Τον βασικό του κορμό υφαίνουν οι περιπετειώδεις διαδρομές των ρωμιών ηρώων του, η καταβύθιση στα μύχια της ψυχής τους, η καθημερινή ζωή, καθώς και τα ιστορικά γεγονότα όπως βιώθηκαν από απλούς ανθρώπους, αυτούς που γράφουν την κοινωνική ιστορία των λαών. Πρωταγωνιστές και δευτεραγωνιστές αλληλοδιαδέχονται στη σκυτάλη της αφήγησης, ο καθένας με ξεχωριστό ύφος και τη δική του γλώσσα, η οποία αποπνέει το άρωμα του καθημερινού λόγου εκείνων των χρόνων», αναφέρει σε συνέντευξή του ο Γιάννης Καλπούζος «Μέσα στο πεδίο της δράσης και των παθών των ηρώων – συνεχίζει – αναπαριστάνεται -προάγοντας και υπηρετώντας τη μυθοπλασία- η ανθρωπογεωγραφία, η τοπιογραφία και το λαογραφικό μωσαϊκό της εποχής, έτσι ώστε ο αναγνώστης να μεταφερθεί σ’ αυτή, να κατανοήσει τον τρόπο ζωής και σκέψης των ανθρώπων αλλά και να συμμετέχει παραστατικά στα δρώμενα.»
Μέσα από τη διήγηση του κεντρικού ήρωα του Τζανή Κομνά και των άλλων προσώπων του μυθιστορήματος αποτυπώνονται με γλαφυρό τρόπο τα πολλά πρόσωπα της Πόλης από το 1808 έως το 1831, ενώ μυθοπλασία και πραγματικότητα συνταιριάζονται στο ίδιο υφαντό: οι Ρωμιοί της, η καθημερινή ζωή, δυνατές φιλίες, έρωτες, πλούτη, χαρέμια, φτώχεια, μεγιστάνες, τσαρλατάνοι, λωποδύτες, χασικλήδες, δερβίσηδες, ζητιάνοι, γενίτσαροι, αρνησίθρησκοι, κρυπτοχριστιανοί, οραματιστές, προδότες, λεσβίες, πόρνες, ερωμένες πατριαρχών όλοι οι τύποι ανθρώπων που απαντώνται στη σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού.
Συνταρακτικά γεγονότα στην Πόλη των αρχών του 19ου αιώνα, καταστροφικές πυρκαγιές, πολύβουα παζάρια, καπηλειά των 1.000 τ.μ., η τρομερή φυλακή του Μπάνιον, το μπουντρούμι και η αστυνομία του πατριαρχείου, φρενοκομεία, η Μεγάλη του Γένους Σχολή.
Αισθησιακά αρώματα και αγιάσματα, λάσπες και αίμα που κυλάει ποτάμι, βασανιστήρια και αποκεφαλισμοί, η πανούκλα που θερίζει, βεγγαλικά και παρελάσεις συντεχνιών. «Πώς με όλα τούτα να μη γεννηθεί ο φόβος, αμά και να μη σκληράνει η ψυχή; Πώς να μη κάμει σκληρό πετσί ολόγυρά της και τίποτε να μη νιώθει; Πώς να μην απομείνεις μονάχα κορμί; Κι αυτό άθλιο, ωσάν ξένο να το λογαριάζεις» (σελ. 341).
Πριγκιπόνησα, Πόντος, Κερασούντα, Ιάσιο, Χίος, Τρίπολη, Ναύπλιο, Αλεξάνδρεια, Μανιάκι οι τόποι που διαδραματίζονται τα περιστατικά και οι αφηγήσεις του βιβλίου.
Ρωμιοί, Οθωμανοί, Φράγκοι, Αρμένιοι, Εβραίοι οι φυλές που αναμειγνύονται στον ανθρώπινο συφερτό της Πόλης … «… Πιστεύω πως μια μέρα όλοι οι κάτοικοι της γης θα γίνουν ιγντίς (μιγάδες). Μα και πάλι θα βρίσκουν τρόπο να χωρίζονται. Η χώρα, η γλώσσα, η θρησκεία θα φαίνεται να είναι οι αιτίες και θα χωρίζονται σε νέες φυλές κι ας είναι όλοι ιγντίς. Κείνο που θέλω να πω είναι ότι δεν φταίει το αίμα, ούτε οι θρησκείες ούτε οι γλώσσες για τα δεινά του λαού. Οι Οθωμανοί είναι το πιο τρανταχτό παράδειγμα. Ιγντίς είναι και η θρησκεία τους, αν το καλοσκεφτεί κανείς, όπως και των χριστιανών. Πήραν την Παλαιά Διαθήκη των Ιουδαίων, τόσα και τόσα στοιχεία από τους ΄Ελληνες του Δωδεκάθεου κι από άλλες θρησκείες των αρχαίων λαών. ΄Όλα λοιπόν ιγντίς. Γιατί τα δεινά του λαού; Γιατί εκείνοι που κυβερνούν φροντίζουν να διαιρούν για να βασιλεύουν. Ποτίζουν το λαό με το ένα και το άλλο, γίνονται τούτα ρίζωμα βαθύ μέσα του και ύστερα ρίχνονται να κατασπαράξουν κείνους που δεν έχουν τίποτε να χωρίσουν μαζί τους. Λέγουν στον Οθωμανό πως είσαι ανώτερος των ραγιάδων, κι αυτός, αντί να ιδεί ποιος του πατάει το σβέρκο, στρέφεται κατά του δύστυχου χαμάλη, που κάμνει την ίδια δουλειά με τη δική του…» (σελ. 184).
Οι «Άγιοι και δαίμονες εις ταν Πόλιν» είναι ένα επικών διαστάσεων μυθιστόρημα που καθηλώνει με την περιπετειώδη ζωή των ηρώων του, το στοχασμό, το συναίσθημα και την ολοζώντανη αναπαράσταση της εποχής εκείνης. Ανεκτίμητη πνευματική δημιουργία του πολυτάλαντου Γιάννη Καλπούζου ο οποίος πιστεύω ότι θα ξόδεψε πολλές ώρες από τη ζωή του στη μελέτη της βιβλιογραφίας που αναφέρεται στην εποχή που περιγράφει στο βιβλίο. Παρά τον όγκο του είναι ένα συγκλονιστικό ανάγνωσμα που διαβάζεται μονορούφι, προκαλώντας στον αναγνώστη χείμαρρους συναισθημάτων με τη ρεαλιστική περιγραφή ορισμένων σκηνών όπως π.χ. αυτή του “σταυρώματος” του Τζανή, όταν οι γενίτσαροι τον καρφώνουν σ’ έναν πλάτανο (συνήθης απ’ ότι φαίνεται και από άλλα σημεία τρόπος βασανισμού). Ανατριχιάζεις, κλείνεις τα μάτια, σαν να μη θέλεις να δεις παρακάτω, όταν περιγράφεται το γδάρσιμο ζωντανού ανθρώπου από τους δημίους του.
Συγκλονίζει η περιγραφή των σφαγών της Χίου το 1822 που στα σχολεία τις προσπερνάμε με λίγες γραμμές στην Ιστορία. Εδώ τις ζούμε σαν να ήμαστε εκεί κι ακούμε τις κραυγές τρόμου, βλέπουμε τις λεηλασίες, τους βιασμούς, τα πτώματα που κείτονται άταφα. “Αλλά όσα και να ιστορήσω δεν φτάνουν για να ειπωθούν τα βάσανα του κόσμου”, ομολογεί ο συγγραφέας ενώ κάνει το θλιβερό απολογισμό: “Είκοσι πέντε με τριάντα χιλιάδες κάτοικοι του νησιού σφαγιάστηκαν, κοντά στις πενήντα χιλιάδες πουλήθηκαν σκλάβοι”.
Τραγούδια της εποχής, παροιμίες με συμπυκνωμένη τη λαϊκή σοφία, σκέψεις γύρω από τη ζωή και το θάνατο δεν λείπουν από το βιβλίο, ούτε η αγάπη για τον τόπο και η εξύμνηση της ομορφιάς του.
Αλλά, πιστεύω, η σημαντικότερη ιδιαιτερότητα του βιβλίου είναι η γλώσσα του. Με αληθοφάνεια προσεγγίζει τη γλώσσα της εποχής “που έρχεται σαν μυρωδιά από μένα’, λέει ο αφηγητής Τζανής. Κάποια δυσκολία θα ανέφερα ότι παρουσιάζει ο τεράστιος αριθμός τουρκικών λέξεων και φράσεων που χρήζουν ερμηνείας –ιδίως στα πρώτα κεφάλαια – αλλά με την πάροδο του χρόνου κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης εξοικειώνεσαι με το είδος αυτό του λόγου που ευκολύνεσαι όμως με την εξήγησή τους στο κάτω μέρος της σελίδας.
Το «Ιμαρέτ» το πολυδιαβασμένο πρώτο βιβλίο του Γιάννη Καλπούζου ήταν πιο ευαίσθητο, πιο γλυκό, με πλοκή και πλοκή και μύθο με αίσιο τέλος. Οι Άγιοι και Δαίμονες είναι σκληρό, ρεαλιστικό, και πυκνό, μια βιογραφία του βασικού ήρωα αλλά και ένα χρονικό σχεδόν μια τριακονταετίας. Ένα βιβλίο που αξίζει να το διαβάσετε.
Διαβάστε ακόμη για το βιβλίο εδώ:
Πιστεύω στη σημασία της Ιστορίας
Κυνηγώ τους ανέμους
http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=14/05/2011&id=274782
Για το Ιμαρέτ διαβάστε κριτική από τον Librofan εδώ:
Με το “Ερωτευμένο σύννεφο”, ο Ναζίμ Χικμέτ παρουσιάζεται μπροστά στον αναγνώστη του από μιαν άλλη πλευρά: σαν συγγραφέας παιδικού βιβλίου, παραμυθιού. Το ατοιχείο αυτό έρχεται για να επιβεβαιώσει τη μεγάλη αλήθεια: ότι ο Ναζίμ Χικμέτ είναι ένας μεγαλόπνοος, συμπαντικός, πνευματικός δημιουργός. Κι ότι, ακόμα, με την ίδια λεπταίσθητη λυρική φλέβα που θα μας δώσει το ποίημά του, μ’ αυτή την ίδια διάθεση θα ξετυλίξει και τον πεζό του λόγο και, πάρα πέρα, σε φυσική προέκταση, το παραμύθι του, όπου ο μεγάλος τούρκος ρεαλιστής παρουσιάζεται σε αρμονική σύζευξη με την πλούσια λαϊκή θυμοσοφία, και γενικότερα με την πλούσια λαογραφία του γειτονικού λαού.
