Η καλλιέργεια του προφορικού λόγου

 

Το Κολέγιό μας, στοχεύοντας στην ολοκληρωμένη καλλιέργεια των μαθητών του και στην παροχή κατάλληλων εφοδίων για την προσωπική τους ανέλιξη και την απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων, πρωτοπορεί στον τομέα των ανθρωπιστικών – γλωσσικών μαθημάτων, εμπλουτίζοντας το ωρολόγιο σχολικό πρόγραμμα του Γυμνασίου με την προσθήκη επιπλέον ωρών σε μαθήματα βαρύτητας.

Συγκεκριμένα, στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας, στην Α΄ και Β΄ Γυμνασίου, έχει εισαχθεί μία τέταρτη διδακτική ώρα, καλλιέργειας προφορικού λόγου και ενεργητικής ακρόασης. Στόχος αυτής της προσπάθειας είναι να κατανοηθούν βασικές έννοιες της τέχνης του λόγου και της πειθούς, ώστε οι μαθητές να ασκηθούν στην εκφορά του λόγου τους σε οποιαδήποτε περίσταση.

Οι μαθητές μας, ανταποκρινόμενοι με ενθουσιασμό στις βιωματικές ασκήσεις ανάπτυξης λόγου, σε συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο, υποδύονται ρόλους, που τους εντάσσουν σε καθημερινές συνθήκες επικοινωνίας. Εξασκούνται στον μονόλογο, στον διάλογο, στην εκφραστική ανάγνωση, στην περιγραφή και στην αφήγηση, στον προσχεδιασμένο προφορικό λόγο,  στον δημοσιογραφικό λόγο και στην επιχειρηματολογία, με τη χρήση κατάλληλου λεξιλογίου και ύφους.

Με την πάροδο του χρόνου γίνεται αντιληπτή από τους μαθητές η δύναμη του λόγου τους, αλλά και η χρησιμότητα της προφορικής γλώσσας, που η τεχνοκρατική εποχή μας έχει απαξιώσει.

Η Ανάστροφη τάξη

Το Κολέγιό μας, στοχεύοντας στον εκσυγχρονισμό των εκπαιδευτικών του μεθόδων και στην προσαρμογή του στα νέα δεδομένα του σύγχρονου και ανανεωμένου σχολείου, προσφέρει ευκαιρίες επιμόρφωσης στο εκπαιδευτικό του προσωπικό, ώστε να ανανεώνει τα μέσα και τις μεθόδους διδασκαλίας και προσέγγισης των μαθητών του.

Ήδη από την περσινή σχολική χρονιά τέσσερις εκπαιδευτικοί του Γυμνασίου – Λυκείου, έχοντας παρακολουθήσει σε διάφορες χώρες της Ευρώπης επιμορφωτικά προγράμματα στη διαχείριση των νέων τεχνολογιών και στη χρήση των τάμπλετς στην τάξη, εφάρμοσαν νέες μεθόδους παράδοσης και αξιολόγησης του μαθήματός τους, μέσα από ποικίλα διαδικτυακά προγράμματα, με μεγάλη επιτυχία.  Ενδεικτικά, αναφέρουμε τη μέθοδο της ανάστροφης τάξης (flipped classroom) και την αξιολόγηση μέσω διαδικτυακών παιχνιδιών, όπως το Kahoot, με χρήση τάμπλετ.

Έτσι, λοιπόν, και κατά τη φετινή σχολική χρονιά, οι μαθητές όλων των τάξεων του Γυμνασίου και του Λυκείου θα βιώσουν, κατά ένα μέρος, αυτή τη σύγχρονη συνθήκη, συμμετέχοντας με έναν πιο ενεργητικό τρόπο στη διαδικασία της μάθησης. Συγκεκριμένα, θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν μέρος της παράδοσης της διδακτέας ύλης της πλειοψηφίας των μαθημάτων τους στο σπίτι, μέσω ψηφιακών παρουσιάσεων (flipped lessons), ξεφεύγοντας από τα παραδοσιακά και συνηθισμένα μοντέλα διδασκαλίας. Έτσι, τους δίνεται η δυνατότητα, ακολουθώντας τον προσωπικό τους ρυθμό, να εμπεδώνουν το μάθημά τους, ανατρέχοντας σε αυτό όσες φορές το επιθυμούν, να αξιολογούν  τον τρόπο διαβάσματος και προετοιμασίας τους, απαντώντας σε ερωτηματολόγια και ασκήσεις, και να εξοικειώνονται με τα χρονικά περιθώρια που καλούνται να τηρήσουν, ώστε να είναι συνεπείς, μεθοδικοί και υπεύθυνοι στις υποχρεώσεις τους. Επιπλέον, με ποικίλα διαδικτυακά παιχνίδια αξιολόγησης, όπως τα προγράμματα Kahoot, socrative, plickers κ.ά., οι μαθητές μας θα ελέγχουν κατά πόσο αφομοιώθηκε η διδαχθείσα ύλη, παίζοντας με τη χρήση σύγχρονων ελκυστικών και εντυπωσιακών τεχνολογικών μέσων και μετατρέποντας την τάξη σε εργαστήριο εφαρμοσμένης γνώσης, ομαδικής συμμετοχής και ανταλλαγής απόψεων.

Ραψωδία Α΄ – Ομήρου Οδύσσεια (χρήσιμα στοιχεία)

ΧΡΗΣΙΜΟΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΙ ΟΡΟΙ

Η τεχνική in medias res (από τη μέση): Ο ποιητής δε διηγείται τα γεγονότα με χρονολογική σειρά (ab ovo), αλλά ξεκινά την αφήγησή του από ένα προχωρημένο σημείο του μύθου, της υπόθεσης, όταν ο Οδυσσέας έχει φτάσει μετά από 2 χρόνια περιπλάνησης, στο νησί της Καλυψώς, την Ωγυγία, όπου έμεινε 7+ χρόνια. Μετά κάνει μια αναδρομή στα περασμένα.

 

Εγκιβωτισμός: Την 33η μέρα της Οδύσσειας, όταν ο Οδυσσέας βρίσκεται ήδη στο νησί των Φαιάκων, τη Σχερία, αφηγείται στον Αλκίνοο, τον πατέρα της Ναυσικάς, τις περιπέτειές του από την αναχώρησή του από την Τροία ως την άφιξή του ως ναυαγός στο νησί Ωγυγία.. Δηλαδή, ο ποιητής τοποθετεί μέσα στο ποιητικό παρόν (στις 41 μέρες), τα εννέα χρόνια + (δηλ. 10 χρόνια μείον 41 μέρες=9+ χρόνια). Αυτό λέγεται εγκιβωτισμός (=η ενσωμάτωση μιας αφήγησης μέσα σε μια άλλη).

 

Εικόνες: Πρόκειται για σύντομες ή λεπτομερείς περιγραφές και μπορεί να είναι: α) οπτικές, β) ακουστικές και γ) οσφρητικές.

 

Τα στερεότυπα-τυπικά επίθετα:

Αποδίδουν μια χαρακτηριστική ιδιότητα του ήρωα ή του θεού (π.χ. πολύτροπος, γενναίος Οδυσσέας, γλαυκόματη Αθηνά).

 

Προοικονομία: είναι η φροντίδα του συγγραφέα να προετοιμάζει από πριν όσα θα ακολουθήσουν.

 

Επική ειρωνεία: Είναι η τεχνική που παρουσιάζει κάποιον ήρωα να αγνοεί την αλήθεια, την οποία όμως γνωρίζουν άλλα πρόσωπα του έπους και κυρίως οι ακροατές/ αναγνώστες.

 

Ο ανθρωπομορφισμός των θεών: Οι θεοί στην Οδύσσεια φαίνεται να έχουν χαρακτηριστικά και συνήθειες που ταιριάζουν περισσότερο σε ανθρώπους και όχι σε θεούς.

 

Ενανθρώπηση: είναι η μεταμόρφωση των θεών σε ανθρώπους. Είναι πάγια τακτική των θεών στην Οδύσσεια (όχι στην Ιλιάδα) να μην εμφανίζονται με την πραγματική τους μορφή, αλλά μεταμορφωμένοι ως άνθρωποι και, έτσι, να αφήνουν περιθώρια για ελεύθερη δράση και βούληση από τους ανθρώπους.

 

Επιφάνεια: Συμβαίνει, όταν ο θεός κάνει με κάποιο τρόπο γνωστή την ταυτότητά του στους ανθρώπους.

 

Ήθος: Είναι ο χαρακτήρας των ηρώων, η συμπεριφορά και τα συναισθήματά τους.

 

Πολιτιστικά στοιχεία: Αναφέρονται σε στοιχεία: α) του υλικού πολιτισμού (π.χ. καράβια, αντικείμενα, έργα τέχνης, κ.α.) β) του πνευματικού πολιτισμού (θεσμοί, νόμοι, έθιμα, ιδέες, αξίες, αντιλήψεις, οργάνωση, κ.ά.).

 

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Προοίμιο

Οδυσσέας: Η παρουσίαση του κεντρικού ήρωα γίνεται σταδιακά στο Προοίμιο, μέχρι την τελική αποκάλυψη του ονόματός του στον στίχο 24.

  • Ο ποιητής, αρχικά, χαρακτηρίζει τον ήρωα «πολύτροπο». Πρόκειται για έναν άνθρωπο πολυταξιδεμένο, πολύπαθο και ευφυέστατο.
  • Γίνεται σύμβολο του αρχαίου ανθρώπου, καθώς συγκεντρώνει στο πρόσωπό του τα ιδανικά της εποχής του: έχει αποκτήσει γνώσεις ταξιδεύοντας σε πολλούς τόπους και γνωρίζοντας διάφορες ανθρώπινες συμπεριφορές (στ. 4), έχει πλούσια εμπειρία από τη ζωή (στ. 5).
  • Παρουσιάζεται φιλεύσπλαχνος και αλληλέγγυος προς τους συντρόφους του, πραγματικός φίλος, άνθρωπος που υπολογίζει και αγαπά τον συνάνθρωπό του, αφού κάνει καθετί για να τους σώσει (στ. 6-8).
  • Είναι φιλόπατρις (στ. 15) και πιστός στην οικογένειά του, καθώς δεν υποκύπτει σε όσα του υπόσχεται η Καλυψώ (στ. 16), αλλά ονειρεύεται μόνο την επιστροφή.

 

Σύντροφοι: Χαρακτηρίζονται «νήπιοι και μωροί», δηλαδή ανόητοι και άμυαλοι. Ήταν άνθρωποι που λειτούργησαν παρορμητικά, τρώγοντας τα ιερά βόδια, χωρίς σύνεση και λογική. Υπέπεσαν σε ένα αμάρτημα που θα μπορούσαν να είχαν αποφύγει.

Ήλιος: Εμφανίζεται ως ο θεός–τιμωρός των ανθρώπων που πέφτουν σε σφάλματα. Παρουσιάζεται οργισμένος, απειλητικός, εκδικητικός.

Καλυψώ: Ο ποιητής τη χαρακτηρίζει «σεμνή κι αρχοντική». Είναι ερωτευμένη με τον Οδυσσέα και το μεγάλο της πάθος γι’ αυτόν την οδηγεί στη σκέψη να τον κρατήσει για πάντα κοντά της και να τον κάνει αθάνατο.

Ποσειδώνας: Παρουσιάζεται πολύ οργισμένος με τον Οδυσσέα. Δεν ξέρουμε ακόμη την αιτία του θυμού του, αλλά καταλαβαίνουμε ότι αυτός ευθύνεται για τα βάσανα του ήρωα, καθώς εμποδίζει την επιστροφή του στην πατρίδα.

 

3η Ενότητα

Τηλέμαχος: Ο γιος του Οδυσσέα εμφανίζεται εδώ για πρώτη φορά. Κάθεται απομονωμένος, σκεπτικός και προβληματισμένος. Συλλογίζεται τον πατέρα του που λείπει και οραματίζεται την επιστροφή του και τον διωγμό των μνηστήρων. Είναι ευγενικός και φιλόξενος προς την Αθηνά-Μέντη.

Μνηστήρες: Παρουσιάζονται ασύνετοι, ανάγωγοι και άσωτοι. Είναι θρασείς, αφού έχουν εισβάλει και σπαταλούν ξένη περιουσία. Ενδιαφέρονται για την καλοπέρασή τους και αδιαφορούν για τον Τηλέμαχο, θεωρώντας τον ανίκανο να αντιδράσει.

 

4η Ενότητα

Τηλέμαχος: Ο γιος του Οδυσσέα έχει ευγένεια και συστολή, αλλά παρουσιάζεται θλιμμένος και αδύναμος.

  • Δε μιλάει βαριά και προσβλητικά για τους μνηστήρες αλλά συγκρατημένα.
  • Είναι απαισιόδοξος για την τύχη του πατέρα του. Νιώθει απογοήτευση για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το σπιτικό του, είναι καταρρακωμένος ψυχολογικά και έχει έλλειψη σιγουριάς για την κοινωνική του υπόσταση.
  • Αναφέρεται σ’ αυτόν με θαυμασμό αλλά ανησυχεί για την τύχη του.
  • Μελαγχολεί στη σκέψη του πατέρα του και είναι βαθιά απογοητευμένος από την κατάσταση που επικρατεί στο παλάτι

 

Αθηνά-Μέντης: Σε ολόκληρη την ενότητα, η Αθηνά-Μέντης προσπαθεί να εμφυσήσει θάρρος και αισιοδοξία στον Τηλέμαχο, να τον συμβουλέψει και να τον κατευθύνει. Ανάμεσα στους δύο αναπτύσσεται μια σχέση δασκάλου και μαθητή.

  • Φέρει δύο προσωπικότητες: από τη μια, είναι ο τολμηρός ηγέτης-έμπορος, από την άλλη, η πανέξυπνη θεά που αφήνει να διαρρέουν οι πληροφορίες με μέτρο.
  • Δημιουργεί κλίμα εμπιστοσύνης και φιλίας.

Σκοπός της Αθηνάς-Μέντη είναι να ανεβάσει το ηθικό του Τηλέμαχου, ώστε να αναλάβει πρωτοβουλίες. Αυτό το πετυχαίνει με τα εξής βήματα:

  1. Αναφέρεται στο μεγαλείο του Οδυσσέα, για να δώσει αισιοδοξία στον Τηλέμαχο.
  2. Του απαριθμεί τα καθήκοντά του.
  3. Του κάνει κολακευτικά σχόλια (ψηλός, λεβέντης).

Συνδυάζει την εξυπνάδα, την ευστροφία και την πονηριά της Παλλάδας, με την αγάπη και την καλοσύνη του Οδυσσέα. Φροντίζει για το καλό του Τηλέμαχου. Δεν παίρνει το δώρο της φιλοξενίας, για να μην του το στερήσει. Φεύγει ικανοποιημένος ότι πέτυχε τον σκοπό της-του.

 

5η Ενότητα

Πηνελόπη: Η παρουσία της Πηνελόπης είναι μεγαλόπρεπη κι επιβλητική. Είναι όμορφη, μυαλωμένη, διακριτική, αλλά και υπερήφανη στις κινήσεις και στα λόγια της. Επίσης:

  • Είναι ευαίσθητη, πιστή κι αφοσιωμένη στον σύντροφό της, Οδυσσέα, γεγονός που φαίνεται από την ταραχή που της προκαλεί το τραγούδι του Φήμιου. Με τον θρήνο της (στ. 405) εκφράζει τη μεγάλη αγάπη που τρέφει για τον σύζυγό της.
  •  Δείχνει έκπληξη, αλλά και σεβασμό στις απόψεις του γιου της. Είναι έξυπνη και νιώθει ότι ο Τηλέμαχος μεγαλώνει και ωριμάζει, γι’ αυτό και δεν:
  • Παρουσιάζεται αυστηρή με τον τραγουδιστή.
  • Είναι ερωτευμένη και δε διστάζει να δηλώσει δημόσια τον πόθο για τον άντρα της και τη θλίψη της για την απουσία του.
  • Είναι συναισθηματική και αξιοπρεπής.

 

Τηλέμαχος: Ο Τηλέμαχος στους στίχους αυτούς φαίνεται να βγαίνει από έναν λήθαργο. Παρακολουθούμε το πρώτο ξέσπασμά του. Παρουσιάζεται θαρρετός και τολμηρός, ώριμος και δυναμικός. Εκφράζει τις απόψεις του με σταθερότητα, τόσο στην Πηνελόπη, όσο και στους μνηστήρες.

  • Φανερώνεται η εξυπνάδα και ευελιξία του από την απάντησή του στον Αντίνοο για το βασιλικό αξίωμα (στ. 434-445), καθώς και από την απόκρυψη της πραγματικής ταυτότητας του Μέντη (στ. 461-468). Κάνει υπαινιγμούς στους μνηστήρες, αλλά δεν τους λέει αρκετά, για να μην καταλάβουν τι συμβαίνει.
  • Σε όλη την ενότητα, κυριαρχεί η μετάβασή του από την ανωριμότητα στην ενηλικίωση. Ο έφηβος γίνεται πια άντρας. Βέβαια, δεν μπορεί να ελέγξει ακόμα την αυτοπεποίθησή του και καταφεύγει σε ξεσπάσματα εφήβου.
  • Στο τέλος, τον βλέπουμε να κάνει σχέδια για το μέλλον του, με νεανικό ενθουσιασμό.

 

Αντίνοος: Είναι πολύ σκληρός. Καταριέται τον Τηλέμαχο, να μη γίνει ποτέ βασιλιάς και προκαλεί την ειρωνική απάντηση του Τηλεμάχου. Είναι ο πιο θρασύς από τους μνηστήρες. Παρουσιάζεται παράλογος, καθώς κατηγορεί τον Τηλέμαχο για έπαρση, τη στιγμή που αυτός και οι υπόλοιποι μνηστήρες σπαταλούν αναίσχυντα την ξένη περιουσία.

Ευρύμαχος: Είναι ο δεύτερος σε σπουδαιότητα μνηστήρας μετά τον Αντίνοο. Μιλά στον Τηλέμαχο σε ήπιο τόνο, με διπλωματία, προκειμένου να του αποσπάσει πληροφορίες για τον ξένο. Πίσω, όμως, από αυτή τη γλυκύτητα κρύβεται θράσος και ειρωνεία που φαίνεται στον στίχο 453, όπου αποκαλεί τον Τηλέμαχο «ωραίε και γενναίε εσύ».

 

 

Άγνωστο θέμα (Ισοκράτους, Περί Ειρήνης)

Ισοκράτης, Περί ειρήνης, 7-8

Στον λόγο του Περί [της] ειρήνης, ο ρήτορας, μετά και την αρνητική για τους Αθηναίους έκβαση του Συμμαχικού πολέμου (357–355 π.Χ.), τάσσεται υπέρ της ειρήνης μεταξύ Αθηναίων και των συμμάχων τους, Χίων, Ροδίων και Βυζαντίων, αλλά και γενικότερα με όλες τις πόλεις, τονίζοντας τη σημασία της ειρήνης.

[7] ὅπερ ἄξιόν ἐστιν δεδιέναι, μὴ καὶ νῦν ἡμεῖς ἔνοχοι γενώμεθα ταύταις ταῖς ἀνοίαις· [8] λίαν γάρ τινές μοι δοκοῦσιν ὡρμῆσθαι πρὸς τὸν πόλεμον, ὥσπερ οὐ τῶν τυχόντων συμβεβουλευκότων, ἀλλὰ τῶν θεῶν ἀκηκοότες ὅτι κατορθώσομεν ἅπαντα καὶ ῥᾳδίως ἐπικρατήσομεν τῶν ἐχθρῶν. Χρὴ δὲ τοὺς νοῦν ἔχοντας περὶ μὲν ὧν ἴσασιν, μὴ βουλεύεσθαι (περίεργον γάρ) ἀλλὰ πράττειν ὡς ἐγνώκασιν, περὶ ὧν δ’ ἂν βουλεύωνται, μὴ νομίζειν εἰδέναι τὸ συμβησόμενον, ἀλλ’ ὡς δόξῃ μὲν χρωμένους, ὅ τι ἂν τύχῃ δὲ γενησόμενον ἀγνοοῦντας, οὕτω διανοεῖσθαι περὶ αὐτῶν.

Λεξιλογικά

δεδιέναι: του ρ. δέδοικα/δέδια, του ρ. δείδω: φοβάμαι

ἄνοια: ανοησία

ὥρμημαί πρός τι: δείχνω μεγάλη προθυμία για κάτι

περίεργος, -η, -ο: περιττός

γιγνώσκω + απρμφ.: γνωρίζω, αποφασίζω, κρίνω

διανοέομαι-οῦμαι: σκέφτομαι

χρῶμαι δόξῃ: κάνω εικασίες, υποθέτω

 

Παρατηρήσεις:

 

  1. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση του κειμένου και να μεταφραστεί.
  2. τῶν τυχόντων, συμβεβουλευκότων, ἀκηκοότες,: Να αναλυθούν οι μετοχές στις αντίστοιχες δευτερεύουσες προτάσεις.

 

Γραμματικές ασκήσεις

  1. δεδιέναι, ὡρμῆσθαι, βουλεύεσθαι, νομίζειν, εἰδέναι, διανοεῖσθαι: Να γίνει χρονική αντικατάσταση.
  2. τυχόντων, συμβεβουλευκότων, ἀκηκοότες, ἔχοντας, συμβησόμενον: Να γραφτεί η δοτική εν. και πληθ. των μετοχών, διατηρώντας το γένος και τον χρόνο.

Γνωρίζοντας τον «πλούτο» που κρύβει η ελληνική γλώσσα

Οι μαθητές και των τριών τμημάτων της Α΄ Γυμνασίου «φιλοξένησαν» στα τηλεμαθήματά τους την κ. Μ. Χ., Διδάκτορα Φιλολογίας του ΑΠΘ, Αντιπρόεδρο του Διεθνούς Οργανισμού ETYGRAM και επιστημονική μας συνεργάτιδα, και ταξίδεψαν μαζί της πίσω στον χρόνο, στην εποχή των μακρινών προγόνων τους. Μέσα από μία ευσύνοπτη αλλά πολύ περιεκτική παρουσίαση αναφορικά με τη διαχρονικότητα της ελληνικής γλώσσας και τη μοναδική της συνέχεια και συνέπεια στον χρόνο, αλλά και με τον διάλογο που διεξαγόταν κατά την ετυμολογική επεξεργασία των λέξεων, ακόμα και οι πιο «δύσπιστοι» μαθητές μας συνειδητοποίησαν την αξία των Αρχαίων Ελληνικών και τη συμβολή τους στη διαμόρφωση του λεκτικού πλούτου της παγκόσμιας κοινότητας και πολιτισμικής κληρονομιάς.

Και… για του λόγου το αληθές, η λέξη «πανδημία», πιο επίκαιρη από ποτέ σε διεθνές επίπεδο (pandemic), «άνοιξε την αυλαία» της συζήτησης περί Ετυμολογίας και ακολούθησε πλήθος λέξεων με ελληνικές ρίζες που χρησιμοποιούνται διεθνώς, όπως cinema, nostalgic, laconic κ.ά!

Ανανεώσαμε το «ραντεβού» μας με την κ. Χ., με το άνοιγμα πια των σχολείων, για ένα διασκεδαστικό παιχνίδι-διαγωνισμό λεξιπλασίας και δημιουργικής έμπνευσης, αντίστοιχο με αυτό στο οποίο διαγωνίζονται μαθητές Γ΄ Γυμνασίου από τη Νίκαια, που αγαπούν και μελετούν την ελληνική γλώσσα και μυθολογία, μολονότι δεν είναι Έλληνες!