Να δει κανείς ή να μη δει… τις εικόνες του βιβλίου;

Ιαν 201826

Τα σχολικά βιβλία βιολογίας έχουν εικόνες, πολλές εικόνες. Γιατί άραγε συμβαίνει αυτό; Έρευνες δείχνουν πως η μαθησιακή διαδικασία ενισχύεται όταν χρησιμοποιούνται εικόνες κατά τη διδασκαλία και τη μελέτη των γνωστικών αντικειμένων από τους μαθητές. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται “υπεροχή της εικόνας” (PSE, picture superiority effect) (Reid, 1984). Συγκεκριμένα, ο Mayer σημειώνει πως μαθαίνουμε καλύτερα όταν οι ιδέες προς μάθηση εκφράζονται με κείμενο και εικόνα παρά όταν διατυπώνονται αποκλειστικά ως κείμενο (Mayer, 2002). Αξιοποιούνται, όμως, οι εικόνες ως πλεονέκτημα στη μαθησιακή διαδικασία ή μήπως θεωρούνται τροχοπέδη και παράγοντας δυσκολίας από τους μαθητές;

Η χρήση των εικόνων, των διαγραμμάτων και άλλων τύπων οπτικοποίησης της πληροφορίας και των γνώσεων έχει γίνει θεμελιώδης, όχι μόνο στη διδασκαλία αντικειμένων όπως η (μοριακή) βιολογία, αλλά επίσης ως νοητικό εργαλείο στην έρευνα, μετασχηματίζοντας τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε για το μικρόκοσμο συνολικά (Rundgren, 2006). Ο Kozma σημειώνει πως ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τα χημικά φαινόμενα συνδέεται στενά με τις εξωτερικές αναπαραστάσεις που χρησιμοποιούνται για να τα απεικονίσουμε (Kozma, 2003). Ομολογουμένως και στο κυτταρικό και υποκυτταρικό επίπεδο, οι οπτικές αναπαραστάσεις έχουν αποδειχτεί ισχυρά γνωστικά εργαλεία, τα οποία επιτρέπουν καλύτερη κατανόηση. Πραγματικά, σήμερα η ικανότητα να αντιλαμβάνεται κανείς τις οπτικοποιήσεις είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της επιστήμης του μικρόκοσμου.

Λογικά, λοιπόν, πολλές έρευνες ισχυρίζονται σημαντικά πλεονεκτήματα από τη χρήση πολλαπλών και πολυμεσικών αναπαραστάσεων κατά την εκμάθηση της σχολικής γνώσης. Για παράδειγμα ο Mayer υποστηρίζει πως η παρουσίαση της πληροφορίας με οπτικό (στατικές ή κινούμενες εικόνες) παράλληλα με το λεκτικό (κείμενο ή αφήγηση) τρόπο ενισχύει την ανάκληση της πληροφορίας στη μνήμη και την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων αφού επιτρέπει στους μαθητές να κωδικοποιήσουν τις πληροφορίες με οπτικό και λεκτικό τρόπο και να τις ενσωματώσουν στη μακροπρόθεσμη μνήμη (Mayer, 2003). Η θεωρία του Mayer για την πολυμεσική μάθηση εκπορεύεται από την “παραγωγική θεωρία” του Wittrock (generative theory) σε συνδυασμό με τη θεωρία της “διπλής κωδικοποίησης” (DCT) του Paivio (Mayer, 1997). Ειδικότερα, κατά τον Paivio υπάρχουν δύο διακριτά συστήματα για την επεξεργασία της πληροφορίας και την νοητική αναπαράστασή της: το λεκτικό (verbal) σύστημα και το οπτικό (visual) σύστημα (Clark & Paivio, 1991).

Ωστόσο, όπως επισημαίνουν οι Schnotz και Bannert (2003), συνδυάζοντας απλά και μόνο κείμενο με εικόνα δεν αρκεί και φυσικά δεν προκύπτει όφελος στη μαθησιακή διαδικασία. Επιπρόσθετα, η χρήση της εικόνας μπορεί να καταστήσει τη μάθηση δυσκολότερη αν για παράδειγμα η σύνδεση ανάμεσα στο κείμενο και την εικόνα δεν είναι λογική ή σαφής. Αυτός είναι ο λόγος, άλλωστε, της παρατεταμένης διαμάχης σχετικά με το αν οι πολυμεσικές αναπαραστάσεις είναι ευεπίφορες στην πρόκληση “γνωστικής υπερφόρτωσης” λόγω της αφθονίας πληροφοριών στην προσφερόμενη αναπαράσταση. Επεξηγώντας, λοιπόν, η θεωρία του γνωστικού φορτίου (CTL, Cognitive Load Theory) υπογραμμίζει τους περιορισμένους (νοητικούς) πόρους που διαθέτουμε για να επεξεργαστούμε τις παρεχόμενες πληροφορίες και να ενεργοποιήσουμε ικανότητες, γνώσεις και δεξιότητες προκειμένου να επιλύσουμε νέα προβλήματα (Huk & Steinke, 2007). Συνεπώς, αξίζει διερεύνησης η άποψη των μαθητών σχετικά με την ποιότητα, και το εξαρτώμενο από αυτή γνωστικό φορτίο, των εικόνων που εμπλουτίζουν τα σχολικά εγχειρίδια βιολογίας.

Εκ παραλλήλου πρέπει να σημειωθεί, όπως υποστηρίζουν οι Harrison και Treagust, πως οι περισσότεροι μαθητές αντιμετωπίζουν τις εξωτερικές αναπαραστάσεις που χρησιμοποιούνται στη διδασκαλία (π.χ. μια εικόνα ενός κυττάρου, επιστημονικά μοντέλα κτλ) ως ρεαλιστικές αναπαραστάσεις της πραγματικότητας (Harrison & Treagust, 2000). Η απλοϊκή (αφελής) αυτή ταύτιση των επιστημονικών μοντέλων με την πραγματικότητα δεν αφορά μόνο τους μαθητές των σχολείων αλλά σε πολλές περιπτώσεις ακόμα και φοιτητές. Υπό αυτό το πρίσμα έχουν διεξαχθεί αρκετές μελέτες, κυρίως στον τομέα της φυσικής, προκειμένου να διερευνηθεί η ερμηνεία που αποδίδουν οι μαθητές στις εικόνες αλλά και στους άλλους τύπους οπτικοποίησης, που χρησιμοποιούνται ως γνωστικά εργαλεία, κατά την διδασκαλία των θετικών επιστημών (Pintó & Ametller, 2002). Τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν πως αμφισημίες, απλουστεύσεις και πιθανώς παραπλανητικά στοιχεία στο σχεδιασμό των οπτικοποιήσεων μπορούν να εγείρουν απροσδόκητες δυσκολίες ή εναλλακτικές ερμηνείες στη μάθηση. Ως γενικό συμπέρασμα των μελετών προκύπτει η ανάγκη αποσαφήνισης / επεξήγησης του σκοπού κάθε διαγράμματος ή εικόνας που θα χρησιμοποιηθεί ως διανοητικός συνεργάτης. Άστοχη ή αυθαίρετη χρήση των εξωτερικών οπτικών αναπαραστάσεων μπορεί να προκαλέσει γνωστική σύγχυση ή ακόμα και να συνεισφέρει αντιπαραγωγικά στη μάθηση (Rundgren, 2006).

Αλήθεια όμως, έμαθαν ποτέ οι μαθητές πώς να “διαβάζουν” ένα διάγραμμα ή μια εικόνα; Το να γνωρίζει κανείς πως θα διαβάσει μια διδακτικά μετασχηματισμένη (;) επιστημονική (;) εικόνα είναι μια δεξιότητα που πρέπει να διδαχθεί (Schönborn & Anderson, 2006)…

Βιβλιογραφία

Clark, J. M., & Paivio, A. (1991). Dual coding theory and education. Educational Psychology Review, 3(3), 149–210. doi:10.1007/BF01320076

Harrison, A. G., & Treagust, D. F. (2000). A typology of school science models. International Journal of Science Education, 22(9), 1011–1026. doi:10.1080/095006900416884

Huk, T., & Steinke, M. (2007). Learning cell biology with close-up views or connecting lines: Evidence for the structure mapping effect. Computers in Human Behavior, 23(3), 1089–1104. doi:10.1016/j.chb.2006.10.004

Kozma, R. (2003). The material features of multiple representations and their cognitive and social affordances for science understanding. Learning and Instruction, 13(2), 205–226. doi:10.1016/S0959-4752(02)00021-X

Kvale, S. (2008). Doing Interviews. Retrieved from http://www.google.gr/books?hl=el&lr=&id=x7lXd08rD7IC&pgis=1

Mayer, R. (2002). Multimedia learning. Psychology of Learning and Motivation. Retrieved from http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0079742102800056

Mayer, R. E. (1997). Multimedia learning: Are we asking the right questions? Educational Psychologist, 32(1), 1–19. doi:10.1207/s15326985ep3201_1

Mayer, R. E. (2003). The promise of multimedia learning: using the same instructional design methods across different media. Learning and Instruction, 13(2), 125–139. doi:10.1016/S0959-4752(02)00016-6

Pintó, R., & Ametller, J. (2002). Students’ difficulties in reading images. Comparing results from four national research groups. International Journal of Science Education, 24(3), 333–341. doi:10.1080/09500690110078932

Reid, D. J. (1984). The picture superiority effect and biological education. Journal of Biological Education, 18(1), 29–36. doi:10.1080/00219266.1984.9654595

Rundgren, C.-J. A. (2006). Meaning-Making in Molecular Life Science Education – upper secondary school students´interpretation of visualizations of proteins. Linköpings universitet. Retrieved from http://liu.diva-portal.org/smash/record.jsf?pid=diva2:259288

Schnotz, W., & Bannert, M. (2003). Construction and interference in learning from multiple representation. Learning and Instruction, 13(2), 141–156. doi:10.1016/S0959-4752(02)00017-8

Schönborn, K. J., & Anderson, T. R. (2006). The importance of visual literacy in the education of biochemists. Biochemistry and Molecular Biology Education, 34(2), 94–102. doi:10.1002/bmb.2006.49403402094

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο κόσμος είναι ομορφιά γεμάτος

Χρόνος άχρονος

Translate

Πρόσφατα σχόλια

 

Προσωπικά στοιχείαcat 2684445 1280

Ονομάζομαι Θωμάς-Αμύντας Ιωαννίδης και είμαι Βιολόγος (ΠΕ04.04) απόφοιτος του ΕΚΠΑ. Υπηρετώ 22 χρόνια στην εκπαίδευση και από το σχολικό έτος 2008-2009 διδάσκω Βιολογία στo 11ο ΓΕΛ Ηρακλείου Κρήτης.

Διεύθυνση: Παπαπέτρου Γαβαλά 64, ΤΚ 71409, Ηράκλειο Κρήτης
Τηλέφωνα: Δ/νση 2810 237215, Γραμματεία 2810 234876
Fax: 2810 326299, Ε-mail: mail@11lyk-irakl.ira.sch.gr

Περιεχόμενο

Ο συγκεκριμένος χώρος θα διανθίζεται με υλικό για μελέτη στη Βιολογία αλλά και ενδιαφέροντα ή/και ψυχαγωγικά άρθρα, βίντεο και οτιδήποτε άλλο αφορά στο αντικείμενο της Βιολογίας.

Οδηγίες περιήγησης

Από την Αρχική Σελίδα μπορείτε να επιλέξετε από τις Κατηγορίες (κεντρικά στην αρχική σελίδα) αυτή που σας ενδιαφέρει ή να επισκεφθείτε Χρήσιμους Εξωτερικούς Συνδέσμους-links (κάτω δεξιά στην αρχική σελίδα). Σε κάθε κατηγορία που ανοίγετε μπορείτε να δείτε τα τελευταία αναρτηθέντα άρθρα ή να δείτε παλιότερα άρθρα πατώντας την επιλογή “παλιά” στο κάτω μέρος της σελίδας.



Αλλαγή μεγέθους γραμματοσειράς
Αντίθεση
Μετάβαση σε γραμμή εργαλείων