Ο καθηγητής Χρίστος Ντούμας προσεγγίζει με άρθρο του στην Καθημερινή τον αρχέγονο φόβο του ανθρώπου απέναντι στο θάνατο.
Η συμπεριφορά προς τον νεκρό και η διαχείριση του άψυχου σώματός του είναι γνώρισμα του ανθρώπινου είδους, που δεν απαντά σε άλλη κατηγορία ζώων, μηδέ των ανώτερων πιθήκων εξαιρουμένων. Γιατί ο άνθρωπος έχοντας αποκτήσει συνείδηση της ύπαρξής του άρχισε να διακατέχεται και από ανησυχίες πέρα από την εξασφάλιση της καθημερινής του επιβίωσης. Ωστόσο, αδυνατώντας να αποδεχτεί ότι κι αυτός αποτελεί μέρος του φυσικού κόσμου και, συνεπώς, υπόκειται στους νόμους της Φύσης, άρχισε να αναζητεί απαντήσεις σχετικά με την αρχική του προέλευση αλλά και με την κατάληξή του μετά θάνατον. Πολλά φυσικά φαινόμενα, για τα οποία δεν μπορούσε να βρει λογική ερμηνεία, του θανάτου μη εξαιρουμένου, τα απέδωσε σε υπερφυσικές δυνάμεις, που τις ονόμασε θεούς, διαμορφώνοντας έτσι και το πλαίσιο για τη γένεση των θρησκειών. Την παγκοσμιότητα του φαινομένου την βεβαιώνει το γεγονός ότι σε όλες τις μυθολογίες του κόσμου υπάρχει πρόβλεψη για τη μεταθανάτια κατάσταση. Ωστόσο, ούτε οι πιο εξελιγμένες θρησκείες δεν κατάφεραν να απαλλάξουν από τον φόβο που προκαλεί τόσο ο θάνατος ως φαινόμενο όσο και ο ίδιος ο νεκρός. Ακόμη και η χριστιανική θρησκεία, η οποία με αισιοδοξία προσεγγίζει το θέμα του θανάτου διδάσκοντας ότι ο αποθανών «μεταβέβηκεν εκ του θανάτου εις την ζωήν» (Ιωάν. 5: 24), στο βάθος δεν φαίνεται να έχει πείσει τους οπαδούς της. Η λαϊκή πρόληψη, ότι οι νεκροί βγαίνουν τη νύχτα από τον τάφο τους και κυκλοφορούν ως βρικόλακες για να βλάψουν τους ζωντανούς, εξακολουθεί να τρομάζει.
Στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, όπου από πολύ νωρίς καλλιεργείται η ορθολογική σκέψη, δεν υπάρχουν αυταπάτες. Στον Κάτω Κόσμο του Ομήρου, για παράδειγμα, δεν κατοικούν πραγματικά όντα, αλλά «φαντάσματα αποκαμωμένων θνητών» (Οδ. λ: 475). Η μιζέρια εκεί είναι τέτοια, ώστε ο Αχιλλέας αναγκάζεται να ομολογήσει ότι θα προτιμούσε να είναι υπηρέτης ενός φτωχού ακτήμονα επάνω στη γη, παρά βασιλιάς όλων των νεκρών στον Αδη (Οδύσεια λ, 489-491). Τη ζοφερή αυτή εικόνα για τον Κάτω Κόσμο πιθανώς οι ζωντανοί τη σχημάτισαν μέσω των ονείρων, στα οποία προφανώς τους επισκέπτονταν προσφάτως αποδημήσαντα προσφιλή πρόσωπα. Τα πρόσωπα αυτά, στερημένα από το φως του ήλιου και τη χαρά της ζωής, και αποχωρισμένα από αγαπημένα τους πράγματα, ασφαλώς δεν ένιωθαν άνετα εκεί όπου είχαν μεταβεί και ενδεχομένως εκδήλωναν φθόνο για τους επιζώντες, που όχι μόνο συνέχιζαν να χαίρονται τη ζωή αλλά και χρησιμοποιούσαν πράγματα τα οποία αυτοί, χωρίς τη θέλησή τους, είχαν αποχωριστεί. Για να αποτραπεί δε ο κίνδυνος να βλάψει ο νεκρός τους ζωντανούς καθιερώθηκαν πρακτικές, με τις οποίες αφ’ ενός εμποδιζόταν η επιστροφή του και αφ’ ετέρου εξευμενιζόταν το πνεύμα του, ώστε να μην επιθυμεί πλέον να βλάψει.
Διαβάστε τη συνέχεια στην Καθημερινή
Άρθρα (RSS)