Ορισμοί
Παιδική λογοτεχνία
Η παιδική λογοτεχνία διακρίνεται από αυτή των ενηλίκων καθώς το αναγνωστικό της κοινό είναι σαφώς διαφορετικό. Από την ετυμολογία και μόνο του όρου καθορίζεται πως τα άτομα που θα τη διαβάσουν θα είναι παιδιά. Υπάρχουν διάφοροι ορισμοί οι οποίοι συγκλίνουν στο ότι η παιδική λογοτεχνία είναι το σύνολο των αισθητικά δικαιωμένων προφορικών ή γραπτών έργων ενηλίκων τα οποία διδάσκουν και ψυχαγωγούν τα παιδιά.[1] Παλαιότερα, ο διδακτισμός στην παιδική λογοτεχνία ήταν έντονος, αν όχι αυτοσκοπός. Πλέον, οι περισσότεροι ιστορικοί της παιδικής λογοτεχνίας όπως η Mary F. Thwaite, η Patricia Demers, ο Gordon Moyles και ο John Newbery
συμφωνούν πως η παιδική λογοτεχνία, πέρα από τη διδακτική της άποψη, στοχεύει πρωταρχικά στην απόλαυση του μικρού αναγνώστη.[2]
Σε γενικές γραμμές, η παιδική λογοτεχνία υπάρχει επειδή κάποιοι πιστεύουν ότι τα παιδιά χρειάζονται ένα συγκεκριμένο είδος βιβλίου.[3] Κι αυτό είναι αλήθεια, καθώς ο μικρός αναγνώστης δεν έχει ούτε τις εμπειρίες ούτε τη γλωσσική δύναμη του ενήλικα, έχει διαφορετικά ενδιαφέροντα, γνωρίζει πολύ λιγότερα πράγματα για τον κόσμο γύρω του, τους μύθους, την ιστορία, ακόμα και για τον ίδιο του τον εαυτό. Παρόλα αυτά, η παιδική λογοτεχνία δεν είναι κατώτερη της λογοτεχνίας των ενηλίκων, ούτε υποείδος της. Η φαντασία των παιδιών είναι περισσότερο γόνιμη και επιρρεπής σε φαντασιακές καταστάσεις και ονειρικά σύμπαντα τα οποία τείνουν να πιστεύουν με μεγαλύτερη ευκολία. Ενθουσιάζονται από πράγματα που ίσως αφήνουν αδιάφορους τους ενήλικες, έχουν τις δικές τους αξίες, που διαφέρουν από τις δικές μας, ζουν σε μια εποχή αθωότητας, που τους επιτρέπει να πιστεύουν πως το καθετί μπορεί να πραγματοποιηθεί, αν το θελήσουν πολύ. Ο συγγραφέας της παιδικής λογοτεχνίας θα αντιμετωπίσει μεγαλύτερες προκλήσεις από κάποιον που γράφει αποκλειστικά για ενήλικες. Αυτή είναι η άποψη και της Ζ. Βαλάση η οποία γράφει:
«Η Παιδική Λογοτεχνία ή Λογοτεχνία για Παιδιά είναι ένα είδος της Λογοτεχνίας. Δεν είναι κατώτερο, όπως υπάρχει η τάση να θεωρείται από ορισμένους, αλλά ισάξιο και μάλιστα, θα λέγαμε, πιο απαιτητικό, γιατί το κοινό του είναι ιδιαίτερα χαρισματικό. Πράγματι, τα έργα της παιδικής λογοτεχνίας θα πρέπει να ανταποκρίνονται στην εκρηκτική προσωπικότητα του παιδιού, την πλούσια σε φαντασία, την αστείρευτη σε ευρηματικότητα, με τον ευαίσθητο και απρόβλεπτο ψυχισμό και τη συναισθηματική της πολυπλοκότητα».[4]
Καθώς ο ψυχικός κόσμος, η αντίληψη και οι γλωσσικές δεξιότητες ενός μικρού παιδιού διαφέρουν από αυτές ενός μεγαλύτερου παιδιού ή ενός έφηβου, παρατηρούμε πως σε κάποιους εκδοτικούς οίκους και βιβλιοπωλεία υπάρχει πλέον ο διαχωρισμός της παιδικής λογοτεχνίας ανάλογα με τις ηλικίες των παιδιών που τη διαβάζουν. Ο διαχωρισμός αυτός φαίνεται αυθαίρετος και τυχαίος, καθώς ποικίλλει από την απλή διάκριση σε παιδικά και νεανικά ή εφηβικά, ως τη διάκριση σε πέντε με έξι κατηγορίες ηλικιών (Παράρτημα 1). Συνήθως η γραφή της παιδικής λογοτεχνίας ακολουθεί τη μαθησιακή πρόοδο των παιδιών σε σχέση με τη δυσκολία των θεμάτων, των εκφράσεων και των γραμματικών δομών της γλώσσας, έχει συγκεκριμένο αριθμό λέξεων ή σελίδων του βιβλίου αντίστοιχα, ενώ υπάρχει ένας επιπλέον διαχωρισμός που αφορά τα είδη. Ξεκινώντας από τις μικρές ηλικίες περιλαμβάνει βιβλία με ομοιοκαταληξίες, με CD μουσικής, παραμύθια, παροιμίες, μυθολογία, βιβλία διδακτικού ή θρησκευτικού περιεχομένου, κόμικς, μικρές ιστορίες, στην πλειοψηφία τους εικονογραφημένα. Όταν απευθύνεται σε παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας, που μπορούν πλέον να χειρίζονται με άνεση τον λόγο, η παιδική λογοτεχνία αρχίζει να έχει όλο και λιγότερες εικόνες και γίνεται πλέον διηγήματα και μυθιστορήματα είτε ρεαλιστικά, είτε περιπέτειας, είτε φανταστικά.
Παρόλα αυτά, τα έργα της λογοτεχνίας για παιδιά μοιράζονται κάποια κοινά χαρακτηριστικά ανεξάρτητα από το είδος στο οποίο ανήκουν και τα οποία της προσδίδουν την ιδιαιτερότητά της. Τα περισσότερα έργα της παιδικής λογοτεχνίας έχουν για πρωταγωνιστές παιδιά που βρίσκονται συνήθως με μια παρέα φίλων τους και αναζητούν την περιπέτεια χωρίς να αναλογίζονται τους κινδύνους που ίσως αυτή εμπεριέχει, κατά ένα μεγάλο μέρος εκτυλίσσονται στη φύση και περιλαμβάνουν κάποιο ταξίδι ή απομάκρυνση από την οικογενειακή εστία. Τα χαρακτηριστικά αυτά των έργων της παιδικής λογοτεχνίας ταξινομούνται από τον Perry Nodelman[5] ως εξής: Η λογοτεχνία για τα παιδιά είναι 1) απλή και έχει ευθύτητα, 2) επικεντρώνεται στη δράση, 3) αφορά την παιδική ηλικία, 4) εκφράζει τις απόψεις των παιδιών, 5) είναι αισιόδοξη, 6) τείνει προς το φαντασιακό, 7) προσομοιάζει με βουκολικό ειδύλλιο, 8) θεωρεί τον κόσμο με αθωότητα, 9) είναι διδακτική, 10) εμπεριέχει επαναλήψεις, 11) τείνει να ισορροπεί το ειδυλλιακό με το διδακτικό. Επίσης, στα έργα της παιδικής λογοτεχνίας αποφεύγονται οι βωμολοχίες και το θέμα του σεξ (εάν υπάρχει έρωτας παρουσιάζεται στη ρομαντική του εκδοχή), θέτονται προβληματισμοί σε θέματα που απασχολούν τα παιδιά (π.χ. προστασία περιβάλλοντος), υπάρχουν γλωσσικά λογοπαίγνια και χιούμορ, ενώ η νέα τεχνολογία είναι πλέον παρούσα (μια μαγική σκούπα μπορεί κάλλιστα να αντικατασταθεί με μια ηλεκτρική μαγική σκούπα, όπως στη Μάγισσα Φουφήχτρα του Ε. Τριβιζά).
Όσον αφορά την επίδρασή της στους αναγνώστες της -τα ίδια τα παιδιά- η παιδική λογοτεχνία, αρχής αρχομένης από το παραμύθι, μπορεί να μην έχει πλέον τον διδακτισμό που είχε παλαιότερα, τουλάχιστον όχι εμφανή, αλλά, όπως λέει και ο Ε. Παπανούτσος, «Για όλες τις ψυχικές λειτουργίες προνοεί: οδηγεί την αντίληψη, τρέφει τη μνήμη, διεγείρει τη φαντασία, αλλά και την κρίση γυμνάζει και το συναίσθημα καλλιεργεί µε απώτερο σκοπό να προπονήσει τη βούληση, καθώς αυτή ετοιμάζεται να αποτολμήσει το μεγάλο άλμα: από το ενστιγµατικό να πηδήσει και να κινηθεί στο συνειδητό επίπεδο της ζωής»
