ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ
Η Έξοδος του Μεσολογγίου. Πίνακας ζωγραφικής του Θεόδωρου Βρυζάκη. Φιλοξενείται στην Εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδας
Τιμούμε σήμερα την έναρξη, πριν από 183 περίπου χρόνια, της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.
Τιμούμε τη γενιά των αγωνιστών του Μεγάλου Σηκωμού, που από τους πρώτους ραγιάδες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όρθωσαν το ανάστημά τους, για να ζήσουν ελεύθεροι και πέτυχαν την εθνική ανεξαρτησία της Ελλάδας. Και την πέτυχαν παρά τις αντιδράσεις των κάθε λογής οπισθοδρομικών δυνάμεων της οθωμανικής στρατιωτικής φεουδαρχίας και της λεγόμενης Ιερής Συμμαχίας.
Η επανάσταση του 1821 δεν είναι η πρώτη που έκαναν οι Έλληνες για να ελευθερωθούν από τον τουρκικό ζυγό. Πολλές άλλες είχαν προηγηθεί. Η τελευταία αυτή πέτυχε γιατί ήταν η πιο καθολική και η πιο οργανωμένη. Από τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας είχαν δημιουργηθεί τα στρατιωτικά επαναστατικά σώματα των κλεφτών, που έδωσαν στον Αγώνα τους σημαντικότερους αρχηγούς και μια δοκιμασμένη πολεμική τακτική, τον κλεφτοπόλεμο. Οι πράξεις αυτοθυσίας των Σουλιωτών, οι αδιάκοποι αγώνες των Μανιατών, το όραμα του Ρήγα και ο μαρτυρικός θάνατος του, το φιλελεύθερο και εθνεγερτικό κήρυγμα του νεοελληνικού διαφωτισμού ενίσχυσαν το εθνικό φρόνημα των Ελλήνων. Αλλά και οι ελπίδες για βοήθεια από τους ξένους, που κάθε φορά διαψεύδονταν, διαμόρφωσαν την πεποίθηση πως θα αποτίναζαν τον Τουρκικό ζυγό μόνο με τις δικές τους δυνάμεις.
Η Φιλική Εταιρεία που ιδρύθηκε το 1821 στην Οδησσό από τους Νικόλαο Σκουφά, Αθανάσιο Τσακάλωφ και Εμμανουήλ Ξάνθο, οργάνωσε το λαό, πρόβαλλε τους αρχηγούς, καθόρισε το χρόνο και κήρυξε την επανάσταση. Άρχισε στα τέλη Φεβρουαρίου 1821 στο Ιάσιο της Μολδαβίας με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και ένα μήνα μετά υψώθηκε η επαναστατική σημαία πρώτα στην Πελοπόννησο και αργότερα σ‘ όλο τον ελληνικό χώρο με τη βοήθεια της Φιλικής Εταιρείας. Ο Αγώνας μπορεί να χωρισθεί σε δύο περιόδους: 1821-1823 και 1824-1829, και κινήθηκε σε τρία επίπεδα, στρατιωτικό, πολιτικό και διπλωματικό.
Η Ελλάς Ευγνωμονούσα, του Έλληνα ζωγράφου Θεόδωρου Βρυζάκη, που φιλοτεχνήθηκε το έτος 1858. Ανήκει στην συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης
Στην πρώτη περίοδο οι Έλληνες οργάνωσαν στρατό και μετέβαλαν τον κλεφτοπόλεμο σε πραγματική πολεμική τακτική. Ο στόλος που σχηματίστηκε από τα εξοπλισμένα εμπορικά καράβια της Ύδρας, των Σπετσών, των Ψαρών, της Κάσου και του Γαλαξειδίου κατόρθωσε να αντιμετωπίσει τα πολεμικά καράβια των Τούρκων και να κυριαρχήσει στο Αιγαίο. Οι πολεμικές επιχειρήσεις ανέδειξαν αρχηγούς στην ξηρά, τον Κολοκοτρώνη, που συνταίριαζε την πείρα του κλεφτοπόλεμου με τις γνώσεις της ευρωπαϊκής τακτικής, τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, το Μάρκο Μπότσαρη, το Μακρυγιάννη και τους Μαυρομιχαλαίους. Στη θάλασσα τον Ανδρέα Μιαούλη, το Γιώργο Σαχτούρη, το Νικόλαο Αποστόλη και πυρπολητές τον Παπανικολή, τον Κανάρη και το Νικόδημο. Με την κατάληψη της Τρίπολης και τις νίκες στη Γραβιά, στα Βασιλικά, στα Δερβενάκια και στο Μεσολόγγι η Επανάσταση δυνάμωσε στη Στερεά και στην Πελοπόννησο, ενώ οι πυρπολήσεις μεγάλων Τουρκικών πολεμικών καραβιών εξασφάλισαν την κυριαρχία στο Αιγαίο. Στις 7 Ιουνίου 1822 ο Ελληνικός στόλος με αρχηγό τον Κανάρη πυρπόλησε την Τουρκική ναυαρχίδα στο λιμάνι της Χίου δίνοντας έτσι απάντηση στη σφαγή και στην αιχμαλωσία 30.000 περίπου κατοίκων του νησιού από τους Τούρκους.
Από πολιτική άποψη στην πρώτη περίοδο τα πράγματα ήταν πιο δύσκολα. Αν και ψηφίστηκε από την πρώτη Εθνοσυνέλευση το πρώτο Σύνταγμα και οργανώθηκε προσωρινό πολίτευμα, στην ουσία οι κυβερνήσεις του 1822-1823 δεν είχαν ούτε πολιτική δύναμη ούτε καθολικό κύρος. Το χειρότερο ήταν πως οι αντιθέσεις μεταξύ πολιτικών και στρατιωτικών οδήγησαν σε εμφύλιο πόλεμο και σε οικονομική εξάντληση της Επανάστασης.
Όμως ο ηρωισμός και το πάθος των αγωνιστών για την ελευθερία προκάλεσαν τη συμπάθεια και το θαυμασμό των λαών της Ευρώπης που εκδηλώθηκε με το κίνημα του Φιλελληνισμού, αν και η επίσημη πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων αντιμετώπιζε την Επανάσταση από τη σκοπιά των συμφερόντων και του ανταγωνισμού.
Στη δεύτερη περίοδο η Επανάσταση από στρατιωτική άποψη παρουσίασε κάμψη. Η Πελοπόννησος και η Στερεά έμειναν χωρίς αρχηγούς με τη φυλάκιση του Κολοκοτρώνη και το θάνατο του Ανδρούτσου. Αντίθετα οι Τουρκικές δυνάμεις ενισχύθηκαν, αφού ο Σουλτάνος πέτυχε συνεργασία με τον Πασά της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή που θα έστελνε στρατό στην Πελοπόννησο. Στις 29 Μαΐου 1824 καταστράφηκε η Κάσος και τρεις βδομάδες αργότερα ο Τουρκικός στόλος αποβιβάστηκε στα Ψαρά, όπου γράφτηκε μια ακόμα ηρωική και τραγική σελίδα του Αγώνα. Με την ολική καταστροφή των δύο νησιών χάθηκαν και οι σημαντικότερες Ελληνικές ναυτικές βάσεις στο Αιγαίο.
Το 1825 ο Αιγυπτιακός στόλος αποβιβάστηκε στην Πελοπόννησο και ο Ιμπραήμ κατέλαβε την Πύλο. Παρά την ηρωική θυσία του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι και τον αγώνα του ελεύθερου πια Κολοκοτρώνη, ο Ιμπραήμ πέρασε στην Αρκαδία και κυρίεψε την Τρίπολη. Τον Απρίλιο του 1825 οι Τούρκοι πολιόρκησαν για δεύτερη φορά το Μεσολόγγι. Η σχετικά ολιγάριθμη φρουρά από Ρουμελιώτες, Σουλιώτες, Στερεοελλαδίτες και Μακεδόνες μαζί με τους κατοίκους απέκρουσαν όλες τις εφόδους και καθήλωσαν τα εχθρικά στρατεύματα για ένα χρόνο έξω από το φρούριο. Όταν έλειψε κάθε δυνατότητα επισιτισμού προτίμησαν να βγουν πολεμώντας μέσα από τους εχθρούς, παρά να παραδοθούν. Η έξοδος πραγματοποιήθηκε στις 10 Απριλίου 1826 και θεωρήθηκε από Έλληνες και ξένους η γενναιότερη στρατιωτική επιχείρηση της Επανάστασης.
Μετά την έξοδο του Μεσολογγίου, οι Τούρκοι κατέλαβαν την Αθήνα και πολιόρκησαν την Ακρόπολη στις 3 Αυγούστου 1826. Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, αρχηγός στη Στερεά, κατόρθωσε με τις νίκες στο Χαϊδάρι και στην Αράχοβα να αναζωπυρώσει την Επανάσταση και να αναπτερώσει το ηθικό των Ελλήνων. Όμως ο θάνατος του, η ήττα των αγωνιστών στο Φάληρο και η παράδοση της Ακρόπολης στους Τούρκους το Μάιο του 1827 έκλεισαν τον κύκλο των συμφορών που δοκίμασε ο Ελληνισμός τα δύο εκείνα τελευταία χρόνια.
Ένα μήνα πριν, στις 3 Απριλίου 1827, ο Ιωάννης Καποδίστριας εκλέχτηκε κυβερνήτης της Ελλάδας και την 1η Μαΐου η τρίτη Εθνοσυνέλευση ψήφισε το «Πολιτικό Σύνταγμα».
Ο Αγώνας συνεχίστηκε πιο σκληρός στο διπλωματικό επίπεδο. Η άρνηση της Τουρκίας να δεχτεί τους όρους των τριών Μεγάλων Δυνάμεων για ανακωχή, οδήγησε στη ναυμαχία του Ναβαρίνου τον Οκτώβριο του 1827 και στην καταστροφή του Τουρκοαιγυπτιακού στόλου. Στα επόμενα χρόνια οι τρεις «Προστάτριες Δυνάμεις» θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην ιστορία του Ελληνισμού.
Το 1830 ιδρύθηκε ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, τα όρια του οποίου διευρύνθηκαν το 1831, μετά από αδιάκοπες προσπάθειες του Καποδίστρια. Το Ελληνικό κράτος περιελάμβανε την Πελοπόννησο, τα νησιά του Αιγαίου, το μεγαλύτερο μέρος της Στερεάς και την Εύβοια. Βόρειο σύνορο της χώρας ήταν η γραμμή από τον Παγασητικό ως τον Αμβρακικό κόλπο.
Έτσι τελειώνει ο Ελληνικός Αγώνας, που υπήρξε σταθμός στην ιστορία όλης της Ευρώπης, αφού προώθησε το φιλελεύθερο κίνημα στους Ευρωπαϊκούς λαούς και συντέλεσε στην οριστική διάλυση της Τουρκικής αυτοκρατορίας και στην ίδρυση ανεξάρτητων Βαλκανικών κρατών.
