απ` το πεδίο της σχολικής πράξης – Αναστάσιος Τασινός

Να διαβάζουμε τη γλώσσα του σώματος των μαθητών

Να διαβάζουμε τη γλώσσα του σώματος των μαθητών

Αναστάσιος Αγ. Τασινός  

Ιωάννινα 26 Αυγούστου 2020

Η μη λεκτική επικοινωνία, η γλώσσα του σώματος όπως συνηθίζουμε να λέμε, παρέχει καθημερινά πληροφορίες και συναισθήματα στην προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική ζωή μας. Οι εκφράσεις του προσώπου, το βλέμμα, οι χειρονομίες, οι κινήσεις του σώματος, οι ματιές, οι σιωπές…, όλα αυτά, εκπέμπουν αδιάκοπα μηνύματα, που άλλοτε πηγάζουν από το συνειδητό, άλλοτε από το υποσυνείδητο και άλλοτε από το ασυνείδητο. Ο τρόπος διαβάσματος αυτών των μηνυμάτων επηρεάζει σημαντικές και ασήμαντες αποφάσεις και καταστάσεις της ζωής μας.

Βέβαια, η γλώσσα του σώματος δεν είναι τόσο αθώα και αξιόπιστη, όσο θέλει να  φαίνεται. Βλέπουμε αρκετούς ανθρώπους να τη χρησιμοποιούν επιτηδευμένα, προκειμένου να επιτύχουν ιδιοτελείς σκοπούς. Μπορεί να χαμογελούν, μπορεί να επιδιώκουν να φαίνονται αρεστοί ή αδιάφοροι, αλλά στο πίσω μέρος του μυαλού τους έχουν την ιδιοτέλεια.

Στους μικρούς μαθητές η γλώσσα του σώματος είναι καθαρή και αποκαλυπτική, γιατί είναι ανεπιτήδευτη. Ο δάσκαλος παρατηρώντας τη γλώσσα του σώματος των μαθητών διευκολύνεται στο εκπαιδευτικό του έργο. Οι αντιδράσεις των μαθητών (αφηρημάδα,  επιθετικότητα, απομόνωση, αδιαφορία, χαρά, θλίψη, φοβία, ένταση προσοχής, ένοχο βλέμμα, βούρκωμα ματιών, κλάμα…), όταν ερμηνεύονται σωστά, βοηθούν στην παιδαγωγική πρακτική. Ο δάσκαλος που αδιαφορεί για τη γλώσσα του σώματος των μαθητών, είναι αδύνατον να οικοδομήσει καλές παιδαγωγικές σχέσεις. Θα είναι απόμακρος στους μαθητές, γιατί ποτέ δεν κατάλαβε την ψυχολογία τους. Ένας μαθητής για παράδειγμα που βιώνει το χωρισμό των γονιών του και είναι αφηρημένος στην τάξη, δεν μπορεί να δέχεται κι από πάνω τις επικρίσεις του δασκάλου. Η αφηρημάδα αυτή θα κάνει τον κύκλο της. Ο καλός δάσκαλος συνήθως εντοπίζει τις αιτίες που τροφοδοτούν τις αντιδράσεις των μαθητών και εφαρμόζει την ανάλογη  παιδαγωγική πρακτική.

Απ` το πεδίο της σχολικής πράξης έχω στο μυαλό μου αρκετά περιστατικά μαθητών, που με τη γλώσσα του σώματος μου αποκάλυψαν συναισθήματα και πληροφορίες, που με τα λόγια δεν θα μου έλεγαν ποτέ. Από τα περιστατικά αυτά επέλεξα να περιγράψω μόνον ένα, το πιο σκληρό απ` όλα, θέλοντας να στείλω ένα μήνυμα στους εκπαιδευτικούς και ιδιαίτερα στους νέους. Το μήνυμα, να μιλούν στους μαθητές για τους κινδύνους που τους παραμονεύουν στη γωνία, δίχως όμως να τους τρομοκρατούν με μια γενικευμένη ισοπεδωτική καχυποψία απέναντι όλων των ανθρώπων. Η αρετή της διάκρισης πρέπει να διέπει την ενημέρωση αυτή, καθόσον όλοι οι άνθρωποι δεν είναι ίδιοι. Διαφορετικά, με την ισοπέδωση «μαζί με τα ξερά καίγονται και τα χλωρά».

Ας έλθουμε τώρα στο συγκεκριμένο περιστατικό, που έλαβε χώρα στην αρχή της σχολικής χρονιάς, σε μια μεγάλη τάξη Δημοτικού Σχολείου, όπου εργαζόμουν ως δάσκαλος. Είχα βάλει στους μαθητές να κάνουν μια άσκηση Μαθηματικών και περιφερόμουν στα θρανία, μήπως χρειαστεί κάποιος βοήθεια. Βλέποντας ένα λάθος σε μια  μαθήτρια, πρότεινα το δείκτη του δεξιού χεριού μου στο τετράδιό της για να το υποδείξω. Η μαθήτρια έκανε μια απότομη κίνηση προς τα πίσω και κάλυψε το πρόσωπό της με το δεξί βραχίονα, λες και επρόκειτο να τη δείρω. Ήταν μια κίνηση που δεν την περίμενα, γιατί δεν ήμουν αυταρχικός δάσκαλος. Κανείς στην τάξη δεν κατάλαβε το φόβο της. Αν έβλεπε αυτή τη σκηνή κάποιος επισκέπτης, σίγουρα θα σχημάτιζε τη γνώμη ότι ρίχνω πολύ ξύλο στους μαθητές. Τα φαινόμενα όμως μερικές φορές απατούν.

Ποτέ δεν πέρασε απ` το μυαλό μου ότι η φοβική αντίδραση της μαθήτριας, μπορεί να έχει σχέση με τη δημοκρατική λειτουργία της τάξης. Μια τέτοια σκέψη ήταν εκτός τόπου και χρόνου.  Δεν είπα τίποτε στη μαθήτρια, θέλοντας να επαναλάβω την ίδια σκηνή, χωρίς να έχει προηγηθεί καμιά συζήτηση μαζί της. Την επόμενη διδακτική ώρα ξαναπέρασα από μπροστά της, κοιτάζοντας σε αντίθετη κατεύθυνση. Αντέδρασε πάλι με την ίδια φοβική κίνηση προς τα πίσω, δίχως όμως να καλύψει το πρόσωπό της με το χέρι. Η γλώσσα του σώματος έλεγε καθαρά, ότι η μαθήτρια είχε υποστεί βία έξω από το σχολείο. Από την αρχή της σχολικής χρονιάς η μαθήτρια έδειχνε συνεσταλμένη, αλλά δεν είχα καταλάβει ότι ήταν και τρομοκρατημένη. Δεν τη ρώτησα για ποιο λόγο με φοβάται, γιατί δεν ήθελα να τη φέρω σε δύσκολη θέση. Σε δύο ημέρες θα είχα την πρώτη συγκέντρωση γονέων και κηδεμόνων κι εκεί θα μάθαινα τι συνέβαινε.

Όλοι οι γονείς ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά μου και ήρθαν την προγραμματισμένη ημέρα στο σχολείο. Αρχικά, έκανα μια γενική τοποθέτηση σε όλους τους γονείς για τις μεθόδους διδασκαλίας που χρησιμοποιώ και τις απαιτήσεις που έχω από τους μαθητές. Στη συνέχεια άρχισα να ενημερώνω τον κάθε γονέα χωριστά, έχοντας ως γνώμονα τη γραπτή και προφορική απόδοση του μαθητή. Όταν έφτασα στη  μητέρα της φοβισμένης μαθήτριας (πρώτη φορά την έβλεπα στο σχολείο), αφού την ενημέρωσα για τα μαθήματα, μετά τη ρώτησα αν είχε να μου πει κάτι για την κόρη της. Η απάντηση ήταν αρνητική. Έτσι, πήρα την πρωτοβουλία να της μιλήσω εγώ. Άρχισα να της λέω για τη φοβία που εκδηλώνει η κόρης της, όταν  την πλησιάζω. Την ώρα που της μιλούσα τα μάτια της άρχισαν να βουρκώνουν. Ύστερα από λίγο έσπασε τη σιωπή της κι άρχισε να μου αφηγείται το οδυνηρό περιστατικό, που είχε βιώσει η κόρη της πριν ενάμιση χρόνο. Ήταν μόνη της στο σπίτι, όταν ξεγελάστηκε κι άνοιξε την πόρτα στο χτύπημα του κουδουνιού και βρέθηκε αντιμέτωπη με ένα κτήνος που την κακοποίησε. Μου είπε ακόμη, ότι από τότε η κόρη της βλέπει εφιάλτες στον ύπνο της και ότι δεν μπορεί να καθίσει μόνη της στο σπίτι. Σοκαρίστηκα απ` αυτά που άκουσα. Όσο μιλούσε, δάκρυα κυλούσαν στο πρόσωπό της. Με πληροφόρησε ακόμη, ότι κανείς στο σχολείο δεν γνωρίζει το περιστατικό και με παρακάλεσε να μην το αποκαλύψω. Την καθησύχασα, λέγοντας ότι η συζήτησή μας θα μείνει απόρρητη. Παράλληλα της ζήτησα, να μη μάθει τίποτε η κόρη της για τη συζήτηση αυτή, για να μη φορτωθεί με περισσότερο άγχος. Η μαθήτρια από το σοκ που υπέστη, είχε εκδηλώσει μια γενικευμένη φοβία προς όλους τους άντρες. Στην παιδική ηλικία υπάρχει η τάση της γενίκευσης μιας κατάστασης, ενώ η τάση της διάκρισης εμφανίζεται αργότερα με την ωριμότητα. Η επικοινωνία με τη μητέρα ολοκληρώθηκε, με την υπόσχεσή μου ότι θα εφαρμόσω ένα σχέδιο δράσης στην τάξη, ώστε η κόρη της να νιώθει ασφαλής.

Το πρώτο που έκανα ήταν να αλλάξω θρανίο  στη μαθήτρια. Καθόταν σε ένα μεσαίο θρανίο της τάξης και το συνεχές πέρασμά μου από κοντά της, τροφοδοτούσε τη φοβική αντίδραση. Γι` αυτό και την έβαλα να κάθεται σε ένα ακρινό θρανίο απ` τη μεριά του τοίχου, ενώ στη διπλανή θέση (απ` τη μεριά του διαδρόμου), έβαλα μια φίλη της. Έτσι, όταν πηγαινοερχόμουν στο διάδρομο ανάμεσα απ` τα θρανία, υπήρχε απόσταση απ` τη μαθήτρια, που απέτρεπε την εκδήλωση της φοβικής αντίδρασης.

Το δεύτερο που έκανα ήταν, με στοχευμένες πρακτικές ενέργειες στην τάξη, να επιτύχω  την απόσβεση της φοβικής αντίδρασης. Αντί να πλησιάζω εγώ τη μαθήτρια,  θεώρησα ότι ήταν καλύτερο να με πλησιάζει εκείνη. Γι` αυτό και την καλούσα συχνά στην έδρα να φέρνει το τετράδιο Ορθογραφίας για διόρθωση ή τη σήκωνα στον πίνακα να λύνει ασκήσεις Μαθηματικών. Πάντοτε υπήρχε ένας διδακτικός λόγος για να με πλησιάζει κι αυτό λειτουργούσε τέλεια. Επιπλέον, για να μη φανώ μεροληπτικός υπέρ της μαθήτριας ανακοίνωσα στην τάξη ότι μερικούς μαθητές τους εξετάζω περισσότερο, για να καλύψουν μερικά κενά που έχουν. Η μαθήτρια σιγά-σιγά απόχτησε θάρρος κι έφθασε στο σημείο να με καλεί στο θρανίο της, όταν χρειαζόταν βοήθεια. Είχα οικοδομήσει μια πολύ καλή παιδαγωγική σχέση μαζί της και σε αυτό βοήθησε και η μητέρα της, με τα καλά λόγια που έλεγε για μένα. Η μαθήτρια απέβαλε τη φοβική αντίδραση, ακόμη κι όταν εγώ την πλησίαζα. Ένιωθε πλέον μια ασφάλεια στην τάξη. Τα μάτια της όμως μαρτυρούσαν ότι η ψυχή της πονούσε. Γι` αυτό και συνέστησα στην μητέρα της, ότι καλό θα ήταν, η κόρη της να κάνει μερικές συνεδρίες με έναν καλό παιδοψυχολόγο. Σκέφτομαι πόσο μεγάλο θα ήταν το λάθος της μητέρας, αν συνέχιζε να μου αποκρύπτει την αλήθεια. Θα ήταν αδύνατη η εφαρμογή μιας εξειδικευμένης βοήθειας, μέσα κι έξω από την τάξη, που απαιτούσε στοχευμένες πρακτικές ενέργειες κι όχι κηρύγματα.

Το τρίτο που έκανα στην τάξη ήταν ένα «μάθημα ζωής». Συγκεκριμένα, μίλησα στους μαθητές για τους κινδύνους που τους παραμονεύουν στη γωνία, όταν οι κακοποιοί εμφανίζονται ντυμένοι ως φίλοι. Τους τόνισα ιδιαίτερα, ότι δεν μπαίνουμε ποτέ σε ξένα αυτοκίνητα, ότι δεν δεχόμαστε ποτέ δώρα από αγνώστους και ότι δεν τους ακολουθούμε ποτέ, όταν μας το ζητάνε. Τους επισήμανα ακόμη, ότι τρώγοντας μια σοκολάτα ή πίνοντας μια πορτοκαλάδα που μας δίνει ένας άγνωστος, μπορεί να χάσουμε τις αισθήσεις από ναρκωτικές ουσίες που έχει ρίξει μέσα και να μην μπορούμε να προφυλάξουμε τον εαυτό μας. Στο τέλος τους είπα να είναι προσεκτικοί, όταν μένουν μόνοι στο σπίτι και να μην ανοίγουν ποτέ την πόρτα σε αγνώστους. Όλοι οι μαθητές με άκουγαν με ένταση προσοχής, μα πιο πολύ απ` όλους, η πληγωμένη μαθήτρια. Δεν μετακίνησε καθόλου το βλέμμα της από πάνω μου. Με τη δυνατή σιωπή της και τα πονεμένα μάτια της, μου τα είπε όλα. Εκείνη τη στιγμή συνειδητοποίησα, πόσο σημαντικό είναι το «μάθημα ζωής». Αν η μαθήτρια είχε παρακολουθήσει ένα τέτοιο μάθημα σε μικρότερη τάξη, ίσως να είχε αντιληφθεί τον κίνδυνο που παραμόνευε έξω από την πόρτα του σπιτιού της.

Μετά ακολούθησε διάλογος στην τάξη, με τους μαθητές να μου θέτουν συνέχεια ερωτήσεις. Θα ήθελα να δημοσιεύσω ένα μικρό απόσπασμα αυτού του διαλόγου, που εμπεριέχει πέντε ερωτήσεις μαθητών και τις αντίστοιχες απαντήσεις μου.

1η Ερώτηση: Αν κάποιος άγνωστος μας ρωτήσει τι ώρα είναι, θα του πούμε;

– Ναι. Στη συνέχεια όμως, δεν θα πιάσουμε συζήτηση μαζί του.

2η Ερώτηση: Αν κάποιος άγνωστος μας ρωτήσει αν είμαστε καλοί μαθητές θα του απαντήσουμε;

– Όχι. Θα αγνοήσουμε το ψεύτικο ενδιαφέρον του και θα συνεχίσουμε  άφοβα το δρόμο μας.

3η Ερώτηση: Αν κάποιος άγνωστος μας ρωτήσει τι ομάδα είμαστε θα του πούμε;

– Όχι. Αν όμως, μας ξεφύγει και πούμε την αγαπημένη μας ομάδα, στη συνέχεια δεν θα πιάσουμε ποδοσφαιρική συζήτηση μαζί του.

4η Ερώτηση: Αν κάποιος άγνωστος μας ζητήσει πληροφορίες, όταν βρισκόμαστε στη στάση αστικών λεωφορείων, για την πορεία ενός δρομολογίου θα τον ενημερώσουμε;

– Ναι, εφόσον γνωρίζουμε. Στη συνέχεια όμως, δεν θα πιάσουμε συζήτηση μαζί του.

5η  Ερώτηση: Αν κάποιος άγνωστος μας τραβήξει από το χέρι τι θα κάνουμε;

– Θα προσπαθήσουμε να ξεφύγουμε. Αν δεν τα καταφέρουμε, θα βάλουμε τις φωνές για να φοβηθεί τους περαστικούς και να μας αφήσει.

Νομίζω ότι οι μαθητές με το «μάθημα ζωής» κατάλαβαν, ότι έχοντας μερικές σταθερές αρχές προφύλαξης στο μυαλό τους, μπορούν εξαρχής, να θέσουν εκτός λειτουργίας ένα κακόβουλο σχέδιο κάποιου αγνώστου, που αρχίζει με δήθεν αθώες ερωτήσεις. Τα πράγματα όμως δυσκολεύουν, αν πίσω απ` το κακόβουλο σχέδιο βρίσκεται κάποιος γνωστός, απέναντι του οποίου δεν υπάρχουν σταθερές αρχές προφύλαξης. Γι` αυτό και στο τέλος της συζήτησης επισήμανα στους μαθητές να κοιτάζουν τα έργα των ανθρώπων – είτε είναι γνωστοί είτε είναι άγνωστοι – κι όχι τα λόγια τους. Πριν μας βλάψει κάποιος γνωστός, συνήθως, έχει δείξει ποιος είναι. Άρα, πρέπει εκ των προτέρων να κρατάμε αποστάσεις ασφαλείας απέναντί του. Ακόμη, τους επισήμανα να μην ξεγελιούνται από τα επαγγέλματα που κάνουν οι άνθρωποι, ούτε από τα κουστούμια και τις γραβάτες που φοράνε. Δηλαδή, σε ελεύθερη μετάφραση τους είπα τα λόγια του ευαγγελιστή Ματθαίου: «Προσέχετε δε από των ψευδοπροφητών, οίτινες έρχονται προς υμάς εν ενδύμασι προβάτων, έσωθεν δε εισί λύκοι άρπαγες. Από των καρπών αυτών επιγνώσεσθε αυτούς».

Από τα παραπάνω φαίνεται καθαρά, ότι το «μάθημα ζωής» είχε στόχο την ενημέρωση των μαθητών κι όχι την τρομοκράτηση. Μαθαίνουμε έγκαιρα στα παιδιά να έχουν τα μάτια τους ανοιχτά, καθόσον δε ζούμε σε κοινωνία αγγέλων για να αποφεύγουμε τέτοιες συζητήσεις. Τα λόγια του δασκάλου ενισχύουν πάντα τις συμβουλές των γονέων. Συχνά ακούμε τα παιδιά να λένε: «Μας το είπε ο δάσκαλός μας».

Τέλος, θα ήθελα να επισημάνω για άλλη μια φορά στους εκπαιδευτικούς, να διαβάζουν προσεκτικά τη γλώσσα του σώματος των μαθητών, ώστε να ενεργούν με ρεαλισμό και παιδαγωγική ευαισθησία στο εκπαιδευτικό τους έργο.

Ιωάννινα 26 Αυγούστου 2020

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αλλαγή μεγέθους γραμματοσειράς
Αντίθεση
Μετάβαση σε γραμμή εργαλείων