Φιλολογείν από Καρδιάς

ΓΛΩΣΣΑ
Η  Γλωσσολογία  ορίζει  τη  γλώσσα  ως  έναν  κώδικα  συμβόλων  που  διασφαλίζει  την  επικοινωνία –προφορική  και  γραπτή– ενός  λαού. Δε  πρέπει  όμως  να  θεωρούμε  τη  γλώσσα  ένα  απλό  εργαλείο, ένα  σύνολο  από  γραμματικούς  και  συντακτικούς  κανόνες. Άλλωστε  είναι  γνωστό  ότι  οι  άνθρωποι  αν  και  στην  πλειονότητά  τους  αγνοούν  τους  περισσότερους  από  αυτούς  τους  κανόνες, μπορούν  και  επικοινωνούν  άριστα  μεταξύ  τους.
Η  γλώσσα  αποτελεί  καθοριστικό  παράγοντα  της  προσωπικότητας  κάθε  ατόμου  και  φυσιογνωμίας  κάθε  λαού.
ΑΞΙΑ  ΤΗΣ  ΓΛΩΣΣΑΣ
1.    Αποτελεί  βασικό  όργανο  επικοινωνίας. Με  αυτή  οι  άνθρωποι  έρχονται  σε  επαφή, ανταλλάσσουν  ιδέες, πληροφορίες, ενημερώνουν  και  ενημερώνονται  για  διάφορα  ζητήματα.
2.    Είναι  ο  σημαντικότερος  φορέας  της  ανθρώπινης  σκέψης. Η  γλώσσα  καθορίζει  και  καταγράφει  μέσα  στις  λέξεις  και  στις  προτάσεις  τα  αποτελέσματα  της  διεργασίας  της  σκέψης.
3.    Αποτελεί  μέσο  έκφρασης  των  συναισθημάτων. Η  γλώσσα  συνιστά  παράγοντα  κοινωνικοποίησης, αφού  μέσω  αυτής  οι  άνθρωποι  έρχονται  πιο  κοντά  και  γίνονται  πιο  οικείοι.
4.    Συντελεί  στην  ανάπτυξη  του  πολιτισμού. Η  ανάπτυξη  των  γραμμάτων, των  τεχνών  και  των  επιστημών  πραγματοποιείται  με  την  αρωγή  της  γλώσσας.
5.    Δίνει  στο  άτομο  τη  δυνατότητα  να  καλλιεργήσει  και  να  ικανοποιήσει  τη  φιλομάθειά  του.
6.    Βοηθάει  στην  μετάδοση  της  παράδοσης. Είναι  το  κύριο  χαρακτηριστικό  ενός  λαού. Τα  επιτεύγματα  ενός  λαού  ταξιδεύουν  στην  ιστορία  με  τη  συνδρομή  της  γλώσσας.
7.    Συμβάλλει  στην  επικοινωνία  των  λαών. Με  αυτή  συζητούν  τα  διάφορα  προβλήματα  που  τους  απασχολούν  και  προσπαθούν  να  δώσουν  λύσεις.

Ο  ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ  ΤΗΣ  ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ  ΓΛΩΣΣΑΣ
– Έχει  μακραίωνη  και  ενιαία  παράδοση.
– Θεωρείται  η  πλουσιότερη  στον  κόσμο.
– Με  αυτήν  ορίστηκαν  για  πρώτη  φορά  επιστημονικές  έννοιες, πολιτικά  και  κοινωνικά  φαινόμενα.
– Με  αυτήν  εκφράστηκαν  αριστουργήματα  της  παγκόσμιας  λογοτεχνίας.
– Είναι  ποιητική  γλώσσα, λόγω  της  πολυσημίας  της.

ΚΡΙΣΗ  ΤΗΣ  ΓΛΩΣΣΑΣ
Αίτια:
1.    Ανεπάρκεια  της  προσφερόμενης  γλωσσικής  παιδείας (απομάκρυνση  από  την  κλασική  παιδεία, μη  συστηματική  διδασκαλία  της  γλωσσικής  μας  παράδοσης, ανεπαρκώς  μορφωμένο  διδακτικό  προσωπικό, έλλειψη  κατάλληλων  βιβλίων).
2.    Αρνητική  συμβολή  των  ΜΜΕ (λάθη  εκφωνητών, διαφημίσεις, απλοϊκός  λόγος, ξενόγλωσσα  έργα, έλλειψη  γλωσσικά  προσεγμένων  κειμένων  στον  Τύπο).
3.    Το  γενικότερο  κλίμα  απομόνωσης  και  ατομισμού  που  επικρατεί  στην  εποχή  μας.
4.    Η  λάθος  χρησιμοποίηση  της  γλώσσας  όχι  ως  μέσω  επικοινωνίας, αλλά  ως  μέσω  παραπλάνησης.
5.    Ο  παραγκωνισμός  του  βιβλίου  και  η  αδιαφορία  γι’ αυτό.
6.    Η  αβασάνιστη  υιοθέτηση  ξένων  λέξεων  και  φράσεων.

Τρόποι  αντιμετώπισης:
1.    Τα  μέσα  μαζικής  ενημέρωσης  πρέπει  να  μεταβληθούν  από  χώρο  κακοποίησης  της  γλώσσας  σε  πρότυπα  ορθής  χρήσης  της.
2.    Στην  Εκπαίδευση (από  το  Δημοτικό  ως  το  Πανεπιστήμιο) η  γλώσσα  πρέπει  να  χρησιμοποιείται  με  τον  ορθό  τρόπο  της. Αυτό  επιτυγχάνεται  όταν  η  διδασκαλία  και  χρήση  της  γίνεται  από  σωστά  προετοιμασμένους  και  γλωσσικά  άρτια  καταρτισμένους  δασκάλους, αλλά  και  όταν  τα  γλωσσικά  εγχειρίδια  προσφέρουν  ένα  σωστό  γλωσσικό  πρότυπο.
3.    Είναι  απαραίτητο  να  υπάρξει  μια  επαφή  με  τις  παλαιότερες  μορφές  της  ελληνικής  γλώσσας  και  με  τη  λόγια  γλώσσα, μέσα  από  μελέτη  κειμένων  της  αρχαίας  ελληνικής  γραμματείας.
4.    Πρέπει  να  αποβάλουμε  τα  συμπλέγματα  κατωτερότητας  και  ξενομανίας. Η  γλώσσα  μας  αποτελεί  το  υπόβαθρο  του  ευρωπαϊκού  πολιτισμού  και  σε  καμιά  περίπτωση  η  άκριτη  χρήση  ξένων  λέξεων  δεν  αποτελεί  στοιχείο  αναβάθμισής  της.
5.    Η  απαλλαγή  από  το  κύμα  του  άκριτου  καταναλωτισμού  θα  δώσει  τη  δυνατότητα  ορθής  εκμετάλλευσης  του  ελεύθερου  χρόνου  και  ενασχόλησης  με  πνευματικά  ζητήματα.

ΘΕΜΑ ΕΚΘΕΣΗΣ:   Η ΓΛΩΣΣΟΜΑΘΕΙΑ

 Κίνδυνοι  από  τη  γλωσσομάθεια (ξενομανία)
•    Η  αλλοτρίωση  και  η  υποδούλωση  ενός  λαού  πραγματοποιούνται  και  μέσω  της  γλωσσικής  αλλοτρίωσης, δηλ. της  αποξένωσης  από  την  ίδια  του  τη  γλώσσα.
•    Η  εισβολή  ξένων  λέξεων  στη  γλώσσα  μας  είναι  πλέον  γεγονός. Ξένες  λέξεις  χρησιμοποιούνται  κι  εκεί  ακόμα  που  θα  μπορούσαν  να  χρησιμοποιηθούν  ελληνικές  και  νοθεύουν  το  γλωσσικό  μας  πλούτο.
•    Ο  μιμητισμός  επεκτείνεται  και  στον  ευρύτερο  τρόπο  ζωής. Επικρατεί  μια  τάση  μιμητισμού.
•    Απομακρύνεται  ο  λαός  από  την  παράδοση.
•    Όλα  αυτά  όμως  δεν  ισχύουν,  όταν  κινούνται  σε  λογικά  επίπεδα  κι  όταν  η  επαφή  με  άλλους  πολιτισμούς  δεν  αλλοτριώνει  πρώτα  τους  ίδιους  τους  μελετητές. Από  κάθε  λαό  κάτι  μπορούμε  να  πάρουμε. Αρκεί  τα  στοιχεία  αυτά  να  τα  αφομοιώσουμε  δημιουργικά, έτσι  ώστε  να  συνυπάρξουν  με  τα  δικά  μας  κι  όχι  να  τα  αντικαταστήσουν.
Θετικά  γλωσσομάθειας
•    Η  ανάπτυξη  του  τουρισμού  και  η  καθιέρωση  των  ταξιδιών  ως  μέσου  ψυχαγωγίας  επιβάλλουν  τη  γνώση  των  ξένων  γλωσσών, για  να  είναι  δυνατή  η  επικοινωνία  με  άλλους  λαούς.
•    Η  μελέτη  της  γλώσσας  ενός  λαού  αποκαλύπτει  και  τον  τρόπο  της  σκέψης  του. Ο  Γ.  Μπαμπινιώτης  σημειώνει  σχετικά: «Συλλαμβάνει, οργανώνει  κι  εκφράζει  διαφορετικά  ο  κάθε  λαός  τον  κόσμο  με  τη  γλώσσα  του». Η  κατανόηση  όμως  των  άλλων  λαών  επιτρέπει  την  καλύτερη  συνειδητοποίηση  των  δικών  μας  ιδιαιτεροτήτων.
•    Συμβάλλει  στην  ανάπτυξη  της  οικονομίας. Επιτρέπει  το  άνοιγμα  των  αγορών, τη  μεγιστοποίηση  της  παραγωγής, τη  βελτίωση  της  ποιότητας  των  προϊόντων, λόγω  του οικονομικού  ανταγωνισμού. Δημιουργείται  μια  παγκόσμια  αγορά.
•    Προσφέρει  νέες  θέσεις  εργασίας. Δημιουργεί  μια  σειρά  επαγγελμάτων, όπως  δάσκαλοι  ξένων  γλωσσών, μεταφραστές  κ.ά.

•  Επιλύει  καθημερινά  προβλήματα. Η  παγκοσμιοποίηση  της  ζωής, απαιτεί  επιστημονική, επαγγελματική  και  οικονομική  διεθνή  ενημέρωση.
  •    Γλωσσομάθεια  σημαίνει  πνευματική  τελείωση. Το  πνεύμα  μαθαίνει  τον  τρόπο  σκέψης  και  διατύπωσης  του  άλλου  λαού. Αυτό  μόνο  του  αποτελεί  ένα  είδος  πνευματικής  ωφέλειας.
  •    Στα  πλαίσια  του  επαγγέλματος: η  γλωσσομάθεια  επιτρέπει  την  προσέγγιση  της  ξένης  βιβλιογραφίας  και  την  επαφή  με  αλλόγλωσσους  συναδέλφους.
  •    Απότοκο  του  προηγούμενου  είναι  η  ηθική  πρόοδος  του  ατόμου. Το  άτομο  εμπλουτίζει  τις  αξίες  του, προωθεί  την  ειρήνη  και  τη  δημοκρατία.

ΘΕΜΑ ΕΚΘΕΣΗΣ: ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ

Συνέπειες  για  το  άτομο
•    Η  έλλειψη  παιδείας  και  πνευματικής  καλλιέργειας  έχει  άμεσες  δυσάρεστες  συνέπειες  για  τη  σταδιοδρομία  του  ατόμου.
•    Το  άτομο  αδυνατεί  να  αναπτύξει  πνευματική, κοινωνική  δραστηριότητα, με  άμεσα  αποτελέσματα  ηθικής  κατάπτωσης. Όλα  αυτά  συμβάλλουν  τελικά  σε  μια  πνευματική  στειρότητα  και  γενική  οπισθοδρόμηση  της  ζωής  του.
•    Η  έλλειψη  μόρφωσης  έχει  ως  αποτέλεσμα  τη  διαμόρφωση  ανεύθυνης  προσωπικότητας, την  κυριαρχία  των  ταπεινών  παθών, την  επικράτηση  συμφεροντολογικών  υπολογισμών, εγωισμών, μικροψυχίας, με  συνέπεια  την  έλλειψη  αγάπης  και  αλτρουισμού  προς  το  συνάνθρωπο  και  τελικά  το  σταμάτημα  κάθε  μορφής  ζωής.
•    Η  έλλειψη  προσόντων  και  εφοδίων  κάνει  το  άτομο  αντιπαραγωγικό.
•    Δεν  καλλιεργούνται  οι  αρετές  του, όπως  κριτική  ικανότητα, αντίληψη, μνήμη  και  το  άτομο  δεν  είναι  πάντα  αντικειμενικό.
•    Η  αδυναμία  του  ατόμου  να  έχει  και  να  διατυπώνει  θέσεις  πάνω  σε  κοινωνικά  και  άλλα  προβλήματα, το  κάνουν  αντικοινωνικό, αλλά  και  εριστικό, νευρωτικό  και  δεν  είναι  λίγες  οι  φορές  όπου  ένα  τέτοιο  άτομο  καταλήγει  στο  φανατισμό  με  όλες  τις  παρεπόμενες  αρνητικές  συνέπειες.
•    Ο  αμόρφωτος  δεν  είναι  ελεύθερος, γιατί  η  αμάθεια  είναι  η  χειρότερη  σκλαβιά.
•    Γίνεται  αντικείμενο  εκμετάλλευσης  και  έρμαιο  των  περιστάσεων.
•    Είναι  δέσμιος  των  προλήψεων  και  των δεισιδαιμονιών.
•    Ο  αναλφάβητος  έχει  περιορισμένη  αντίληψη  για  τον  κόσμο  που  τον  περιτριγυρίζει. Μπορεί  να  ξέρει  μόνο  όσα  ξέρει  κι  ακούει  και  στερείται  τη  δυνατότητα  να  αποκομίσει  πλήθος  γνώσεων.
•    Δεν  μπορεί  να  αξιοποιήσει  το  πνεύμα  του, γιατί  είναι  ακαλλιέργητο. Έτσι  είναι  αναγκασμένος  να  λύνει  τα  προβλήματά  του  μόνο  με  τη  βοήθεια  της  εμπειρίας  του, χωρίς  να  μπορεί  να  συμβουλευτεί  ένα  βιβλίο.
•    Αισθάνεται  μειονεκτικά  απέναντι  στους  άλλους  ανθρώπους, ειδικά  απέναντι  σ’ όσους  είναι  καλλιεργημένοι, και  δεν  έχει  το  θάρρος  να  δημιουργήσει  σχέσεις  μαζί  τους.
•    Ο  αναλφαβητισμός  τον  εμποδίζει  να  συμμετέχει  ενεργητικά  στην  πολιτική  ζωή  και  ακρωτηριάζει  τη  δυνατότητα για  άσκηση  κριτικής.

Συνέπειες  για  την  κοινωνία
•    Ο  αναλφαβητισμός  επιδρά  αρνητικά  στην  οικονομική  ζωή  του  τόπου. Είναι  αδύνατο  να  προωθηθεί  η  οικονομία  ενός  τόπου (να  σημειωθεί  π.χ.  τεχνολογική  ανάπτυξη), όταν  υπάρχουν  αναλφάβητοι.
•    Η  πνευματική  καθυστέρηση  είναι  συνέπεια  του  αναλφαβητισμού. Η  αποτελμάτωση  και  η  στασιμότητα  της πνευματικής  ζωής  είναι  δεδομένες,  όταν  οι  άνθρωποι  δεν  μπορούν  να  γράψουν  και  να  διαβάσουν.
•    Όταν  οι  άνθρωποι  είναι  αναλφάβητοι, παρατηρείται  πολιτιστική  καθίζηση, οι  αναλφάβητοι  δεν  είναι  σε  θέση  να  εκτιμήσουν  τον  πολιτισμό  και  δεν  ενδιαφέρονται  για  τη  διατήρησή  του.
•    Και  από  πολιτική  άποψη  ο  αναλφαβητισμός  είναι  επικίνδυνος  για  την κοινωνία. Οι  αναλφάβητοι  μπορούν  εύκολα  να  γίνουν  θύματα  ολοκληρωτικών  καθεστώτων, γιατί  δεν  έχουν  τη  δυνατότητα  ν’ ασκήσουν  κριτική.

Αίτια  οργανικού  αναλφαβητισμού
•    Η  γενιά  που  έζησε  και  μεγάλωσε  μέσα  στο  Δεύτερο  Παγκόσμιο  πόλεμο  και  στη  συνέχεια  στην  εμφυλιοπολεμική  περίοδο  δε  φοίτησε  στο  σχολείο.
•    Η  έλλειψη  και  στη  συνέχεια  οποιασδήποτε  μέριμνας  από  την  πολιτεία  για  τη  γενιά  αυτή  στο  θέμα  της  καταπολέμησης  του  αναλφαβητισμού.
•    Η  ανεπάρκεια  ευκαιριών  για  μόρφωση  που  χαρακτηρίζει  την  επαρχία.
•    Το  γενικότερο  αντιπνευματικό  κλίμα  των  προγενέστερων  χρόνων.
•    Και  στις  περιόδους  ειρήνης, ο  κοινωνικός, πολιτικός  και  οικονομικός  μαρασμός, ο  ανύπαρκτος  προγραμματισμός  ήταν  τροχοπέδη  στην  ανάπτυξη  της  παιδείας.
•    Το  διαιρετικό  «γλωσσικό  ζήτημα», η  διαμάχη  δηλαδή  των  δημοτικιστών  και  των  καθαρευουσιάνων  κράτησε  για  πολλά  χρόνια  μεγάλες  μάζες  του  λαού  μακριά  από  την  εκπαίδευση.
•    Το  κακό  εκπαιδευτικό  σύστημα  και  η  έλλειψη  οργανωμένης  κρατικής  φροντίδας  ήταν  σημαντικός  παράγοντας  για  το  πνευματικό  τεμπέλιασμα  του  λαού.
•    Η  αύξηση  του  πληθυσμού  από  το  προσφυγικό  στοιχείο  και  την  απελευθέρωση  ελληνικών  εδαφών  περιόρισαν  τη  μόρφωση.
•    Κάποια  κατεστημένα  ή  και  ξένα  συμφέροντα  που  θέλουν  το  λαό  μας  αναλφάβητο.
•    Το  πνευματικό  τεμπέλιασμα  του  λαού  μας.
•    Η  ανισότητα  των  δύο  φύλων  κρατούσε  τη  γυναίκα  κλεισμένη  στο  σπίτι  και  αγράμματη. Θεωρούνταν  μάλιστα  ορισμένες  φορές  και  προτέρημα.
•    Η  ύπαρξη  ενός  μεγάλου  αριθμού  κοινωνικών  ομάδων  που  κινούνται  στο  περιθώριο,  π.χ. τσιγγάνοι.

Αίτια  λειτουργικού  αναλφαβητισμού
•    Το  σημερινό  εκπαιδευτικό  σύστημα  με  τη  μηχανιστική  και  εξειδικευμένη  γνώση.
•    Η  αγωνία  του  δασκάλου  να  τελειώσει  την  υποχρεωτική  για  τις  εξετάσεις  ύλη.

• Η  μάθηση  δεν  είναι  διαλογική  και  βασίζεται  κυρίως  στην  αποστήθιση.
  •    Είναι  δύσκολο  να  παρακολουθήσει  και  να  ερμηνεύσει  κανείς  τη  σημερινή  πολυπλοκότητα  της  ζωής, με  τις  συχνές  αλλαγές, τόσο  στον  κοινωνικό  όσο  και  στον  τεχνολογικό  και  επιστημονικό  τομέα.
  •    Η  εξειδίκευση  περιορίζει  το  ενδιαφέρον  και  την  ενασχόληση  των  ανθρώπων  με  γενικότερα  θέματα.
  •    Η  οικονομική  και  γενικότερα  κοινωνική  ανισότητα  δεν  επιτρέπει  σε  όλα  τα   παιδιά  να  ολοκληρώσουν  ή  να  συμπληρώσουν  τις  σπουδές  τους.

Μέτρα  αντιμετώπισης

• Οργάνωση  προγραμμάτων  για  αναλφάβητους  με  τη  συμβολή  της  Πολιτείας  και  της  Τοπικής  Αυτοδιοίκησης.
  •    Προγράμματα  για  αναλφάβητους  από  το  ραδιόφωνο  και  την  τηλεόραση.
  •    Ατομική  προσπάθεια  κάθε  αναλφάβητου, ώστε  να  ξεπεράσει  το  πρόβλημα.
  •   Παροχή  ουσιαστικής  παιδείας.
• Κατοχύρωση του δικαιώματος στη μόρφωση για όλους τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από φυλή, φύλο, θρήσκευμα, κοινωνική ή οικονομική κατάσταση (να παρέχεται υποχρεωτικά η στοιχειώδης τουλάχιστον μόρφωση)
• Απαγόρευση της παιδικής εργασίας