Κάλαντα του δωδεκαημέρου – Παραδοσιακά Κάλαντα Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς και Φώτων από διάφορες περιοχές της Ελλάδας
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
- Χριστούγεννα Πρωτούγεννα – Μωραΐτικα
- Σαράντα μέρες-σαράντα νύχτες – Θράκης
- Καλημέρα και πάντα καλημέρα – Αίγινα
- Καλήν εσπέραν άρχοντες – Κρήτης
- Για σένα κόρη έμορφη – Ικαρίας
- Χριστούγεννα Πρωτούγεννα – Ξάνθης
- Σήμερο Μάγοι έρχονται – Κέρκυρα
- Χριστούγεννα Πρωτούγεννα – Μακεδονίας
- Αυτή είναι η ημέρα – Δωδεκάνησα
- Χριστούγεννα Πρωτούγεννα – Προποντίδα
- Ήρθε πάλι νέον έτος – Μακεδονίας
- Πρωτοχρονιάτικα Παινέματα – Χίου
- Καλημέρα πάντες ω αδελφοί – Πάτμου – Φώτων
Κάλαντα
Ευχετήρια και εγκωμιαστικά άσματα, που ψάλλουν τα παιδιά (ενίοτε και οι μεγάλοι) κατά τις παραμονές μεγάλων εορτών, όπως τα Χριστούγεννα (24 Δεκεμβρίου), η Πρωτοχρονιά (31 Δεκεμβρίου) και τα Θεοφάνια (5 Ιανουαρίου). Κάλαντα άδονται ακόμα στις εορτές του Λαζάρου και των Βαΐων, τα λεγόμενα Βαΐτικα. Αντίθετα, τα κάλαντα της Μεγάλης Παρασκευής έχουν κατανυκτικό χαρακτήρα.
Ετυμολογικά, η λέξη «κάλαντα» προέρχεται από τη λατινική calendae (καλένδες στα ελληνικά), που σημαίνει τις πρώτες ημέρες κάθε μήνα. Ειδικά, οι Καλένδες του Ιανουαρίου ήταν μέρες γιορτής για τους Ρωμαίους, λόγω της έλευσης του νέου χρόνου. Τα Κάλαντα έλκουν την καταγωγή τους από παρόμοια αρχαία τραγούδια του αγερμού και της ειρεσιώνης και είχαν κοσμικό χαρακτήρα. Η Εκκλησία κατά τους Βυζαντινούς χρόνους απαγόρευε ή απέτρεπε αυτό το έθιμο ως ειδωλολατρικό και το είχε καταδικάσει με απόφαση της ΣΤ’ Οικουμενικής Συνόδου το 680 μ.Χ. Οι συμμετέχοντες στο έθιμο των Καλάντων αποκαλούνταν «Μηναγύρτες». Με την πάροδο του χρόνου τα Κάλαντα απέκτησαν θρησκευτικό περιεχόμενο, ανάλογο με την κάθε γιορτή.
Σώζονται πολλές παραλλαγές από κάλαντα, άλλα σε δημοτική γλώσσα και άλλα σε μισοκαθαρεύουσα. Ανάλογα με τον τόπο και τις εποχές, τα παιδιά που ψάλλουν τα κάλαντα κρατούν συνήθως πολύχρωμα φαναράκια, καράβια ή εκκλησίες φωτισμένες εσωτερικά, σιδερένια τρίγωνα ή ραβδιά στολισμένα με λουλούδια σαν τους αρχαίους θύρσους. Οι μεγάλοι συνοδεύουν με μουσική υπόκρουση το τραγούδι τους και έχουν μαζί τους και καλάθια, όπου βάζουν τα δώρα που τους φιλεύουν. Τα όργανα που κυριαρχούν είναι η φυσαρμόνικα, το τύμπανο, το τουμπελέκι, η τσαμπούνα και άλλα πνευστά όργανα.
Ο λαός δέχεται με συμπάθεια τους καλαντιστές, που προσδίδουν στις γιορτές ιδιαίτερη χάρη και ευθυμία.
Χριστούγεννα Πρωτούγεννα – Μωραΐτικα
Χριστούγεννα Πρωτούγεννα πρώτη γιορτή του χρόνου,
για βγάτε διέτε μάθετε πως ο Χριστός γεννιέται.
Γεννιέται κι ανατρέφεται στο μέλι και στο γάλα,
το μέλι τρων οι άρχοντες το γάλα οι αφεντάδες,
και το μελισσοβότανο το λούζονται οι κυράδες.
Εμείς εδώ δεν ήρθαμε να φάμε και να πιούμε,
μόνο σας αγαπούσαμε κι ήρθαμε να σας δούμε.
Δώστε μας και τον κόκορα δώστε μας και την κότα,
δώστε μας και πέντ’ έξι αυγά να πάμε σ’ άλλη πόρτα.
Εδώ που τραγουδήσαμε πέτρα να μην ραΐσει,
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού πολλούς χρόνους να ζήσει.
Σαράντα μέρες-σαράντα νύχτες – Θράκης
Τόνος ηχογράφησης
Τόνος για παιδικές φωνές
Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες
η Παναγιά μας κοιλοπονούσε.
Κοιλοπονούσε, παρακαλούσε τους Αρχαγγέλους,
τους Ιεράρχες.
Σεις Αρχαγγέλοι σεις Ιεράρχες
να πα να φέρτε μύρο και μόσχο.
Οι Αρχαγγέλοι για μύρο πάνε
και οι Ιεράρχες για μόσχο τρέχουν.
Κι ώσπου να πάνε, κι ώσπου να έρθουν,
η Παναγιά μας ξελευθερώθη.
Χριστός γεννιέται χαρά στον κόσμο,
χαρά στον κόσμο στα παλικάρια.
Καλημέρα και πάντα καλημέρα – Αίγινα
Τόνος ηχογράφησης
Τόνος για παιδικές φωνές
Καλήμερα, καλήμερα και πάντα καλημέρα,
να τον καλημερίσουμε αυτόν τον νιο αφέντη.
Πέντε βαστούν το μαύρο σου, κι οχτώ το σαλιβάρι,
και δέκα σε παρακαλούν, αφέντη καβαλάρη.
Εδώ σε τούτες τις αυλές, τις μαρμαροστρωμένες,
κοιμάται κύμα το φλουρί και κύμα το λογάρι.
Εσένα πρέπει αφέντη μου, στις λίρες να καθίζεις,
με το να χέρι να μετράς, με τ’ άλλο να δανείζεις.
Καλήμερα, καλήμερα και πάντα καλημέρα.
Καλήν εσπέραν άρχοντες – Κρήτης
Τόνος ηχογράφησης
Τόνος για παιδικές φωνές
Καλήν εσπέραν άρχοντες, αν είναι ορισμός σας
Χριστού τη Θεία Γέννηση να πω στ’αρχοντικό σας.
Χριστός Γεννάται σήμερον, εν Βηθλεέμ τη πόλει,
οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρε η φύσις όλη.
Κερά καμαροτράχηλη και φεγγαρομαγούλα,
απού τον έχεις τον υγιό το μοσχοκανακάρη,
λούεις τον και χτενίζεις τον και στο σκολειό τον πέμπεις.
Κι ο δάσκαλος τον έδειρε με το χρυσό βεργάλι
και η κερά δασκάλισσα με το μαργαριτάρι.
Είπαμ’ εδά για την κερά, ας πούμε για τη βάγια,
άψε βαγίτσα το κερί, άψε και το διπλέρι,
και κάτσε και ντουσούντισε, ήντα θα μας εφέρεις.
Γι’ απάκι για λουκάνικο, για από πλευράς κομμάτι,
για από τον πείρο του βουτσού*, να πιούμε μια γιομάτη.
Κι ακόμα δεν τον ηύρηκες, τον μάνταλο ν’ ανοίξεις,
να μας κεράσεις μια ρακή, κι ύστερα να σφαλίξεις…
* βουτσί = ξύλινο βαρελάκι
Για σένα κόρη έμορφη – Ικαρίας
Για σένα κόρη όμορφη ήρθαμε να τα πούμε,
και τα καλά Χριστούγεννα για να σου ευχηθούμε.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε,
και του χρόνου να σας πούμε φέρτε μας κρασί να πιούμε.
Σ’ αυτό το σπίτι που ’ρθαμε τα ράφια ’ν’ ασημένια,
του χρόνου σαν και σήμερα να ’ναι μαλαματένια.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε,
και του χρόνου να σας πούμε φέρτε μας κρασί να πιούμε.
Για σένα κόρη όμορφη ήρθαμε να τα πούμε,
και τα καλά Χριστούγεννα για να σου ευχηθούμε.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε,
και του χρόνου να σας πούμε φέρτε μας κρασί να πιούμε.
Χριστούγεννα Πρωτούγεννα – Ξάνθης
Χριστούγεννα Πρωτούγεννα, τώρα Χριστός γεννιέται,
γεννιέται κι’ ανατρέφεται, στο μέλι και στο γάλα.
Το μέλι τρων οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες,
και το μελισσοβότανο, το λούζοντ’ οι κυράδες.
Κυρά καμαροτράχηλη, κυρά γαϊτανοφρύδα,
κυρά μου όταν στολίζεσαι, να πας στην εκκλησιά σου,
κάνεις τον ήλιο πρόσωπο, και το φεγγάρι αγκάλη,
και τον καθάριο αυγερινό, τον κάνεις δαχτυλίδι.
Εδώ που τραγουδήσαμε, πέτρα να μη ραΐσει,
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού, χρόνους πολλούς να ζήσει.
Σήμερο Μάγοι έρχονται – Κέρκυρα
Τόνος ηχογράφησης
Τόνος για παιδικές φωνές
Σήμερο οι Μάγοι έρχονται,
στη χώρα του Ηρώδη. x2
Και ο Ηρώδης ταραχθείς,
έγινε θηριώδης. x2
Κράζει τους Μάγους και ρωτά:
Μάγοι πού θε να πάτε; x2
Εις Βηθλεέμ το σπήλαιον,
την πόλην την αγίαν. x2
Που εκεί γεννάει το Χριστό,
η Δέσποινα Μαρία. x2
Χριστούγεννα Πρωτούγεννα – Μακεδονίας
Τόνος ηχογράφησης
Τόνος για παιδικές φωνές
Χριστούγεννα, Πρωτούγιννα, τώρα Χριστός γιννιέται,
τώρα Χριστός γιννιέται.
Γιννιέτι κι βαφτίζιται, στους ουρανούς απάνου,
στους ουρανούς απάνου.
Όλοι οι αγγέλοι χαίρουντι, κι όλοι δοξολογιούνται,
κι όλοι δοξολογιούνται.
Και τα δαιμόνια σκάζουνε, ναι σκάζουν και πλαντάζουν
τα σίδερα ταράζουν.
Σι τούτ’ το σπίτι που ’ρθαμε, πίτρα να μη ραγίσει,
πίτρα να μη ραγίσει.
Κι ο νοικοκύρης του σπιτιού, χρόνια πολλά να ζήσει,
χρόνια πολλά να ζήσει.
Αυτή είναι η ημέρα – Δωδεκάνησα
Τόνος ηχογράφησης
Τόνος για παιδικές φωνές
Αυτή είναι η ημέρα όπου ήλθ’ ο Λυτρωτής,
από Μαριάμ Μητέρα εκ Παρθένου γεννηθείς.
Άναρχος αρχήν λαμβάνει και σαρκούται ο Θεός,
ο Αγέννητος γεννάται εις τη φάτνην ταπεινός.
Άγγελοι το νέο λέγουν εις ποιμένας και βοσκούς,
ο Αστήρ το θαύμα δείχνει εις τους μάγους και σοφούς.
Όσοι έχετε στα ξένα να δεχτείτε με καλό,
και του χρόνου με υγεία το Θεό παρακαλώ,
και του χρόνου με υγεία το Θεό παρακαλώ.
Χριστούγεννα Πρωτούγεννα – Προποντίδα
Τόνος ηχογράφησης
Τόνος για παιδικές φωνές
Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα πρώτη γιορτή του χρόνου,
γροικάτε, διέτε, μάθετε τώρα Χριστός γεννιέται,
γεννιέται κι ανατρέφεται στο μέλι κι στο γάλα,
το μέλι τρων οι άρχοντες το γάλα οι αφεντάδες,
και το μελισσοβότανο δώστε στα παλικάρια,
για να το φαν για να το πιουν να πούνε και του χρόνου.
Αφέντη μου αφεντάκη μου, δέκα φορές αφέντη,
αφέντη μου στην αφεντιά σ’ χρυσή καντήλα φέγγει.
Αν βάλεις λάδι και κερί φέγγεις την αφεντιά σου,
κι από τα παραθύρια σου φέγγεις τη γειτονιά σου,
κι αν βάλεις και περσότερο φέγγεις τον κόσμον όλο.
Ήρθε πάλι νέον έτος – Μακεδονίας
Τόνος ηχογράφησης
Τόνος για παιδικές φωνές
Ήρθε πάλι νέο έτος, εις την πρώτη του μηνός,
ήρθα να σας χαιρετήσω, δούλος σας ο ταπεινός.
Ο Βασίλειος ο Μέγας, ιεράρχης θαυμαστός,
εις την οικογένειά σας, να ’ναι πάντα βοηθός.
Με αγάπη και ειρήνη, όλη την αρχιχρονιά,
να περάσετε και φέτος, δίχως να ’χετε ζημιά.
Τα παιδιά εις το σχολείο, να πηγαίνουμε συχνά,
να μαθαίνουμε το βίο, της πατρίδας τα ιερά.
Δώστε μας τώρα την κότα, δώστε μας και τα αυγά,
και κανένα ταλιράκι, ο Θεός να σας βλογά.
Και για τους ξενιτεμένους, έχω να σας πω πολλά,
Σας αφήνω καληνύχτα, και του χρόνου με υγειά.
Πρωτοχρονιάτικα Παινέματα – Χίου
Τόνος ηχογράφησης
Τόνος για παιδικές φωνές
Καλησπερίζω φέρνοντας αγέρα μυρωμένο. x2
Απ’ τ’ αφρισμένα κύματα χιλιοτραγουδισμένο. x2
Σ’ αυτό το σπίτι πούρθαμε πέτρα να μη ραγίσει. x2
Κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει. x2
Άγιε μου Βασιλάκη μου και Άγιε μου Νικόλα. x2
Προστάτευε τους ναυτικούς την ώρα του κυκλώνα. x2
Χρόνια πολλά να ‘στε καλά και σεις και οι δικοί σας. x2
Να ‘ρθουνε τα ξενάκια σας κι όλοι οι ναυτικοί σας. x2
Σε όλους σας ευχόμαστε αγάπη ειρήνη υγεία. x2
Καλή καρδιά χαμόγελο και θεία ευλογία. x2
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά,
ψιλή μου δεντρολιβανιά,
κι αρχή, κι αρχή του Γεναρίου,
του Μεγά- του Μεγάλου Βασιλείου.
Βασίλη μ’ από πού ‘ρχεσαι,
κι από, κι από πού κατεβαίνεις,
και βαστάς, και βαστάς ρόδα και ραίνεις.
Κάτσε να φας κάτσε να πιεις,
κάτσε τον πόνο σου να πεις,
κάτσε, κάτσε να τραγουδήσεις,
και να μας καλωσορίσεις.
Κι έβγα, κι έβγα να μας κεράσεις,
που να ζεις, που να ζεις και να γεράσεις.
Και του χρόνου!
Καλημέρα πάντες ω αδελφοί – Πάτμου – Κάλαντα Φώτων
Τόνος ηχογράφησης
Τόνος για παιδικές φωνές
Καλημέρα πάντες ω αδελφοί,
ακούσατε την σήμερον εορτή.
Καλημέρα, καλημέρα, καλή σου μέρα αφέντη με την κερά.
Εν αρχή που έκαμεν ο Θεός,
εποίησεν την γην και τον ουρανόν.
Δεύτερον δε πάλιν από αυτά,
έκαμε τα ζώα και τα φυτά.
Της ημέρας έκαμεν μεν το φως,
το δε σκότος έκαμε της νυκτός.
Έκαμε τη θάλασσαν ποταμούς,
τον μέγαν Ιορδάνην και αλλουνούς.
Καλημέρα, καλημέρα, καλή σου μέρα αφέντη με την κερά.
Λοιπόν παρακαλώ σας Χριστιανοί
να πανηγυρίσομεν εορτήν.
Σήμερον τα άστρα φωτίζονται
κι όλα τα νερά αγιάζονται.
Σήμερον βαπτίζεται ο Χριστός
εις τον Ιορδάνην τον ποταμόν.
Καλημέρα, καλημέρα, καλή σου μέρα αφέντη με την κερά.
Δότε των πτωχών το μνημόσυνον
κι εις τον Ιησούν παν ευφρόσυνον.
Τότε ο Χριστός μας θα χαίρεται
και εις τον Παράδεισον δέχεται.
Καλημέρα, καλημέρα, καλή σου μέρα αφέντη με την κερά.
Στίχοι τραγουδιών
Πηγές
Τα κάλαντα του δωδεκαημέρου που χρησιμοποιούνται είναι από CD της προσωπικής συλλογής του μουσικού του σχολείου μας Ματθαίου Λεγάκη. Όλα τα δικαιώματα ανήκουν στους δημιουργούς των CD.
Κάλαντα Δωδεκαημέρου, Αρχείο Ελληνικής Μουσικής
Label: Αρχείο Ελληνικής Μουσικής
Released: 2002, Νοέμβριος 2004
CD AEM 001
Συμμετέχουν:
Ο Σύλλογος Νέων Ολύμπου Διαφανίου Καρπάθου, Παιδική Χορωδία, Μικτή Παραδοσιακή, Βυζαντινή και Ανδρική.
Καλλιτεχνική Επιμέλεια:
Γιώργος Κωνστάντζος, Πέτρος Ταμπούρης, Χρυσόστομος Μητροπάνος και Χρόνης Αηδονίδης.
Πληροφορίες: Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο Μέλπως Μερλιέ
Χρίστος Τσιαμούλης – Kάλαντα Δωδεκαημέρου
Label: Μελωδικό Καράβι
Released: 2003
Αγορά: Χρίστος Τσιαμούλης – Kάλαντα Δωδεκαημέρου (2003, CD) | Discogs
