Ρήματα λέγονται οι λέξεις που φανερώνουν ότι ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα ενεργεί ή παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση.
Παραδείγματα: α) Ο μαθητής διαβάζει.
β) Το δέντρο ξεριζώθηκε από τον άνεμο.
γ) Ο σκύλος κοιμάται.
Οι λέξεις ¨ διαβάζει, ξεριζώθηκε, κοιμάται¨, λέγονται ρήματα, γιατί φανερώνουν ότι ο μαθητής κάνει κάτι (α), το δέντρο παθαίνει κάτι (β) και ο σκύλος βρίσκεται σε μια κατάσταση (γ).
- ΦΩΝΕΣ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ
α) Την ενεργητική φωνή : Ανήκουν τα ρήματα που τελειώνουν στο α΄ ενικό πρόσωπο του ενεστώτα σε: – ω π.χ. ρωτώ, παίζω, γράφω
β) Την παθητική φωνή: Ανήκουν τα ρήματα που τελειώνουν στο α΄ ενικό πρόσωπο του ενεστώτα σε: – μαι. π.χ. χτενίζομαι, δένομαι
- Τα ρήματα σχηματίζονται συνήθως και στις δύο φωνές: ενεργητική και παθητική.
π.χ. Ενεργητική φωνή: δένω, χτενίζω, χτυπώ
Παθητική φωνή: δένομαι, χτενίζομαι, χτυπιέμαι
- Μερικά όμως ρήματα σχηματίζονται μόνο στη μια φωνή.
π.χ. διψώ, έρχομαι, θέλω, εύχομαι, εργάζομαι,
ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΑΡΙΘΜΟΙ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ
Το ρήμα δέχεται διαφορετικές καταλήξεις που δείχνουν για ποιον μιλάμε κάθε φορά
(δηλαδή δείχνουν Α’, Β’, Γ’ πρόσωπο ενικού και πληθυντικού αριθμού):
|
Ενικός αριθμός |
Πληθυντικός αριθμός |
| Α’ πρόσωπο |
εγώ |
τρόμαξ-α |
όλοι μας(εμείς) |
τρομάξ-αμε |
| Β’ πρόσωπο |
εσύ |
τρόμαξ-ες |
εσείς |
τρομάξ-ατε |
| Γ’ πρόσωπο |
ο θείος Βρασίδας(αυτός-ή-ό) |
τρόμαξ-ε |
τα ξαδέλφια μας(αυτοί-ες-α) |
τρόμαξ-αν |
Με λίγα λόγια, το ρήμα έχει πρόσωπο και αριθμό.
2 ΣΥΖΥΓΙΕΣ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ
Ανάλογα με τον τρόπο που κλίνονται, τα ρήματα χωρίζονται σε δυο μεγάλες κατηγορίες, που ονομάζονται συζυγίες.
- Πρώτη Συζυγία: Σ’ αυτήν ανήκουν τα ρήματα που τελειώνουν σε:
- ω (χωρίς τόνο) π.χ. δέν – ω (Ενεργητική φωνή).
– ομαι π.χ. δέν – ομαι (Παθητική φωνή).
- Δεύτερη Συζυγία: Σ’ αυτήν ανήκουν τα ρήματα που τελειώνουν σε:
- ώ (με τόνο) π.χ. αγαπ – ώ, αγαπ – άς, αγαπ – ά (Ενεργητική φωνή)
– ώ (με τόνο) π.χ. αδικ – ώ, αδικ – είς, αδικ – εί (Ενεργητική φωνή)
– ιέμαι π.χ. αγαπι – έμαι (Παθητική φωνή)
– ούμαι π.χ. λυπ – ούμαι (Παθητική φωνή.)
- XΡONOI TOY ΡHMATOΣ
Οι τύποι κάθε ρήματος μας δίνουν διάφορες πληροφορίες για την ενέργεια που φανερώνει το ρήμα. Μια από τις σπουδαιότερες είναι πότε γίνεται αυτή η ενέργεια.
Ο μαθητής διαβάζει. (τώρα)
Η δασκάλα διόρθωσε τις εκθέσεις. (χθες)
Τα παιδιά θα πάνε εκδρομή. (αύριο)
Έτσι χωρίζουμε τους ρηματικούς τύπους σε ομάδες ανάλογα με το πότε γίνεται η ενέργεια του ρήματος. Τις ομάδες αυτές τις ονομάζουμε χρόνους του ρήματος.
Οι χρόνοι είναι οκτώ:
1) Παροντικοί:
α) Ενεστώτας: Εγώ διαβάζω.
Φανερώνει κάτι, που γίνεται τώρα.
β) Παρακείμενος: Εγώ έχω διαβάσει.
Φανερώνει κάτι, που είναι τελειωμένο την ώρα που μιλάμε.
2) Παρελθοντικοί:
α) Παρατατικός: Εγώ διάβαζα.
Φανερώνει ότι κάτι γινόταν στο παρελθόν συνέχεια.
β) Αόριστος: Εγώ διάβασα.
Φανερώνει ότι κάτι έγινε στο παρελθόν χωρίς να δηλώνεται η χρονική του διάρκεια.
γ) Υπερσυντέλικος: Εγώ είχα διαβάσει. (πριν παίξω).
Φανερώνει ότι κάτι τελείωσε στο παρελθόν πριν γίνει κάτι άλλο.
3) Μελλοντικοί:
α) Εξακολουθητικός Μέλλοντας: Θα διαβάζω.
Φανερώνει ότι κάτι θα γίνει στο μέλλον συνέχεια.
β) Στιγμιαίος Μέλλοντας: Θα διαβάσω.
Φανερώνει ότι κάτι θα γίνει στο μέλλον χωρίς να δηλώνεται η διάρκειά του.
γ) Συντελεσμένος Μέλλοντας: Θα έχω διαβάσει. (μέχρι να γυρίσεις).
Φανερώνει ότι κάτι θα είναι τελειωμένο στο μέλλον πριν συμβεί κάτι άλλο.
ΠΩΣ ΘΥΜΑΜΑΙ ΤΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥ
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ
Τι κάνω τώρα Τι έκανα πριν συνέχεια.
ΑΟΡΙΣΤΟΣ ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ
Τι έκανα πριν για μια στιγμή. Με τη λέξη έχω
ΜΕΛΛ. ΕΞΑΚ ΜΕΛΛ. ΣΤΙΓΜΙΑΙΟΣ
Θα και (αύριο συνέχεια) θα και (αύριο μια φορά)
ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ ΜΕΛΛ. ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΣ
Με τη λέξη είχα Με τη λέξη θα έχω