Είναι η αρχαιότερη από τις μεγάλες νηστείες της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Καθιερώθηκε τον 4ο αιώνα. Αρχικά διαρκούσε έξι εβδομάδες ενώ αργότερα, προστέθηκε και η έβδομη εβδομάδα, έτσι πλέον διαρκεί 48 ημέρες.

Επισήμως, η Μεγάλη Τεσσαρακοστή αρχίζει την Καθαρά Δευτέρα, επτά εβδομάδες πριν το Πάσχα και διαρκεί για 40 συνεχόμενες ημέρες, ολοκληρώνοντας με την Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία της Παρασκευής την Έκτη Εβδομάδα.

Η επόμενη ημέρα, ονομάζεται το Σάββατο του Λαζάρου, που είναι η ημέρα πριν την Κυριακή των Βαΐων.

Η νηστεία συνεχίζεται καθ’ όλη την επόμενη εβδομάδα, την Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα (γνωστή και ως Εβδομάδα των Παθών ή Αγία Εβδομάδα ή Μεγάλη Εβδομάδα) και δεν τελειώνει παρά μόνο μετά την Πασχαλινή Αγρυπνία, νωρίς το πρωί του Πάσχα (Κυριακή του Πάσχα).

Ο σκοπός της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, είναι να προετοιμάσει τους πιστούς, όχι μόνο για να τιμήσουν, αλλά και να εισέλθουν στα Άγια Πάθη και την Ανάσταση του Ιησού.