O Νέλσον Μαντέλα έχει πει πως «κανείς δε γεννιέται, μισώντας κάποιον για το χρώμα του δέρματος, την καταγωγή ή τη θρησκεία του. Οι άνθρωποι πρέπει να μάθουν να μισούν και αν μπορούν να διδαχθούν το μίσος, μπορούν να διδαχθούν και την αγάπη, γιατί η αγάπη έρχεται πιο φυσικά στην ανθρώπινη καρδιά, παρά το αντίθετο».

Αυτό δε διαφέρει από τα λόγια της Alice Miller (1923-2010), Ελβετίδα ψυχολόγο, ψυχαναλύτρια και φιλόσοφο εβραϊκής καταγωγής, η οποία στο πλούσιο συγγραφικό της έργο έχει ασχοληθεί με το φαινόμενο της παιδικής κακοποίησης, καθώς και το βαθύ «αποτύπωμα» των τραυματικών εμπειριών στους ενήλικες: 

«Κάποτε θα γνωρίζει όλος ο κόσμος, ότι η ανθρώπινη βαναυσότητα δεν είναι έμφυτη αλλά παράγεται και διδάσκεται στην παιδική ηλικία. Η πρώτη εντολή θα έπρεπε να ορίζει: Τίμα τα παιδιά σου ώστε να μη χρειάζεται να κτίσουν μέσα τους τοίχους προστασίας απέναντι στον παιδικό πόνο και να αμύνονται αργότερα απέναντι σε φανταστικούς εχθρούς με φρικτά όπλα που μπορούν να καταστρέψουν τον κόσμο. Οι νέοι που επιτίθενται σε συμμαθητές τους με σωματική βία ή φθάνουν ακόμα και στο φόνο δεν το κάνουν γιατί κάποτε τους κακόμαθαν από υπερβολική αγάπη αλλά γιατί μεγάλωσαν σε συνθήκες εγκατάλειψης και κακοποιήθηκαν χωρίς να τους επιτραπεί να αντιδράσουν.»

Δεν υπάρχει μόνο η σωματική βία. Υπάρχει και  η λεκτική μορφή βίας. Δύσκολα την προσδιορίζει κανείς και  την αποδεικνύει, ακριβώς γιατί σε αντίθεση με τις υπόλοιπες μορφές βίας δεν είναι ορατή. Είναι ύπουλη, δεν αφήνει σημάδια και οι συνέπειές της φαίνονται πολύ αργότερα, ίσως πολλές φορές όταν είναι ήδη πολύ αργά πια. Η λεκτική κακοποίηση είναι καθαρά ψυχολογική, γιατί χτυπάει κατευθείαν στο συναίσθημα.

Αναρωτιέμαι πώς μπορεί να νιώθει ένα πεντάχρονο παιδί κάθε φορά που ακούει τη μαμά του να απειλεί θυμωμένη και εκτός ελέγχου πως “θα κόψει από τη ρίζα τα χέρια” ενός άλλου συνομίληκου επειδή το ακούμπησε με την τσάντα του όπως κουνιόταν στη ‘γραμμούλα’ ή διεκδίκησαν το ίδιο παιχνίδι.

Όταν ένας ενήλικας με σχεδόν μισό αιώνα στην πλάτη του ταράζεται στο άκουσμα αυτών των λέξεων και ψάχνει μέσα του τους τρόπους να το διαχειριστεί, ένα μικρό παιδί πόσο διχασμένο μπορεί να αισθάνεται ανάμεσα στους γονείς του/πρότυπα και τον άλλο – τον εκπαιδευτικό εν προκειμένω-  που μιλά για ομάδα και το ‘εμείς’  άσχετα από χρώμα ή  χώρα καταγωγής;