Terra Computerata

Αρθρο του Χρ. Γ. Ντουμα στην Καθημερινή

Οι παλαιολιθικές ταφές (εποχή Νεάντερταλ, περίπου 35.000 χρόνια π. Χ.), που βρέθηκαν στο Καρμήλιον όρος της Παλαιστίνης, στο σπήλαιο Shanidar του Ιράν και στην La Ferraisie της Γαλλίας, αποτελούν την αρχαιότερη μαρτυρία που διαθέτουμε για τη συμπεριφορά του ανθρώπου απέναντι στους νεκρούς και επιβεβαιώνουν την ευρεία διάδοση της σχετικής αντίληψης. Η σύγχρονη τεχνολογία, που επιτρέπει λεπτομερείς αναλύσεις των υλικών καταλοίπων του ανθρώπου, έχει συμβάλει σημαντικά και στην ανίχνευση συναισθηματικών καταστάσεων. Ετσι, η αναγνώριση καταλοίπων γύρης γύρω από το σκελετό ενός νεκρού στο σπήλαιο Shanidar οδήγησε στο συμπέρασμα ότι εκείνοι που τον τοποθέτησαν εκεί φρόντισαν να τον καλύψουν με άνθη. Με τον τρόπο αυτόν, οι επιζώντες εκδηλώνουν την αγάπη τους στο άτομο που αποχώρησε οριστικά από τον κόσμο τούτο και ταυτόχρονα δείχνουν κάποια πίστη, ότι ο θάνατος δεν αποτελεί το τέλος της ύπαρξης, αλλά μάλλον σημαδεύει την αρχή του ταξιδιού προς έναν άλλο κόσμο. Προφανώς από εκεί ξεκίνησε και το παγκόσμιο επίσης έθιμο της ταφής του νεκρού μαζί με προσφιλή του αντικείμενα, τα γνωστά μας κτερίσματα (βλ. «Κ» 14-06-09).

Μεταθανάτιοι κόσμοι

Με την πάροδο των χιλιετιών, η πίστη στην ύπαρξη άλλου κόσμου, στον οποίο μεταβαίνουν οι νεκροί, πήρε πιο συγκεκριμένη μορφή στις μυθολογίες διαφόρων λαών με διάκριση περιοχών, στις οποίες κατέληγαν οι καλοί και οι κακοί αντίστοιχα. Παραδείγματος χάριν, το Alburz για τους Πέρσες, οι «χαρούμενοι τόποι κυνηγιού» για τους Ινδιάνους της Αμερικής, το Tlalocan (ανατολικά) ή το Tamoanchan (δυτικά) για τους Αζτέκους, το παραδεισιακό νησί Bolotu για τους κατοίκους της νήσου Tonga στον Ειρηνικό, τα Πεδία Ialu για τους αρχαίους Αιγυπτίους, ο Κήπος της Εδέμ για τους Εβραίους, τα Ηλύσια Πεδία για τους Αρχαίους Ελληνες, ο Παράδεισος για τους Χριστιανούς κ. λπ. είναι οι τόποι ευδαιμονίας, όπου καταλήγουν τα πνεύματα εκείνων που συμπεριφέρθηκαν σωστά επάνω στη γη. Αντίθετα, οι κακοί μεταναστεύουν σε τόπους αιώνιας τιμωρίας. Τέτοιοι τόποι ήσαν το Sheol ή Aralu για τους Βαβυλώνιους, η χώρα Yomi για τους Ιάπωνες, το Mictlan για τους Μεξικανούς, το Amenti για τους αρχαίους Αιγυπτίους, ο Αδης ή τα Τάρταρα για τους Ελληνες, η «γέεννα του πυρός» ή κόλαση για τους Χριστιανούς κ. ο. κ. Οσο ανιαρή κι αν φαίνεται αυτή η δειγματοληπτική απαρίθμηση των περιπτώσεων, υποδηλώνει τη διαχρονικότητα και τον οικουμενικό χαρακτήρα της αντίληψης για την ύπαρξη μεταθανάτιων κόσμων.

Σύμφωνα με μιαν ερμηνεία, ο τόπος αιώνιας ευδαιμονίας των αρχαίων Ελλήνων, τα «Ηλύσια Πεδία», απηχούν την αιγυπτιακή αντίληψη περί «Πεδίων Ιαλού» και συνεπώς αποτελούν αιγυπτιακή επίδραση. Ακόμη κι αν συνέβη αυτό, οι Ελληνες φαίνεται ότι την αντίληψη αυτή την επεξεργάστηκαν προσαρμόζοντάς την στις δικές τους εμπειρίες από τον δικό τους κόσμο. Στην τέταρτη ραψωδία της Οδύσσειας (561-565) δηλώνεται ότι τον Μενέλαο οι αθάνατοι θα τον μεταφέρουν «ες Ηλύσιον πεδίον», όπου βρίσκεται και ο ξανθός Ραδάμανθυς, ενώ κατά τον Ησίοδο οι ψυχές των ηρώων μεταβαίνουν στις Νήσους των Μακάρων, όπου κάνουν ξένοιαστη ζωή, αφού η εύφορη γη εκεί καρπίζει τρεις φορές το χρόνο (Εργα και Ημέραι 170-173). Είναι προφανές ότι τόσο τα Ηλύσια Πεδία όσο και οι Νήσοι των Μακάρων εκφράζουν αντιλήψεις εποχών πολύ παλιότερων από εκείνες του Ομήρου ή του Ησιόδου, και ίσως ανάγονται βαθιά στην Εποχή του Χαλκού, όπως συμβαίνει και με πολλούς άλλους ελληνικούς μύθους. Η δε σύλληψη της ιδέας ότι τα Ηλύσια Πεδία βρίσκονται σε νησιά προσιδιάζει στον χαρακτήρα λαού νησιωτικού.

Κυκλάδες και Κρήτη

Ενας από τους σημαντικότερους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν στην «πολυνησία» του Αιγαίου είναι ο Κυκλαδικός της 3ης χιλιετίας π. Χ. και είναι εύλογο να αναζητήσει κανείς σ’ αυτόν τον κόσμο την γένεση της ιδέας περί Νήσων των Μακάρων. Ο Μαρινάτος, που είχε ασχοληθεί με το θέμα, τοποθετούσε τη γένεση του μύθου στην Υστερη Εποχή του Χαλκού, τον 16ον αι. π. Χ., όταν ο Κρητομυκηναϊκός πολιτισμός βρισκόταν στο απόγειο της ακμής του. Ξεκινώντας από το γεγονός ότι η Κρήτη είναι το μεγαλύτερο και το πλουσιότερο νησί στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου, θεώρησε ότι αυτή πρέπει να είχε κεντρική θέση στην αντίληψη για το Ηλύσιον, όπου, συν τοις άλλοις, βασίλευε ο αδελφός του Μίνωος, ο Ραδάμανθυς. Ωστόσο, όπως έχει υποστηριχθεί (βλ. «Κ» 19-10-08), είναι αμφίβολο αν οι προϊστορικοί Κυκλαδίτες αντιλαμβάνονταν την Κρήτη ως νησί. Αλλωστε, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι οι νησιώτες θα τοποθετούσαν το καταφύγιο των ψυχών σε έναν τόσο πυκνά κατοικημένο τόπο, όπως ήταν η Κρήτη.

Από την αρχαιολογική έρευνα στα Πρωτοκυκλαδικά νεκροταφεία έχουν προκύψει σοβαρές ενδείξεις για ανακομιδές οστών, για ύπαρξη οστεοφυλακίων και κενοταφίων αλλά και για τελετουργικές πράξεις στα νεκροταφεία άσχετες από τους ενταφιασμούς νεκρών. Ισως μέσα στις τελετουργίες αυτές να περιλαμβανόταν και η ανακομιδή και εναπόθεση των οστών σε απόμακρους τόπους που θεωρούνταν ως μόνιμη κατοικία των νεκρών. Σύμφωνα με τους αρχαίους μυθογράφους, χάσματα και σπηλιές αποτελούσαν την είσοδο του Αδη, απ’ όπου οι ψυχές περνούσαν προκειμένου να ξεκινήσουν το μακρύ ταξίδι για τις Νήσους των Μακάρων, τις οποίες Ομηρος και Ησίοδος τοποθετούν σε τόπους μακριά από τους ζώντες («εις πείρατα γαίης»). Ακόμη, σύμφωνα με τον Ομηρο, στα νησιά αυτά «ούτε χιονίζει ούτε θύελλες υπάρχουν ούτε βρέχει καν, αλλά ο Ωκεανός πάντα στέλνει τις αύρες του Ζέφυρου που δροσίζουν τους ανθρώπους» (Οδύσσεια δ, 566-568), ένα κλίμα που δεν διαφέρει πολύ από εκείνο των Κυκλάδων. Σκόρπια μεταξύ 26ου και 28ου παραλλήλου τα νησιά αυτά βρίσκονται σε ομβροσκιά, διαθέτουν ήπιο ξηρό κλίμα τον χειμώνα, ενώ το καλοκαίρι δροσίζονται από τους ετησίας ανέμους, τα μελτέμια. Δεν αποκλείεται, λοιπόν, ένα απόμερο/ακατοίκητο νησί των Κυκλάδων να είχε θεωρηθεί η πύλη προς τις Νήσους των Μακάρων και σ’ αυτό να μεταφέρονταν τα οστά των νεκρών. Στα ανατολικά της Νάξου, ακριβώς απέναντι από τον όρμο της Μουτσούνας, υπάρχει μικρή συστάδα βραχονησίδων που είναι γνωστές με το όνομα Μάκαρες. Ωστόσο, η μέχρι σήμερα αγνόησή τους από την αρχαιολογική έρευνα δεν επιτρέπει τη διατύπωση οποιασδήποτε άποψης για τον ρόλο τους στην αρχαιότητα.

Η έρημη Κέρος

Πολύ μεγαλύτερο, αλλά εντελώς ορεινό και σχεδόν ακατοίκητο ήταν το νησί της Κέρου, ανάμεσα στη Νάξο και την Αμοργό. Το νησί αυτό έγινε γνωστό τα μεταπολεμικά χρόνια από την αρχαιολογική λεηλασία που υπέστη κατά τις δεκαετίες του 1950 και 1960 στη θέση Κάβος Δασκαλιού: χιλιάδες κομματιασμένα μαρμάρινα Κυκλαδικά ειδώλια και αγγεία κοσμούν μουσεία και ιδιωτικές συλλογές ανά τον κόσμο. Από τις μετέπειτα συστηματικές αρχαιολογικές έρευνες συνάγεται ότι τα αντικείμενα αυτά αποτελούσαν κτερίσματα νεκρών και είχαν μεταφερθεί στην Κέρο από διάφορα νησιά, αφού προηγουμένως είχαν αχρηστευθεί με τελετουργικό σπάσιμο. Ερμηνεύεται, δηλαδή, η θέση Κάβος Δασκαλιού στην Κέρο ως ένα είδος παγκυκλαδικού ιερού. Συστηματική γεωλογική έρευνα έδειξε ότι η σαθρότητα του βράχου στην περιοχή αυτή έχει συντελέσει στη δημιουργία ρηγμάτων και χασμάτων, κάποιο από τα οποία θα μπορούσε να έχει θεωρηθεί η πύλη προς τα Ηλύσια Πεδία, προς τις Νήσους των Μακάρων. Σταλαγμιτικές αποθέσεις που είχαν σχηματιστεί στην οροφή σπηλιάς πριν από την κατάρρευσή της της χρονολογήθηκαν στο δεύτερο μισό της 3ης χιλιετίας π. Χ. Επειδή δε η σπηλιά αυτή βρισκόταν ακριβώς μπροστά στην έκταση, όπου σημειώθηκε η μεγαλύτερη συγκέντρωση σπασμένων κτερισμάτων –εξ ού και η μεγαλύτερη λεηλασία από τους λαθρανασκαφείς–, ενδέχεται αυτή να είχε θεωρηθεί από τους πρώιμους Κυκλαδίτες η πύλη προς τις Νήσους των Μακάρων.

Με το ξέσπασμα του Πολέμου, η βύθιση του Κούρου στα έγκατα της αθηναϊκής γης ήταν ένα μέτρο διαφύλαξης και προστασίας αρχαιοτήτων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Αντιμετωπίζοντας εγκαίρως το ενδεχόμενο βομβαρδισμού ή λεηλασίας της Αθήνας, η «απόκρυψη» των αριστουργημάτων του πρώτου Μουσείου της χώρας ήταν μια τιτάνια όσο και συγκινητική επιχείρηση. Είναι το θέμα της έρευνας του σκηνοθέτη Βασίλη Κοσμόπουλου, ο οποίος βρίσκεται στο τελικό στάδιο ανάπτυξης ενός σχετικού ντοκιμαντέρ.

Αναρωτήθηκε ποτέ κανείς μας αν υπήρξε κάποια μέριμνα σχετικά με τις ελληνικές αρχαιότητες την παραμονή της 28ης Οκτωβρίου 1940; Είναι μια πολύ λογική σκέψη: η χώρα θα δεχόταν την εισβολή ξένου εχθρού, ενδεχομένως να βομβαρδιζόταν, πώς θα προστατεύονταν τα μνημεία μας – και πώς;Τεράστια έρευνα

Αυτή η λησμονημένη, αλλά εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ιστορία βρίσκεται στο επίκεντρο ενός ντοκιμαντέρ. Οπως μας είπε ο σκηνοθέτης, κ. Βασίλης Κοσμόπουλος, «το ντοκιμαντέρ βρίσκεται στο τελικό στάδιο της ανάπτυξης (development) δεν έχει όμως ακόμη μπει στην κύρια φάση παραγωγής. Ξεκίνησε το 2006, με εξαιρετικές συνθήκες (κατ’ επιλογήν συμμετοχή στο Discovery Campus Masterschool 2006) και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, κυρίως διότι ήταν τεράστια η έρευνα που έπρεπε να διεξαχθεί, στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Αφετηρία μας ήταν η δημοσίευση του Β. Χ. Πετράκου “Τα αρχαία της Ελλάδος κατά τον πόλεμο 1940-44”, Ο Μέντωρ, 1994. Ουσιαστικά συνεχίζουμε από εκεί που σταμάτησε ο συγγραφέας».

Σύμφωνα με τον κ. Κοσμόπουλο, με το που κηρύχθηκε ο πόλεμος το 1940, ξεκίνησε μια μεγάλη επιχείρηση απόκρυψης των αρχαιοτήτων. «Η επιχείρηση αυτή στήθηκε σε όλη την Ελλάδα, ωστόσο, το μεγάλο βάρος έπεσε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Μετά την κατάληψη της χώρας, ασκήθηκαν πιέσεις από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής να αποκαλυφθούν τα κρυμμένα αρχαία για την αποφυγή φθοράς, μα η Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία αντιστάθηκε. Λόγω και των γεγονότων του Εμφυλίου, χρειάστηκε να φτάσουμε στις αρχές της δεκαετίας του ’50 για να ολοκληρωθεί η αποκάλυψη όλων αυτών των αρχαιοτήτων».

Η περίπτωση των γερμανικών δυνάμεων Κατοχής παρουσιάζει ειδικό ενδιαφέρον διότι, όπως λέει ο Β. Κοσμόπουλος, «κράτησαν μια στάση αντιφατική. Ενώ η επίσημη γραμμή από το Βερολίνο ήταν οι ελληνικές αρχαιότητες να προστατευθούν, από την άλλη είχαμε περιπτώσεις φθορών, λεηλασίας ή και αρχαιοκαπηλίας από κάποιους αξιωματούχους. Για να γίνει κατανοητή η γερμανική στάση, η ταινία θα προσπαθήσει να φωτίσει το ζήτημα της ιδιότυπης πρόσληψης και χρήσης της ελληνικής αρχαιότητας στη δημιουργία της ναζιστικής ιδεολογίας».

Η «ομάδα Ρόζενμπεργκ»

Ο Β. Κοσμόπουλος στέκεται στη γερμανική «ομάδα Ρόζενμπεργκ», που δρούσε σε όλη την Ευρώπη. «Μεταξύ άλλων, σκοπός της ήταν και η συλλογή πολιτιστικών θησαυρών απ’ όλες τις κατεχόμενες ευρωπαϊκές χώρες, σε σχέση όμως το ιδεολογικό υπόβαθρο της ναζιστικής Γερμανίας. Στην Ελλάδα η δράση της περιορίστηκε από τον εσωτερικό ανταγωνισμό με το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο. Η ιταλική στάση δεν είχε το ανάλογο ιδεολογικό υπόβαθρο, ενώ και για τους Βούλγαρους επίσης είχαν ιδεολογικό ενδιαφέρον όσα ελληνικά μνημεία σχετίζονταν με τις εδαφικές διεκδικήσεις τους».

Καθημερινή

Το βίντεο του Κώστα Γαβρά για το οποίο χύθηκε αρκετό μελάνι, όταν προσπάθησαν να το λογοκρίνουν…

Χωρίς περικοπές το βίντεο του Γαβρά

Βυζαντινή λογοκρισία

Από το 1851 ως την πρόσφατη φωτογραφική παραγωγή, η Ακρόπολη, θέμα μοναδικό προς αποτύπωση αλλά και «επικίνδυνο» εξαιτίας του συμβολισμού που φέρει, αγαπήθηκε από καλλιτέχνες και φωτογράφους, που έστρεψαν επάνω της το φωτογραφικό τους φακό. Στο εξαιρετικό και εξαντλητικό φωτογραφικό αρχείο του Μουσείου Μπενάκη η LIFO ανακάλυψε υπέροχες φωτογραφίες – μερικές είναι αδημοσίευτες!

4.000 εκθέματα βρίσκονται στο εσωτερικό του μουσείου.

€130.000.000 στοίχησε η κατασκευή του μουσείου.

€1 θα στοιχίζει το εισιτήριο μέχρι το τέλος του 2009. Από το 2010 θα στοιχίζει €5.

4 χρόνια και επτά μήνες κράτησε η κατασκευή του.

21.000 τ.μ. είναι η συνολική του έκταση και 14.000 τ.μ. είναι ο εκθεσιακός του χώρος. (1.450 τ.μ. μόνο είναι το παλιό μουσείο.)

3.200 τ.μ. είναι η έκταση της αίθουσας με τα εκθέματα του Παρθενώνα.

25 κολόνες από μπετόν στηρίζουν το μουσείο, με διάμετρο 1,20 μ. και ύψος 8,50 μ. Άλλες 92 αποτελούν τα θεμέλια του μουσείου.

12 ώρες θα είναι ανοικτό καθημερινά. (Από τις 8 το πρωί μέχρι τις 8 το απόγευμα, εκτός Δευτέρας.)

10.000 επισκέπτες υπολογίζονται ημερησίως και 2,5 εκατ. το χρόνο.

300 μέτρα απέχει το μουσείο από το Βράχο της Ακρόπολης και 2 χλμ. από την πλατεία Συντάγματος.

23 βαθμοί Κελσίου είναι η σταθερή θερμοκρασία στο εσωτερικό του μουσείου.

Σεισμό μέχρι 10 Ρίχτερ μπορεί να αντέξει η κατασκευή του.

3,5 εκατ. ευρώ θα διατεθούν για τα εγκαίνια.

100 φροντιστές θα παρέχουν τις υπηρεσίες τους στους επισκέπτες.

200 άτομα χωράνε το καθένα από τα 2 αναψυκτήρια που λειτουργούν στο εσωτερικό του μουσείου.

2109000900-1 είναι το τηλέφωνο του μουσείου.

LIFO

Μισό αιώνα πριν, ο Πικιώνης αναλάμβανε να σχεδιάσει το πιο δύσκολο έργο της ζωής του. Ν’ αναμετρηθεί με την Ακρόπολη, τόσο απλά. Ένα έργο που μετά την Απελευθέρωση στοίχειωνε κάθε αρχιτέκτονα, τυφλωμένο από το φως του Παρθενώνα.

Δεν τον ήθελε τον Παρθενώνα παρά ως το απόμακρο, ασφαλές «σκηνικό βάθους». Και βασανίστηκε να βρει τα σημεία και τις οπτικές φυγές που θα του εξασφάλιζαν αυτές τις μακρινές θέες. Γιατί όλο το εκεί έργο του στηρίζεται κυρίως στην «άυλη» οργάνωση του βλέμματος. Με βάση τις θεωρητικές θέσεις που είχε προπολεμικά διατυπώσει ο φίλος του Κωνσταντίνος Δοξιάδης στη γερμανική διατριβή του, ο Πικιώνης μετασχημάτισε το κυματιστό τοπίο των δύο λόφων, της Ακρόπολης και το Φιλοπάππου, σ’ ένα πεδίο γεμάτο ιδεατές χαράξεις με οπτικές γωνίες στο έδαφος· αυτές «εξηγούν» και «οργανώνουν» το γεωγραφικό χώρο και τον μετατρέπουν σε πνευματικό τοπίο, υποταγμένο στη δύναμη του νου. Με βάση τέτοιες χαράξεις σ’ επιλεγμένα σημεία στάσης, έδινε μετά οδηγίες στα συνεργεία για το πώς θα τοποθετηθούν ψηφίδα ψηφίδα οι πέτρες κι οι πλάκες στο λιθόστρωτο ή τα κράσπεδα στα μονοπάτια. Οι ίδιοι ουράνιοι νόμοι καθόρισαν ακόμα και τις συνηχήσεις ανάμεσα στα λιγοστά χτίσματα και τις βοηθητικές κατασκευές.

Μπορεί σήμερα πολλά από τα αόρατα σημεία που διάλεξε ο Πικιώνης να έχουν χαθεί, πνιγμένα στην πυκνή βλάστηση που φούντωσε με τα χρόνια, ή να έχουν ξεχαστεί. Αλλά απομένουν αρκετά σημάδια τους ώστε να πείθουν για την ικανότητά τους να υπενθυμίζουν την άρρηκτη συγγένεια φύσης με «ανθρώπινο έργο». Έχοντας ως διαμεσολαβητή τ’ αυθεντικά και τα φτιαχτά spolia (σπαράγματα ερειπίων) που ο Πικιώνης έσπειρε παντού επινοώντας ένα μείγμα αρχαιολογικού χώρου και ιερού άλσους ως τη σύγχρονη εκδοχή μιας «επίσκεψης» στην ιστορία. Η οποία δεν μπορεί πια παρά να έχει τη μορφή αποσπασματικού σχόλιου, ενός υπέροχου θραύσματος.

LIFO

Τελετουργίες και καθημερινότητα στην κλασική Αθήνα

Με μια μεγάλη έκθεση που εστιάζει στη θέση και τη δράση της γυναίκας στην αρχαιότητα γιορτάζει το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο τα 180 χρόνια από την ίδρυσή του. Η έκθεση που πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης παρουσιάστηκε με μεγάλη επιτυχία στο Onassis Cultural Center της Νέας Υόρκης από το Δεκέμβριο μέχρι το Μάιο. Μέσα από 172 αντικείμενα, αγγεία, γλυπτά και χάλκινα η έκθεση παρουσιάζει τη ζωή των γυναικών στην Αττική κατά την Κλασική Εποχή. Ο επισκέπτης βλέπει την απλή καθημερινή γυναίκα: παρουσιάζονται ο κύκλος της ζωής, η συμμετοχή στις μεγάλες γιορτές, η λατρεία των γυναικείων θεοτήτων αλλά και πιο μυθικές ιέρειες της αρχαιότητας.

ΕΘΝΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ
Πατησίων 44, 210 8217717

20/07-30/11

Το αρχαιότερο συγκροτημένο επικοινωνιακό σύστημα στον ευρωπαϊκό χώρο, ενδεχομένως και στον κόσμο, είναι οι μινωικές φρυκτωρίες (1900 π.Χ. – 1700 π.Χ.), οι λεγόμενοι σωροί στη λαϊκή γλώσσα.

Ηταν ένα τεράστιο πλέγμα μετάδοσης σημάτων σε μακρινές και κοντινές αποστάσεις με πολύ μεγάλη πυκνότητα σε υψηλά σημεία, αλλά και σε αρχαία μονοπάτια, που κάλυπτε όλη την Κρήτη. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα μπορούσαν να μεταδώσουν, κυρίως με βάση τα φωτεινά σήματα τη νύχτα και με καπνούς ή χειρονομίες την ημέρα, τα μηνύματα που ήθελαν οι αρχαίοι Κρήτες.

Στην ευρύτερη γεωγραφική ενότητα της πεδιάδας Ηρακλείου εντοπίστηκαν 140 μινωικές φρυκτωρίες, μοναδικά ντοκουμέντα ενός πολυσχιδούς πολιτισμού. Είναι γνωστή η αναφορά στον Αισχύλο, στο έργο του «Αγαμέμνων», για τη μετάδοση μέσω των φρυκτωριών της είδησης για την άλωση της Τροίας, μέσα σε μια νύχτα, από την Τροία στις Μυκήνες. Στην περίπτωση των Μινωιτών έχουμε ένα έργο μοναδικό σε σύλληψη και εκτέλεση, ταυτόχρονα σύστημα παρατήρησης αλλά και άμυνας, που συναγωνίζεται, από πλευράς μεγέθους και κατασκευής, τα μεγάλα ανακτορικά συγκροτήματα. Ετσι υποστηρίζει ο αρχαιολόγος Νίκος Παναγιωτάκης, που έκανε αυτή την πολυσήμαντη ανακάλυψη.

Μια μινωική φρυκτωρία είχε το σχήμα κόλουρου κώνου με διάμετρο βάσης 15 έως 47 μέτρα και ύψος 3 έως 8. Αποτελούνταν από χώμα και ημικυκλικά τοιχάρια ανά 70 πόντους

 ENET

Κανονικά, και με τις κομμένες σκηνές, θα προβάλλεται τελικά το βίντεο του σκηνοθέτη κ. Κώστα Γαβρά,  το οποίο παρουσιάζεται στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, όπως ανακοίνωσε ο κ. Δ. Παντερμαλής μετά από συνάντησή του με τον σκηνοθέτη. Οι επίμαχες σκηνές είχαν κοπεί μετά από έντονες αντιδράσεις της Εκκλησίας.

Ο πρόεδρος του Μουσείου της Ακρόπολης καθηγητής κ. Δ. Παντερμαλής συνομίλησε την Τρίτη με τον κ. Γαβρά.

Μετά την συνάντηση έκανε την εξής δήλωση: «Μετά από εκτενή διάλογο και ανάλυση που έγινε γύρω από τις ιστορικές αναφορές και την καλλιτεχνική παρουσίασή τους, ο κ. Γαβράς διευκρίνισε απολύτως ότι στην επίμαχη σκηνή του φιλμ δεν απεικόνιζε ούτε υπονοούσε ότι οι καταστροφές έγιναν από ιερείς, αλλά από ανθρώπους της εποχής. Κατόπιν αυτής της αυτονόητης διευκρίνισης του κ. Γαβρά, την οποία ως ιστορική αποτύπωση αποδέχεται το Μουσείο, το ενημερωτικό φιλμ θα συνεχίσει να προβάλλεται κανονικά».

Το Βήμα

Αφού γίναμε παγκοσμίως ρεζίλι για το θεοκρατικό μας κράτος και την αντιμετώπιση της τέχνης από το Υπουργείο Πολιτισμού βρήκαμε έναν τρόπο να “στρογγυλέψουμε” το ζήτημα. Ο Κώστας Γαβράς διευκρίνισε, ο Δημήτρης Παντερμαλής αποκατέστησε, ο Γαβράς διέψευσε τη διευκρίνιση, αλλά η αποκατάσταση άντεξε τη διάψευση.

Μετά την εθνική ανάταση που προκάλεσαν τα εγκαίνια του μουσείου, ακολούθησε η εθνική ντροπή για το περιστατικό λογοκρισίας…βλέπε και σχετικό άρθρο της 26ης Ιουλίου: Βυζαντινή λογοκρισία

Με την ευκαιρία αυτή, όσοι το είδατε δεν σας φάνηκαν λίγο παρωχημένα τα γραφικά; κάπως μου θύμισαν τη δεκαετία του 80. Αλλά τα έχουμε ξαναπεί, το μουσείο δεν τα πάει και πολύ καλά με την τεχνολογία…βλέπε και σχετικό άρθρο της 27/7 :Τεχνοφοβικό μουσείο

Το πιο εύστοχο σχόλιο το έκανε ο Πέτρος Θέμελης στα Νέα:

Το δημιούργημα ενός καλλιτέχνη το δέχεσαι ως μορφή τελειωμένη με τα μηνύματα που εκπέμπει ή το απορρίπτεις στο σύνολο, δεν είναι δυνατόν να του αποσπάς τμήματα κάθε φορά που με αυτά προσβάλλονται υποτίθεται τα αισθήματα ή τα χρηστά ήθη ορισμένων συμπολιτών σου. Είναι σαν να κόβεις κομμάτι από τον καμβά ενός ζωγραφικού πίνακα ή να αφαιρείς μέρος ενός γλυπτού ή στην καλύτερη περίπτωση να το καλύπτεις με φύλλο συκής.

Στην εικόνα ο Αϊ Νικόλαος καταστρέφει το ένα από τα επτά θαύματα της αρχαιότητας, τον ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο.

Ισως θα έπρεπε η εκκλησία να απαγορεύσει και αυτές τις εικόνες…

Οι καταστροφές των χριστιανών είναι γνωστές όπως κι εκείνες των ειδωλολατρών. Τα λένε τα βιβλία, οι ίδιοι οι επιστήμονες. Χρόνια γράφουν οι εφημερίδες στηριζόμενοι στα λόγια τους και σε ιστορικά κείμενα, ότι οι καταστροφές στον Παρθενώνα -γενικά στα μνημεία της Ακρόπολης- έγιναν από ανθρώπινο χέρι. Το επαναλαμβάνει στον ετήσιο απολογισμό της η Επιτροπή Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως αλλά και στην ΥΣΜΑ, η υπηρεσία που έγινε για να προχωρήσουν οι εργασίες αποκατάστασης. Ομως, μόλις κάποιοι υποχώρησαν στις διαμαρτυρίες εκκλησιαστικών παραγόντων (συνήθης τακτική), ανακαλύψαμε την πυρίτιδα. «Οι χριστιανοί πελεκούσαν τα πρόσωπα» εξηγούσε ο Μ. Κορρές για τις μετόπες του Παρθενώνα στη βόρεια και δυτική πλευρά και την ίδια ώρα τόνιζε πόσο σωτήρια για άλλα μνημεία ήταν η συνήθεια κάποιων απ’ αυτούς να μετατρέπουν τους αρχαίους ναούς σε εκκλησίες.

Από άρθρο της Γιώτας Συκά στην Καθημερινή

Ζουν μαζί εδώ και 2.500 χρόνια. Είναι πέντε και περιμένουν πάντα την έκτη αδελφή τους, που έπεσε θύμα αρπαγής, χρόνια τώρα. Ευθυτενείς και υπερήφανες, αντέχουν το βάρος της εποχής τους με θηλυκότητα και δυναμισμό. Μοιάζουν ίδιες αλλά είναι μοναδικές. Η γυναίκα-σύμβολο στη size zero εποχή μας.

Στέκεται υπερήφανη ανάμεσα στις άλλες τέσσερις προαιώνιες φίλες της στο μπαλκόνι που σχεδίασαν για χάρη τους ο Γαλλοελβετός αρχιτέκτονας Μπερνάρ Τσουμί και ο δικός μας Μιχάλης Φωτιάδης. Για χρόνια, η πρώτη Καρυάτιδα αριστερά ήταν κλεισμένη κι αυτή σε βιτρίνα αζώτου για να προστατεύσει τη μαρμάρινη επιδερμίδα της. Απαλλάχθηκε απ’ αυτή μετακομίζοντας στο νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Ευτυχώς, δεν χρειάστηκε να εγκαταλείψει το κέντρο της πόλης, που εδώ και χιλιετίες αγαπά, όπως η έκτη της παρέας, που την ξεγέλασε ένας Αγγλος και μένει τώρα στο Λονδίνο σε χρυσό κλουβί.

Οι Καρυάτιδες δεν έχουν τη λεπτεπίλεπτη φινέτσα που κουβαλούν οι αρχαϊκές Κόρες με τα κοσμήματα και τα στολίδια, αλλά μια σικάτη στιβαρότητα, μια σιγουριά που κάθε σύγχρονη γυναίκα θα ήθελε να έχει.

Από πεντελικό μάρμαρο φτιαγμένες και οι πέντε (η έκτη, που άρπαξε ο Ελγιν, βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο), με το πρώτο βλέμμα μοιάζουν ίδιες σε όλα. Και όμως είναι τόσο διαφορετικές. Κόρες τις έλεγαν -Καρυάτιδες βαφτίστηκαν αργότερα- και οι μύθοι για την καταγωγή τους είναι πολλοί. Παρθένες χορεύτριες από τις Καρυές, που χόρευαν λατρευτικούς χορούς. Φιλοτεχνήθηκαν από τον γλύπτη Αλκαμένη ή, σύμφωνα με άλλους, από τον Καλλίμαχο.

Το δωρικό πέπλο που φορούν όλες, ζωσμένο στη μέση για να σχηματίζει μαλακές πτυχώσεις, έχει διαφορές από τη μία στην άλλη. Τα σύγχρονα γυναικεία βλέμματα καρφώνονται με ζήλια στα μακριά τους μαλλιά. «Ονειρώδη» για την εποχή του εξτένσιον και τόσο περίπλοκα που μόνον ένας καλλιτέχνης κομμωτής μπορεί να πετύχει και να κάνει μια γυναίκα να αισθάνεται μοναδική. Χωρισμένα στη μέση, πέφτουν με κυματιστούς βοστρύχους στους κροτάφους και καταλήγουν σε δυο χοντρές πλεξούδες που σταυρώνουν με χάρη στην πλάτη.

Είναι εντυπωσιακό αυτό που συμβαίνει με την πίσω πλευρά αυτών των γυναικών. Σαν να την ανακαλύψαμε όλοι τώρα. Κάθε επισκέπτης μαγνητίζεται από τη δική του Καρυάτιδα. Η αντίληψη που είχαν οι αρχαίοι για τα κτίριά τους βασίζεται στη δομή του ελληνικού σώματος, εξηγεί δίπλα μας ο πρόεδρος του μουσείου, Δημήτρης Παντερμαλής. Οι κόρες που στήριζαν στο κεφάλι τους τη στέγη της πρόστασης στη νότια πλευρά του Ερεχθείου ήταν κολόνες. «Οι αρχαίοι έκαναν την αρχιτεκτονική γυναικείο σώμα και το γυναικείο σώμα, αρχιτεκτονική».

Το βλέμμα του κοινού τρέχει στο χυμώδες κορμί, στους γυμνούς ώμους, στο οβάλ πρόσωπο. Η αρμονία τους καθιέρωσε το κλασικό πρότυπο ομορφιάς, δίνοντας έμπνευση σε νεοκλασικά σπίτια της νεότερης εποχής, στους μεγαλύτερους γλύπτες και ζωγράφους, μέχρι τους σχεδιαστές μόδας. Από τον Ζαν Ντεσέ, τη Σανέλ, μέχρι τον Ιβ Σεν Λοράν (ας θυμηθούμε πριν από δύο χρόνια και τις πτυχώσεις του Γκοτιέ), δεν υπήρχε σχεδιαστής που να μην υποκλήθηκε στο μέτρο που μοιάζει να περιφρονεί την ανορεξική εποχή μας. Ευθυτενείς, στητές, υπερήφανες, αντέχουν το βάρος της εποχής τους με θηλυκότητα, ανεξαρτησία και δυναμισμό. Μοιάζουν ίδιες αλλά είναι μοναδικές. Η γυναίκα-σύμβολο στη size zero εποχή μας.

Αρθρο της  Γιώτας Συκκά στη Γυναίκα

Φωτογραφίες της TerraComputerata από το μουσείο Ακρόπολης

Οι μεν, δουλεύουν με την πολύτιμη εμπειρία του ασκημένου ματιού. Οι δε, με πίξελς και αλγόριθμους. Ο σκοπός είναι κοινός και «ιερός»: η αποκατάσταση των τοιχογραφιών του Ακρωτηρίου Θήρας ένωσε τους Ελληνες αρχαιολόγους με τους μηχανικούς ηλεκτρονικών υπολογιστών του πανεπιστημίου Πρίνστον, σε ένα διεπιστημονικό πρόγραμμα συνεργασίας με την επωνυμία «Γρίφος». Η συνεργασία της Ανασκαφής Ακρωτηρίου με το Πανεπιστήμιο Πρίνστον (και με το University College του Λονδίνου) δεν μένει μόνο στο επίπεδο της ψηφιακής βοήθειας. Πριν από λίγες μέρες έγινε στους χώρους της ανασκαφής ένα «σχολείο» με 10 φοιτητές και νέους ερευνητές αρχαιολογίας και μηχανικών υπολογιστών από πέντε χώρες και επτά πανεπιστήμια (Αθήνας, Θεσσαλίας, Ιωαννίνων, Λίβερπουλ, Λονδίνου, Νέας Υόρκης και Πρίνστον). Κι όλοι ελπίζουν να γίνει θεσμός αυτή η συνάντηση.

Παζλ σπαραγμάτων
Τα δύο τελευταία χρόνια ένα τρισδιάστατο παζλ σπαραγμάτων πολύχρωμων τοιχογραφιών εμφανίζεται στις οθόνες των μηχανικών υπολογιστών, των αρχαιολόγων και των συντηρητών τοιχογραφίας στις Ανασκαφές της Αρχαιολογικής Εταιρείας στο Ακρωτήρι Θήρας και στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον των ΗΠΑ.

Η ομάδα των μηχανικών υπολογιστών του Πρίνστον με τη συνεργασία των αρχαιολόγων και -ιδίως- των συντηρητών του Ακρωτηρίου, ανέπτυξε ένα ειδικό λογισμικό με το ελληνικό όνομα «Γρίφος» και αποστολή, την αποκωδικοποίηση των μυστικών των τοιχογραφιών. Η λογική της λειτουργίας του είναι απλή: αναζητεί επαφές ανάμεσα στα εκατοντάδες σπαράγματα τοιχογραφιών, διαδικασία «χρονοβόρα και ευρωβόρα για την παραδοσιακή μέθοδο της συντήρησης», όπως σημειώνει ο διευθυντής της Ανασκαφής καθηγητής Χρίστος Ντούμας.

Άρθρο στην Καθημερινή

Reassembling the Thera Frescoes

Χαίρομαι που δεν είμαι η μόνη που γκρινιάζω για τη σελίδα του Μουσείου της Ακρόπολης. Στο Nylon διαβάζουμε:

“…Το Μουσείο με όλους τους παραδοσιακούς όρους είναι πανέμορφο – αρχιτεκτονικά, λειτουργικά, για να μην πούμε για τα εκθέματα. Επιτρέπεται όμως, εν έτει 2009 να χτίζουμε κάτι τόσο φρέσκο και να μην υπάρχει τουλάχιστον ένας ηλεκτρονικός ξεναγός να μοιράζεται (έστω επί πληρωμή) στους επισκέπτες?

Ακόμα και οι πιο ασήμαντες περιφερόμενες εκθέσεις σήμερα διαθέτουν στο κοινό ηλεκτρονικούς ξεναγούς. Πρόκειται για συσκευές που συνδέονται με ακουστικά τα οποία φοράει ο επισκέπτης, και όταν βρίσκεται μπροστά σε ένα έκθεμα, πατάει τον κωδικό που βλέπει επάνω και ακούει τα πλήρη στοιχεία γύρω από το έκθεμα.

Αν υπάρχει ένα Μουσείο που χρειάζεται τον ηλεκτρονικό ξεναγό, αυτό είναι το Μουσείο της Ακρόπολης. Κάθε έκθεμα (ακόμη και το πιο μικρό) κρύβει πίσω του μια ολόκληρη ιστορία που γεμίζει βιβλίο.

Πάνε περίπου τρία χρόνια από τότε που έγραψα για τους ηλεκτρονικούς ξεναγούς επόμενης γενιάς που προβλέπουν ότι οι επισκέπτες των Μουσείων θα έχουν μαζί τους συσκευές ήχου στη μορφή των iPod ή MP3 capable κινητών.

Τότε είναι που έγραψα για τα σημαντικότερα Μουσεία των ΗΠΑ που διαθέτουν ηλεκτρονικούς ξεναγούς σε μορφή podcasts που μπορεί κάποιος να κατεβάσει πριν πάει στο Μουσείο – όπως το Artcast του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης του Σαν Φρανσίσκο. Τότε είναι που έγραψα για τους ξεναγούς (όχι μόνο Μουσείων, αλλά) ολόκληρων πόλεων σε μορφή podcast, όπως ο iAudioguide.

Σήμερα οι επισκέπτες του Μουσείου της Ακρόπολης στριμώχνονται γύρω από τις μικρές ταμπελίτσες του κάθε εκθέματος για να διαβάσουν τις 4-5 γραμμές κειμένου που περιέχουν – ό,τι μπορεί να βάλει κάποιος εκεί περιεκτικά. Κι εμείς δεν μπορούμε να τους παρέχουμε ούτε τους (προηγούμενης γενιάς) ηλεκτρονικούς ξεναγούς που μοιράζονται εκεί στο Μουσείο, και επιστρέφονται με το τέλος της επίσκεψης.

Καλά φουσκώσαμε από υπερηφάνεια τη μέρα των εγκαινίων, αλλά είμαστε σε πολλά γυμνοί, και η γύμνια δεν κρύβεται. Αλλά νομίζω ότι όλο αυτό δεν μας αξίζει…”

Η Terra μετράει ήδη μία δεκαετία γκρίνιας όπου επισημαίνει την ύπαρξη σημαντικού πολιτιστικού κεφαλαίου και την αδυναμία αξιοποίησής του…

οι πιο πρόσφατες:
Μουσείο Ακρόπολης -μία χαμένη ευκαιρία
e-ticketing για τα κλάμματα
Βυζαντινή λογοκρισία

Ο καθηγητής κ. Χρ. Ντούμας μας ενημερώνει ότι στην κλασική Αθήνα απαγορευόταν η χρήση σκευών από πολύτιμα μέταλλα στους πολίτες:

Με την έκφραση «φθόνος θεών» οι πολίτες της Αθηναϊκής Δημοκρατίας εννοούσαν στο σύνολό τους τα σκεύη από πολύτιμα μέταλλα, χρυσό και άργυρο. Φαίνεται πως, κατά κάποιο τρόπο, η έκφραση είχε καθιερωθεί στη συνείδηση των πολιτών ως άγραφος νόμος, βάσει του οποίου η χρήση τέτοιων σκευών, από όσους πολίτες είχαν την οικονομική ευχέρεια να το πράξουν, αποτελούσε πρόκληση και θα προκαλούσε τον φθόνο εκείνων που είχαν το προνόμιο να ξεχωρίζουν, των θεών. Ηταν, με άλλα λόγια, μια πρακτική εφαρμογή της ισοτιμίας ανάμεσα στους πολίτες. Αυτό φαίνεται πως επιβεβαιώνεται και από την αρχαιολογική μαρτυρία, σύμφωνα με την οποία μόνο σε ιερά της κλασικής αρχαιότητας έχουν βρεθεί σκεύη από πολύτιμα μέταλλα ως αφιερώματα στους θεούς. Χαρακτηριστική δε είναι, από την άποψη αυτή, και η παντελής απουσία τέτοιων σκευών από τους τάφους της ίδιας περιόδου, ακόμη και στην Αθήνα που φημιζόταν τόσο για την ποιότητα όσο και για την υψηλή καλλιτεχνική στάθμη των έργων τορευτικής, που παρήγαν εργαστήριά της.

Διαβάστε το άρθρο στην Καθημερινή

Ποιος θα αναλάβει να ενημερώσει όλους τους καδενοφόρους; αυτή η χρυσή λαιμαριά ειδικά πάνω στα δασύτριχα νεοελληνικά στήθη είναι κάπως…

Η αρχαία πόλη αναπνέει ακόμα στα θεμέλια της νέας. Καθώς κατέβαινα στο υπόγειο γκαράζ καταστήματος της οδού Πειραιώς πρόσεξα κάτι προθήκες. Πλησιάζοντας είδα ένα τμήμα των μακρών τειχών της αρχαίας πόλης των Αθηνών. Αυτά τα τείχη ένωναν την Αθήνα με το επίνειό της, τον Πειραιά. Αποτελούνταν από δύο τείχη, το «Βόρειο», (ή «Έξωθεν») και το «Μέσον» Τείχος (ή «Φαληρικό») σε παράλληλη διάταξη, μήκους 40 σταδίων (7 χλμ.), και σε μεταξύ τους απόσταση ενός σταδίου (184 μ.), που όμως φθάνοντας στον Πειραιά περιέκλειαν όλη τη πόλη, το λιμάνι και τη Πειραϊκή χερσόνησο, με κύριο ακριβώς στόχο να προστατευθεί η επικοινωνία της Αθήνας με το λιμάνι της. Εκτός όμως των δύο παράλληλων αυτών τειχών υπήρχε και τρίτο το «Νότιο» που από την Αθήνα κατέληγε στο σημερινό Παλαιό Φάληρο, που περιλαμβανόταν όμως στα Μακρά Τείχη.

Η κατασκευή έγινε από τον αρχιτέκτονα Καλλικράτη. Με την οχυρωματική αυτή διάταξη, ο Πειραιάς αναδείχθηκε στο μεγαλύτερο και ασφαλέστερο εμπορικό και οικονομικό κέντρο εκείνης της εποχής.

Η ανέγερση των Μακρών Τειχών που ολοκληρώθηκε σε 17 χρόνια κόστισε συνολικά 6.000 τάλαντα, δηλαδή περίπου 36.000.000 αρχαίες δραχμές!

Τα Μακρά Τείχη καλούνταν επίσης και “Σκέλη”.

Στις μέρες μας υπέστησαν καταστροφή από τη διαπλάτυνση του Κηφισού.