ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΥ
Ο Μ. Αλέξανδρος είχε πει ότι στους γονείς χρωστά το ζην & στον δάσκαλο του το ευ ζην. Από τότε πέρασαν αιώνες, βιβλία & ταινίες ύμνησαν καλούς δασκάλους, άλλαξαν οι παιδαγωγικές θεωρίες αλλά το ερώτημα παραμένει: “Ποιος είναι ο καλός δάσκαλος;”
Τι κάνει αλήθεια έναν δάσκαλο δυνατό; Τι διαφοροποιεί τον καλό δάσκαλο από τους υπόλοιπους;
Τα χαρακτηριστικά ενός ικανού εκπαιδευτικού σχετίζονται με πολλούς παράγοντες όπως οι γνώσεις, οι στάσεις, ο ζήλος, οι διδακτικές αρχές και μέθόδοι, ο τρόπος διδακτικής, η λεκτική ή μή λεκτική του συμπεριφορά, η ικανότητά του να δημιουργεί ευνοϊκό κλίμα και να προκαλεί το ενδιαφέρον των μαθητών του.
Η αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού συνοψίζεται στα εξής:
ΟΡΓΑΝΩΣΗ
Οργανώνει το μάθημα του με τρόπο κατανοητό που συμβάλλει στην αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας και επιπλέον προσαρμόζεται στο επίπεδο των μαθητών του. Η διδασκαλία του χαρακτηρίζεται από οργάνωση και σαφήνεια, καλό σχεδιασμό και συνοχή του μαθήματος. Πιο συγκεκριμένα αποφεύγονται κοινότυπες εκφράσεις, ο εκπαιδευτικός συνδέει την προηγούμενη γνώση με την καινούργια, δίνει πολλά παραδείγματα(μέσα από την εμπειρία της καθημερινής ζωής των μαθητών) με στόχο να τους βοηθήσει στην κατανόηση όσων διδάσκονται, δίνει μια περίληψη των όσων θα ειπωθούν, χωρίζει το υλικό σε διακριτά σημεία που συνδέονται μεταξύ τους, διευκρινίζει και επεξηγεί πολλές φορές με την βοήθεια εποπτικών μέσων(χάρτες,κάρτες,διαγράμματα κ.α) και επιπλέον κάνει συχνές επαναλήψεις και ανακεφαλαιώσεις. Ο εκπαιδευτικός διαχειρίζεται με αυτό τον τρόπο την τάξη του δίνοντας έφεση στη μάθηση, την λεπτομέρεια, ανταποκρινόμενος έτσι στους μαθητές του σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Οι μαθητές με εκπαιδευτικούς που οργανώνουν την διδασκαλία με σαφήνεια τείνουν να δείχνουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την μάθηση, εν αντιθέσει με τους ασαφείς και ανοργάνωτους εκπαιδευτικούς-ακόμα και αν είναι φορείς πλούτου γνώσεων.
ΕΥΝΟΙΚΟ ΚΛΙΜΑ
Δημιουργεί ευνοικό κλίμα μάθησης μέσα από την δημιουργία διαπροσωπικών σχέσεων με του μαθητές του, οι οποίες διέπονται από αγάπη και ενθουσιασμό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αμοιβαία συμμετοχή εκπαιδευτικών και εκπαιδευομένων στη διαδικασία της διδασκαλίας, μέσω του ενθουσιασμού του εκπαιδευτικού που μεταδίδεται στους μαθητές του. Οι καλές διαπροσωπικές σχέσεις, η διατήρηση οπτικής επαφής με τους μαθητές, η έμφαση που δίνεται με την κατάλληλη ένταση και το ρυθμό της φωνής του εκπαιδευτικού, το επικοινωνιακό κλίμα, η επισήμανση της σπουδαιότητας του μαθήματος και το ενδιαφέρον για τους άλλους ευνοεί ένα πνεύμα συλλογικότητας της διδασκαλίας. Η αίσθηση του χιούμορ πολλές φορές συμβάλλει στην δημιουργία θετικού κλίματος, μεταδίδει αισθήματα συγκίνησης, κεντρίζει το ενδιαφέρον και τέλος αποτελεί μέσο αντιμετώπισης των δυσκολιών κατά την μαθησιακή διαδικασία.
ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΓΝΩΣΕΩΝ
Χρησιμοποιεί τις γνώσεις του για την επίτευξη ενός καλύτερου μαθησιακού αποτελέσματος και ενισχύει την κατανόηση του γνωστικού αντικειμένου, και όχι μόνο την απομνημόνευση. Οι συγκεκριμένοι εκπαιδευτικοί αντιμετωπίζουν ευκολότερα τις δυσκολίες των μαθητών τους, οργανώνουν καλύτερα τη διδασκαλία, παρουσιάζουν ευκολότερα την διδακτέα ύλη και σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες όπως- οι ικανότητες των μαθητών, ο χρόνος διδασκαλίας που έχουν στη διάθεσή τους, η θέληση των μαθητών να ασχοληθούν και να εμπλακούν στην μαθησιακή διαδικασία- επιτυγχάνουν καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να επισημανθεί ότι ο εκπαιδευτικός δεν είναι παντογνώστης και η γνώση που αποκτά μέσα από την εμπειρία, τον ζήλο και το »μεράκι»για δουλειά αποτελούν κομβικά στοιχεία μιας επιτυχημένης διδασκαλίας.
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΧΡΟΝΟΥ
Διαχειρίζεται αποτελεσματικά τον χρόνο κατά την διάρκεια της διδασκαλίας, κάτι που συμβάλλει στην καλύτερη επίδοση των μαθητών του. Αυτό εξαρτάται1) από τις ικανότητες των μαθητών οι οποίες καθορίζουν την ποσότητα χρόνου που απαιτείται προκειμένου να μάθουν κάτι,2) από τον χρόνο που διατίθεται από τον εκπαιδευτικό για την διδασκαλία κάποιου γνωστικού αντικειμένου,3) από τον χρόνο που διαθέτει ατομικά κάθε μαθητής για να μάθει κάτι,4) από την ποιότητα της διδασκαλίας, καθώς όσο πιο κατανοητή είναι τόσο πιο λίγος χρόνος απαιτείται για την κατάκτηση της μάθησης. Παρατηρείται επιπλέον ότι σε τάξεις που ο χρόνος δεν παρεμποδίζεται από μή διδακτικές δραστηριότητες όπως, συζητήσεις εκτός μαθήματος, επιβολή σχολικής πειθαρχίας, φασαρία και απρόοπτα περιστατικά, τότε τα αποτελέσματα είναι ικανοποιητικά.
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ
Διαχειρίζεται την σχολική τάξη και αντιμετωπίζει τις δυσκολίες που προκύπτουν με τις κατάλληλες πρακτικές όπως, με το να αποτρέπει συγκρούσεις μέσα στη τάξη, να διατηρεί ακμαίο το ενδιαφέρον των μαθητών για το αντικείμενο διδασκαλίας, να εξασφαλίζει την ομαλή μετάβαση από την μία διδακτική ενότητα στην άλλη, να χρησιμοποιεί θετικές προτροπές προς επίτευξη της συμμόρφωσης και πειθαρχίας των μαθητών, με το να εμμένει προσηλωμένος και αποφασισμένος ότι θα παράσχει στους μαθητές οποιαδήποτε βοήθεια του ζητηθεί, ενώ παράλληλα αποφεύγει την οποιαδήποτε μείωση ενός μαθητή. Ο αποτελεσματικός εκπαιδευτικός γενικά έχει την τάση να προσπαθεί να εξασφαλίσει κοινωνική συνοχή και ευνοικό κλίμα μάθησης στην τάξη.
ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ
Θέτει τις κατάλληλες ερωτήσεις επηρεάζοντας έτσι την αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας. Το διάστημα που μεσολαβεί/η αναμονή από την ερώτηση του εκπαιδευτικού έως την απάντηση που θα δοθεί από τον μαθητή είναι πολύτιμο. Η αναμονή καλό είναι να συνοδεύεται από θετικές προτροπές, θετικές ενθαρρύνσεις υποβοηθώντας έτσι την διαδικασία της μάθησης. Οι ερωτήσεις πρέπει να γίνονται σε συνάρτηση με τον χρόνο που απαιτείται για να απαντηθούν,(π.χ λίγες ερωτήσεις σε λίγο χρόνο και πολλές ερωτήσεις σε πολύ χρόνο)και βάσει του επίπεδου των μαθητών και του χρόνου που απαιτείται για να μάθουν κάτι. Οι ερωτήσεις σε κάθε περίπτωση πρέπει να είναι πρωτότυπες και να αποφεύγονται παρόμοιες ερωτήσεις χωρίς λόγο, εκτός και αν γίνονται για λόγους έμφασης. Η πρωτοτυπία έγκειται στο ότι οι ερωτήσεις καλύπτουν όλη την ύλη και όλους τους μαθητές και όχι μόνο λίγους, ενώ πρέπει να ακολουθούνται από την κατάλληλη αιτιολόγηση εκ μέρους των μαθητών, δίνοντας έτσι στον εκπαιδευτικό τον απαιτούμενο χρόνο για να εξακριβώσει τυχόν ελλείψεις και αδυναμίες- κατά την διαδικασία απόκτησης γνώσης εκ μέρους των μαθητών.
ΘΕΤΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ
Επιδρά θετικά όταν μπορεί να προσαρμόζεται στις ανάγκες των μαθητών του, όταν κατανοεί την διαφορετικότητα του κάθε μαθητή, όταν κρίνει σωστά και αντικειμενικά, όταν διέπεται από ειλικρίνεια, ενθουσιασμό και προσωπική γοητεία. Ο εκπαιδευτικός ενδιαφέρεται κατά κύριο λόγο για τους μαθητές του, ενώ τους συμπεριφέρεται με σεβασμό, επιβραβεύει την επιτυχία και είναι ικανός να παίρνει κάθε φορά σωστές και συνετές αποφάσεις. Ο εκπαιδευτικός δείχνει έμπρακτα το ενδιαφέρον του, λύνει με κατανοητό τρόπο τις απορίες των μαθητών, ενισχύει την αυτοπεποίθησή τους και δείχνει οικειότητα με το να προσπαθεί να τους ακούσει και να τους βοηθήσει. Ο εκπαιδευτικός όταν κάνει τη μάθηση ευχάριστη και όταν μεταδίδει αισθήματα συγκίνησης και διέγερσης του ενδιαφέροντος των μαθητών του για το αντικείμενο που διδάσκει- δηλαδή με το να προσπαθεί να τους πείσει ότι αυτό που διδάσκει αξίζει τον κόπο και τον χρόνο- τότε πετυχαίνει ακόμα καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα.
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΥΦΟΣ
Ο εκπαιδευτικός πολλές φορές ακολουθεί διάφορους τύπους διδακτικού στύλ προκειμένου να αποσπάσει την προσοχή και συμμετοχή των μαθητών στην μαθησιακή διαδικασία, ανάλογα με τα διαφορετικά χαρακτηριστικά των μαθητών του. Άλλοτε καθοδηγεί τους μαθητές στη γνώση με τις κατάλληλες ερωτήσεις, άλλοτε αλληλεπιδρά με τους μαθητές σε ομαδικό πλαίσιο εργασίας, άλλοτε λειτουργεί ως παράδειγμα προς μίμηση υιοθετώντας καθοδηγητική συμπεριφορά βασιζόμενη στην εμπειρία του, ενώ τέλος μέσα από ένα πνεύμα διαλόγου ο εκπαιδευτικός γίνεται πιο ενεργός και καθοδηγεί τους μαθητές να βρούν μόνοι τους τις λύσεις στα ερωτήματα και προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Ο εκπαιδευτικός εφαρμόζει σε όλα τα παραπάνω την ειλικρίνεια, ηρεμία, συνέπεια και πρωτοτυπία. Η άνεση και η μή τυπικότητα του εκπαιδευτικού με τους μαθητές του- όπως εκδηλώνεται μέσα από τα αισθήματα φιλίας- σε συνδυασμό με την προσοχή και τον σεβασμό που απαιτεί αποτελούν στοιχεία μιας αποτελεσματικής διδασκαλίας. Οι κατάλληλες επεξηγήσεις που παρέχονται, τα ερεθίσματα για σκέψη και προβληματισμό, οι συνεχείς πληροφορίες και η ανατροφοδότηση των μαθητών- μέσα από τις διορθωτικές συμβουλές του εκπαιδευτικού- καθορίζουν την επιτυχή πορεία της διδασκαλίας. Προπύργιο όλων αυτών αποτελεί η ανάπτυξη διαλογικής σχέσης και αλληλεπίδρασης μεταξύ εκπαιδευτικών και εκπαιδευομένων, η οποία διευκολύνει την ανάπτυξη σκέψεων ενώ μέσω του κατάλληλου προγραμματισμού οι δραστηριότητες των μαθητών καθοδηγούνται βάσει ενός κοινού προγράμματος.
ΜΗ ΛΕΚΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
Ο εκπαιδευτικός πολλές φορές μέσα από την μή λεκτική του συμπεριφορά προσπαθεί να ενθαρρύνει τους μαθητές του προς την επίτευξη ενός καλύτερου μαθησιακού αποτελέσματος. Ο εκπαιδευτικός μέσα από την οπτική επαφή με τους μαθητές δείχνει την αγάπη του, την υπομονετικότητά του και την διάθεση να ακούσει. Πολλές φορές η κατάλληλη έκφραση του προσώπου του φανερώνει αποδοχή και κατανόηση των αναγκών του κάθε μαθητή, ενώ η κινητικότητά του δίπλα στους μαθητές και ο τρόπος στάσης του προιδεάζουν θετικά τους μαθητές για την πιο ενεργή εμπλοκή τους στη μαθησιακή διαδικασία. Ο κατάλληλος χρωματισμός της φωνής του πολλές φορές χρησιμοποιείται για να δώσει έμφαση στα λεγόμενά του ή σαν μέσο κέντρισης του ενδιαφέροντος, ειδικά στην περίπτωση που το ενδιαφέρον έχει υποχωρήσει. Τέλος το χαμόγελο και το χιούμορ ως διαμορφωτικά στοιχεία ενός θετικού κλίματος αποτελούν τα καταληκτικά στοιχεία μια αποτελεσματικής διδασκαλίας.
Εν κατακλείδι θα μπορούσαμε να πούμε ότι χαρακτηριστικά όπως η ειλικρίνεια, η εργατικότητα κ.α αποτελούν στοιχεία της προσωπικότητάς του κάθε εκπαιδευτικού, όμως πολλά άλλα χαρακτηριστικά μπορούν να καλλιεργηθούν μέσω της κατάλληλης εκπαίδευσης και άσκησης. Η ανάπτυξη των κατάλληλων δεξιοτήτων θα πρέπει να αποτελέσουν την προτεραιότητα όλων των ανθρώπων που ασχολούνται με την εκπαίδευση και θέλουν να καλυτερεύσουν τον τρόπο διδασκαλίας τους προς επίτευξη των στόχων και σκοπών της εκπαιδευτικής κοινότητας.
Αν έπρεπε να κάνουμε μια λίστα χαρακτηριστικών τότε θα λέγαμε ότι καλός δάσκαλος είναι αυτός που:
Εκτιμά τα παιδιά και δείχνει ότι πιστεύει στην αξία τους.
Είναι αποφασισμένος να βοηθήσει τα παιδιά να μάθουν και τους μαθαίνει να αγαπούν την γνώση.
Είναι αφοσιωμένος στην διδασκαλία και επιδιώκει να εμπνέει τους μαθητές του.
Παρέχει ένα ασφαλές περιβάλλον προσωπικής ανάπτυξης.
Είναι δίκαιος, ειλικρινής και αξιόπιστος.
Είναι εργατικός και εμπνέει τα παιδιά.
Έχει καλό γνωστικό υπόβαθρο και διάθεση να βελτιώνεται.
Είναι καλός ακροατής και δεν διακόπτει τον συνομιλητή.
Είναι ευαίσθητος προς τις διαφορετικές ανάγκες των μαθητών.
Επιτρέπει την έκφραση της προσωπικής γνώμης και προάγει τον διάλογο.
Δίνει επιλογές στα παιδιά και τα αφήνει να επιχειρηματολογήσουν για αυτές.
Έχει λογικές απαιτήσεις για τις επιδόσεις των παιδιών και δεν γίνεται πιεστικός.
Έχει αγάπη για τον Άνθρωπο και δεν δέχεται διαχωρισμούς και ταμπέλες.
Επικεντρώνεται στην λύση και όχι στο πρόβλημα ώστε να μην δημιουργούνται γκρίνιες και άγχος.
Προάγει την ειρηνική επίλυση των διαφορών και την άξια του συμβιβασμού που εξυπηρετεί όλες τις πλευρές.
Δίνει άξια στα όνειρα και τους στόχους των παιδιών…
