Έπειτα από το τραγικό δυστύχημα το βράδυ της περασμένης Τρίτης στα Τέμπη, μια
ερώτηση βουίζει στα αυτιά των ακολούθων των ΜΜΕ: Ποιος ευθύνεται για αυτήν την κατάληξη; Και οι απαντήσεις αναρίθμητες. «Φταίει το τραγικό ανθρώπινο λάθος του σταθμάρχη», «φταίνε τα ηγετικά πρόσωπα», «φταίει η εταιρεία», «φταίει το κράτος». Φαίνεται πως όλοι φταίνε και συγχρόνως κανένας, σε μια ατέρμονη φλυαρία πλήρους αναλγησίας – σε μια ατελείωτη «κολοκυθιά» ευθυνών.
Οι θεσμοί μιας κοινωνίας, στο σύνολό τους, είναι εξ ορισμού τα μέσα για την επίτευξη συλλογικών στόχων: συγκροτούν και οργανώνουν τις ανθρώπινες σχέσεις με τρόπο που εξασφαλίζει την αποτελεσματική λειτουργικότητά τους. Οι θεσμοί, ως συγκροτημένες και οργανωμένες μορφές συλλογικής παραγωγής κοινωνικού έργου, προϋποθέτουν επάνδρωση με ανθρώπους συνειδητοποιημένους ως προς την κοινωνική τους προσφορά και, άρα, την κοινωνική τους ευθύνη. Σήμερα, γίνεται λόγος για αυτονόμηση των θεσμών, μεταμόρφωσή τους από όργανα κοινωνικής σκοπιμότητας σε αυτοσκοπό: οδηγούμαστε στην εκμετάλλευση των ανθρωπίνων αναγκών, στην διαιώνιση των προβλημάτων που τάχθηκαν κάποτε να αντιμετωπίσουν, στην πλήρη αντικοινωνικότητα. Άραγε, αν τα κεντρικά ή «ανώτερα» στελέχη αντιμετωπίζουν τον θεσμό με τακτικές εκμετάλλευσής του για το υποκειμενικό και ιδιωτικό τους όφελος, τότε ποια η προτεραιότητα; Μήπως η κοινωνική ευημερία; Ή τάχα η ασφάλεια;
Ας μην ξορκίζουμε, όμως, μονάχα φαντάσματα. Ταυτίζουμε τους θεσμούς με ένα πρόσωπο-ηγέτη, τους προσωποποιούμε με μαγικό, πραγματικά, ραβδί για να εξαφανίσουμε τις δικές μας ανικανότητες. Φταίει η Παιδεία, φταίει η οικογένεια, φταίει το σχολείο, φταίνε οι πολιτικοί. Σφιχταγκαλιάζουμε ελπίδες το απρόσωπο κράτος να έχει όντως πρόσωπο, το πρόσωπο του πατέρα-αφέντη. Επικαλούμαστε ένα πατερναλιστικό μοντελοκεντρικής εξουσίας, ενώ εμείς, προτεστάντες δήθεν των αυθαιρεσιών, αφορίζουμε, αποσχιζόμαστε. Μάλλον ξεχάσαμε πως κράτος είναι το κοινωνικό σώμα, είμαστε εμείς οι ίδιοι. Πού είναι ο κοινωνικός έλεγχος των δημοσίων λειτουργημάτων; Έλεγχος δεν σημαίνει μόνο η διαπίστωση ή όχι της αποδοτικότητας – κάτι στο οποίο αποδειχτήκαμε οικτρά ανεπαρκείς. Έλεγχος σημαίνει και διευθυντικός παρεμβατισμός για την εξυγίανση των υπηρεσιών, για την ανανέωση και την αναμόρφωσή τους. Η συμβολή των πολιτών – εργαζομένων εδώ είναι καίριο κοινωνικό και πολιτικό αίτημα. Προϋποθέτει, όμως, συνειδητοποίηση μιας διευρυμένης ευθύνης για την ισόρροπη ένταξη των σκοπιμοτήτων των θεσμών στην κοινωνική λειτουργία. Αντιθέτως, νέμουμε την προσωπική υπαιτιότητα σε δαιδαλώδη ιστό από κόμβους ακρωτηριασμένων αρμοδιοτήτων. Πάει και η κοινωνική μας δυναμική, πάει και η κοινωνική μας ευθύνη.
Και τώρα, τι; Σε διαδηλώσεις με χιλιοειπωμένα και χιλιοφθαρμένα συνθήματα, με την οργή της ορμέμφυτης καταγγελίας του «αυταρχικού πατέρα» θα ξεχυθούμε πάλι. Λόγια κενά δίχως πραγματική διάθεση για αλλαγή. Ποιος μπορεί να απαρνηθεί την ισχύ της βολής μας όταν η ιστορική μνήμη – όση απέμεινε – την επαληθεύει με κάθε ευκαιρία; Μα τι έκπληξις όταν βρισκόμαστε εμπρός μιας τέτοιας τραγωδίας: σαν να είμαστε μόνο αφελή θύματα, ενώ θύματα πραγματικά ήταν άλλοι, και όχι κομμάτι της ασθένειας. Αυτό είναι το πραγματικό και το φαντασιώδες του κοινωνικοπολιτικού μας γίγνεσθαι. Γιγνόμενα μεν και αιεί εσόμενα, έως αν η αυτή φύσις νεοελλήνων ή…
Δημήτρης Αλεξόπουλος, Β1
