Όχι δεν μιλάει για έναν τυφλοπόντικα. Είναι μεταφορά. Σε ένα ιδιωτικό σχολείο, κάπου στη Γαλλία, η τάξη των «κούτσουρων» όπως παρουσιάζει ο ίδιος ο αφηγητής (που είναι ένας από τους μαθητές). Παιδιά που δε συμπαθούν το σχολείο και κάνουν τη ζωή μαρτύριο κάθε καθηγητή. Ποτέ δεν έκλεισε καθηγητής χρόνο μαζί τους. Μέχρι που μια μέρα, έρχεται ένας καινούριος καθηγητής, κοντούλης με γυαλάκια, που μοιάζει με τυφλοπόντικα. Είναι περίεργος. Σα να τους τραβάει να διαβάσουν. Κάνει το μάθημα ευχάριστο και κάνει την ζωή των παιδιών ονειρεμένη. Συμμετέχει μαζί τους και είναι ο δάσκαλος καθοδηγητής. Τα παιδιά δένονται μαζί του και σύντομα τον λατρεύουν. Πλέον δεν είναι για αυτούς ο «μπαμπούλας» της τάξης αλλά ένας φίλος.

Διάβασε εδώ ένα ακόμη απόσπασμα του βιβλίου.

Κύριοι όροι μιας πρότασης Υ-Ρ-Α-Κ

ΤΟ ΡΗΜΑ

Στην ελληνική γλώσσα, όπως και σε άλλες γλώσσες, το βασικό στοιχείο μιας πρότασης είναι το ρήμα.

Σε μια πρόταση υπάρχει κάποιος ή κάτι που:

– ενεργεί

Ο Γιάννης γράφει.

– παθαίνει κάτι

Ο Γιάννης κουράστηκε.

– είναι κάτι, έχει μια ιδιότητα

Ο Γιάννης είναι μαθητής. 

– βρίσκεται σε μια κατάσταση

Ο Γιάννης ξεκουράζεται.

Κάνε κλικ εδώ για να εξασκηθείς στην εύρεση ρημάτων μέσα σε πρόταση.

 

ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

Σε μια πρόταση η λέξη που φανερώνει:

–  ποιος ενεργεί

Το παιδί παίζει.     (Ποιος παίζει;)

–  ποιος παθαίνει

Ο Ηρακλής τραυματίστηκε.   (Ποιος τραυματίστηκε;)

–  ποιος είναι κάτι

Ο Νίκος είναι ανήσυχος.    (Ποιος είναι ανήσυχος;)

–  ποιος βρίσκεται σε μια κατάσταση

Η Χριστίνα κοιμάται.  (Ποιος κοιμάται;)

ονομάζεται υποκείμενο.

Για να βρούμε το υποκείμενο μιας πρότασης ρωτάμε με το “ποιος;”.

Κάντε κλικ στην παρακάτω εικόνα για να μάθετε περισσότερα για το υποκείμενο.

Ασκήσεις για το υποκείμενο

1. Να βρεις το υποκείμενο στις παρακάτω προτάσεις, 1η 

2. Να βρεις το υποκείμενο στις παρακάτω προτάσεις, 2η 

3. Να βρεις το υποκείμενο των ρημάτων που είναι γραμμένα με έντονα γράμματα 

4. Ποια είναι τα υποκείμενα των υπογραμμισμένων ρημάτων στις παρακάτω προτάσεις και σε ποια πτώση βρίσκονται; Ποια μορφή έχουν (ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, πρόταση ή κάτι άλλο); 

5. Να βρεις τα υποκείμενα στο παρακάτω κείμενο 

6. Να βρεις τα υποκείμενα στο παρακάτω κείμενο 

7. Τι μέρος του λόγου είναι το υποκείμενο; 

8. Πάτησε όπου βλέπεις υποκείμενο. 

ΑΠΡΟΣΩΠΑ ΡΗΜΑΤΑ – ΑΠΡΟΣΩΠΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

Απρόσωπα λέμε τα ρήματα που δεν έχουν υποκείμενο πρόσωπο ή πράγμα αλλά ολόκληρη πρόταση και συνηθίζονται στο τρίτο ενικό πρόσωπο. Ως υποκείμενο παίρνουν μια πρόταση, που αρχίζει με τις λέξεις να, ότι, πως (δηλ. τελική ή ειδική πρόταση).

         Φαίνεται        πως θα δυσκολευτείτε.

        απρόσωπο ρήμα          υποκείμενο             

Οι απρόσωπες εκφράσεις σχηματίζονται συνήθως  με το γ’ ενικό πρόσωπο του ρήματος είμαι ή το ρήμα υπάρχει και ένα επίθετο ή ουσιαστικό. Και η απρόσωπη έκφραση έχει για υποκείμενο μια ολόκληρη πρόταση.

            Είναι κακό     να αδικούμε τους άλλους.

   απρόσωπη  έκφραση           υποκείμενο

   ΠΡΟΣΟΧΗ: Ένα ρήμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε ως προσωπικό είτε ως απρόσωπο.

   Φαίνεται πως θα χιονίσει. (απρόσωπο)

Το σπίτι φαίνεται μεγάλο. (προσωπικό)

Κάντε κλικ στις παρακάτω εικόνες για να εξασκηθείτε στα απρόσωπα ρήματα.

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ 

ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ & ΑΜΕΤΑΒΑΤΑ ΡΗΜΑΤΑ

Αντικείμενο είναι η λέξη της πρότασης που φανερώνει που μεταβαίνει (πηγαίνει) η ενέργεια του υποκείμενου. Βρίσκεται συνήθως σε πτώση αιτιατική.

Το αντικείμενο μπορεί να είναι:

πρόσωπο ή ζώο ή πράγμα ή κατάσταση.

Βρίσκουμε το αντικείμενο μιας πρότασης ρωτώντας τι ή ποιον.

π.χ.

–  Ο Ηρακλής σκοτώνει το λιοντάρι. (ποιον σκοτώνει;)

–  Φοβάται μήπως βρέξει. (τι φοβάται;)

Το αντικείμενο μπορεί να είναι:

α) ουσιαστικό

π.χ.

–  Η Έλλη παίζει πιάνο.

–  Ο μαθητής σβήνει τον πίνακα.

β) αντωνυμία

π.χ.

–  Ο Θοδωρής τον φώναξε.

γ) ουσιαστικοποιημένο επίθετο ή μετοχή (επίθετο ή μετοχή με άρθρο)

π.χ.

–  Μην πιστεύεις τους πονηρούς.

–  Να βοηθάς τους δυστυχισμένους.

δ) φράση σε θέση ουσιαστικού

π.χ.

– Ρώτησε το πού και το πώς.

ε) εξαρτημένη πρόταση

π.χ.

–  Έλεγε ότι δε νυστάζει.

–  Θέλω να έρθει μαζί μας αυτή.

–  Είπε πού θα πάει.

Κάντε κλικ στην παρακάτω εικόνα για να μάθετε περισσότερα για το αντικείμενο.

Ασκήσεις στα αντικείμενα

1. Επανάληψη στη θεωρία για το αντικείμενο της ν.ε. * 

2. Να βρεις το υποκείμενο και το αντικείμενο των παρακάτω προτάσεων (*) 

3. Άσκηση στα μονόπτωτα και στα δίπτωτα ρήματα* 

4. Να βρεθούν τα άμεσα και τα έμμεσα αντικείμενα (1η δεκάδα) ** 

5. Να βρεθούν τα άμεσα και τα έμμεσα αντικείμενα (2η δεκάδα) ** 

6. Να βρεθούν τα άμεσα και τα έμμεσα αντικείμενα (3η δεκάδα) ** 

7. Να βρεθούν τα άμεσα και τα έμμεσα αντικείμενα (4η δεκάδα) ** 

8. Πάτησε όπου βλέπεις αντικείμενο.

9. Βρες το αντικείμενο στις προτάσεις.

ΚΑΤΗΓΟΥΡΟΥΜΕΝΟ & ΣΥΝΔΕΤΙΚΑ ΡΗΜΑΤΑ

Εκτός από τα μεταβατικά και τα αμετάβατα ρήματα, υπάρχει κι άλλη μία κατηγορία ρημάτων, τα συνδετικά. Αυτά συνδέουν το υποκείμενο με μια άλλη λέξη που δηλώνει ποια ιδιότητα έχει το υποκείμενο ή σε ποια κατάσταση βρίσκεται. Η λέξη αυτή που φανερώνει την ιδιότητα του υποκειμένου ονομάζεται κατηγορούμενο.

Το κατηγορούμενο βρίσκεται πάντοτε σε ονομαστική πτώση όπως και το υποκείμενο.
Π.χ. Η Ελένη (Υ) θεωρείται όμορφη (Κ) . -και τα δύο σε ονομαστική.

Τα βασικά συνδετικά ρήματα είναι τα εξής:
είμαι, υπάρχω, γίνομαι, βρίσκομαι, γεννιέμαι, πεθαίνω, ζω, αναγνωρίζομαι, ανακηρύσσομαι, φαίνομαι, μοιάζω, θεωρούμαι, νομίζομαι, αποδεικνύομαι, παρουσιάζομαι, μένω, κληρώνομαι, λέγομαι, χειροτονούμαι, εκλέγομαι, διορίζομαι.

Το κατηγορούμενο μπορεί να είναι:

• Ουσιαστικό, π.χ. Ο Γιώργος είναι πιλότος.
• Επίθετο, π.χ. Ο μαθητής είναι επιμελής.
• Αριθμητικό, π.χ. Οι δάσκαλοι του σχολείου μας είναι δώδεκα.
• Αντωνυμία, π.χ. Αυτός δεν είναι πια ίδιος.
• Μετοχή, π.χ. Η Ελένη ήταν λυπημένη.
• Επίρρημα, π.χ. Το δωμάτιο ήταν άνω κάτω.
• Εμπρόθετος προσδιορισμός, π.χ. Το αντικείμενο ήταν από μέταλλο.
• Δευτερεύουσα πρόταση, π.χ. Με αυτά που έπαθε ήταν να τον λυπάται κανείς.

Κάντε κλικ στην παρακάτω εικόνα για να μάθετε περισσότερα για το κατηγορούμενο.

Ασκήσεις για το κατηγορούμενο

1. 1η άσκηση για το κατηγορούμενο * 

2. 2η άσκηση για το κατηγορούμενο * 

3. Άσκηση για τη διάκριση του κατηγορούμενου από τον επιθετικό προσδιορισμό * 

4. Διάκριση της γενικής κατηγορηματικής από τη γενική προσδιοριστική * 

5. Να βρεις το υποκείμενο, το αντικείμενο και το κατηγορούμενο του αντικειμένου 1η * 

6. Να βρεις το υποκείμενο, το αντικείμενο και το κατηγορούμενο του αντικειμένου 2η * 

7. Να βρεις το υποκείμενο, το αντικείμενο, το κατηγορούμενο του αντικειμένου και τον επιθετικό προσδιορισμό. ** 

Ώρα για επανάληψη και εξάσκηση…

Λύσεις των ασκήσεων της ενότητας