>

πρώιμη χριστιανική τέχνη

Με τον όρο πορτραίτα Φαγιούμ εννοείται το σώμα των προσωπογραφιών που φιλοτεχνήθηκαν από τον 1ο έως τον 3ο αιώνα από συνεχιστές της ύστερης ελληνιστικής παράδοσης της Αλεξανδρινής Σχολής και διασώθηκαν ως τη σημερινή εποχή. Τα πορτραίτα ανακάλυψε και ανέφερε πρώτος ο ιταλός περιηγητής Πιέτρο ντελα Βάλλε το 1615 (Pietro Della Valle)[1]. Αυτά τα νεκρικά πορτραίτα, προορισμένα για ταφική χρήση, πήραν το όνομά τους από την όαση Φαγιούμ, στην οποία ανακαλύφθηκαν αρχικά, 85 χλμ νότια του Καΐρου.

Οι αρχαιολογικές ανασκαφές που διεξήχθησαν από αγγλικές και γαλλικές αποστολές στις αρχές του 19ου αιώνα έφεραν στην επιφάνεια περισσότερες προσωπογραφίες, χωρίς ωστόσο να κεντριστεί το ενδιαφέρον των ειδημόνων της τέχνης. Το 1887, κάτοικοι της περιοχής κοντά στο ελ-Ρουμπαγιάτ ανακάλυψαν και ανέσκαψαν μομμιοποιημένα σώματα με προσωπογραφίες στη θέση της κεφαλής

Τα πορτραίτα του Φαγιούμ ζωγραφίστηκαν για να εξασφαλίσουν την αιώνια ζωή σ΄αυτούς που απεικόνιζαν. Αποτελούν την ελληνική συμβολή στην προαιώνια μάχη των Αιγυπτίων ενάντια στον θάνατο και είναι οι αληθινοί πρόγονοι των πρώϊμων βυζαντινών εικόνων. H ζωγραφική των βυζαντινών εικόνων θα περισώσει τα μυστικά της ζωγραφικής της αρχαίας προσωπογραφίας, όπως αυτή εμφανίζεται στα πορτραίτα του Φαγιούμ. Αν και η αυθεντική συνταγή για την εγκαυστική τεχνική έχει χαθεί, η πρακτική του προσωπογράφου να ξεκινά από σκούρο υπόστρωμα και να προχωρά σε ανοικτότερους χρωματισμούς έχει διατηρηθεί αναλλοίωτη ακόμα και σήμερα στην αγιογραφία.
Προσωπογραφίες ζωγραφισμένες κατά τους τρείς πρώτους μετά Χριστόν αιώνες από απόγονους των καλλιτεχνών της Αλεξανδρινής Σχολής έχουν διασωθεί ως τις μέρες μας. Παρέμειναν θαμμένες στους στεγνούς τάφους των αιγυπτιακών νεκροπόλεων, στην όαση Φαγιούμ της Αιγύπτου, σε βάθος δύο περίπου μέτρων.

Σώθηκαν, χάρη στο μοναδικά ξερό κλίμα της αιγυπτιακής ερήμου, εκεί όπου η ετήσια πτώση της βροχής δεν ξεπερνά τα δέκα εκατοστά. Γνωρίζουμε όμως πολύ λίγα πράγματα για την ταυτότητα των εικονιζομένων προσώπων όσο και των καλλιτεχνών τους.

Συνοψίζοντας οι βυζαντινοί αγιογράφοι κληρονομούν το χρυσό φόντο,τη μετωπική στάση του σώματος, στο ένα χέρι κρατούν σταυρό ενώ το άλλο είναι υψωμένο σε θέση που ερμηνεύεται ως δέηση ή κίνηση αποτροπής του κακού. Κληρονομούν επίσης τη συνήθεια της επένδυσης της εικόνας με πολύτιμο μέταλλο.