Η παρακάτω εργασία ανακοινώθηκε από τον Ξυπόλυτο Ευάγγελο στο 5ο Συνέδριο Ακουστικής Οικολογίας “Ήχος, Βίωμα, Εκπαίδευση” στην Καλαμάτα στις 27- 30 Σεπτεμβρίου το 2018 

Περίληψη

Ο όρος «ηχοτοπίο του χρόνου», στην εργασία μας περιγράφει την μελέτη του ηχητικού περιβάλλοντος διαχρονικά, περιλαμβάνοντας εκφάνσεις του ήχου σε συνάρτηση με το χρόνο. Ένα «ηχοτοπίο του παρόντος», μπορεί να δημιουργηθεί, να βιωθεί, να καταγραφεί και να μελετηθεί, δεν συμβαίνει το ίδιο με το «ηχοτοπίο του παρελθόντος» και του «μέλλοντος», όπου η όποια έρευνα οφείλει να κινηθεί διεπιστημονικά, προκειμένου να φτάσει σε κάποια συμπεράσματα.

Η παρούσα εργασία εφαρμόζοντας τα μεθοδολογικά διεπιστημονικά εργαλεία της Γεωαρχαιολογίας και της Περιβαλλοντικής Αρχαιολογίας, μελετάει το παρελθοντικό ηχοτοπίο δύο περιοχών της Μεσσηνίας και το συγκρίνει με αυτό του παρόντος, διενεργώντας έτσι μια «ηχοανασκαφή». Οι περιοχές αυτές είναι το τεχνητό προϊστορικό λιμάνι στην περιοχή του Ρωμανού της Πύλου που χρονολογείται περίπου το 1.200 π.Χ και οι παλαιοακτές και παλιοβυθοί της ευρύτερης περιοχή Τούρλες και Καλαμίτσης βορειοανατολικά της Καλαμάτας που ορίζονται στον γεωλογικό χρονικό ορίζοντα του ανώτερου Πλειστόκαινου (130.000- 10.000 χρόνια πριν).

Οι δύο αυτές περιοχές, σε σχέση με το εξεταζόμενο παρελθόν, παρουσιάζουν σήμερα δραματικές αλλαγές στα γεωπεριβάλλοντα τους, γεγονός που αναπόφευκτα επέφεραν διαφοροποιήσεις και στα ηχοτοπία τους. Διασαφηνίζεται έτσι η άμεση συσχέτιση δύο σταθερών, του  γεωπεριβάλλοντος με το ηχοτοπίο, όπου όταν η μία από τις δύο μεταβληθεί, τότε αναπόφευκτα παρατηρούνται μεταβολές και στην άλλη.

Στην εργασία μας στοχεύουμε σε μια μεθοδολογία απτής- φυσικής «ανακάλυψης» του παρόντος ηχοτοπίου ενός τόπου, μέσα από την κατανόηση ενός παρελθοντικού ηχοτοπίου του ίδιου του τόπου. Αναπόφευκτα θα αναζητήσουμε ηχοτοπία του παρόντος που θα θυμίζουν τα «χαμένα» ηχοτοπία του παρελθόντος. Θα ανακαλύψουμε όμως και σημαντικές εξελίξεις στα ηχητικά τοπία, χρήσιμες για την ακουστική αλλά και την ευρύτερη αποτίμηση του σύγχρονου περιβάλλοντος.

Λέξεις Κλειδιά

Ηχοτοπίο, Ηχοτοπίο του Χρόνου, Ηχοανασκαφή, Γεωαρχαιολογία, Περιβαλλοντική Αρχαιολογία, Γεωπεριβάλλον,  Καλαμάτα, Μεσσηνία.

1. Εισαγωγή

Η προσπάθεια διερεύνησης του ήχου σε παρελθοντικά χρονικά σημεία, απαιτεί συνδυασμό μεθόδων καθώς και διεπιστημονική προσέγγιση. Ο συνδυασμός των επιστημονικών εργαλείων της Αρχαιολογίας, της Γεωλογίας καθώς και διαφόρων περιβαλοντολογικών επιστημονικών κλάδων είναι απαραίτητος ώστε να διερευνηθεί ο ήχος του εκάστοτε παρελθόντος. Όπως η επιστήμη της Αρχαιολογίας χρησιμοποιεί την μέθοδο της ανασκαφής για να ερευνήσει έναν χώρο, έτσι στην περίπτωση διερεύνησης παρελθοντικών ηχοτοπίων, θα μπορούσε να επινοηθεί ο όρος της ηχοανασκαφής. Για να γίνει όσο το δυνατόν πιο αντιληπτός η έννοια της ηχοανασκαφής θα πρέπει να παρουσιαστεί τι σημαίνει ανασκαφή στην επιστήμη της αρχαιολογίας, καθώς ο όρος είναι δανεισμένος από εκεί. «Η ανασκαφή διατηρεί τον κεντρικό ρόλο στην επιτόπια εργασία, γιατί αποδίδει τις πιο αξιόπιστες μαρτυρίες για τα δύο κύρια είδη πληροφοριών, για τα οποία ενδιαφέρονται οι αρχαιολόγοι: (1) ανθρώπινες δραστηριότητες σε μια συγκεκριμένη περίοδο στο παρελθόν και (2) μεταβολές σε αυτές τις δραστηριότητες από περίοδο σε περίοδο.

Σύγχρονες δραστηριότητες  λαμβάνουν χώρα οριζοντίως στο χώρο, ενώ μεταβολές σε αυτές τις δραστηριότητες συμβαίνουν καθέτως στο πέρασμα του χρόνου. Αυτή η διάκριση ανάμεσα στις οριζόντιες «χρονικές φέτες» και στις κάθετες χρονικές ακολουθίες είναι που διαμορφώνει τη βάση μεγάλου μέρους της ανασκαφικής μεθοδολογίας. Στην οριζόντια διάσταση οι αρχαιολόγοι αποδεικνύουν τη συγχρονία –ότι οι δραστηριότητες πραγματικά συνέβησαν ταυτόχρονα- με το να φανερώνουν ικανοποιητικά μέσω της ανασκαφής ότι τα τεχνουργήματα και τα στοιχεία συνδέονται μ’ ένα αδιατάρακτο περιβάλλον.[…] Στην κάθετη διάσταση, οι αρχαιολόγοι αναλύουν τις μεταβολές στο πέρασμα του χρόνου με τη μελέτη της στρωματογραφίας». (Renfrew, Bahn P, 2011: 102-103).

Κάνοντας αναγωγή όλων των παραπάνω στον παρονομαστή του ηχοτοπίου, μπορούμε να πούμε ότι η ήχοανασκαφή είναι η τεχνική αναζήτησης του ηχοτοπίου του παρελθόντος. Εξετάζει τον ήχο από ανθρώπινες δραστηριότητες αλλά και από φυσικές περιβαλλοντικές διεργασίες, σε μια συγκεκριμένη περίοδο στο παρελθόν. Παρατηρεί τις μεταβολές σε αυτές τις δραστηριότητες από περίοδο σε περίοδο. Οι ήχοι που κάθε φορά αναπτύσσονται στο εκάστοτε τώρα λαμβάνουν χώρα οριζοντίως στο χώρο, ενώ οι μεταβολές συμβαίνουν καθέτως στο πέρασμα του χρόνου. Στην οριζόντια διάσταση διαπιστώνεται η συγχρονία – οι ήχοι που λάμβαναν χώρα συγκεκριμένη χρονική περίοδο-, ενώ στην κάθετη διάσταση διαπιστώνονται οι ηχητικές μεταβολές στο πέρασμα του χρόνου δημιουργώντας έτσι μια ιδεατή «ηχοστρωματογραφία», παρόμοια με την στρωματογραφία που εμφανίζεται στα πλαίσια μιας αρχαιολογικής ανασκαφής. Συνδυαστικά, χρησιμοποιεί δεδομένα από την επιστήμη της αρχαιολογίας, της γεωλογίας και περιβαλλοντικών επιστημών, αλλά τα όποια συμπεράσματα έχουν ηχητικό προσανατολισμό. Τα υλικά κατάλοιπα, η κουλτούρα και το φυσικό περιβάλλον είναι η πρωταρχική βάση ώστε να ανακαλύψουμε τον ήχο που γεννιόταν ή συνυπήρχε κάποτε με τα παραπάνω στοιχεία.

 

2. Το Ανώτερο Πλειστόκαινο στη Μεσσηνία

Ανώτερο Πλειστόκαινο ονομάζεται  ο γεωλογικός χρόνος της Γης 130.000 – 10.000 χρόνια πριν. Ήδη από το τέλος της προηγούμενης περιόδου (ανώτερο μέσο Πλειστόκαινο) στην περιοχή της νότιας Πελοποννήσου και ιδιαίτερα στη Μάνη, ο Homo Neanderthal και ο Homo Sapiens συνυπήρχαν (Harvati, Röding, Bosman, Karakostis, Grün, Stringer,  Karkanas, Thompson, Koutoulidis,  Moulopoulos,  Gorgoulis, Kouloukoussa, 10/07/2019:  https://www.nature.com/articles/s41586-019-1376-z).  Επίσης το τέλος της γεωλογικής περιόδου του Ανώτερου Πλειστόκαινου συμπίπτει με την αρχή της Νεολιθικής περιόδου. Γεωλογικά η λεκάνη της Καλαμάτας είναι βυθισμένη, ενώ η ακτογραμμή βρίσκεται πολλά χιλιόμετρα βορειότερα σε σχέση με σήμερα (βλέπε εικόνα 1).

 

Εικόνα 1:  Η Μεσσηνία κατά το Ανώτερο Πλειστόκαινο, 130.000- 10.000 χρόνια πριν

(FOUNTOULIS, MARIOLAKOS, LADAS, 2014: 317)

2.1 Υποθέσεις εργασίας για το ηχοτοπίο στο Ανώτερο Πλειστόκαινο

Κατά την περίοδο του Ανώτερου Πλειστοκαίνου ο χώρος όπου αναπτύσσεται η σημερινή πόλη της Καλαμάτας είναι ο βυθός της θάλασσας. Κυριαρχεί η σιωπή του βυθού αλλά και οι ήχοι κάποιων θαλάσσιων θηλαστικών. Πάνω από την θάλασσα πετούν γλάροι και πάπιες. Λίγα χιλιόμετρα βόρεια από την σημερινή πόλη της Καλαμάτας βρίσκεται η ακτογραμμή. Ο ήχος των κυμάτων, άλλοτε ισχυρός και άλλοτε ήπιος δεσπόζει στην περιοχή. Η πανίδα της ευρύτερης ακτογραμμής περιλαμβάνει εντομοφάγα, κυνοειδή (λύκοι, αλεπούδες), αιλουροειδή (λεοπαρδάλεις, λιοντάρια, λύγκες και αγριόγατες), αρκούδες, βίσωνες, χοίρους, ιπποειδή, ελαφοειδή (κόκκινα ελάφια, ζαρκάδια και πλατώνια), λαγόμορφα, τρωκτικά, χρυσαετούς, περιστέρια κουκουβάγιες κ.α. Μέσα στην πανίδα της περιοχής θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν και τα είδη Homo Neanderthal και Sapiens: (Λεγάκις Α., Τζαννετάτου- Πολυμένη Ρ-Μ, Σωτηρόπουλος Κ., 2010: 157-159). Δεν γνωρίζουμε τον ακριβή αριθμό όλων αυτών έμβιων κοινοτήτων αλλά μπορούμε να ανασυνθέσουμε το ηχοτοπίο γενικά βασισμένο σε φυσιοκρατική βάση.

2.2 Το ηχοτοπίο σήμερα

Το ηχοτοπίο της περιοχής έχει μεταβληθεί ριζικά. Η σιωπή του βυθού έδωσε την θέση της στους κυρίαρχους ήχους της πόλης. Οι μόνοι μάρτυρες αυτής της σιωπής είναι τα διάσπαρτα απολιθωμένα κοχύλια (όστρεα) που βρίσκονται βόρεια της πόλης. Ομιλίες ανθρώπων, θόρυβοι από μηχανές και αυτοκίνητα, μουσικές και άλλες πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες κατακλύζουν αυτό τον χώρο που κάποτε ήταν ο βυθός της θάλασσας. Λίγα χιλιόμετρα βόρεια της πόλης, στην ακτογραμμή του Αν. Πλειστόκαινου, επικρατούν κυρίως οι ήχοι της φύσης. Ο ήχος της θάλασσας δεν ακούγεται πια, αφού η θάλασσα έχει τραβηχτεί πολλά χιλιόμετρα νοτιότερα. Επίσης, πολλά είδη ζώων που κάποτε ζούσαν εκεί έχουν εξαφανιστεί. Ο ποταμός Νέδοντας κυλάει μέσα από το φαράγγι, ενώ κουδούνια και βελάσματα αιγοπροβάτων, ήχοι γερακιών, κελαϊδίσματα πουλιών και ήπιες ανθρώπινες δραστηριότητες συνθέτουν γενικά το ηχητικό μοτίβο βόρεια της Καλαμάτας στους πρόποδες του Ταϋγέτου.

Σύμφωνα με τα παραπάνω το Αν. Πλειστόκαινο θα μπορούσε να περιλαμβάνει ήχους που θα μπορούσαν να κατηγοριοποιηθούν, σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση της ακουστικής οικολογίας ως εξής: α) Φυσικούς Ήχους, β) Ησυχία και Σιωπή, γ) Βιολογικούς Ήχους, δ) Γεωφυσικούς ήχους, ε) Ανθρώπινους Ήχους. Απουσιάζουν ήχοι που θα μπορούσαν επίσης να κατηγοριοποιηθούν ως: α) Μηχανικοί Ήχοι, β) Ήχοι ως Σήματα, γ) Ήχοι και Κοινωνία.

Το ηχητικό υπόβαθρο είναι ο ήχος της θάλασσας. Στο προσκήνιο μπορούν να τοποθετηθούν όλοι οι υπόλοιποι ήχοι από την πανίδα της περιοχής καθώς και οι γεωφυσικοί ήχοι. Το ηχοτοπίο της περιοχής στο Αν. Πλειστόκαινο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως φυσικοκρατικό. Ανάλογο ηχοτοπικό μοντέλο θα μπορούσε να αναζητηθεί σε παραθαλάσσιες περιοχές με παρόμοια βιοποικιλότητα.

3. Το «ηχοτοπικό» περιβάλλον του προϊστορικού λιμανιού του Νέστορα

Από το 1990-1995 το ερευνητικό πρόγραμμα PRAP (Pylos Regional Archaeological Project) στις έρευνες που διενεργεί στην περιοχή μεταξύ του χωριού Ρωμανού και ποταμού Σέλα διαπιστώνει την ύπαρξη προϊστορικού τεχνητού λιμανιού. Οι επιστήμονες του προγράμματος μετά από αρκετές έρευνες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η ορθογώνια λεκάνη διαστάσεων 230 χ 320 μέτρα που βρίσκεται αρκετά εκατοντάδες μέτρα πριν την στεριά είναι ότι είχε απομείνει από ένα προϊστορικό λιμάνι της εποχής του Χαλκού. Οι πυρηνοληψίες αποκάλυψαν όστρακα οργανισμών που ζουν αποκλειστικά σε θαλάσσιο περιβάλλον. Επίσης το αδικαιολόγητα ορθογώνιο σχήμα της λεκάνης με τα κάθετα τοιχώματα σε τόσο μικρή απόσταση από την θάλασσα απομακρύνουν την υπόθεση του φυσικού σχηματισμού.

Οι μυκηναίοι μηχανικοί είχαν εκτρέψει τον ποταμό Σέλα (που ως τότε χύνονταν στην λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας) προς την τεράστια λεκάνη και από εκεί με ένα κανάλι η λεκάνη επικοινωνούσε με την θάλασσα του Ιονίου πελάγους. Μάλιστα είχαν προνοήσει ώστε η λεκάνη να μην γεμίζει με τα φερτά υλικά του ποταμού. Οι επιστήμονες χρονολόγησαν την εκτροπή του ποταμού, από πυρηνοληψίες που έκαναν στην λιμνοθάλασσα και διαπίστωσαν ότι τα φερτά υλικά που απέθετε ο ποταμός στην λιμνοθάλασσα σχεδόν σταμάτησαν γύρω στο 1.200 π.Χ. Έτσι υπέθεσαν ότι το λιμάνι περίπου εκείνη την περίοδο ήταν ήδη σε λειτουργία. Με την παρακμή των μυκηναϊκών βασιλείων σταμάτησε και η ανθρώπινη επίβλεψη. Η λεκάνη γέμισε φερτά υλικά και το ποτάμι κύλησε ανεμπόδιστο μέσα από την παλιά λεκάνη του λιμανιού προς το Ιόνιο πέλαγος.

 

Εικόνα 2: Η θέση του Μυκηναϊκού λιμανιού σε σχέση με σήμερα

(Davis, 2005: 105)

3.1 Η σημασία των λιμανιών για τα Μυκηναϊκά βασίλεια

Για να μπορέσουμε να μελετήσουμε το ηχοτοπίο του λιμανιού θα πρέπει καταρχήν να ανατρέξουμε σε αρχαιολογικά στοιχεία, ώστε να κατανοήσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο το φυσικό αλλά και το κοινωνικό πλαίσιο που λειτούργησε αυτό το λιμάνι.

Η ναυτιλία έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των μυκηναϊκών βασιλείων. Επομένως τα λιμάνια να ήταν σε διαρκή εγρήγορση και κίνηση. Το μήκος των πλοίων ανάλογα με τα κουπιά είχαν διαφορές. Ένα πλοίο με πενήντα κουπιά κυμαινόταν από 28- 30 μέτρα μήκος και 4 μέτρα πλάτος. Τα πλοία φορτώνονταν με εμπορεύματα και άλλα επέστρεφαν από τα ταξίδια τους. Οι προορισμοί ξεπερνούσαν τον σημερινό ελλαδικό χώρο: Συροπαλαιστίνη, Αίγυπτο, Σικελία αλλά και Ισπανία. Επίσης τα λιμάνια χρησίμευαν και για την μεταφορά στρατού. Ο Όμηρος μας αναφέρει ότι ο Νέστορας συμμετείχε με το βασίλειο του στον Τρωικό πόλεμο με 90 πλοία. Επίσης οι πινακίδες της Γραμμικής Β’ που βρέθηκαν στο ανάκτορο του Νέστορα μας πληροφορούν για τα πληρώματα (ερέτες) από πέντε περιοχές του βασιλείου της Πύλου, αξιωματούχοι και «ναυδόμοι»  που ήταν πληρώματα κωπήλατων πολεμικών πλοίων.

 

3.2 Ανθρώπινος πληθυσμός, χλωρίδα και πανίδα της Πύλου

Ο πληθυσμός της Πύλου (άμεσα εξαρτώμενα άτομα) σύμφωνα με τις πινακίδες της Γραμμικής Β’ υπολογίζονται περίπου στα 3.850: 800 άτομα και πλέον μνημονεύονται σε μια πινακίδα, 600 κωπηλάτες, 400 μεταλλουργοί, 450 μητέρες και γιαγιάδες, 350 ενήλικα κορίτσια, 350 ενήλικα αγόρια, 450 μικρά κορίτσια και έφηβες, 350 μικρά αγόρια και 100 έφηβα αγόρια. Τα οικόσιτα ζώα σύμφωνα πάλι με τις πινακίδες της Γραμμικής Β’ ήταν: 10.000 πρόβατα, 1.825 κατσίκες, 540 χοίρους, 8 βόδια. Οι πυρηνοληψίες των επιστημόνων στην λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας μας αναφέρουν ότι στο 1.200 π.Χ ,περίοδο λειτουργίας του λιμανιού, υπάρχουν πολλά ελαιόδεντρα, αρκετή σίκαλη, καρυδιές, πλατάνια, κουτσουπιές και ρουβία. Τα στοιχεία για την ελιά και την σίκαλη επιβεβαιώνονται από τις πινακίδες της Γραμμικής Β’. Η ρουβία που χρησιμοποιείται για την βαφή υφασμάτων και δερμάτων με κόκκινο χρώμα ίσως να δείχνει και μια εμπορική κίνηση επεξεργασμένων υφασμάτων και δερμάτων. Με αυτά τα στοιχεία φαίνεται ότι ανέπτυσσαν το εμπόριό τους.

 

3.3 Το ηχοπεριβάλλον του μυκηναϊκού λιμανιού το 1.200 π.Χ

Ανθρωπογενείς ήχοι: Το λιμάνι λοιπόν του πιο σημαντικού μυκηναϊκού κέντρου της νότιας Πελοποννήσου σίγουρα θα είχε έντονο ηχητικό ενδιαφέρον. Γύρω λοιπόν από αυτή λεκάνη του τεχνητού λιμανιού θα υπήρχαν έντονοι ανθρωπογενείς ήχοι. Θα ήταν οι ήχοι μιας οργανωμένης κοινότητας προς ένα συγκεκριμένο σκοπό. Στο φόρτωμα, στο ξεφόρτωμα καθώς και στο δέσιμο των πλοίων. Θα μπορούσαμε να φανταστούμε φωνές αλλά και χαμηλόφωνες κουβέντες μεταξύ των ανθρώπων που βρίσκονταν στο λιμάνι. Ήχοι από τροχήλατα μέσα που φθάνουν ή φεύγουν από το λιμάνι, ο ήχος από το πανί που ανοίγει ή μαζεύεται, ο ήχος των ξύλινων κουπιών καθώς μαζεύονται στο πλοίο ή όταν βουτούν στο νερό και ακόμα, ο ήχος της πέτρινης άγκυρας να βουτά από το πλοίο στα νερά του λιμανιού. Ο ήχος  από τις ασπίδες και τα δόρατα των στρατιωτών που ετοιμάζονται να επιβιβαστούν στα πλοία.

Φυσικοί ήχοι: Πίσω από όλα αυτά ο ήχος της θάλασσας, ο ήχος υποβάθρου. Άλλοτε δυνατός και άλλοτε υπόκωφος. Και λίγα μέτρα πιο πάνω, ένας άλλος ήχος υποβάθρου, ο ήχος του ποταμιού.

Βιολογικοί ήχοι: Ο ήχος των αιγοπροβάτων, των χοίρων των βοδιών και των πουλιών της περιοχής. Των εντόμων αλλά και οι νυχτερινοί ήχοι των βατράχων, και των νυχτόβιων ζώων.

Ησυχία και Σιωπή: Σίγουρα η περιοχή θα είχε και στιγμές ησυχίας. Τις νύχτες αλλά και τις μέρες όπου δεν υπήρχε ανθρώπινη δραστηριότητα στο λιμάνι.

Συνοψίζοντας παρατηρούμε ότι στο Μυκηναϊκό λιμάνι θα υπήρχαν οι εξής ομάδες ήχων: α) Φυσικοί Ήχοι, β) Βιολογικοί Ήχοι, γ) Ανθρωπογενείς Ήχοι, δ) Ήχοι και Κοινωνία, ε) Ησυχία και Σιωπή.

 

3.4 Ο ήχος σήμερα

Στη θέση του μυκηναϊκού λιμανιού σήμερα υπάρχουν τα γήπεδα γκολφ γνωστής μεγάλης ξενοδοχειακής μονάδας και λίγο παραδίπλα εκτείνεται ο οικοδομικός ιστός της. Ο ήχος αναπόφευκτα ακολουθεί τις ριζικές αλλαγές του φυσικού τοπίου. Ο ήχος της θάλασσας παραμένει ως ήχος υποβάθρου αλλά τους θερινούς μήνες σκεπάζεται από τους ανθρωπογενείς και μηχανικούς ήχους του ξενοδοχείου. Τις νύχτες οι βάτραχοι του ποταμού συνεχίζουν να κοάζουν αλλά ο ήχος τους δεν ξεπερνάει τα στενά πλαίσια του ποταμού γιατί σκεπάζεται και αυτός από τους ανθρωπογενείς και μηχανικούς ήχους του ξενοδοχείου. Την ημέρα στο χώρο του λιμανιού ακούγεται ο ήχος από τα μικρά αυτοκίνητα του γκολφ που μεταφέρουν τουρίστες στα γήπεδα. Ο ήχος από τις ομιλίες διαφόρων γλωσσών του κόσμου, διαδέχεται τον ήχο από τα χτυπήματα των μπαστουνιών του γκολφ στα μπαλάκια. ο ήχος των κουπιών όταν μαζεύονται, έχει μεταβληθεί στον ήχο του μαζέματος των μπαστουνιών.

Ο ήχος του παρελθόντος: Φυσικοί ήχοι που δεν καλύπτονται από ανθρώπινες δραστηριότητες αλλά συνυπάρχουν μ’ αυτές. Ανθρωπογενείς ήχοι που είναι ήπιοι και ενταγμένοι στο φυσικό περιβάλλον. Βιολογικοί ήχοι που αντικατοπτρίζουν και την βιοποικιλότητα της περιοχής. Με έντονη παρουσία και ποικιλία. Σιωπή και ησυχία με έντονη παρουσία στο χώρο.

Ο ήχος του παρόντος:  Φυσικοί ήχοι που συνήθως καλύπτονται από ανθρώπινες δραστηριότητες και παρουσιάζεται δυσκολία συνύπαρξης. Ανθρωπογενείς ήχοι που δεν είναι ήπιοι και ενταγμένοι στο φυσικό περιβάλλον. Βιολογικοί ήχοι με ισχνή παρουσία και ποικιλία, που σαφώς δηλώνει και την υποβάθμιση της βιοποικιλότητας. Η σιωπή και η ησυχία είναι σαφώς είδος προς εξαφάνιση, λόγω του ανθρωπογενές «ηχητικού φόρτου» της περιοχής. Μηχανικοί ήχοι με έντονη παρουσία. Ήχοι σήματος επίσης με έντονη παρουσία. Αναγγελίες από μεγάφωνα, κόρνες από αυτοκίνητα και σειρήνες πυροσβεστικών ή ασθενοφόρων οχημάτων.

Το ηχοτοπίο της περιοχής τον καιρό λειτουργίας του λιμανιού, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως φυσικοκρατικό, με ήπιες ανθρώπινες παρεμβάσεις σε αντίθεση με το σήμερα όπου οι ανθρωπογενείς παρεμβάσεις είναι έντονες. Ανάλογο ηχοτοπικό μοντέλο του παρελθόντος δεν θα μπορούσε να αναζητηθεί σήμερα στο σύνολό του. Ακόμα και στις λιγοστές ανθρώπινες κοινότητες, που ίσως να χρησιμοποιούν παρόμοια μέσα με τους μυκηναίους, θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο να βρεθεί κοινότητα που να ζει παραθαλάσσια, να έχει κατασκευάσει λιμάνι στην στεριά με εκτροπή ποταμού, με παρόμοια χλωρίδα και πανίδα.

 

4. Ο ήχος σε αρχαιογνωστικά και περιβαλλοντολογικά μαθήματα

Τα ηχοτοπία του παρελθόντος και η «ηχοανασκαφή», θα μπορούσαν να ενταχθούν στην εκπαιδευτική διαδικασία. Συνδυαστικά με τα μαθήματα της Ιστορίας, της Γεωγραφίας- Γεωλογίας αλλά και σαν ξεχωριστό μάθημα στα πλαίσια θεματικών εργασιών (project). Με αυτό τον τρόπο τα μαθήματα θα αποκτήσουν και μια άλλη διάσταση, αυτή του ήχου. Έτσι το μαθησιακό αντικείμενο θα αντιμετωπίζεται όσο το δυνατόν πιο ολιστικά, ξεπερνώντας την πάντα απαραίτητη θεωρητική γνώση.Το παρελθόν και οι αρχαίες κοινότητες, δεν θα φαντάζουν τόσο μακρινές και άπιαστες. Το φυσικό τοπίο και περιβάλλον θα αντιμετωπίζεται σαν ένας ζωντανός οργανισμός που αλλάζει με τους δικούς του ρυθμούς μέσα στην πορεία του χρόνου. Μ’ αυτό τον τρόπο θα διασαφηνιστούν οι καταστρεπτικές παρεμβάσεις του ανθρώπου, καθώς και η αρμονική συνύπαρξη του με το φυσικό περιβάλλον.

 

Αναφορές

Εκμετσόγλου, Ι., (2014). Βασική Ορολογία Ακουστικής Οικολογίας για Παιδιά και Ενήλικες: Το Ηχοτοπίο και οι Σημασίες των Ήχων του. Κέρκυρα: Ελληνική Εταιρεία Ακουστικής Οικολογίας.

 

Λεγάκις, Α., Τζαννετάτου- Πολυμένη, Ρ-Μ., Σωτηρόπουλος, Κ., (2010). Η Πανίδα της Ελλάδας (Δ’ Μέρος),  που εμπεριέχεται στο: Λεγάκις, Α., Τζαννετάτου- Πολυμένη Ρ-Μ, Σωτηρόπουλος, Κ., Ζωική Ποικιλότητα. Τομ. Ζωολογίας- Θαλ. Βιολογίας, Αθήνα: Πανεπιστήμιο Αθηνών.

 

Μαριολάκος, Η., Φουντούλης, Ι., Λαδάς Ι. (2001) ΠΑΛΑΙΟΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΝΔ ΠΕΛΟΠΟΝΗΣΣΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΕΣ, Δελτίο της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρίας τόμ. ΧΧΧΙV/1.

 

Συμεωνίδης Νικόλαος, Ξενάγηση στο χώρο των απολιθωμάτων της Αττικής, Ανακτήθηκε από το διαδίκτυο: http://www.emena.gr/wp-content/uploads/2008/12/141-157_simewnidis.pdf  στις 19/09/2018.

 

FOUNTOULIS, I., MARIOLAKOS, I., LADAS, I., (2014). Quaternary basin sedimentation and geodynamics in SW Peloponnese (Greece) and late stage uplift of Taygetos Mt.. Bollettino di Geofisica Teorica ed Applicata Vol. 55, n. 2, pp. 303-324.

 

Panagopoulou, E., Tourloukis, V., Thompson, N., Athanassiou, A., Tsartsidou, T., Konidaris, G.E., Giusti, D., Karkanas, P., Harvati, K. (2015). Marathousa 1: a new Middle Pleistocene archaeological site from Greece. Antiquity 02/2015, 343(Project Gallery).

 

Renfrew, C., Bahn, P., (2011) Αρχαιολογία, Θεωρίες, Μεθοδολογία και Πρακτικές Εφαρμογές. Αθήνα: Καρδαμίτσα.

 

Sickenberg, O. (1975). Eine Säugertierfauna des tieferen Bihariums aus den Becken von Megalopolis (Peloponnes, Griechenland). Annales géologiques des Pays helleniques, 27, 26–71.

 

Treuil, R., Darcque, P., Poursat, J. Cl., Touchais, G. (1996). Οι πολιτισμοί του Αιγαίου, Αθήνα: Καρδαμίτσα.

 

Davis, Jack. (2005) Πύλος η Αμμουδερή. Αθήνα: Παπαδήμα.

 

Truax, B. (ed.). (1999). Handbook for Acoustic Ecology. Ανακτήθηκε από το διαδίκτυο: http://www.sfu.ca/sonic-studio-webdav/handbook/index.html  στις 14/09/2018.

 

Ιστοσελίδα του Pylos Regional Archaeological Project: http://classics.uc.edu/prap/ τελευταία επίσκεψη 14/09/2018.

 

Harvati, K., Röding, C., Bosman, A.M., Karakostis, F.A., Grün, R., Stringer, C.,  Karkanas, P., Thompson, N.C., Koutoulidis, V.,  Moulopoulos, L.A.,  Gorgoulis, V.G, Kouloukoussa, M. Apidima Cave fossils provide earliest evidence of Homo sapiens in Eurasia., https://www.nature.com/articles/s41586-019-1376-z (10/07/2019).