«1821, η αρχή που δεν ολοκληρώθηκε»

Σήμερα, 23-03-2015, επισκέφτηκε το σχολείο μας (ΓΕΛ Χιλιομοδίου) ύστερα από πρόσκληση η συγγραφέας Αθηνά Κακούρη. Μας μίλησε για την επανάσταση του 1821 με αφορμή την επέτειο της εθνικής γιορτής και επ’ ευκαιρία της συγγραφής και πρόσφατης κυκλοφορίας του βιβλίου της για τον απελευθερωτικό αγώνα.

Αρχικά, οφείλω να ομολογήσω ότι όλοι, μαθητές και εκπαιδευτικοί, θαυμάσαμε και στην κυριολεξία ζηλέψαμε έναν άνθρωπο, ο οποίος παρά τα 87 χρόνια που κουβαλούσε στην πλάτη του, ταξίδεψε αυθημερόν με επιστροφή από την Αθήνα στην ημιορεινή Κορινθία, για να συνομιλήσει με τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς ενός περιφερειακού σχολείου, χωρίς κανενός είδους υλικό ή ηθικό αντάλλαγμα, από αυτά τα οποία συνήθως συνοδεύουν τις «εξορμήσεις» των πεφωτισμένων πρωτευουσιάνων στη ζοφερή ελληνική επαρχία.

Αλλά η «ζήλεια» μας βασιζόταν και κάπου αλλού. Βασιζόταν στην ασυναγώνιστη παρρησία της κυρίας Κακούρη, στην αφοπλιστική της ειλικρίνεια κατά τις απαντήσεις στις ερωτήσεις των παιδιών, στην ευθύτητα και στην ευρυμάθεια που την χαρακτήριζε αλλά και στη μετριοπάθειά της. Δεν είναι τυχαίο ότι καθήλωσε το μαθητικό ακροατήριο όχι τόσο με κάποιο περισπούδαστο δήθεν ύφος αλλά με την πνευματική της διαύγεια και την ικανότητά της να μεταλαμπαδεύει απαιτητικά νοήματα μέσα από ένα λόγο απέριττο, κατανοητό και πάνω από όλα πειστικό.

Για τι μας μίλησε; Για τα αυτονόητα. Δηλαδή για τη μοναδικότητα του φαινομένου της ελληνικής επανάστασης σε μια εποχή κατά την οποία η διεθνής ατμόσφαιρα αντιμετώπιζε με δεδηλωμένη εχθρότητα κάθε επαναστατικό κίνημα που κλόνιζε επικίνδυνα την ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη. Για το πείσμα και την αυτοθυσία των αγωνιστών αλλά και για τις πασιφανείς και κάποτε αυτοκαταστροφικές αδυναμίες τους, στοιχεία που ήταν υπεύθυνα για το μεγαλείο αλλά και τις σκοτεινές – όσο και αδικαιολόγητα αποσιωπημένες, μπροστά στις ανάγκες σύνταξης μιας εθνικής αφήγησης –  όψεις του αγώνα. Για το ρόλο της εκκλησίας στην επανάσταση, του ανώτερου και κατώτερου κλήρου, χωρίς διάθεση να φτιασιδώσει τα γεγονότα αλλά και χωρίς τη βαθύτερη πρόθεση να παραστήσει σχεδόν 200 χρόνια μετά τον αδέκαστο κριτή μιας εποχής, της οποίας το πεπρωμένο καθόρισε πιο πολύ η πείνα και η ανθρώπινη απώλεια και λιγότερο οι υψηλές ιδέες του αγιοποιημένου στη συνείδηση πολλών Διαφωτισμού. Για το πνευματικό αυτό κίνημα, μάλιστα, η κυρία Κακούρη εκδήλωσε την απορία της πώς ήταν δυνατόν οι ιδέες της γαλλικής επανάστασης (1789) να ταξιδέψουν έγκαιρα και αξιόπιστα, εύστοχα μεταφρασμένες και ικανοποιητικά απλοποιημένες σε τέτοιο βαθμό και σε τέτοια έκταση, ώστε να αφυπνίσουν τις αναλφάβητες μάζες των ρακένδυτων Ελλήνων της εποχής.

Μας μίλησε και για άλλα. Για την ανεπανάληπτη εργατικότητα του Ιωάννη Καποδίστρια – κατά πολλούς «του πρώτου και τελευταίου μέχρι σήμερα ακαταπόνητου Έλληνα πατριώτη που ανέλαβε με απαράμιλλο ήθος και αταλάντευτη αφοσίωση την ευθύνη της διακυβέρνησης του αρτισύστατου ελληνικού κράτους». Για τον έξοχα διαλυτικό και ελάχιστα υποβοηθητικό ρόλο που διαδραμάτισαν οι μεγάλες, όχι προστάτιδες, δυνάμεις της εποχής στην προσπάθειά τους να συμβιβάσουν τα συμφέροντά τους σε έναν κόσμο που άλλαζε δραματικά, χωρίς απαραίτητα τη δική τους προηγούμενη διαμεσολάβηση. Για το όραμα της Μεγάλης Ιδέας που, αφού για δεκαετίες σκαρφάλωσε στα κορφοβούνια των εθνικών μας απωθημένων, θάφτηκε το φθινόπωρο του 1922 κάτω από τις στάχτες της Σμύρνης. Μάλιστα η ομιλήτρια διατύπωσε ευθαρσώς την αυτονόητη αλλά, τόσο υστερόβουλα κάποτε, λογοκριμένη θέση ότι η Μεγάλη Ιδέα μπορεί μεν να χαρακτηρίζεται συχνά ως υπερβολική για τις δυνατότητες της ανήμπορης Ελλάδας του 19^ου και του 20^ου αιώνα, μολαταύτα ο φακός της ιστορίας τη συνέλαβε να ερείδεται στην υπερχιλιετή παρουσία συμπαγών ελληνικών πληθυσμών – αριθμούσαν εκατοντάδες χιλιάδες ψυχές – του ευρύτερου ελληνόφωνου κόσμου. Κι αυτό ήταν ένα διόλου ευκαταφρόνητο στοιχείο που οπωσδήποτε ξεφουσκώνει λίγη έστω από την υπερβολή και την ανεδαφικότητα των στόχων της Μεγάλης Ιδέας, ελαττώματα τα οποία της καταλόγισαν όχι τόσο οι μεταγενέστεροι επιστήμονες ιστορικοί όσο οι ανεύθυνοι κατά καιρούς ιστοριολογούντες.

Τέλος, η κυρία Κακούρη με εμφανή δόση πικρίας ομολόγησε ότι στο διάστημα των δύο αιώνων που μεσολάβησαν, δυστυχώς οι πολιτικοί που κλήθηκαν να διαχειριστούν τις τύχες της χώρας, διέθεταν ελάχιστα και κάποτε μηδαμινά ίχνη του πολιτικού αναστήματος του Ιωάννη Καποδίστρια, ενώ την ίδια στιγμή η πολιτική τους διαδρομή ξεχείλιζε από τα καταχθόνια «προσόντα» ενός ραδιούργου Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου ή ενός αρχιερέα της εκδούλευσης που έλαχε να ονομάζεται Ιωάννης Κωλέττης.

Συστήνω ανεπιφύλαχτα το βιβλίο της κυρίας Κακούρη για όποιον ενδιαφέρεται να γνωρίσει το ηρωικό και ταυτόχρονα σκαιό σκηνικό της ελληνικής επανάστασης του 1821. Δε θα σας πάρει πάνω από ένα απογευματάκι. Αποτελεί όχι μια ακόμα ιστορία αλλά, όπως σημειώνει και η ίδια, μια ιδιαιτέρως προσωπική αφήγηση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, ευσύνοπτη για τις έτσι κι αλλιώς καχεκτικές πνευματικές μας αντοχές, λυσιτελή για τη σφυρηλάτηση της εθνικής μας αυτογνωσίας κι όμως εξονυχιστικά κατατοπιστική σε ορισμένα της σημεία.

Οφείλουμε ευχαριστίες στην κυρία Μεραντζέλη Αλίκη (ΠΕ-02), φιλόλογο-εκπαιδευτικό του σχολείου μας, που μερίμνησε για το σχεδιασμό και την υλοποίηση της ενδιαφέρουσας αυτής εκδήλωσης και ασφαλώς στην ίδια την κυρία Αθηνά Κακούρη για το στέρεο και διαφωτιστικό της λόγο.

«Δεν είμαι ιστορικός», δήλωσε το πρωί η κυρία Κακούρη στο σχολείο μας με φανερή δόση αβροφροσύνης και μετριοπάθειας. Μακάρι, κυρία Αθηνά, η ευγένεια του χαρακτήρα σας, η λεπτότητα και το γνωστικό σας επίπεδο να αποτελέσουν φάρο καθοδήγησης για τους μαθητές μας κι εμάς τους εκπαιδευτικούς. Σας ευχαριστούμε θερμά!

– Ζηλέψατε;