα. Εκτός από τα θεολογικά του συγγράμματα, ο Φερεκύδης είχε επιδοθεί και πιθανότατα είχε εκδόσει έργο με φυσικές γνώσεις, όπως αστρονομία, φυσική ιστορία και αριθμητική. Προϊόν των μαθηματικών του γνώσεων και ιδιαίτερα των αστρονομικών του παρατηρήσεων είναι το ΗΛΙΟΤΡΟΠΙΟΝ. Αναφέρεται ότι το ηλιοτρόπιο του Φερεκύδη είναι το πρώτο στην Ελλάδα, αναφερόμενο ως όργανο της ηλιακής σκιάς. Ηλιοτρόπιον, όπως το είχαν ερμηνεύσει στην αρχαιότητα ήταν όργανο ανάκλασης των ηλιακών ακτίνων με κατεύθυνση προς ορισμένο στόχο. Ήταν, δηλαδή, αλλαγή θέσεων των φωτεινών ακτίνων όταν πέφτουν σε επίπεδη επιφάνεια. Χρησιμοποιήθηκε στην αρχαιότητα για εργασία τριγωνομετρικών δικτύων για το ηλιακό φως. Το όνομά του άλλωστε “ηλιοτρόπιον” όπως το αναφέρει ο Όμηρος: “όθι τροπαί ηελίοιο…” σημαίνει που βρίσκονται οι τροπές του ηλίου, δηλαδή, οι θέσεις του ηλιακού φωτός.
Όμως, το 1747 στην Ακαδημία του Βερολίνου ειδικοί επιστήμονες συζήτησαν και έθεσαν το ζήτημα για το ηλιοτρόπιο του Φερεκύδη, πιστεύοντας ότι είχε εφευρεθεί δύο αιώνες πριν (περίπου) αφού αναφέρθηκε από τον Όμηρο. Οι ειδικοί όμως, με κατάλληλη εργασία και σκέψεις έκριναν ότι το ηλιοτρόπιον του Φερεκύδη στη Σύρο ήταν ένα ειδικό τεχνικό μηχάνημα κατάλληλο να δείχνει την τροπή, την κατεύθυνση του ήλιου (οι λέξεις τροπή – ήλιος ονομάστηκαν ηλιοτρόπιο).
Σήμερα στην περιοχή Σαν Μιχάλη
Πολλοί συγγραφείς αναφέρουν ότι ο Φερεκύδης ζούσε σε σπηλιά, σε μια τοποθεσία ορεινή και δύσβατη, μεταξύ των λόφων Αμυγδαλού και Ρηχωπού. Εκεί πλησιάζει κανείς από την Κυπερούσα στο Πλατύ Βουνή. Μέχρι σήμερα ονομάζεται: Η σπηλιά του φιλοσόφου Φερεκύδη. Αναφέρεται σε εφημερίδες παλαιάς εποχής, ότι ένας σεισμός που έγινε στις αρχές του 19ου αιώνα αλλοίωσε και μίκρανε τη σπηλιά.
Ο Τιμολέων Αμπελάς γράφει για την δεύτερη σπηλιά του Φερεκύδη που βρίσκεται στο λόφο Πατέλλι σε μια πανέμορφη περιοχή κοντά στην παλιά πόλη, στην περιοχή της Χαλανδριανής.
Η ζωή του μεγάλου φιλοσόφου ατυχώς για την αρχαία Ελλάδα, ήταν πολύ σύντομη. Πέθανε στην ακμή της ηλικίας του από μια πολύ κακή νόσο, την φθειρίαση. Από το σπήλαιο απεσύρθη από τους ανθρώπους ο νεκρός αγαπητός και θαυμαστός φιλόσοφος. Από τότε αυτό το σπήλαιο έχει το όνομα: “Σπηλιά του Φερεκύδους ή Σπηλιά του φιλοσόφου”
Πως έγραψαν πολλοί διάσημοι της εποχής μετά τον οικτρό θάνατο του σπουδαίου φιλοσόφου: “Η Ελλάς συνεκινήθη επί τη οδυνηρά τελευτή του ενδόξου Συρίου, οι ποιηταί έκρουσαν την λύραν, συνοψίζοντες την δόξαν και τον βίον αυτού και οι Σύριοι εστερούντο του μεγαλοφυεστέρου συμπολίτου των.”
Αξίζει να γνωρίσουμε με πόσο μεγάλη στοργή έσπευσε ο Πυθαγόρας, από πολύ μακριά που βρισκόταν, να παρασταθεί στις τελευταίες στιγμές του σπουδαίου Έλληνα και δασκάλου του. Οι Ίωνες φιλόσοφοι αισθάνθηκαν πρώτοι την στέρηση αυτού του ανθρώπου, ο οποίος αν κατόρθωνε να φθάσει… “εις ύστατον γήρας, ήθελε μερισθή μέγα μέρος της δόξης, ήτις απενεμήθη εις τον μαθητήν Πυθαγόραν υπό του κόσμου”
Πολλοί ήταν οι άνθρωποι, που ακόμη και μετά τον θάνατο του διάσημου Έλληνα, ασχολήθηκαν ιδιαίτερα να γνωρίσουν και να γράφουν τον χρόνο της γέννησής του, τον τρόπο της γέννησής του και της δράσης του τόσο στη Σύρο, όσο και στις άλλες πόλεις που επισκέφθηκε.
Ο χρόνος του θανάτου δεν είναι ακριβώς γνωστός, αλλά συμπίπτει μεταξύ 545 -540 π.Χ.
Πολλοί άνθρωποι δέχθηκαν την επιθυμία του Πυθαγόρα, ο οποίος έφθασε στη Σύρο μόλις είχε φύγει από τη ζωή ο άριστος δάσκαλός του, να ενταφιασθεί στη Δήλο, στο νησί που υποδεχόταν τους σοφούς. Οι συμπολίτες του ένδοξου φιλοσόφου Φερεκύδη εξεδήλωσαν τον σεβασμό τους με την επιθυμία τους να γίνει η προτομή του ώστε να τιμηθεί ο αξιόλογος και μορφωμένος Έλληνας. Η προτομή έγινε, αλλά χάθηκε. Ο συγγραφέας Abbe Dela Rocca ένα περίπου αιώνα πριν είδε αυτή την προτομή κάπου σε άλλη περιοχή και έδωσε τις πληροφορίες του στους πολίτες της Σύρου.
Δυστυχώς όμως δεν ανακαλύφθηκε. Ο Δήμος της Σύρου έχει δημιουργήσει χρυσό στεφάνι προς τιμής του διάσημου και σπουδαίου Συριανού.
Ο θαυμασμός των Ελλήνων για τον Φερεκύδη εκδηλώνεται και έφθασε μέχρι την εποχή μας από επιγράμματα που περισώθηκαν προς τιμή του. Τα δείγματα της εκτίμησης στο όνομά του από τους παλαιότερους Συριανούς είναι πολλά. Δρόμοι, Σύλλογοι και εφημερίδες είχαν το όνομά του.
Αξίζει να μάθουν τα νέα παιδιά, με λίγα λόγια, την ιστορία του διάσημου Έλληνα, που τον γνωρίζουν αρκετοί στις άλλες χώρες.
Διογένης Λαέρτιος: Ιστοριογράφος της φιλοσοφίας της αρχαιότητας. Κατάγεται από την πόλη Λαέρτη της Κικιλίας Γ’ μ.Χ. αιώνα.
Το ηλεκτρικό αυτοκίνητο που φιλοξενείται στο βιομηχανικό μουσείο της Σύρου κατασκευάστηκε το 1973, στο κτίριο ενός παλιού κλωστηρίου, κοντά στο Νεώριο, το ναυπηγείο της Ερμούπολης.
Πρόκειται για το μοντέλο Enfield 8000, μια καινοτομία εκείνης της εποχής όταν το πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης είχε κάνει την εμφάνισή του στις μεγαλουπόλεις.
Η ιστορία αυτού του αυτοκινήτου ξεκίνησε στα τέλη του 1960. Η εταιρεία Enfield Automotive, με έδρα το Isle of Wight της Μ. Βρετανίας κέρδισε έναν διαγωνισμό για ένα συμβόλαιο με το Συμβούλιο Ηλεκτρικής Ενέργειας της Αγγλίας. Ιδιοκτήτης της Enfield ήταν o Έλληνας Γιάννης Γουλανδρής (μέλος μεγάλης οικογένειας εφοπλιστών).
Λίγο πριν ξεκινήσει η παραγωγή του αυτοκινήτου, ο Γουλανδρής αντιμετώπισε προβλήματα με τους τεχνικούς στο Isle of Wight και έτσι αποφάσισε να μεταφέρει το εργοστάσιο στην Σύρο. Ήταν μια παράτολμη απόφαση, καθώς το νησί της Σύρου είχε μεν μεγάλη παράδοση στην κατασκευή πλοίων αλλά δεν είχε καμία σχέση με την κατασκευή αυτοκινήτων και μάλιστα ηλεκτρικών.
Παρόλα αυτά φαίνεται ότι το αποτέλεσμα δικαίωσε τον Γουλανδρή. Σχεδιαστής του ηλεκτρικού μοντέλου ήταν ο Γεώργιος Μιχαήλ. Στην κατασκευή συμμετείχαν άνδρες από το ναυπηγείο, φανοποιοί, μηχανικοί, τεχνίτες από τη Σύρο, τον Πειραιά και αλλού.
Το πρώτο αυτοκίνητο έκανε τη βόλτα του στη Σύρο τον Οκτώβριο του ’73. Το Enfield 8000 διέθετε ηλεκτροκινητήρα 12 volt και 8,16 ίππους. Η μέγιστη ταχύτητα ήταν 64 χλμ./ώρα και η αυτονομία του έφτανε τα 60 χιλιόμετρα.
Διέθετε μοναδική αεροδυναμική και πολυτελή εσωτερική σχεδίαση (δερμάτινα καθίσματα κ.λπ.). Είχε μήκος μόλις 2,7 μέτρα και βάρος 965 κιλά (μόνο οι μπαταρίες ζύγιζαν 300 κιλά).
Το συμβόλαιο με το Συμβούλιο Ηλεκτρικής ενέργειας προέβλεπε την κατασκευή 120 αυτοκινήτων. Μετά την κατασκευή τους το εργοστάσιο δυστυχώς έκλεισε. Η πολιτική συγκυρία στην Ελλάδα (Δικτατορία και Μεταπολίτευση) δεν ευνόησε την συνέχιση της προσπάθειας.
Στην Ελλάδα δεν κυκλοφόρησε ποτέ επίσημα το αυτοκίνητο αυτό.
Παρακάτω μπορείτε να δείτε το trailer του ντοκιμαντέρ «Ανάμεσα σε δύο νησιά» ( A tale of two Isles) με σκηνοθέτη τον Μιχάλη Σταυρόπουλο
Το Νεώριο Σύρου είναι το ναυπηγείο της Σύρου και λειτουργεί από το 1861 στο νησί. Είναι η μεγαλύτερη βιομηχανική μονάδα της Ερμούπολης και ένα από τα παλαιότερα μηχανουργεία της Ελλάδας. Έχει περάσει από διαδοχικές φάσεις ακμής και παρακμής, ενώ κατά την περίοδο της μεγάλης ακμής της Σύρου, ήταν η κινητήριος δύναμη για τις δραστηριότητες στο νησί.
Στο κέντρο της εγκατάστασης του Νεωρίου υπάρχει ακόμη το αρχικό εργοστάσιο, περικυκλωμένο από νεότερα κτίσματα. Χτίστηκε το 1860, με σχέδια που έγιναν στην Ευρώπη και με την επίβλεψη του Ρ. Sapmo. Σε μία πτέρυγά του εξακολουθεί να στεγάζεται το παλαιό χυτήριο.
Το κτίριο της παλαιάς εισόδου στο Νεώριο Σύρου χτίστηκε το 1885, όταν έγινε η πρώτη επέκταση της μονάδας. Απλό, με συμμετρική διάταξη και μεγάλο διαμπερές άνοιγμα-πύλη στο ισόγειο και υπερυψωμένο κεντρικό τμήμα, με αετωματική απόληξη.
Όταν ιδρύθηκε το Νεώριο Σύρου λειτούργησε από την Εταιρία Ελληνικής Ατμοπλοϊας του Ηλία Κεχαγιά. Κατασκεύαζε μικρές ατμομηχανές, αντλίες, λέβητες, πιεστήρια, ακόμα και μικρά ραβδωτά κανόνια κατά την Κρητική εξέγερση του 1866-1869.
Το 1892 ναυπηγείται στο Νεώριο της Σύρου το πρώτο ατμόπλοιο με σχέδια του Ερμουπολίτη ναυπηγού Αλέξανδρου Κρυστάλλη, ενώ το 1926 επισκευάζονται εκεί δύο αντιτορπιλικά του Πολεμικού Ναυτικού.
Το 1970, έναν αιώνα μετά την ίδρυσή του, οι εγκαταστάσεις του Νεωρίου υπερδιπλασιάζονται: καταφθάνουν δύο πλωτές δεξαμενές, αναγείρονται νέα μηχανουργεία με σύγχρονα μηχανήματα, επεκτείνονται οι προβλήτες και αυξάνεται σημαντικά η απασχόληση.
Το 1974 στο Νεώριο, παράγονται δύο μόνο αυτοκίνητα Neorion Chicago, τύπου λιμουζίνας, σε μια προσπάθεια να μετακινηθεί η παραγωγή και σε αυτόν τον τομέα, που όμως δεν τελεσφόρησε.
Το 1994 το Νεώριο της Σύρου αγοράστηκε από την εταιρία «Νεώριον Α.Ε.», που το λειτουργεί έως σήμερα.
Εγκαταστάσεις
Οι χερσαίες εγκαταστάσεις του ναυπηγείου απαρτίζονται από επί μέρους εργοστάσια και εργαστήρια, τμήματα, σταθμούς και μονάδες καθώς και από διευθύνσεις και γραφεία.
Σταθμοί: Παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας (εξοπλισμένος με πέντε γεννήτριες), Αεροσυμπιεστών.
Μονάδες: Αφαλάτωσης θαλασσινού νερού (με την μέθοδο της αντίστροφης όσμωσης), Επεξεργασίας χημικών αποβλήτων.
Διευθύνσεις και γραφεία: Ηead Office, Γενική τεχνική Διεύθυνση, Διεύθυνση Προσωπικού, Πυρασφάλεια, Οικονομική διεύθυνση, Παραγωγή, Γραφείο μελετών, Λογιστήριο, Κοστολόγηση.
Δεξαμενές
H μεγαλύτερη πλωτή δεξαμενή “Βιολάντω Γουλανδρή” είναι 75.000 τόνων, έχει ολικό μήκος 230 μέτρα, πλάτος 35 μέτρα και μπορεί να εξυπηρετήσει πλοία με ολικό μήκος έως 245 μέτρα και πλάτος έως 32,4 μέτρα. Φέρει δύο γερανούς των 10 τόνων καθώς και έναν των 10 τόνων. Η διαδικασία άντλησης του έρματος για την βύθιση ή την ανάδυση της διαρκεί 160 λεπτά.
Η μικρότερη πλωτή δεξαμενή “Ερμούπολις” είναι 40.000 τόνων. Έχει ολικό μήκος 195 μέτρα και πλάτος 33,5 μέτρα. Μπορεί να εξυπηρετήσει πλοία ολικού μήκους έως 215 μέτρων και πλάτους έως 32,4 μέτρων. Η διαδικασία άντλησης του έρματος διαρκεί 100 λεπτά και φέρει τρεις γερανούς: 10, 12,5 και 15 τόνων.
Και οι δύο δεξαμενές είναι εφοδιασμένες με υδραυλικούς βραχίονες, ρυθμιζόμενα πλευρικά μπλοκ. Διαθέτουν γλυκό και θαλασσινό νερό, παροχή συμπιεσμένου αέρα, ατμού, υγροποιημένου προπανίου καθώς και τροφοδοτικά συνεχούς και εναλλασσόμενου ρεύματος.
Η Σύρος είχε κατοικηθεί ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους (3η χιλιετία π.Χ.), όπως αποδεικνύουν ευρήματα στις περιοχές Χαλανδριανή και Καστρί. Ειδικά στη Χαλανδριανή βρέθηκαν περισσότεροι από 600 τάφοι με κτερίσματα, ενώ στο Καστρί βρέθηκε οχυρωμένος οικισμός με σημαντική αστική και εμπορική δραστηριότητα. Επίσης, ορισμένα ευρήματα πείθουν για την ύπαρξη εργαστηρίων μεταλλοτεχνίας και μαρτυρούν για τις σχέσεις της Σύρου με τα παράλια της Μικρασίας την εποχή εκείνη. Από τις έρευνες εντοπίστηκαν ίχνη εγκαταστάσεων και σε άλλα σημεία του νησιού. Τα πιο γνωστά, ωστόσο, ευρήματα δεν είναι άλλα από τα κυκλαδίτικα ειδώλια.
«Ο αρπιστής»
Ιδεατή απόδοση μιας “Μητέρας Θεάς”
Βιολόσχημο ειδώλιο
Στη διάρκεια της 2ης χιλιετίας π.Χ., η Σύρος φαίνεται ότι πέρασε διαδοχικά υπό τον έλεγχο της μινωικήςΚρήτης, των Μυκηνών και τέλος, στις αρχές της 1ης χιλιετίας π.Χ., των Ιώνων. Στην Οδύσσεια αναφέρεται ως Συρίη, πλησίον της Δήλου.
Ίχνη οικισμών του 7ου αιώνα π.Χ. βρέθηκαν στον λόφο της Αγίας Πακούς στον Γαλησσά καθώς και στα δυτικά της Ερμούπολης. Τον 6ο αιώνα π.Χ., όταν η Σύρος είχε καταληφθεί από τους Σάμιους, γεννήθηκε στο νησί ο φυσικός φιλόσοφος Φερεκύδης, που αργότερα εγκαταστάθηκε στη Σάμο και υπήρξε δάσκαλος του Πυθαγόρα. Θεωρείται εφευρέτης του ηλιοτροπίου, του πρώτου ηλιακού ρολογιού. Το όνομα του έχει δοθεί σε δύο σπήλαια του νησιού, ένα στο ανατολικό τμήμα (Ρηχοπού), και ένα άλλο στην Αληθινή. Επίσης, το διάστημα 6ου και 3ου αιώνα π.Χ. χρονολογούνται τα ίχνη αγροτικών οικισμών σε διάφορα μέρη του νησιού.
Κλασική και Ελληνιστική εποχή
Την εποχή της ακμής του κλασικού κόσμου, η Σύρος είχε δευτερεύουσα σημασία, εντάχθηκε πάντως στην Αθηναϊκή συμμαχία. Αποτέλεσε αυτόνομο κρατίδιο με βουλή, δήμο και αργυρό νόμισμα, κατέβαλλε όμως φόρο υποτελείας στους Αθηναίους. Μετά τη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.) οι Κυκλάδες υποτάχθηκαν στους Μακεδόνες.
Η ανάκαμψη της Σύρου εντοπίζεται στους ελληνιστικούς χρόνους όπου βρέθηκαν αρχιτεκτονικά κατάλοιπα στην Αληθινή, πιθανόν από ναό αφιερωμένο στους Καβείρους. Τέτοιος ναός έχει βρεθεί και στον Γαλησσά, ενώ άλλα λείψανα στα βόρεια του νησιού (Γράμματα) υποδεικνύουν την ύπαρξη ιερού του Ασκληπιού.
Ρωμαϊκή και Βυζαντινή περίοδος
Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους (184 π.Χ.-324 μ.Χ.), η πρωτεύουσα της Σύρου βρισκόταν στη θέση της σημερινής Ερμούπολης. Τα λείψανα της πρωτεύουσας και τα νομίσματα της Σύρου μαρτυρούν ανάπτυξη. Κυκλοφορία χάλκινων νομισμάτων εντοπίζεται στο νησί από τον 3ο αιώνα π.Χ, ενώ είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα η κοπή αργυρών νομισμάτων τον 2ο αιώνα π.Χ..
Τη βυζαντινή περίοδο η απειλή της πειρατείας είχε ως αποτέλεσμα ο κόσμος να εγκαταλείψει τα μικρά και απροστάτευτα νησιά (όπως η Σύρος). Ίχνη εγκαταστάσεων στην ενδοχώρα μαρτυρούν ωστόσο ότι το νησί δεν είχε εγκαταλειφθεί εντελώς. Στους βυζαντινούς χρόνους η χριστιανική πλέον Σύρος, μαζί με τα άλλα Κυκλαδονήσια, αποτελεί τμήμα του θέματος του Αιγαίου, που διοικείται από Στρατηγό και αργότερα Δούκα. Τον 14ο αιώνα στα έγγραφα αναφέρεται εξαιτίας της προφοράς των Καταλανών ως Suda, ίσως από επίδραση της ομώνυμης νήσου της Κρήτης, στην οποία ναυλοχούσαν.
Η Λατινική κατάκτηση
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία διαλύθηκε από τους Φράγκους ιδιαίτερα Βενετούς που συμμετείχαν στην Δ΄ Σταυροφορία (1204), στη θέση της δημιουργήθηκε η Λατινική Αυτοκρατορία με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη. Η Σύρος δεν συμμετείχε με τα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων στην Partitio Terrarum Imperii Romaniae με την οποία έγινε η τελική διανομή ανάμεσα στους νικητές. Τα νησιά των Κυκλάδων ήταν ήδη υπό τον έλεγχο των Βενετών που τα γνώριζαν πολλά χρόνια και η απουσία τους στη διανομή τους βοήθησε να τα καταλάβουν εύκολα. Ο Μάρκος Α΄ Σανούδος ανιψιός του Δόγη της Βενετίας Ερρίκου Δάνδολου αποβιβάστηκε με τον υπέργηρο θείο του, κατέλαβε τη Νάξο το μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων και ίδρυσε το Δουκάτο της Νάξου ή Δουκάτο του Αρχιπελάγους (1207). Με έδρα τη Νάξο κατέκτησε εύκολα τον ίδιο χρόνο τα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων τους και τη Σύρο, έγιναν τμήμα του δουκάτου του. Ο Μάρκος Σανούδος αποκήρυξε την υποτέλεια του στη Δημοκρατία της Βενετίας και δήλωσε υποτέλεια του στον Λατίνο Αυτοκράτορα.
Οθωμανική περίοδος
Η κατάσταση διατηρήθηκε ως το 1579, όταν ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα κατέλαβε το νησί για λογαριασμό της Πύλης. Όμως ο σουλτάνος Μουράτ ο Γ’ συμφώνησε με τους συριανούς άρχοντες στην παραχώρηση μιας σειράς προνομίων (όπως χαμηλότερη φορολόγηση, απαγόρευση της εγκατάστασης γενιτσάρων και θρησκευτική ελευθερία) που επρόκειτο να συμβάλουν καθοριστικά στο μέλλον του νησιού. Καπουτσίνοι μοναχοί (1635) και έπειτα Ιησουίτες (1744) εγκαταστάθηκαν στη Σύρο τους επόμενους αιώνες.
Μετά την επιδημία πανούκλας που έπληξε τη Σύρο το 1728, άρχισε μια περίοδος οικονομικής ανάκαμψης που κορυφώθηκε στο πέρασμα από τον 18ο στον 19ο αιώνα. Το ιδιαίτερο καθεστώς των νησιών επέτρεψε παράλληλα την ανάπτυξη της αυτοδιοίκησης. Η Σύρος, μαζί με την Άνδρο, παραχωρήθηκε το 1779 από τον σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ Α΄ στην ανιψιά του, τη Σαχ Σουλτάνα, η οποία εκχώρησε τη διοίκηση του νησιού στα τοπικά όργανα, δηλαδή τη συνέλευση του «Κοινού» (Κοινότητας) και τους εκλεγμένους από αυτήν Επιτρόπους.
Μεταξύ 1750 και 1820 ο πληθυσμός του νησιού διπλασιάστηκε, από 2.000 σε 4.000 κατοίκους περίπου και εντοπιζόταν κυρίως στον οικισμό της Άνω Σύρου. Η πειρατεία περιορίστηκε και η εμπορική κίνηση στο λιμάνι αυξήθηκε. Παράλληλα, αρκετοί κάτοικοι άρχισαν να επιδίδονται στο εμπόριο του κρασιού, ενώ άλλοι στη ναυτιλία.
Ελληνική Επανάσταση – Δημιουργία Ερμούπολης
Με το ξέσπασμα της ελληνικής επανάστασης το 1821, οι Συριανοί κράτησαν ουδέτερη στάση. Η καταστροφή όμως της Χίου το 1822, αλλά και οι διώξεις των Ελλήνων στη Σάμο, τη Σμύρνη, τις Κυδωνίες (Αϊβαλί), τη Ρόδο, τα Ψαρά και την Κάσο προκάλεσαν ένα μαζικό προσφυγικό κύμα στη Σύρο. Οι πρόσφυγες βρήκαν στη Σύρο σχετική ασφάλεια λόγω των προνομίων που είχε παραχωρήσει η Πύλη στο νησί αλλά και φυσικά χαρίσματα, όπως το μεγάλο, ασφαλές από τους ανέμους λιμάνι.
Εκείνη την περίοδο ορισμένοι εύποροι Συριανοί έχτισαν τα πρώτα σπίτια εκεί που σήμερα βρίσκεται η Ερμούπολη. Οι πρόσφυγες, που δεν θεώρησαν εξαρχής μόνιμη τη διαμονή τους στο νησί, εγκαταστάθηκαν σε σκηνές και ξύλινα παραπήγματα. Ωστόσο, το 1824 έχτισαν την πρώτη εκκλησία (τη Μεταμόρφωση του Σωτήρος), λιθόκτιστες οικοδομές στα πιο στέρεα σημεία του εδάφους, ενώ τα σπίτια άρχισαν να σκαρφαλώνουν στις πλαγιές οργανώνοντας τις συνοικίες των συντοπιτών (Βροντάδο, Ψαριανά, Υδραίικα).
Πολύ γρήγορα δημιουργήθηκε στους πρόποδες της Άνω Σύρου ένα αστικό θαύμα: Μια πόλη γεμάτη ζωή και πλούσια κτίρια υψώθηκε μέσα σε ελάχιστο χρόνο, εκεί που νωρίτερα υπήρχε άγονο έδαφος και μετρημένα στα δάχτυλα του ενός χεριού χαμόσπιτα και αποθήκες. Σύμφωνα με μαρτυρία, στο τέλος του 1825 υπήρχαν 1.700 καλύβες.
Στο μεταξύ η κίνηση του λιμανιού αυξανόταν ραγδαία, με τη διακίνηση φορτίων σίτου για την τροφοδοσία και των δύο εμπολέμων, αλλά και πολεμοφοδίων, την εκποίηση λειών πολέμου αλλά και πειρατικών λαφύρων, την εξαγορά αιχμαλώτων αλλά και το δουλεμπόριο, τη ναύλωση και αγοραπωλησία καραβιών και τη συγκέντρωση ειδήσεων από τα διερχόμενα πλοία.
Η ανάπτυξη της Ερμούπολης
Αναπαράσταση της Ερμούπολης, 1836
Ήδη το 1828 οι κάτοικοι της Ερμούπολης ανέρχονταν σε 14.000 περίπου συνθέτοντας το μεγαλύτερο αστικό κέντρο της χώρας, ενώ πολύ γρήγορα η Ερμούπολη έγινε το μεγαλύτερο βιομηχανικό και εμπορικό κέντρο της ελεύθερης Ελλάδας, φτάνοντας το 1850 τους 20.000 κατοίκους και το 1889 τους 22.000.
Μαζί με το εμπόριο αναπτύχθηκαν οι βιοτεχνίες, η ναυτιλία, η οικοδομική και τα δημόσια έργα. Το συριανό ναυπηγείο πρωτοστάτησε στην ανασυγκρότηση του ελληνικού εμπορικού στόλου, που είχε καταστραφεί κατά τον πόλεμο. Η βυρσοδεψία αναπτύχθηκε θεαματικά και τα συριανά σολοδέρματα εξάγονταν στα Βαλκάνια και την Τουρκία. Τεχνίτες και τεχνικές παραδόσεις από όλη την ανατολική Μεσόγειο διασταυρώθηκαν στο νησί, ενώ το 1860 η Σύρος ήταν το πρώτο εμπορικό λιμάνι της Ελλάδας.
Παράλληλα οι Ερμουπολίτες, εύποροι και καλλιεργημένοι, φρόντισαν να δώσουν στην πόλη τους μια πνευματική ακτινοβολία πρωτόγνωρη για τα δεδομένα της εποχής. Δέκα δημόσια σχολεία και οκτώ ιδιωτικά, αγοριών και κοριτσιών, φημίζονταν για το υψηλό τους επίπεδο. Το ιστορικό 1ο Γυμνάσιο Ερμούπολης με πρώτο γυμνασιάρχη τον Νεόφυτο Βάμβα κτίστηκε χάρη στις εισφορές των πλουσιότερων αστών και εγκαινιάστηκε το 1833, ενώ το θέατρο Απόλλων λειτούργησε το 1864 φιλοξενώντας δεκάδες παραστάσεις ελληνικών και ξένων θιάσων κάθε χρόνο. Όλος αυτός ο πλούτος βοήθησε στην πρόταση της Σύρου ως πρωτεύουσας της Νεότερης Ελλάδος, κάτι που δεν πραγματοποιήθηκε διότι η υποψηφιότητα του Ναυπλίου ήταν πιο ισχυρή.
Λέσχες, σύλλογοι, καφενεία με μουσική, 4-5 εφημερίδες (η πρώτη, η Ελληνική Μέλισσα, εκδόθηκε το 1831) και πλούσια εκδοτική δραστηριότητα είναι μερικά δείγματα της πολιτιστικής άνθησης της πόλης, ενώ από τις θέσεις των δημάρχων και των δημοτικών συμβούλων πέρασαν οι επιφανέστεροι οικονομικοί και κοινωνικοί παράγοντες του τόπου.
Το 1861 κατασκευάστηκε το πρώτο δημοτικό ρολόι της Ερμούπολης που βρίσκεται στο προαύλιο του 1ου Δημοτικού Σχολείου Ερμούπολης. Το ρολόι αυτό ανεγέρθηκε με τη δωρεά του τότε βουλευτή Κωνσταντίνου Π.Πλατύ. Ο Πύργος του ρολογιού έγινε πολύ ψηλός διότι επιθυμούσαν να φαίνεται από μακριά. Ο μηχανισμός του, ο οποίος θεωρείται εξαιρετικός, κατασκευάστηκε αποκλειστικά για το συγκεκριμένο ρολόι από τον Γερμανό ωρολογοποιό Mannharell στο Μόναχο. Για την εγκατάστασή του χρειάστηκε να έρθει κλιμάκιο από τη Γερμανία με εξειδικευμένους τεχνίτες.
Η εγκατάσταση των Μικρασιατών
Άποψη του λιμανιού της Σύρου σε επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αιώνα
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 έφθασαν στο νησί 7.800 Έλληνες Μικρασιάτες πρόσφυγες, από διάφορα μέρη της Μικράς Ασίας και οι περισσότεροι προέρχονταν από τη Σμύρνη. Για μεγάλο αριθμό προσφύγων η Σύρος αποτέλεσε ενδιάμεσο σταθμό πριν την οριστική τους εγκατάσταση σε άλλα μέρη της Ελλάδος. Στην Ερμούπολη παρέμειναν και εγκαταστάθηκαν 2.800 πρόσφυγες οι οποίοι βρήκαν γνώριμο τόπο να εγκατασταθούν καθώς, έναν αιώνα πριν, πολλοί Μικρασιάτες των παραλίων είχαν και πάλι καταφύγει στην Ερμούπολη λόγω σφαγών και διώξεων. Το 1925 ιδρύονται δύο Σωματεία με την επωνυμία «Ένωσις Προσφύγων Νομού Αϊδινίου και ο «Μικρασιατικός Σύλλογος Κυκλάδων» τα οποία δύο έτη αργότερα συγχωνεύονται στην «Παμπροσφυγική Ένωση Κυκλάδων» με κύριο σκοπό την αποκατάσταση των προσφύγων. Τον Μάιο του 1929 θεμελιώνεται ο Προσφυγικός Συνοικισμός στην περιοχή του Ξηροκάμπου ενώ το ίδιο έτος ιδρύθηκε για την εκπαίδευση των παιδιών των προσφυγικών οικογενειών το Δημοτικό Σχολείο του Ξηροκάμπου όπου δίδαξε και η Σμυρναία δασκάλα Ευγενία Λαζάρογλου.
Αρχή της πτώσης – Κατοχή
Με την ανατολή του 20ου αιώνα και τη διαρκή ανάπτυξη της Αθήνας και του Πειραιά, πολλοί συριανοί βιομήχανοι, έμποροι και τραπεζίτες μετακόμισαν στην πρωτεύουσα, μεταφέροντας σιγά σιγά εκεί και τη δραστηριότητά τους. Η ανάπτυξη της ατμοπλοΐας έκανε το λιμάνι της Σύρου λιγότερο σημαντικό (νωρίτερα τα ιστιοφόρα έκαναν πάντα σταθμό στο νησί για ανεφοδιασμό) ενώ και η διώρυγα της Κορίνθου τροποποίησε τους θαλάσσιους δρόμους βορρά νότου και συντέλεσε επίσης στη μείωση της σημασίας του λιμανιού.
Η πιο καίρια περίοδος όμως για την παρακμή της Ερμούπολης ήταν η κατοχή εξαιτίας της πενιχρής αγροτικής παραγωγής του νησιού και της απονέκρωσης του εμπορίου. Τα ιταλικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν στη Σύρο στις αρχές Μαΐου του 1941, ενώ τον Σεπτέμβριο του 1943 το νησί πέρασε στη δικαιοδοσία των Γερμανών. Τον χειμώνα του 1941-42 χιλιάδες Συριανοί πέθαναν από την πείνα και τις κακουχίες, ενώ συγκλονιστικές περιγραφές από επιζώντες μιλούν για τα κάρα που περνούσαν από τις λαϊκές συνοικίες για να μαζέψουν τους νεκρούς και να τους μεταφέρουν στους ομαδικούς τάφους γύρω από το νεκροταφείο. Στο τέλος του πολέμου, το Νεώριο, η Λέσχη, το Τηλεγραφείο, το Τελωνείο και άλλα κτίρια βομβαρδίστηκαν.
Από την παρακμή σε νέα άνθηση
Τα πρώτα μετακατοχικά χρόνια η Ερμούπολη και η Σύρος στηρίχτηκαν στην περιορισμένη αγροτική παραγωγή και τη λειτουργία των ταρσανάδων, όπου ναυπηγούνταν και συντηρούνταν καΐκια και άλλα μικρά σκάφη. Το ναυπηγείο με περισσότερους από χίλιους εργαζόμενους συντέλεσε στη συγκράτηση του πληθυσμού που μειωνόταν διαρκώς από το 1920 και είχε φτάσει στο κατώτερο σημείο του στην απογραφή του 1971 (13.500 κάτοικοι). Μεταξύ 1951 – 1971 τα περισσότερα εργοστάσια έκλεισαν και ως το 1990 είχαν κλείσει και οι τελευταίες κλωστοϋφαντουργίες.
Όμως, ιδιαίτερα μετά το 1990 μια νέα ανθηρή περίοδος ξεκινούσε για το νησί. Η Ερμούπολη κατέκτησε μάλλον αναπάντεχα αυξημένη τουριστική κίνηση, κυρίως εσωτερικής προέλευσης και υψηλού μορφωτικού και οικονομικού επιπέδου. Απέκτησε τη φήμη μιας πόλης – ζωντανού μουσείου χάρη στα εκατοντάδες αρχοντικά ιδιωτικά και δημόσια κτίρια και πλατείες, ενώ ανάλογη ανάπτυξη γνώρισαν και οι μικροί παραθαλάσσιοι οικισμοί του νησιού όπως ο Γαλησσάς, ο Φοίνικας, η Ποσειδωνία, η Βάρη, το Κίνι, οι Αγκαθωπές και άλλοι.
Η Σύρος σήμερα
Η Ερμούπολη το βράδυ
Σήμερα η Σύρος εμφανίζεται ιδιαίτερα αναπτυγμένη οικονομικά, ανάπτυξη που στηρίζεται σε πολλές διαφορετικές πηγές. Καθοριστικά συμβάλλουν ο τουρισμός, η λειτουργία του ναυπηγείου (αν και με μειωμένο συγκριτικά προσωπικό), η υψηλή πλέον αγροτική παραγωγή (κυρίως χάρη στην ύπαρξη δεκάδων θερμοκηπίων), η παρουσία πολλών δημόσιων υπηρεσιών (στη Σύρο υπάρχει πια μόνο ένας δήμος που προέκυψε από τη συνένωση των τριών καποδιστριακών του νησιού, ενώ είναι έδρα της Νομαρχίας Κυκλάδων, της Περιφέρειας Νότιου Αιγαίου που περιλαμβάνει τους νομούς Κυκλάδων και Δωδεκανήσου καθώς και του Εφετείου Αιγαίου) και η λειτουργία του τμήματος Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Επίσης η Σύρος είναι έδρα και του Διοικητικού Πρωτοδικείου Σύρου, το οποίο έχει στην κατά τόπον αρμοδιότητά του όλο το Νομό Κυκλάδων καθώς και το γειτονικό Νομό Σάμου.
Η ζωή στην Ερμούπολη παραμένει ζωντανή καθ’ όλη τη διάρκεια του χειμώνα και ελάχιστα είναι τα καταστήματα που μένουν ανοιχτά μόνο για την καλοκαιρινή περίοδο.
Χρησιμοποιούμε cookies για να σας προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή εμπειρία στη σελίδα μας. Εάν συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε τη σελίδα, θα υποθέσουμε πως είστε ικανοποιημένοι με αυτό.ΕντάξειΔιαβάστε περισσότεραΜη αποδοχή
Μεγαλοπρεπής ναός, είναι ο πολιούχος της 
