Μετανάστες-πρόσφυγες: Οι πρωταγωνιστές μιας σύγχρονης Οδύσσειας
Ο μετανάστης περιέχει το αρχαιοελληνικό ρήμα ναίω, που σήμαινε «κατοικώ, διαμένω» (απ’ όπου και η λέξη ναός).
Τι είναι λοιπόν ο μετανάστης; Είναι κάποιος που φεύγει από τον τόπο του με τη θέλησή του –σε αντίθεση με τον πρόσφυγα, που φεύγει παρά τη θέλησή του, λόγω πολέμου, βίας ή άλλων πιεστικών συνθηκών– και εγκαθίσταται είτε σε άλλο τόπο μέσα στην ίδια του τη χώρα (εσωτερικός μετανάστης) είτε σε ξένη χώρα (εξωτερικός μετανάστης), ιδίως με κίνητρο την εργασία.
Η ιστορία της μετανάστευσης αρχίζει την προϊστορική περίοδο, όπου διάφορες φυλές μετανάστευαν από τόπο σε τόπο για τις ανάγκες της επιβίωσής τους, και φτάνει μέχρι τους μετανάστες του σήμερα.
Ο όρος «νόμιμος μετανάστης» χρησιμοποιείται για το μετανάστη που έχει άδεια παραμονής και είναι καταγεγραμμένος από τις υπηρεσίες ελέγχου, ενώ, στην αντίθετη περίπτωση, χρησιμοποιείται ο όρος «παράνομος (μη νόμιμος) μετανάστης».
Ο όρος «λαθρομετανάστης» υποδηλώνει κάποιον που έχει εισέλθει σε μία χώρα «λαθραία», χωρίς να τηρήσει τις νόμιμες διαδικασίες. Η Διεθνής Αμνηστία δε χρησιμοποιεί τον όρο «λαθρομετανάστης», αλλά «παράτυπος μετανάστης» (illegal migrant), εφόσον ο όρος «λαθραίος» συνδέεται με την έννοια της παρανομίας και της εγκληματικότητας, δημιουργώντας στερεότυπα. Για τους ίδιους λόγους προτείνεται ως ορθότερος ο όρος «μη καταγεγραμμένος» μετανάστης αντί του όρου «παράνομος μετανάστης». Ο επικεφαλής του Γραφείου της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ Γιώργος Τσαρμπόπουλος έχει χαρακτηρίσει τον όρο «λαθρομετανάστης» απαξιωτικό, γιατί εξομοιώνει τον ανθρώπινο πόνο με εμπορεύματα, και υποστηρίζει ότι πρέπει να εξαλειφθεί από το λεξιλόγιο. Ωστόσο, σήμερα αποκαλούνται λαθρομετανάστες οι υπήκοοι τρίτων χωρών που καταφεύγουν χωρίς νόμιμες διαδικασίες στη χώρα μας, ρισκάροντας πολλές φορές τη ζωή τους ή δίνοντας το υστέρημά τους σε εμπόρους ανθρώπων, και μάλιστα αδιακρίτως, αφού πολλοί από αυτούς προέρχονται από εμπόλεμες ζώνες και είναι πολιτικοί πρόσφυγες.
Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται επίσης και ο όρος «οικονομικός μετανάστης», ο οποίος φαίνεται ότι είναι πλεοναστικός εφόσον ο μετανάστης μετακινείται σχεδόν πάντοτε για οικονομικούς λόγους.
Ο μετακινούμενος για πολιτικούς λόγους χαρακτηρίζεται συνήθως «πολιτικός πρόσφυγας».