ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΙΔΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

Το πρώτο ταξίδι μιας Caretta caretta από την αμμουδιά όπου σκάει το αυγό της μέχρι την ακροθαλασσιά είναι και το σημαντικότερο της ζωής της. Στηρίζεται στο ένστικτο και το DNA της για να βρει τον προσανατολισμό της. Μόνο αν τα καταφέρει την πρώτη φορά θα ξαναγυρίσει μετά από μερικές δεκαετίες στην ίδια παραλία για να γεννήσει τα μικρά της και να διαιωνίσει το είδος της.

Με το σκάσιμο των αυγών τα μικρά χελωνάκια αναρριχώνται ομαδικά στην επιφάνεια της άμμου και κατευθύνονται προς τη θάλασσα. Η έξοδός τους από τη φωλιά συνήθως γίνεται αργά το απόγευμα ή νωρίς το χάραμα. Τα μικρά προσανατολίζονται από τον φωτεινότερο ορίζοντα που συναντούν. Η πορεία τους στη ζωή ξεκινά με πολλούς εχθρούς όπως καβούρια, γλάρους, ψάρια, τρωκτικά αλλά και κινδύνους όπως οι ανθρώπινες δραστηριότητες στις παραλίες και στη θάλασσα. Μόνο 1 στα 1000 χελωνάκια θα επιβιώσει για να ενηλικιωθεί!

Η χελώνα καρέτα είναι ίσως ένα από τα πιο εμβληματικά είδη των μεσογειακών και ελληνικών θαλασσών και ένα από τα επτά είδη θαλάσσιων χελωνών που υπάρχουν στον πλανήτη. Οι χελώνες ζουν περίπου 100 χρόνια και ενηλικιώνονται μετά τη δεύτερη δεκαετία της ζωής τους. Για την αναπαραγωγή τους γυρίζουν στην παραλία που γεννήθηκαν για να γεννήσουν τα αυγά τους. Η επιστροφή τους στην ίδια παραλία, επιβεβαιώνει τη σημασία της διατήρησης, διαχείρισης και προστασίας των οικοσυστημάτων και των παραλιών ωοτοκίας.

Η περίοδος ωοτοκίας κάθε χρόνο ξεκινά το Μάιο και τελειώνει τον Οκτώβριο με την έξοδο των μικρών προς τη θάλασσα. Η κάθε χελώνα θα επιστρέψει στην περιοχή που έχει επιλέξει για να γεννήσει τα αυγά της κάθε δύο με τρία χρόνια και σε κάθε περίοδο ωοτοκίας η θαλάσσια χελώνα θα γεννήσει δύο ως τρεις φορές. Η χελώνα σκάβει τη φωλιά με τα πίσω της πτερύγια της σε αμμώδεις παραλίες, σε βάθος περίπου 60 εκατοστών. Σε κάθε φωλιά φιλοξενούνται μέχρι και 120 αυγά, τα οποία εκκολάπτονται για 55 περίπου ημέρες. Το φύλο των νεοσσών καθορίζεται από τη θερμοκρασία μέσα στη φωλιά. Γι’αυτό και η φυσική ποιότητα της άμμου είναι εξαιρετικά σημαντική ώστε να μην επηρεάζονται οι πληθυσμοί και η κατανομή τους.

Η ζωή που απειλείται

Η θαλάσσια χελώνα Caretta caretta είναι ένα κινδυνεύον είδος, σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (Αθήνα, 2010). Θα τη συναντήσουμε να κολυμπάει σε όλα τα μήκη και πλάτη των ελληνικών θαλασσών, αλλά η ιδιαίτερη σημασία της χώρας μας έγκειται στο ότι φιλοξενούμε κάποιες από τις σημαντικότερες παραλίες για την αναπαραγωγή και φωλεοποίηση της καρέτα στη Μεσόγειο.

Οι κυριότερες απειλές που αντιμετωπίζει στην Ελλάδα είναι η οικολογική υποβάθμιση των οικοσυστημάτων που τη φιλοξενούν όπως: η οικιστική και τουριστική ανάπτυξη των παραλιών ωοτοκίας, ο τεχνητός φωτισμός που αποπροσανατολίζει τα μικρά, η διάβρωση των παραλιών και η κλιματική αλλαγή που απειλεί τα παραθαλάσσια οικοσυστήματά και τις παραλίες ωοτοκίας. Η παγίδευση σε αλιευτικά εργαλεία, οι τραυματισμοί από ταχύπλοα αλλά και η ηθελημένη θανάτωση από ορισμένους ψαράδες αποτελούν κάποιους επιπλέον ανθρωπογενείς κινδύνους.

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 80% των ατόμων που εισήχθησαν για περίθαλψη στο Κέντρο Διάσωσης Θαλάσσιων Χελωνών στη Γλυφάδα, κατά το διάστημα 1994-2000, έφερε τραύματα που οφείλονταν σε αλιευτικά εργαλεία, καθώς και σε σκόπιμη κακοποίηση.

Το κυνήγι των αυγών από αλεπούδες, σκυλιά, αρουραίους κλπ, αποτελεί μια επιπλέον απειλή και έχει παρατηρηθεί σε παραλίες ωοτοκίας της Πελοποννήσου, επηρεάζοντας το 40% των φωλιών. Ο κυριότερος όμως θηρευτής των μικρών είναι οι γλάροι, ενώ στη θάλασσα τα καβούρια, τα μεγάλα ψάρια κλπ.

Ιδιαίτερα σημαντική απειλή είναι και τα σκουπίδια στη θάλασσα. Ειδικότερα, οι πλαστικές σακούλες που υποβαθμίζουν το θαλάσσιο οικοσύστημα, μοιάζουν με τσούχτρες και μπορούν να ξεγελάσουν τις χελώνες, οι οποίες και τις τρώνε και ως συνέπεια προκαλείται ο θάνατος τους.

“Μια παραλία για τις χελώνες”: η ιστορία των Σεκανίων

Η παραλία των Σεκανίων στη Ζάκυνθο, μήκους μόλις 550 μέτρων, είναι η σημαντικότερη παραλία ωοτοκίας της Caretta caretta στη Μεσόγειο, καθώς συγκεντρώνει κάθε χρόνο 500 – 1000 φωλιές, δηλαδή πάνω από το 50% του συνόλου της Ζακύνθου, ενώ σε αυτή καταγράφεται μια από τις ψηλότερες πυκνότητες φωλεοποίησης στον κόσμο για το είδος.

Με τη σύσταση του Εθνικού Πάρκου Ζακύνθου (ΕΘΠΖ) και βάσει του ΠΔ 966/99, η παραλία έχει οριστεί ως ζώνη απολύτου προστασίας (Α1). Στα Σεκάνια, βάσει του ΠΔ, επιτρέπεται μόνο η επιστημονική έρευνα καθώς και δράσεις διαχείρισης, οι οποίες εγκρίνονται από το ΕΘΠΖ. Η ύπαρξη θεσμικού πλαισίου διευκολύνει την δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών για την αποτελεσματική προστασία της περιοχής με βασική προϋπόθεση την εφαρμογή του.

Ειδικότερα, στόχος του WWF Ελλάς είναι να εξασφαλίσει τη διατήρηση της οικολογικής αξίας της περιοχής και να δημιουργήσει συνθήκες ώστε να Σεκάνια να παραμείνουν ως «η μόνη παραλία που να ανήκει αποκλειστικά στις χελώνες». Από ειδικούς επιστήμονες έχει συνταχθεί διαχειριστικό σχέδιο το οποίο ελέγχει τις σημαντικές παραμέτρους που μπορεί να επηρεάσουν την περιβαλλοντική αξία της περιοχής. Ενδεικτικά αναφέρονται οι εργασίες πεδίου, η επιστημονική έρευνα και η συνεχής παρουσία για την παρακολούθηση περιβαλλοντικών δεδομένων. Ιδιαίτερη σημασία έχει η στενή συνεργασία με το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου (ΕΘΠΖ), στο διοικητικό συμβούλιο του οποίου συμμετέχουμε από κοινού με τις περιβαλλοντικές οργανώσεις ΑΡΧΕΛΩΝ και Mom.

Η πρώτη σκέψη για την δημιουργία μουσείου του Σολωμού καταγράφεται το έτος 1903, όταν δωρίθηκαν από την ASPASIA SORDINA RIEGLER τα χειρόγραφα του εθνικού ποιητή για την ίδρυση σχετικού Μουσείου, με την ευκαιρία του εορτασμού της εκατονταετηρίδας από την γέννηση του.
Το κτίριο, όμως, του Μουσείου Σολωμού- Κάλβου και Επιφανών Ζακυνθίων, χτίστηκε μετά σεισμούς του 1953, στην ιστορική πλατεία του Αγίου Μάρκου στο οικόπεδο του ναού Παντοκράτορα. Το οικόπεδο το οποίο παραχώρησε το εκκλησιαστικό συμβούλιο του Μητροπολιτικού Ναού της Ζακύνθου ύστερα από έγκριση του Μητροπολίτη Ζακύνθου, Κυρού Αλεξίου Ιγγλέση, σε σχέδια του Αρχιτέκτονα Αντώνιου Κιτσίκη. Ανοικοδομήθηκε με οικονομική αρωγή του κράτους, αφού συγκεντρώθηκαν χρήματα από τα σχολεία του κράτους καθώς και με την συνεισφορά διαφόρων φορέων και ιδιωτών.
Το μουσείο φυλάσσει πολυάριθμα κειμήλια της ιστορίας και του πολιτισμού της Ζακύνθου, από διάφορες δωρεές ιδιωτών και αρμόδιων φορέων και λειτουργεί από τις 24 Αυγούστου του 1966.
Αποτελεί φιλολογικό-κοινωνικό σωματείο (Ν.Π.Ι.Δ.), που ιδρύθηκε το έτος 1959 και διοικείται από εξαμελές συμβούλιο. Σταθμός για την ιστορία του υπήρξε η ίδρυση του σωματείου των «Φίλων του», το 1987, με έδρα την Αθήνα. Το έτος 1978, η Ακαδημία Αθηνών τίμησε με βραβείο το μουσείο για την δράση και την προσφορά του.

Επίσης το 1992 άρχισε το έργο της επέκτασης του μουσείου, σε αρχιτεκτονικά σχέδια του καθηγητή Διονύση Ζήβα, που χρηματοδοτήθηκε από τα κοινοτικά προγράμματα και από τις χορηγίες των ιδρυμάτων «Σταύρου Σ. Νιάρχου», «Παναγιώτης και Έφης Μιχελή», «Ιωάννη Κωστοπούλου», και «Κώστα Ουράνη». Η «Ελληνική Εταιρεία Λαογραφικής Μουσειολογίας»  προχώρησε σε ένα συνολικό πρόγραμμα απεντόμωσης, συντήρησης του μουσειακού υλικού και συνολικής αναμόρφωσης των εκθεσιακών χώρων του. Τα εγκαίνια του νέου μουσείου πραγματοποιήθηκαν στις 27 Μαρτίου 1999 από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Το 2000 το μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων, προτάθηκε για το ευρωπαϊκό βραβείο του μουσείου της χρονιάς έτους 2001 ( European Museum of the Year Award ).
Πρόσφατα τέθηκε υπό την εποπτεία της Διεύθυνσης Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού.

Αναφορικά με την διαμόρφωση του κτιρίου, στο ισόγειο στεγάζεται το μαυσωλείο, στο οποίο από τις 17 Ιανουαρίου 1968, φυλάσσονται τα οστά του εθνικού μας ποιητή Διονύσιου Σολωμού, τα οστά του Ανδρέα Κάλβου και της συζύγου αυτού. Στην είσοδο του μουσείου βρίσκεται ένα κομμάτι από το πουρνάρι του λόφου του Στράνη κάτω από το οποίο έγραψε τον εθνικό ύμνο ο Δ. Σολωμός.  Στον προθάλαμο του κτιρίου βρίσκεται ο ανδριάντας του Διονυσίου Σολωμού που φιλοτεχνήθηκε από το γλυπτή Γεώργιο Βρούτο το έτος 1902 και έχει τοποθετηθεί στην ομώνυμη πλατεία της πόλης. Ο όροφος του κτιρίου περιλαμβάνει τις αίθουσες Διονυσίου Σολωμού, Διονυσίου Ρώμα, Νικολάου και Θάλειας Κολυβά, και την πτέρυγα επιφανών Ζακυνθίων στην οποία περιλαμβάνεται μετά την επέκταση η αίθουσα του ιδρύματος Παναγιώτη και Έφης Μιχελή.
Η πτέρυγα επιφανών Ζακυνθίων, συνεχίζεται στο νέο τμήμα του ισογείου, ενώ στο δεύτερο όροφο λειτουργεί η αίθουσα Σταύρου Νιάρχου με την βιβλιοθήκη και το τμήμα τεκμηρίωσης του μουσείου.

Η αίθουσα του Διονυσίου Σολωμού περιλαμβάνει προσωπογραφίες του ποιητή, χειρόγραφα, προσωπικά αντικείμενα, κειμήλια και βιβλία αυτού. Επίσης βρίσκονται προσωπογραφίες του πατέρα του, του αδερφού του, του δασκάλου του Μαρτελάου κτλ.
Στην αίθουσα Ζακυνθίων Επιφανών υπάρχουν προσωπογραφίες του Αγίου Διονυσίου όταν ήταν επίσκοπος στην Αίγινα, των Διονυσίου και Αλέξανδρου Ρώμα, του Φωσκόλου και πολλών άλλων. Ακόμα εκτίθεται ο πίνακας των Φιλικών που ορκίστηκαν στο εκκλησάκι του Αγίου Γεώργιου, προσωπικά αντικείμενα του Γ. Ξενόπουλου, το πιάνο του Φ. Δομενεγινή.
Στις αίθουσες αυτές εκτίθενται φορητές εικόνες της κρητικής και της επτανησιακής σχολής του 17^ου-18^ου αιώνα, προσωπογραφίες επιφανών Ζακυνθίων του 17^ου -20^ου αι. Ακόμα βρίσκονται μπρούτζινες προτομές Ζακυνθίων ιεραρχών και πνευματικών ανθρώπων, έπιπλα εποχής προερχόμενα από ζακυνθινά αρχοντικά, μουσικά όργανα , αντικείμενα μεταλλουργίας, εκμαγεία νομισμάτων, κεντήματα, πλεκτά, κοσμήματα, γκραβούρες, μελανογραφίες, φωτογραφίες και οικόσημα. Από το πλούσιο αρχειακό υλικό ξεχωρίζουν τα χειρόγραφα του Διονυσίου Σολωμού, του Νικολάου Μάντζαρου, του Ερμάνου Λούντζη, του Αντωνίου Μάτεση, του Ιωάννη Τσακασιάνου, του Διονυσίου Ρώμα, του Παύλου Καρρέρη και του Γρηγορίου Ξενόπουλου, οι οποίοι αποτελούσαν αυθεντίες στην εποχή τους.

Τα παραδοσιακά κάλαντα ψέλνονται από μικρούς και μεγάλους, με το γνωστό επτανησιακό πολυφωνικό τρόπο με συνοδεία από κιθάρες και μαντολίνα. Η Πρωτοχρονιά για τους ζακυνθινούς δεν είχε την ίδια σημασία με τα Χριστούγεννα. Πολλές ήταν οι φορές που κάποιοι την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, όπως και την ημέρα μπορεί και να μάζευαν ελιές. Εκείνοι που χαίρονταν πιο πολύ, όπως συμβαίνει και σήμερα, ήταν τα μικρά παιδιά. Έλεγαν τα κάλαντα, όπως και τα Χριστούγεννα και περίμεναν πώς και πώς να κάνουν το «ποδαρικό». Εκείνο ήταν που είχε ειδική σημασία και βαρύτητα για όλα τα σπίτια. Ο πρώτος άνθρωπος που θα μπει στο σπίτι, ο πρώτος που θα δουν και ή πρώτη καλημέρα του χρόνου.

Για όλους όσοι δεν είχαν μάλιστα καλούς γείτονες ή μπορεί να είχαν τσακωθεί και δεν ήθελαν να τους δουν την πρώτη ημέρα του χρόνου, δεν έβγαιναν καν από το σπίτι τους, μέχρι να φτάσει εκεί ο άνθρωπος που περίμεναν για το ποδαρικό… αυτόν που είχαν επιλέξει και θεωρούσαν καλότυχο, για να τους φέρει την καλή τύχη και μέσα στο σπίτι τους. Όταν εκείνος έφτανε -συνήθως ήταν κάποιο μικρό παιδί, που πάντα θεωρούνταν καλότυχα και αγνά- οι οικοδεσπότες είχαν ετοιμάσει και το μποναμά.

Λίγα χρήματα που φιλούσαν για αυτήν την ημέρα και τα έδιναν στα παιδιά ως δώρο για την τύχη που θα τους έφερναν για μία ολόκληρη χρονιά. Το έθιμο αυτό αποτελούσε μία πολύ ξεχωριστή «τιμή» για εκείνους που επιλέγονταν για να κάνουν τελικά το ποδαρικό και να μπουν μέσα στο σπίτι και μαζί και ένα βάρος, αφού κουβαλούσαν όλα τα όνειρα και τις ελπίδες των οικογενειών για μία καλύτερη από την περσινή χρονιά.

Έτσι περνούσαν τις γιορτές οι Ζακυνθινοί παλιά και είμαστε χαρούμενοι που αυτές τις παραδόσεις και τα έθιμα τα μάθαμε, μεγαλώσαμε με αυτά και μπορούμε να τα αναβιώνουμε και εμείς σήμερα. Ίσως με κάποιες διαφορές, αλλά γνωρίζουμε όλα όσα έκαναν οι προηγούμενες γενιές και τα μαθαίνουμε και στις επόμενες, γιατί όσο και αν οι παραδόσεις φαίνονται μακρινές και παλιές, είναι κομμάτι του εαυτού μας και είναι ωραίο να γνωρίζεις από πού προήλθες και ίσως να κρατήσεις κάποιο στοιχείο του τότε μέσα στο σήμερα.

Είμαστε άλλωστε όσα μάθαμε από μόνοι μας, αλλά και όσα μας έμαθαν οι άλλοι… πολύ περισσότερο αν αυτοί οι άλλοι είναι οι γονείς και οι παππούδες μας! Καλές γιορτές σε όλους από εμάς, από εδώ, από τη Ζάκυνθο!

Κάλαντα Πρωτοχρονιᾶς Ζακύνθου

Ἀρχιμηνιὰ κι ἀρχιχρονιὰ κι ἀρχὴ καλός μας χρόνος!
Ὑγεία ἀγάπη καὶ χαρὰ νὰ φέρει ὁ νέος χρόνος! (δίς)

Νὰ ζήσει ὁ κύρης ὁ καλὸς νὰ ζήσει κι ἡ κυρά του!
Ὅλα του κόσμου τ᾿ ἀγαθὰ νὰ ἔχει ἡ φαμελιά του! (δίς)

Νὰ ζήσει τ᾿ ἀρχοντόπουλο ποὔχει καρδιὰ μεγάλη!
Σ᾿ ἐμᾶς καὶ τὴν παρέα μας ἕνα φλουρὶ νὰ βάλει… (δίς)

Ένα από τα ομορφότερα νησιά της Ελλάδας και αγαπημένος τόπος των Βενετσιάνων την περίοδο της Ενετοκρατίας είναι η Ζάκυνθος. Το Φιόρο του Λεβάντε είναι ένα νησί γεμάτο από πράγματα να δει, να εξερευνήσει και να απολαύσει κανείς κάθε εποχή του χρόνου. Όσον αφορά τα ήθη και έθιμα της είναι διαφορετικά γιατί οι βενετσιάνικες επιρροές είναι ιδιαίτερα έντονες.

Η Κουλούρα της Παραμονής των Χριστουγέννων
Το κόψιμο της χριστοπαραμονιάτικης κουλούρας είναι ένα έθιμο που τηρούν με συνέπεια στη Ζάκυνθο την παραμονή των Χριστουγέννων. Όλα ξεκινούν αρκετές ώρες πριν, όταν οι νοικοκυρές ζυμώνουν με τον παραδοσιακό τρόπο την κουλούρα.

Μέσα σε ξύλινες σκάφες και με τη χρήση αλευριού με πολλά αρωματικά βότανα και με αρκετή δόση από καρύδια, σταφίδα, κρασί και λάδι, δημιουργούν ένα ψωμί, αφράτο και γευστικότατο. Αυτό το ψωμί, αφού το στολίσουν με πολλά περίτεχνα σχέδια από το ίδιο ζυμάρι και αφού το εμπλουτίσουν με κάποιο χρυσό ή ασημένιο νόμισμα, το ψήνουν σε φούρνο με ξύλα και το διατηρούν ζεστό μέχρι το βράδυ.

Παραμονή Χριστουγέννων, το απόγευμα, η οικογένεια μαζεύεται στο εορταστικό τραπέζι το οποίο φιλοξενεί στο κέντρο του, τη μεγάλη χριστουγεννιάτικη κουλούρα, μια νταμιτζάνα κόκκινο κρασί και τα πιάτα για το βραδινό έδεσμα, το οποίο λόγω νηστείας είναι ιδιαίτερα απλό, δηλαδή μια μπροκολόσουπα που σερβίρεται με λεμόνι, ντόπιες ελιές και κρεμμύδι.

Δίπλα από την αναμμένη εστία του σπιτιού βρίσκεται ένα ποτήρι που περιέχει λάδι με κρασί και ένα θυμιατό κάτω από την εικόνα της Παναγίας με το θείο βρέφος. Ο μεγαλύτερος άνδρας της οικογένειας παίρνει τον δίσκο με την κουλούρα στα χέρια του. Πάνω στον δίσκο ακουμπάνε τα χέρια τους όλα τα μέλη της οικογένειας. Ο δίσκος με την κουλούρα μεταφέρεται πάνω από τη φωτιά στο αναμμένο τζάκι. Εκεί ο αρχηγός της οικογένειας τη σταυρώνει τρεις φορές και χύνει πάνω της το λαδόκρασο, ψάλλοντας το απολυτίκιο της γέννησης του Χριστού.

Η νοικοκυρά θυμιατίζει όλο το σπίτι και ένας από τους νεότερους της οικογένειας παίρνει το τουφέκι του σπιτιού και πυροβολεί από το παράθυρο στον αέρα, «ανακοινώνοντας» ουσιαστικά ότι στο σπίτι αυτό γεννήθηκε ήδη ο Χριστός. Έπειτα, η κουλούρα επιστρέφει στο τραπέζι κι εκεί ο αρχηγός της οικογένειας αρχίζει να κόβει τα κομμάτια. Το πρώτο ανήκει στον Χριστό, το δεύτερο στον φτωχό, το τρίτο στο σπίτι και μετά στα μέλη της οικογένειας στα οποία διανέμεται κατά σειρά ηλικίας. Και φυσικά, σε αυτόν που θα πέσει το κομμάτι με το φλουρί θα είναι ο τυχερός για τους μήνες που θα ακολουθήσουν μέχρι τα επόμενα Χριστούγεννα.

Αγαπημένα μέλη της Ομάδας μας,

σας εύχομαι ολόψυχα Χαρούμενες Γιορτές, από την όμορφη Ζάκυνθο.

Γιάννης Καραγιαννίδης

Καλωσήρθατε στο Blogs.sch.gr. Αυτό είναι το πρώτο σας άρθρο. Αλλάξτε το ή διαγράψτε το και αρχίστε το “Ιστολογείν”!