ΔΙΑΘΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ
Οι διαθέσεις είναι τέσσερις: ενεργητική, παθητική, μέση και ουδέτερη.
Ενεργητική διάθεση
Το υποκείμενο ενεργεί.
π.χ. Οι μαθητές διαβάζουν πυρετωδώς για τις εξετάσεις.
Παθητική διάθεση
Το υποκείμενο παθαίνει κάτι. Δέχεται δηλαδή μια ενέργεια από κάποιον άλλο.
π.χ. Το πάτωμα βρέχεται από τη βροχή. Οι μαθητές επιβραβεύονται από τους καθηγητές τους.
Μέση διάθεση
Το υποκείμενο ενεργεί και η ενέργειά του γυρίζει πίσω στο ίδιο.
π.χ. Η Ειρήνη χτενίζεται. Η Κατερίνα βάφεται. Η Νικολέττα κοιτάζεται στον καθρέφτη.
Ουδέτερη διάθεση
Το υποκείμενο ούτε ενεργεί ούτε δέχεται μια ενέργεια. Βρίσκεται απλώς σε μια κατάσταση.
π.χ. Οι μαθητές ουδέποτε κοιμούνται την ώρα του μαθήματος. Πεινάτε; Διψάτε;
ΑΣΚΗΣΗ 1 Να αναγνωρίσετε τις διαθέσεις των ρημάτων των πιο κάτω προτάσεων.
- α. Ο δάσκαλος τιμώρησε αυστηρά τους μαθητές. ……………………………………………..
β. Ο τραυματίας μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο από περαστικούς. …………..
γ. Αδιαφορούσε για την οικογένειά του. ……………………………………………..
δ. Το περιβάλλον καταστρέφεται από τον άνθρωπο. ……………………………………………..
ε. Η αστυνομία συνέλαβε τον κλέφτη. ……………………………………………..
στ. Σε ποιο κομμωτήριο χτενίζεσαι; ……………………………………………..
ζ. Υπάρχουν χρυσόψαρα εδώ; ……………………………………………..
η. Ετοιμαστήκατε για τις εξετάσεις; ……………………………………………..
θ. Οι ισχυροί εκμεταλλεύονται τους αδύνατους. ……………………………………………..
ι. Η μητέρα αγκάλιασε το παιδί της. …………………………………………….. - ΑΣΚΗΣΗ: Να μετατρέψετε την παθητική σύνταξη σε ενεργητική και αντίστροφα.
α. Η ατμόσφαιρα μολύνεται από τα καυσαέρια. Τα καυσαέρια μολύνουν την ατμόσφαιρα.
β. Τα παιδιά ενθουσιάστηκαν με τη θεατρική παράσταση.
……………………………………………………………………………………………………………………………..
γ. Όλοι αντιμετώπιζαν το Γιώργο με σεβασμό.
…………………………………………………………………………………………………………………………….
δ. Ο διευθυντής του προσέφερε μια νέα θέση στην επιχείρηση.
…………………………………………………………………………………………………………………………….
ε. Θεώρησαν το Γιάννη υπεύθυνο για το ατύχημα.
…………………………………………………………………………………………………………………………….
Β. ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΜΕΤΑΒΑΤΑ ΡΗΜΑΤΑ
Τα μεταβατικά ρήματα φανερώνουν ότι η ενέργεια του υποκειμένου μεταβαίνει σε άλλο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα. Π.χ. Το παιδί φωνάζει τη μαμά του. (Η ενέργεια του ρήματος «φωνάζει» μεταβαίνει στο αντικείμενο «τη μαμά του».)
Τα αμετάβατα ρήματα φανερώνουν ότι η ενέργεια του υποκειμένου δε μεταβαίνει σε άλλο πρόσωπο, ζώο η πράγμα. Π.χ. Το παιδί φωνάζει. (Η ενέργεια του ρήματος «φωνάζει» δε μεταβαίνει πουθενά!)
ΑΣΚΗΣΗ 3: Σημειώστε σε ποιες περιπτώσεις τα ρήματα είναι μεταβατικά και σε ποιες αμετάβατα.
1. Το παιδί πετάει την μπάλα. ………………………………………………
2. Το χελιδόνι πετάει. ………………………………………………
3. Το πάτωμα τρίζει. ………………………………………………
4. Το παιδί τρίζει τα δόντια του στον ύπνο του. ………………………………………………
Γ. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
Πρέπει να ξέρω : να αναγνωρίζω το αντικείμενο μέσα σε μια πρόταση.
(απαντά στην ερώτηση ΠΟΙΟΝ; ΠΟΙΟΥΣ; ΤΙ;)
Ο ι Μ ο ρ φ έ ς τ ο υ Α ν τ ι κ ε ι μ έ ν ο υ
Το αντικείμενο μπορεί να είναι:
1. ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ: Ο Γιάννης αγόρασε αυτοκίνητο.
2. ΑΝΤΩΝΥΜΙΑ: Τον συνάντησα τυχαία.
3. ΕΠΙΘΕΤΟ: Φοβάμαι τους κακούς!
4. ΜΕΤΟΧΗ: Βοηθάει τους δυστυχισμένους.
5. ΠΡΟΤΑΣΗ : Θέλω να γράψω στις εξετάσεις.
6. ΕΜΠΡΟΘΕΤΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ : Δε μιλάει σε κανέναν. Μοιάζεις με τον αδερφό σου.
Δ. ΜΟΝΟΠΤΩΤΑ ΚΑΙ ΔΙΠΤΩΤΑ ΡΗΜΑΤΑ
Μονόπτωτα λέγονται τα ρήματα που δέχονται ως αντικείμενο μία μόνο πτώση.
α. αιτιατική: π.χ. Ο μαθητής χτύπησε την πόρτα.
β. γενική: π.χ. Μοιάζεις του αδερφού σου.
Δίπτωτα λέγονται τα ρήματα που δέχονται ως αντικείμενο δύο πτώσεις. Από αυτά το ένα λέγεται
άμεσο και το άλλο έμμεσο.
α. αιτιατική (άμεσο) + γενική (έμμεσο):
π.χ. Μου δάνεισε ένα βιβλίο. μου: γενική – έμμεσο / ένα βιβλίο: αιτιατική – άμεσο
β. αιτιατική + αιτιατική:
άμεσο είναι συνήθως η αιτιατική που δηλώνει πρόσωπο.
π.χ. Με ρώτησε κάτι. με: αιτιατική – άμεσο / κάτι: αιτιατική – έμμεσο
Προσοχή! Κατ’ εξαίρεση η αιτιατική αυτή (που δηλώνει πρόσωπο) είναι έμμεσο αντικείμενο, μόνο αν μπορεί να αντικατασταθεί με εμπρόθετο.
π.χ. Διδάσκει τους μαθητές ελληνικά. (σ) τους μαθητές: έμμεσο / ελληνικά: άμεσο
Αν και οι δύο αιτιατικές δηλώνουν πράγμα, τότε έμμεσο είναι εκείνο που μπορεί να αντικατασταθεί με εμπρόθετο αντικείμενο.
π.χ. Έσπειρε το χωράφι λαχανικά. το χωράφι: άμεσο / λαχανικά: έμμεσο (ΜΕ ΛΑΧΑΝΙΚΑ!)
ΑΣΚΗΣΗ 4:
Υπογραμμίστε τα αντικείμενα στις πιο κάτω προτάσεις και σημειώστε αν είναι άμεσα ή έμμεσα.
1. Θα του στείλω μήνυμα.
…………………………………………………………………………………………………
2. Μας διηγήθηκε όλη την ιστορία.
…………………………………………………………………………………………………
3. Τους εξέτασε φυσική.
…………………………………………………………………………………………………
4. Σου θυμίζω ότι το απόγευμα θα λείπω.
…………………………………………………………………………………………………
Ε. ΣΥΣΤΟΙΧΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
Λέγεται το αντικείμενο που έχει την ίδια σημασία ή ανήκει στην ίδια οικογένεια με το ρήμα.
π.χ. Κοιμήθηκε τον ύπνο του δικαίου. (Το αντικείμενο «τον ύπνο» έχει την ίδια σημασία με το ρήμα «κοιμήθηκε».)
‘Εμαθετο μάθημά του. (Το αντικείμενο «το μάθημα» ανήκει στην ίδια οικογένεια με το ρήμα «έμαθε».)
- ΑΣΚΗΣΗ 5 :Να εντοπίσετε τα μονόπτωτα και τα δίπτωτα ρήματα στις πιο κάτω προτάσεις.
α) Οι επιπλοποιοί έβαψαν τη βιβλιοθήκη. →ρήμα: έβαψαν , μονόπτωτο
β) Ο Πέτρος έφαγε ψωμί, τυρί, ελιές και κρέας. ____________________________________________
γ) Τα εγγόνια έδωσαν του παππού δώρα. ________________________________________________
δ) Η μητέρα σκουπίζει το σπίτι. ________________________________________________________
ε) Έριξε κάτω το σπαθί και την ασπίδα. __________________________________________________
στ) Δώσε σε εμένα τα χρήματα. _____________________________________________________________
Πώς μετατρέπω την ενεργητική σύνταξη σε παθητική; (Δηλαδή σε πρόταση που δείχνει ότι το υποκείμενο παθαίνει κάτι)
Το Υπουργείο πληροφόρησε τους μαθητές ότι έκλεισαν τα σχολεία. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
Να κυκλώσετε το ποιητικό αίτιο στην καινούργια πρόταση. Τι δηλώνει το ποιητικό αίτιο; …………………………………………………………..
Πώς εκφέρεται; …………………………….
Μετατροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική → →βήματα που ακολουθώ: 1. Εντοπίζω το (άμεσο) αντικείμενο (=Α). 2. Μετατρέπω το Α σε υποκείμενο (=Υ). 3. Εντοπίζω το ρήμα της πρότασης και το μεταφέρω στην παθητική φωνή. 4. Μετατρέπω και τους άλλους όρους της πρότασης, κάνοντας τις απαραίτητες αλλαγές σε πτώσεις/αριθμούς
Άσκηση 6: Στις πιο κάτω προτάσεις να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική.
- Σήμερα θα εξετάσουν τα παιδιά Γεωγραφία. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
- Όλοι αντιμετώπιζαν τον δάσκαλο με σεβασμό. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
- Το έργο αυτό προβάλλει ιδιαίτερα την προσωπικότητα του καλλιτέχνη. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
- Στο κείμενο μια σύγχρονη μαθήτρια Λυκείου περιγράφει τον ιδανικό δάσκαλο. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
- Ο εκπαιδευτικός εφάρμοζε βιωματικές μεθόδους διδασκαλίας. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
- Ο συγγραφέας προβάλλει τον δάσκαλο ως άτομο επινοητικό και δραστήριο. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Άσκηση 7: Στις πιο κάτω προτάσεις να μετατρέψετε την παθητική σύνταξη σε ενεργητική.
- Ο Γιάννης θεωρήθηκε υπεύθυνος για το ατύχημα. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
- Κυρίως οι φτωχές, υπανάπτυκτες χώρες πλήττονται από φαινόμενα όπως ο αναλφαβητισμός. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
- Από τον σύλλογό μας προσφέρθηκε σημαντική οικονομική και υλική βοήθεια σε άπορες οικογένειες. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
- Το κράτος και η κοινωνία αντιμετωπίζει με άνισο τρόπο τα άτομα που στερούνται τη βασική εκπαίδευση. ………………………………………………………………………………………………………………..AΣΚΗΣΗ 8: Να βρείτε τα μεταβατικά και αμετάβατα ρήματα
- Ο ήλιος ανέτειλε νωρίς σήμερα.
- Ο Δημήτρης αγόρασε καινούργιο αυτοκίνητο.
- Ο παππούς μας έστειλε πολλά δώρα για τις γιορτές.
- Εχθές αγόρασαν γλυκά,σοκολατάκια και καραμέλες.
- Έζησε δύσκολη ζωή ως μετανάστης.
- Δεν εκτιμά καθόλου τους άπληστους.
- Συνέχεια υποστήριζε τους αδικημένους.
- Αποφάσισαν να αγοράσουν σπίτι.
- Ενδιαφερόμαστε πολύ για την πρόοδό σου.
- Έβαλε τα ξύλα στο τζάκι.
- Συζητούν σήμερα οι γονείς με τα παιδιά τους;
- Φυσικά, θεωρώ τον Ανέστη εγωιστή.
( εμπρόθετο αντικείμενο: με, σε, για, από + αιτιατική)
- ΑΣΚΗΣΗ 9 Στις πιο κάτω προτάσεις να βρείτε τα άμεσα και τα έμμεσα αντικείμενα και το έμμεσο να το μετατρέψετε σε εμπρόθετο.
α) Κάνεις κακό του εαυτού σου. → άμ: κακό έμμεσο: του εαυτού σου μετατροπή: στον εαυτό σου
β) Η γιαγιά χάρισε της Μαρίας ένα δαχτυλίδι. _______________________________________________
γ) Σήμερα εξετάζου τα παιδιά Γεωγραφία. __________________________________________________
δ) Του ζήτησα χρήματα. ________________________________________________________________
ε) Έριξαν το φταίξιμο του Γιάννη. _________________________________________________________
στ) Δώσε μου τα χρήματα. _______________________________________________________________
ζ) Του είπα όλη την αλήθεια. _____________________________________________________________
η) Μας διηγήθηκε τι συνέβη.
