Μία από τις πλέον διαδεδομένες αντιλήψεις για τον εκφοβισμό είναι αυτή που τον ορίζει ως σκόπιμη και συνειδητή επιθυμία πρόκλησης κακού στον άλλο. Οι δράστες θεωρούνται ότι κινούνται προμελετημένα γνωρίζοντας πολύ καλά τι κάνουν. Με άλλα λόγια, είναι κακοί άνθρωποι, οι οποίοι πρέπει να σταματήσουν να κάνουν κακό στους καλούς. Πρόκειται, όμως, για μια επιφανειακή και στερεοτυπική προσέγγιση του φαινομένου που αγνοεί τις πολύπλοκες συνθήκες μέσα στις οποίες η ανθρώπινη συμπεριφορά εκτυλίσσεται. Δεν αναγνωρίζει, επίσης, την πιθανότητα εναλλαγής ρόλων στον κύκλο του εκφοβισμού, με τους στόχους να μετατρέπονται ορισμένες φορές σε δράστες. Παρά το γεγονός ότι ο εκφοβισμός δεν είναι ένα ξεκάθαρο θέμα, αφού συναντάται σε διάφορες μορφές και εντάσεις, η άδικη άσκηση κυριαρχίας σε καταστάσεις ασύμμετρης δύναμης αποτελεί μια σοβαρή ένδειξη εκδήλωσής του.
Το ερώτημα, όμως, γιατί να εκφοβίζει κάποιος παραμένει ανεπίλυτο.Έχουν γραφτεί πάμπολλες θεωρίες, οι οποίες χρεώνουν το φαινόμενο στην ανθρώπινη φύση, στον αγώνα προς επιβίωση, σε προβλήματα προσωπικότητας, σε κληρονομικούς παράγοντες, σε περιβαλλοντικές συνθήκες κ.λπ. Φαίνεται ότι η συζήτηση δεν πρόκειται να καταλήξει σε μια τελεσίδικη απάντηση, αλλά καθοδηγείται αναλόγως της οπτικής γωνίας που υιοθετεί κανείς.
Το σχολείο ως ένα δυναμικό μέρος όπου συμπυκνώνονται και αλληλεπιδρούν όλες οι κοινωνικές εκφάνσεις δεν μένει ανεπηρέαστο. Με τον εκφοβισμό να δυσχεραίνει το εκπαιδευτικό έργο αναδεικνύεται η ανάγκη για ανάπτυξη παρεμβατικών προγραμμάτων πρωτογενούς πρόληψης. Μόνο μία τάξη που έχει συναισθηματική ισορροπία και ασφάλεια είναι έτοιμη για μάθηση. Υπ’ αυτό το πρίσμα, ο εκφοβισμός μπορεί να μειωθεί μέσω της συστηματικής, οργανωμένης και ολιστικής δράσης των σχολείων.
Η προαγωγή της συνεργατικής μάθησης θεωρείται ότι επιτυγχάνει αυτό το στόχο:
- Η εγκαθίδρυση μιας μη ανταγωνιστικής σχολικής κουλτούρας με έμφαση στην εποικοδομητική συνεργασία βοηθά στην εξασθένιση της ηγεμονίας και στην ανάπτυξη δημοκρατικών στάσεων
- Ακόμη, οι δεξιότητες επίλυσης συγκρούσεων και διαμεσολάβησης είναι καθοριστικές για την άμβλυνση του φαινομένου
- Σε γενικές γραμμές, σχολεία που ενισχύουν την αυτοεκτίμηση των παιδιών, που καλλιεργούν κοινωνικές δεξιότητες και που υποστηρίζουν έμπρακτα την κοινωνικοποίησή τους, έχουν λιγότερες πιθανότητες εκδήλωσης εκφοβιστικών περιστατικών. Η ενδυνάμωση της ψυχικής ανθεκτικότητας είναι ο ασφαλέστερος δρόμος πρόληψης του εκφοβισμού.
Μία από μεθόδους που ξεχωρίζουν είναι η «Απενοχοποιητική Προσέγγιση» (No Blame Approach), η οποία υποστηρίζει ότι η απόδοση υπαιτιότητας από μόνη της είναι αντιπαραγωγική. Αυτό που έχει σημασία είναι να βελτιωθεί η κατάσταση κι όχι να κλείσει πρόχειρα αφήνοντας υπόλοιπα. Αξιοποιώντας τεχνικές ενσυναίσθησης προσπαθεί να κάνει γνωστά στους δράστες τα συναισθήματα όσων έχουν θυματοποιήσει, καλώντας τους να αντιμετωπίσουν έμπρακτα το πρόβλημα. Στη διαδικασία αυτή λαμβάνουν μέρος και συμμαθητές ασκώντας θετική επιρροή κι ελέγχοντας την εξέλιξη των επανορθωτικών δράσεων. Τα σχολικά δικαστήρια και οι τιμωρίες δεν αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά την κατάσταση, παρά μόνο εντείνουν το ήδη πολωμένο κλίμα, εν αντιθέσει με την «Απενοχοποιητική Προσέγγιση», η οποία πιστεύει ότι οι δράστες θα συμπεριφερθούν σωστά εάν επηρεαστούν θετικά αναλογιζόμενοι, ταυτόχρονα, τις πράξεις τους.
Το φαινόμενο του εκφοβισμού αποτελεί σήμερα ένα πολυσυζητημένο θέμα. Φαίνεται ότι ο διάλογος είναι ανεξάντλητος, όπως άλλωστε και η δυναμική του φαινομένου. Παρ’ όλα αυτά, το να αντιληφθούμε ότι ο εκφοβισμός είναι μια επανειλημμένη κατάχρηση εξουσίας που απαιτεί δράση παρά συγκάλυψη, είναι το πρώτο βήμα προς βελτίωση της κατάστασης.
Αντώνης ΖαρίνταςΔημοσιεύθηκε στην εφημερίδα του Δήμου Δρομολαξιάς-Μενεού «ΔροΜενέα», Έκδοση 3η, Δεκέμβριος 2014-Ιανουάριος 2015, σελ. 8
