H ΠΟΙΗΣΗ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ…ΥΛΙΚΟ από τις επισκέψεις μου στα σχολεία

Τα τρία κείμενα που ακολουθούν είναι ήδη δημοσιευμένα στο περιοδικό Φράκταλ

και η συγγραφή τους προκύπτει από όσα βίωσα, από την εμπειρία των επισκέψεών μου στα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, τα οποία επισκέπτομαι ως ποιήτρια έπειτα από προσκλήσεις εκπαιδευτικών. Οπότε εδώ καταθέτω κυρίως από τη θέση του ποιητή.

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ποιητικές επισκέψεις στα σχολεία: Πικρές διαπιστώσεις (1)

Tα τελευταία χρόνια έχω την ευκαιρία να επισκέπτομαι σχολεία Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης για να μιλήσω για την ποίηση. Πηγαίνω όπου με καλούν. Το θεωρώ πάντα μια συναρπαστική εμπειρία, και, γενικά, έχω πολλές

ιστορίες να αφηγηθώ!

Στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση προσεγγίζω το θέμα με έναν τρόπο παιγνιώδη,

όπως άλλωστε αρέσει και στα παιδιά, αλλά και όπως συνάδει με την άλλη μου ειδικότητα, αυτή του θεατρολόγου. Βάζω σωματικότητα σε αυτά που θέλω να

τους πω. Σκαρφίζομαι διάφορα δρώμενα ή διάφορες διαδραστικές ασκήσεις

προκειμένου να επικοινωνήσω το θέμα μου ή έστω να δώσω στους μαθητές μια

γεύση από το μέγα μυστήριο που ονομάζεται «ποίηση».

Στην Δευτεροβάθμια συχνά διδάσκω ένα ποίημα χρησιμοποιώντας και άλλα μέσα και εργαλεία, όπως αυτά που η τέχνη του θεάτρου μας δίνει. Ή συνηθίζω να τους αφηγούμαι τις ιστορίες που κρύβονται πίσω από τα ποιήματα, φέρνοντας πολλά προσωπικά μου παραδείγματα, δηλαδή για το πώς έγραψα το ένα ποίημα ή το άλλο, με ποια αφορμή ή αιτία. Συνήθως κλείνω τις συναντήσεις με ένα σύντομο εργαστήρι γραφής, το οποίο είναι κάθε φορά ιδιαίτερα αποκαλυπτικό αναφορικά με τη δυναμική που υπάρχουν και τις ιδιαίτερες κλίσεις που παρουσιάζουν τα παιδιά.

Δεν θα παραλείπω ποτέ να τονίζω πως πρέπει να διαφοροποιηθεί κι άλλο ο τρόπος

που η ποίηση διδάσκεται στο σχολείο. Έχουν γίνει κάποια βήματα προς αυτήν την

κατεύθυνση, αλλά όχι ότι αυτό είναι αρκετό. Γιατί είναι ένας ολόκληρος τρόπος

σκέψης που πρέπει να αλλάξει, είναι η οπτική που πρέπει να γίνει διαφορετική. Οι

επιταγές της εποχής είναι έντονες. Επισκεπτόμενη Γυμνάσια και Λύκεια και μιλώντας με παιδιά και καθηγητές βγάζω κάποια συμπεράσματα που καθόλου δεν

με ευχαριστούν και που με προβληματίζουν.

Πρώτα πρώτα οι μαθητές γνωρίζουν κάποια κλασικά ονόματα ποιητών κι μέχρι

εκεί. Το ίδιο και οι καθηγητές. Αν τους ρωτήσεις να σου πουν ποιητές του σήμερα

που γνωρίζουν, θα εκπλαγείς, ακριβώς επειδή δεν ξέρουν ποιητές που ζουν και

δημιουργούν σήμερα, ίσως εκτός από τον ιδιαίτερα δημοφιλή Τίτο Πατρίκιο. Από τη δική μου γενιά ίσως-με επιφύλαξη το λέω- δεν γνωρίζουν ονόματα δημιουργών.

Στην ουσία πολύ λίγα είναι τα παιδιά που θέλουν να ασχοληθούν με τη γραφή από

κάθε τμήμα. Έστω και γι’ αυτά μόνο αξίζουν οι επισκέψεις στα σχολεία.

Είναι κρίμα να υπάρχει τόσο πλούσια ποιητική παραγωγή, τόσοι ποιητές, τόσοι

πεζογράφοι, που ζουν και δημιουργούν στην εποχή που διάγουμε και δεν τους ξέρει κανείς. Υπάρχει ένας αθέατος ποιητικός κόσμος που θα πρέπει να γίνεται γνωστός.

Ωραίος ο Παλαμάς, αξία αδιαμφισβήτητη! Αλλά δεν ξεκινάμε με αυτόν να

διδάσκουμε ποίηση σε ορμητικούς, υπερβολικούς, εκρηκτικούς, αλλά, κυρίως,

αδαείς εφήβους.

Αναζητούμε κάτι πιο κοντά σε αυτούς, σε μια γλώσσα που να την κατανοούν και

να μπορούν να την χρησιμοποιήσουν και αλλού. Αναζητούμε ποιήματα σύγχρονων ελλήνων και ξένων ποιητών που μπορούν να κερδίσουν το ενδιαφέρον τους και να τους ενεργοποιήσουν. Ποιητές που μπορεί εύκολα να τους γνωρίσει κανείς, ή να τους κάνει φίλους ακόμα και στα κοινωνικά δίκτυα. Διότι συμβαίνει και αυτό. Να έχουνε ενεργό ρόλο οι ποιητές στα κοινωνικά δίκτυα, να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και με τους αναγνώστες. Το προφίλ τους είναι τελείως διαφορετικό από αυτότων παλαιότερων ποιητών.

Όσο για τον Παλαμά, φυσικά και τον διδάσκονται, όπως και τον Σολωμό, τον

Κάλβο και τον Σεφέρη. Καλύτερα είναι όμως οι πρώτες προσεγγίσεις να γίνουν με

σύγχρονα δημιουργήματα που ίσως αντανακλούν και τις αντιλήψεις της εποχής

μέσα στην οποία ζουν.

Είναι γεγονός πως εκείνο που υπογραμμίζω κάθε φορά είναι πως η ποίηση δεν

είναι κάτι απόμακρο και μακρινό. Είναι κάτι που είναι μέσα στη ζωή και εμπνέεται από αυτήν. Διότι έπειτα από συζητήσεις που κάνω με τα παιδιά καταλαβαίνω πως

τους ποιητές τους θεωρούν περίεργα όντα από αλλού φερμένα και τα ποιήματά τους διστάζουν να τα διαβάσουν -πόσο μάλλον να τα προσεγγίσουν-επειδή κάνουν την στερεοτυπική διαπίστωση πως είναι δύσκολα και δυσνόητα.

Προτείνω το εξής: τα σχολεία να ανοίγουν τις πόρτες τους στους σύγχρονους ποιητές, να προάγουν την αγάπη για την ποίηση, να ενθαρρύνουν ποιητικά δρώμενα και σχετικά προγράμματα και ομίλους. Η ποίηση είναι φάρος.

Μέσω αυτής μπορούν οι έφηβοι να κατανοήσουν όχι μόνο τον κόσμο γύρω τους,

αλλά και τη θέση τους μέσα σε αυτόν.

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Ποιητικές επισκέψεις στα σχολεία: Πικρές διαπιστώσεις (2)

Όσο πιο πολύ επισκέπτομαι σχολεία, τόσο πιο πολύ αισθάνομαι πως μαθαίνω

πράγματα σχετικά με την γνώμη που έχουν τα παιδιά για την ποίηση και τον τρόπο που αυτή επικοινωνείται στα σχολεία. Είναι αλήθεια πως τα παιδιά δεν διαβάζουν ποίηση, τα ίδια το ομολογούν. Όπως και οι μεγάλοι στην πλειοψηφία τους δεν διαβάζουν. Προτιμούν την πεζογραφία. Οι έφηβοι ζουν μια καθημερινότητα εμποτισμένη με τεχνολογία. Κινητά, τάμπλετ, εφαρμογές, παιχνίδια, και ό,τι εκεί προβάλλεται ως πρότυπο. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποτραβηχτούν από όλα αυτά και να στρέψουν το βλέμμα τους αλλού. Γιατί να διαβάζουν ποίηση; Γιατί να ασχολούνται με την ποίηση;

Eδώ μπαίνει ως παράγοντας ο ρόλος του εκπαιδευτικού. Απαραίτητη προϋπόθεση

είναι να βρεθεί ο εκπαιδευτικός εκείνος που θα του κινήσει το ενδιαφέρον, θα τον

βάλει στη διαδικασία, θα τον εμπλέξει δημιουργικά με ποίηση. Και στόχος εδώ είναι να τον κάνει να αντιληφθεί με βιωματικό τρόπο την πολλαπλή της λειτουργία, τη σπουδαιότητά της για τη ζωή του ανθρώπου. Αρα, χρειαζόμαστε τέτοιους εκπαιδευτικούς που συνειδητά θα δρουν με τρόπο τέτοιο ώστε να επιτευχθεί ο στόχος. Να δείξει στους μαθητές νέους δρόμους, να τους βάλει σε άλλα κανάλια, να τους κεντρίσει ψυχικά. Αυτό θα μπορεί να το κάνει μόνο αν αγαπά κι εκείνος την ποίηση, αν την πιστεύει. Χωρίς να έχει απαραίτητα ο ίδιος την ιδιότητα του ποιητή με την έννοια ότι εκδίδει βιβλία ποίησης. Και θέτω το ερώτημα: Πόσοι φιλόλογοι αγαπούν την ποίηση; Γιατί έχω γνωρίσει και φιλολόγους που εμμέσως πλην σαφώς έχουν ομολογήσει πως «η ποίηση φέρνει σε αμηχανία τους μαθητές και τους διδάσκοντες…», «δημιουργεί..μπελάδες», «δεν ξέρεις πώς να την προσεγγίσεις» και άλλα παρόμοια.

Χρόνια λέμε πως η ποίηση δεν διδάσκεται σωστά στα σχολεία. Είναι αλήθεια,

είναι μια ακόμα πικρή διαπίστωση. Η ποίηση δεν είναι ένα «μάθημα» σαν όλα τα

άλλα. Βασικά η λογοτεχνία γενικά δεν ξέρω αν είναι ορθό να λογαριάζεται

ως….«μάθημα». Γίνεται μια προσπάθεια να γίνει μια άλλη προσέγγισή της, αυτό

τουλάχιστον προτείνουν τα νέα αναλυτικά προγράμματα. Γι΄αυτό επιστρατεύονται

νέες τεχνικές και εργαλεία, όπως για παράδειγμα αυτά του θεάτρου. Και δω

χρειάζεται χρόνος και εκπαίδευση. Οι φιλόλογοι…είναι φιλόλογοι. Γιατί να ξέρουν ή γιατί να πρέπει να ξέρουν τις τεχνικές του θεάτρου και πώς να τις χρησιμοποιούν.

Αυτό θα πάρει καιρό για να χωνευτεί…για να γίνει ένας επαναπροσδιορισμός στον

τρόπο που «κοιτάμε»τη λογοτεχνία. Έπειτα είναι και οι Πανελλήνιες που είναι

αυστηρές, καταπνίγουν τη δημιουργικότητα. Σε επίσκεψή μου σε σχολείο ένας

καθηγητής μου είπε: «Προσπαθώ να τους κάνω να απολαμβάνουν τη λογοτεχνία και έχουμε κάνει βήματα. Όμως στα φροντιστήρια τούς προσανατολίζουν αυστηρά σε κάτι άλλο.» ‘Ενα αλαλούμ. Απαιτείται ολική αλλαγή. Εκ βαθέων. Απελευθέρωση από στείρους τρόπους και τακτικές. Η λογοτεχνία δεν μπορεί να κοπεί και να ραφτεί στα μέτρα ενός κλειστού και στεγνού εκπαιδευτικού συστήματος.

Συχνά λοιπόν όταν επισκέπτομαι σχολεία, συχνά αντί να τους πως για τα….δικά μου ποιήματα μονο- για τα οποία με προσκαλούν, επιλέγω να τους κάνω μάθημα. Ναι, μάθημα. Να τους διδάξω ένα ποίημα, ειδικά σε γυμνάσια και λύκεια. Ένα ποίημα. Δικό μου ή ξένο.

Και εκεί πατώντας πάνω σε ένα σχέδιο μαθήματος που έχω ετοιμάσει, ένα σχέδιο

πασπαλισμένο με πολύ θέατρο και παιχνίδι, προσπαθώ να κάνω τους μαθητές να

αντιληφθούν την άλλη διάσταση της λογοτεχνίας. Γιατί για μένα υπάρχει και άλλη

διάσταση.

Υπάρχουν πολλές άλλες διαστάσεις, καθώς βλέπω τα πράγματα και από την

πλευρά του δημιουργού και όχι μόνο του εκπαιδευτικού. Και επιμένω… τι γίνεται με τους μεγάλους σε ηλικία εκπαιδευτικούς που έχουν άλλη νοοτροπία, τι γίνεται με τους εκπαιδευτικούς που δεν έχουν τη διάθεση να μάθουν κάτι νέο, τι γίνεται με τους εκπαιδευτικούς που βαριούνται ή με κείνους που δεν ενδιαφέρονται τόσο για τη λογοτεχνία (προτιμούν να διδάσκουν ιστορία και αρχαία); Εδώ είναι τα δύσκολα.

Τουλάχιστον ας εκπαιδευτούν αλλιώς οι νέες γενιές. ‘Εχει γίνει μια μικρή αρχή.

Πάντα ελπίζουμε σε μια αλλαγή. Μια αλλαγή ουσιαστική, αλλά και ευφάνταστη,

μια αλλαγή που θα υποστηριχθεί από νέους εκπαιδευτικούς, από όσους συνειδητά

παλεύουμε προς νέες κατευθύνσεις, αλλά και όσους «παλιούς» δεν έχουν ακόμα

παραιτηθεί. Πάντα ελπίζουμε.

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

(γράφτηκε και δημοσιεύθηκε πριν από τα άλλα 2 ωστόσο )

Ο ποιητής και ο έφηβος: Mε αφορμή το ποίημα του Ελύτη «Είσαι νέος»

Θα ξεκινήσω με μια προσωπική μου εμπειρία από την επίσκεψή μου σε

ένα Γενικό Λύκειο στον Ίλιον. Πριν τρία χρόνια, ήμουν καλεσμένη σε τάξη

Β Λυκείου από την καθηγήτρια φιλόλογο για να μιλήσω για την ποίηση.

Ήταν Μάρτιος που θεωρείται ο μήνας της ποίησης λόγω και τηςΠαγκόσμιας Ημέρας (21 Μάρτη).

Συνάντησα λοιπόν εκεί έναν μαθητή λιγάκι παράξενο, λιγάκι αντιδραστικό, το

όνομά του ήταν Φοίβος. Δήλωσε αμέσως και ρητά σε όλους μας πως θα

αποχωρήσει, δεν «ήταν σε φάση», όπως χαρακτηριστικά είπε, να παρακολουθήσει

μια διάλεξη περί ποίησης. Πήρα πρωτοβουλία και του είπα:«Εντάξει Φοίβο, μπορείς να φύγεις, αλλά πες μου κάτι πρώτα! Έχεις κοπέλα;»« Βεβαίως και έχω», μου απαντά περήφανος εκείνος. «Ωραία, πάρε αυτό το ποίημά μου, να το χαρίσεις στην κοπέλα σου! Μιλάει για αγάπη».Του δίνω λοιπόν το ποίημα σε φωτοτυπία και βγαίνει έξω! Μετά από 2-3 λεπτά ανοίγει την πόρτα και μπαίνει μέσα πάλι και μου λέει:«Το διάβασα το ποίημα. Ωραίο! Θα της το δώσω.»

Για να μην μακρηγορώ, όχι μόνο έμεινε σε όλο το δίωρο, αλλά συμμετείχε και

στο μικρό εργαστήρι γραφής που κάναμε στο τέλος. Έγραψε κι εκείνος τους στίχους του, έκανε τις ερωτήσεις του και για μένα ήταν πολύτιμη η παρουσία του. Γιατί σκέφτηκα πως κάτι έχει αρχίσει να γίνεται και πως αξίζει να γράφω ποίηση.

Το ίδια είχα νιώσει και όταν κάποτε ένας άλλος μαθητής μου από την έκτη

(δίδασκα θέατρο στο δημοτικό τότε που ακόμα υπήρχε το μάθημα του θεάτρου στις τάξεις Ε και ΣΤ ́) με περίμενε έξω από το γραφείο με ένα ποίημα του Βρεττάκου στο χέρι και μου είπε σοβαρός: «Κυρία οι ποιητές κατοικούν πέρα απ’ το φόβο»Γι’ αυτά και για πολλά άλλα γράφω ποίηση και δεν θα σταματήσω να φωνάζω πόσο ουσιαστική είναι η ποίηση, όπως και κάθε μορφή τέχνης, για τους εφήβους! Βοηθά τους νέους να στοχαστούν, να νιώσουν, να βιώσουν, να δημιουργήσουν, να κάνουν συνδέσεις, να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους.

Η ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή που θα ‘λεγε και ο Παυλόπουλος. Τα κλειδιά

που δίνει μπορούν να βοηθήσουν τους νέους να κάνουν μια βυθοσκόπηση στο εγώ

τους. Μη ξεχνάμε τον ρόλο που απέδιδαν στην ποίηση οι αρχαίοι μας πρόγονοι. Οι ποιητές υπήρξαν πρότυπα για τους νέους. Οι αρχαίοι τραγικοί και κωμικοί ποιητές μας μίλησαν σχεδόν για όλα, προσέγγισαν πολλές απόψεις τις ανθρώπινης ύπαρξης.

Αφορμώμενη από το ποίημα του Ελύτη Είσαι νέος καταθέτω πως η ποίηση αφορά

τους νέους, τους ερωτοφωτόσχιστους, που τους ανήκει ο κόσμος, ακριβώς επειδή

αυτή η τέχνη του λόγου μπορεί να τους συνδέσει με το όνειρο, το συναίσθημα, τη

φαντασία, τη δημιουργικότητας τους. Οι νέοι, όπως γράφει ο Ελύτης, έχουν

τεράστια δύναμη, είναι σαν μικροί θεοί, Δίες που κρατούν τον κεραυνό στα χέρια

τους. Έχουν ορμή, απεύθυνση, θράσος, θάρρος και στην ενδεχόμενη ερώτηση ποιο είναι το χρώμα της εφηβείας, η απάντηση θα ήταν το «κόκκινο».

Η ποίηση καλό είναι να διδάσκεται στα σχολεία με ένα τρόπο ελεύθερο και

βιωματικό. Μέσω και άλλων τεχνών όπως αυτή του θεάτρου. Μέσω της

δραματοποίησης για παράδειγμα, καθώς εκείνη είναι ένας όμορφος και δραστικός

τρόπος για να προσεγγίσεις την ποίηση παντοιοτρόπως και να δώσεις στα παιδιά την ευκαιρία να αυτενεργήσουν, να αυτοσχεδιάσουν, να επεκτείνουν, να διευρύνουν το βλέμμα τους για τον κόσμο. Στα πλαίσια των μεταπτυχιακών μου σπουδών στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Αθήνας, και στα πλαίσια της Διδασκαλίας του Θεάτρου στην Δευτεροβάθμια εκπαίδευση μου εδόθη η ευκαιρία να διδάξω το συγκεκριμένο ποίημα του Ελύτη σε τάξεις του Λυκείου, αλλά μέσω των θεατρικών τεχνικών. Παίρνοντας λοιπόν feedback από τους μαθητές, σημείωσα εκφράσεις όπως «μακάρι έτσι να διδάσκεται η Λογοτεχνία στο σχολείο!»

Kαι άλλα πολλά και ενδιαφέροντα σχόλια που έχουν καταγραφεί και βοηθούν την

γράφουσα στην έρευνα! Σε επίσκεψή μου σε σχολείο το 2014 η καθηγήτρια

φιλόλογος είχε σχολιάσει «πως η ποίηση θυσιάζεται στο βωμό των Πανελληνίων.»

Η ποίηση λοιπόν πρέπει να διδάσκεται συνεχώς και να επικοινωνείται και μέσω των άλλων τεχνών με τις οποίες μπορεί να συνεργαστεί. Οι έφηβοι έχουν ανάγκη την ποίηση για να τους κινητοποιήσει εσωτερικά, ψυχικά και νοητικά και με όλους τους τρόπους. Να τους ωθήσει να ψάξουν μέσα τους, να δουν την αλήθεια τους!

Με το ποίημά του Είσαι νέος ό Ελύτης ανιχνεύει τους εφήβους και τον τρόπο

τους. Είναι ελεύθεροι μες την παντοδυναμία τους λόγω της φύσης της εφηβείας. Ο

ποιητής τους προτρέπει να «πιάσουν το πρέπει από το ι και να το γδάρουν ίσα με το π». Είναι ο ίδιος ο Ελύτης που έχει πει «Την Άνοιξη , αν δεν την βρεις τη

φτιάχνεις».Μέσω της ποίησης και με αφορμή αυτήν μπορούν οι νέοι να στοχαστούν πάνω σε διαχρονικά αλλά και σύγχρονα -επίκαιρα ζητήματα πάνω σε έννοιες όπως η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η αγάπη, ο ρατσισμός, και πάρα πολλά άλλα. Αυτό το πρέπει που έρχεται συχνά σε αντιπαλότητα στον κάθε άνθρωπο με ένα θέλω ο νέος που το ερμηνεύει και πώς το διαχειρίζεται; Λόγω της φύσης της εφηβείας, αλλά και την υφής της, ο Ελύτης προτείνει πως αυτή είναι πως θα γδάρει τα πρέπει και όσα αυτά πρεσβεύουν. Άρα εδώ η ποίηση προτείνει μια στάση ζωής, όπως ο Κ.Π. Καβάφης προτείνει στάσεις ζωής στο ποίημά του Όσο μπορείς,αλλά και στην Ιθάκη.

Επίσης, στο πάθημά του Ένας Γέρος ο Καβάφης πάλι μιλά στους νέους μέσω του

προσωπείου του γέρου που αναπολεί την ζωή του και στοχάζεται πόσα πράγματα

έχασε από τη ζωή τους. Είναι σαν να συνδέεται αυτό το ποίημα με το Είσαι νέος. Αν ο γέρος του Καβάφη μιλούσε στον νέο του Ελύτη και του μετέφερε την εμπειρία του, σίγουρα θα τον βοηθούσε.

Στο υποθετικό ερώτημα αν η ποίηση μπορεί να λειτουργήσει ευεργετικά ή και

ιαματικά στον ψυχισμό των εφήβων, η απάντηση είναι ένα μεγάλο και ηχηρό «ναι».

Βεβαίως και μπορεί. Επειδή η ποίηση, η γνήσια ποίηση έχει τον μαγικό τρόπο να

μιλήσει στις καρδιές των εφήβων, να τους διεγείρει να τους δείξει τους δρόμους, τις δυνατότητες, τις ποιότητες. Δεν μιλάμε για στείρο διδακτισμό, αλλά για

ευφάνταστες προεκτάσεις.

Η ποίηση μπορεί να μιλήσει στους νέους γιατί τους μοιάζει. Διαθέτει όπως και

κείνοι ορμή, τόλμη, φαντασία, εφευρετικότητα, πλουραλισμό και αυθεντικότητα.

Τρίτη 2 Ιουλίου 2024

ΕΦΗΒΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ/// ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΣΤΑΜΑΤΕΛΙΑ

 

The Tree’s Unhealed Roots/

 

A lone withered tree standing there waiting
Waiting for something to occur
However the silence remains
And the forest ceases of light
As it is always night cause the sun is not bright
A glooming ambience over the not so blooming tree
overtaking its source of life
It used to be full of hope even in the rain
Suddenly without a notice,
a vehement fire burnt and wiped away its purpose
And the air reminded it of its haunting scars
Forcing its melancholic memories to be retrieved
And how so hard it had tried to burry them down

its aching heart
Its growing buddies

had vanished from the punishing fire.
What could only be found of them were ashes
Though they weren’t so benevolent,
the inclemency of solitude was easy to disregard
All seasons around, the image it had was feigned
Even when it had everything,
self exposure was impossible,
for it hadn’t accepted its true identity
It was afraid of the unknown,
what would happen to it

if it were to break the balance of nature?

**

 

Οι ανεπούλωτες ρίζες του δέντρου

Ένα μοναχικό μαραμένο δέντρο κάθεται και περιμένει,
Περιμένει για κάτι να του συμβεί
Ωστόσο η ησυχία παραμένει
Και το δάσος πια παύει να έχει φως
Καθώς η νύχτα κυριαρχεί και ο ήλιος έχασε την λάμψη του,
Μια ζοφερή ατμόσφαιρα περικυκλώνει το όχι πλέον ανθισμένο δέντρο,
το οποίο έχει χάσει την πηγή της ζωής του
Συνήθιζε να έχει ελπίδα ακόμα

και όταν έβρεχε και στις καταιγίδες
Όμως ξαφνικά μια μέρα,
χωρίς προειδοποίηση,
μια σφοδρή φωτιά εμφανίστηκε και έκαψε το πεπρωμένο του
Και ο αέρας το ανάγκαζε να θυμηθεί τα βασανιστικά του τραύματα
Αυτές τις μελαγχολικές αναμνήσεις
τις οποίες τόσο πολύ είχε προσπαθήσει να τις ξεχάσει
και να τις θάψει στην πονεμένη του καρδιά
Τα φιλαράκια του, με τα οποία μεγάλωσε, είχαν χαθεί από την εκδικητική φλόγα
Το μόνο ίχνος που άφησαν ήταν οι στάχτες τους.
Aν και δεν ήταν και τόσο ευγενικοί και καλοί,
η δυστυχία της μοναξιάς στάθηκε εύκολο να αγνοηθεί.
Σε όλες τις εποχές του χρόνου, η εικόνα του ήταν πλαστή
Παρόλο που είχε τα πάντα,
ήταν αδύνατο να φανερώσει τον αληθινό του χαρακτήρα,
καθώς και το ίδιο δεν είχε αποδεχτεί το ποιο πραγματικά είναι.
Φοβόταν το άγνωστο,
τι θα του συνέβαινε

αν διέλυε την ισορροπία της φύσης;

Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ

 

Η περίφημη αλληγορία του σπηλαίου το συμβολίζει αυτό. Εν ολίγοις, εμείς οι άνθρωποι είμαστε όλοι σε μια σπηλιά και μπορούμε να δούμε μόνο τις σκιές που ρίχνει το φως του ήλιου, το οποίο βρίσκεται έξω από τη σπηλιά και επομένως δεν μπορεί να γίνει αντιληπτό από εμάς. Η αλήθεια βρίσκεται πίσω από τα γεγονότα, πίσω από τις σκιές, και μπορεί να προσεγγιστεί μόνο με την άσκηση της φιλοσοφίας.

 

  1. Με βάση τις πληροφορίες του πλατωνικού αποσπάσματος να περιγράψετε το σκηνικό του σπηλαίου και να καταγράψετε τη θέση και τις κινήσεις των δεσμωτών μέσα στο σπήλαιο.

 

Το σπήλαιο έχει είσοδο που βλέπει στο φως και το πλάτος του ανοίγματος ταυτίζεται με το πλάτος του σπηλαίου.

Για να προχωρήσει κανείς προς το εσωτερικό της σπηλιάς ακολουθεί κατηφορική πορεία ώσπου να φτάσει στο βάθος της. Στο κατώτερο σημείο του σπηλαίου είναι δεμένοι οι δεσμώτες οι οποίοι έχουν στραμμένο το σώμα τους προς το τοίχωμα- τέρμα του σπηλαίου που αποτελεί και το τέλος της κατηφορικής οδού.

Οι δεσμώτες βρίσκονται εκεί από παιδιά, (άρα δεν έχουν εμπειρίες από άλλο τόπο) δεμένοι στα πόδια και στον αυχένα, ώστε να μη μπορούν να στρέψουν το κορμί τους ούτε το κεφάλι τους προς άλλη κατεύθυνση παρά μόνο προς το βάθος του σπηλαίου. Οι δεσμώτες βλέπουν μόνο τις σκιές που σχηματίζονται από τα αντικείμενα που μεταφέρονται κατά μήκος ενός τοιχίου που βρίσκεται ανάμεσα σε αυτούς και σε μια  φωτιά που καίει πίσω τους και προς τα πάνω.

Σε περίπτωση ακόμη που μιλούν θα συζητούν για τις σκιές που θα τις θεωρούν αληθινά όντα. Επιπλέον θα ακούνε ομιλίες που προέρχονται από αυτούς που μεταφέρουν τα ομοιώματα και θα σχηματίζουν την εντύπωση ότι μιλούν οι σκιές.

 

 

Οι δεσμώτες είναι αναγκασμένοι να βλέπουν μόνο μπροστά προς το βάθος της σπηλιάς. Το αντικείμενο της όρασης είναι οι σκιές των αντικειμένων που μεταφέρονται.

Οι δεσμώτες ακούν κάποιες ομιλίες είτε δικές τους είτε από αυτούς που μεταφέρουν τα αντικείμενα και νομίζουν ότι οι σκιές, που προβάλλονται στο βάθος της σπηλιάς και τις οποίες τις θεωρούν αληθινά όντα, μιλούν.

 

 Ας εμβαθύνουμε στο νόημα του κειμένου

  1. Να σχολιάσετε την απάντηση που δίνει ο Σωκράτης, όταν ο Γλαύκων αμφισβητεί την ύπαρξη των δεσμωτών: Ὁμοίους ἡμῖν, ἦν δ’ ἐγώ. Πώς θα σχολιάζατε τη χρήση α΄ πληθυντικού προσώπου από τον Σωκράτη;

 Ὁμοίους ἡμῖν: Η ομοιότητα με την κατάσταση των δεσμωτών της σπηλιάς έχει κοινό όρο τον από γνωσιολογική άποψη ανυποψίαστο άνθρωπο που αποδέχεται άκριτα τη φαινομενολογία των πραγμάτων και με βάση αυτά διαμορφώνει τις πεποιθήσεις του.

Ο κόσμος των δεσμωτών στηρίζεται στα εμπειρικά δεδομένα στα οποία δεν πρέπει να έχουμε καμία εμπιστοσύνη, γιατί ο αισθητός κόσμος είναι συνεχώς μεταβαλλόμενος και ασταθής. Ο άνθρωπος, για να συλλάβει την αισθητή πραγματικότητα, χρησιμοποιεί τις αισθήσεις του, αυτές όμως είναι υποκειμενικές και αποτελούν πηγή πλάνης. Παρόμοια επειδή ο άνθρωπος βασίζεται στην ασαφή και χαοτική πραγματικότητα της καθημερινής του εμπειρίας, έτσι οργανώνει και την κοινωνική του και πολιτική του ζωή.

Το α’ πληθυντικό λοιπόν εκφράζει  τη μετοχή όλων των συνομιλητών του Σωκράτη σε αυτήν την ατερμάτιστη και πεπλανημένη κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα, η οποία δεν ρυθμίζεται από τον λόγο (το λογιστικόν) αλλά παρασύρεται από τα πάθη (θυμοειδές) αλλά και από τα ένστικτα (επιθυμητικόν)

Το φως: το εντός του σπηλαίου φως που προέρχεται από τη φωτιά που καίει και φωτίζει τα αντικείμενα που βρίσκονται εντός του σπηλαίου (τα σκεύη, τους παραφέροντες). Είναι η πηγή γνώσης που αντιστοιχεί στην γνωσιολογική κατάσταση της πίστεως, δηλαδή η γνώση που μπορούμε να αποκτήσουμε με τις αισθήσεις στον κόσμο των αισθητών.

 

Η πλατωνική αλληγορία του σπηλαίου και ΜΜΕ

Το παρακάτω διασκευασμένο κείμενο προέρχεται από το βιβλίο του Αλέξη Παπάζογλου, Καθημερινή Φιλοσοφία 5 Μαθήματα από την εποχή μας (Κλιματική αλλαγή, fakenews, λαϊκισμός, θεωρίες συνωμοσίας, Brexit) εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2020, σελ. 11-14.

H πιο γνωστή αλληγορία στην ιστορία της φιλοσοφίας, η αλληγορία στο Ζ΄ βιβλίο της Πολιτείας αποτελεί κάτι σαν τον ιδρυτικό μύθο της Δυτικής φιλοσοφίας. Η αλληγορία του Πλάτωνα για τη φιλοσοφία είναι ιδιαίτερα κολακευτική για τους φιλοσόφους που εμφανίζονται απελευθερωμένοι από τις ψευδαισθήσεις της καθημερινής ζωής. Παρά το γεγονός πως λίγοι σύγχρονοι φιλόσοφοι ενστερνίζονται τη θεωρία του Πλάτωνα περί απατηλής φύσης του κόσμου της καθημερινότητας, η πεποίθηση πως η φιλοσοφία μπορεί και βλέπει τον κόσμο υπό ένα διαφορετικό φως εξακολουθεί να δεσπόζει.

Ο τοίχος του δικού μας σπηλαίου είναι οι οθόνες των υπολογιστών κινητών/τηλεοράσεων, στις οποίες κοιτάμε σαν δεσμώτες πολλές ώρες κάθε μέρα αυτήν την ακατάπαυστη ροή ειδήσεων, τη συνεχή παροχή πληροφοριών. Αυτή η διαρκής εναλλαγή εικόνων έκανε τον Πλάτωνα να πιστεύει πως ο κόσμος της καθημερινότητας δεν ήταν πεδίο γνώσης, αλλά μόνο γνώμης.

Η φιλοσοφία, όμως, ισχυριζόταν ο Πλάτωνας, δεν προσφέρει μια ακόμη άποψη περί του κόσμου, αλλά κάτι πολύ περισσότερο: μάς βοηθά να τον κατανοήσουμε πραγματικά. Η επικαιρότητα μπορεί να μην φαντάζει εκ πρώτης όψεως ως πρέπον αντικείμενο φιλοσοφικής αναζήτησης· έχουμε συνηθίσει να σκεφτόμαστε ότι η φιλοσοφία έχει να κάνει με οικουμενικές και αιώνιες αλήθειες για τον κόσμο και τον άνθρωπο.

Όμως, υπάρχει και η άλλη θεώρηση της φιλοσοφίας: αυτή που δεν τη θέλει αποκομμένη από το γίγνεσθαι της ιστορίας, αλλά ως το κάτοπτρο μέσα από το οποίο μπορούμε να κατανοήσουμε την εποχή μας. Σύμφωνα με τον Χέγκελ, Γερμανό φιλόσοφο του 19ου αιώνα, η φιλοσοφία αποτελεί την αποκρυστάλλωση κάθε ιστορικής περιόδου στο πεδίο της σκέψης. Τα γεγονότα της επικαιρότητας κρύβουν πίσω τους φιλοσοφικά ερωτήματα, η εξερεύνηση των οποίων μας επιτρέπει να κατανοήσουμε καλύτερα την καθημερινότητά μας. Η φιλοσοφία έχει κάτι ενδιαφέρον και σημαντικό να μας πει για τη ζωή που ζούμε καθημερινά, για αυτά που διαδραματίζονται μπροστά στις οθόνες μας.

Τη συμβολική αξία της εικόνας για τη σημερινή εποχή γλαφυρά απεικονίζουν τα λόγια του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Σαραµάγκου, τιμημένου µε το Νόμπελ Λογοτεχνίας 1998, σε συνέντευξη που έδωσε στην εφημερίδα «ΒΗΜΑ», «βιβλία», Κυριακή, 18 Οκτωβρίου 1998, απαντώντας στην ερώτηση δημοσιογράφου για το πού εντοπίζει την επικαιρότητα της εικόνας της Σπηλιάς σήμερα, εφόσον την έχει επιλέξει ως βάση ενός μυθιστορήματός του: «Στον μύθο της σπηλιάς του Πλάτωνα ανακάλυψα κάτι που στη σημερινή κοινωνία είναι σχεδόν αυταπόδεικτο: ποτέ, µα ποτέ, από την εποχή του Πλάτωνα ως σήμερα, η ανθρωπότητα δε ζούσε τόσο κοντά σε αυτό που περιέγραψε ο Έλληνας φιλόσοφος. Φανταστείτε τι θα έγραφε σήμερα ο Πλάτωνας, αν έβλεπε ότι βλέπουμε ολοένα και λιγότερο την πραγματικότητα και αφοσιωνόμαστε περισσότερο στις εικόνες της πραγματικότητας ή, ακόμη χειρότερα, σε αυτό που σήμερα αποκαλείται εικονική πραγματικότητα. Σήμερα, μάλιστα, βρισκόμαστε σε σπηλιά. Ο Πλάτωνας έλεγε ότι πρέπει να βγούμε από τη σπηλιά και να αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα».

Όλα τα παραπάνω αναπαριστούν τον κόσμο των αισθητών, των ορωμένων, τον οποίο  όλοι ο άνθρωποι τον θεωρούμε πραγματικό.

Όμως σε αντίθεση με αυτόν υπάρχει ο κόσμος των ιδεών, ο κόσμος της νόησης και της αλήθειας. Οι ιδέες αποτελούν τα πρότυπα των αισθητών αντικειμένων. Αυτές αποτελούν το σταθερό κριτήριο αλήθειας όλων των ηθικών αλλά και των γνωσιολογικών κρίσεων. Λειτουργούν ως απόλυτες ηθικές αξίες  βάσει των οποίων κρίνεται η ανθρώπινη συμπεριφορά, θεμελιώνουν ένα κράτος δικαίου. Δίνουν το μέτρο της αλήθειας στις κρίσεις των ανθρώπων.

«Τα αισθητά αντικείμενα «μετέχουν»  στις αντίστοιχες ιδέες και «μιμούνται» τις αντίστοιχες ιδέες. Η «μετοχή» και η «μίμηση» είναι οι δύο τρόποι επικοινωνίας αισθητών και νοητών. Η μετοχή είναι μια λογική σχέση, η σχέση μερικού και επιμέρους. Η μίμηση είναι μια σχέση ιεραρχική, η σχέση πρωτοτύπου και αντιγράφου, υποδείγματος και εικόνας.

Το αγαθό είναι η ανώτερη Ιδέα αλλά και η προϋπόθεση της ύπαρξης και της γνώσης των άλλων ιδεών.»

«Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι» Κάλφας Β.  Ζωγραφόδης Γ. ΤΟ ΒΗΜΑ σελ. 130,132

«Πλάτων Πολιτεία» τ. Γ’ Θ. Μαυρόπουλος ΤΟ ΒΗΜΑ σελ. 1150-1 ,1166-1167

ΠΗΓΗ https://blogs.sch.gr/dstefanou/2021/12/29/didaktiki-enotita-8-i-alligoria-toy-spilaioy-oi-desmotes-platon-politeia-514a-515c-endeiktikes-drastiriotites/