Κατηγορία: Ιστορία

Ιωάννινα

Χανιά

Ρόδος

Αθήνα

Θεσσαλονίκη

1.Διαβάστε προσεκτικά το κείμενο της πηγής που σας δίνεται και προσέξτε ιδιαίτερα ποιος υπογράφει την πηγή. Αν η πηγή είναι εικόνα παρατηρήστε την προσεκτικά και σημειώστε αν είναι ζωγραφιά, γελοιογραφία, φωτογραφία κ.ά. Αν είναι πίνακας, παρατηρήστε και σημειώστε τις στήλες και τα δεδομένα του. Αμέσως μετά συνδέστε τις πληροφορίες ή τα σχόλια της πηγής με το ιστορικό γεγονός, την ιστορική περίοδο ή το ιστορικό πλαίσιο του σχολικού βιβλίου.

2.Φτιάξτε στο πρόχειρο έναν πίνακα με δύο στήλες και γράψτε στη μια τις σημειώσεις της πηγής που σχετίζονται με τις πληροφορίες του σχ. Βιβλίου, τις οποίες καταγράψτε στη δεύτερη στήλη κατ’ αντιστοιχία.

3.Ο πρόλογος θα πρέπει να είναι μια ολοκληρωμένη παράγραφος. Η θεματική περίοδος θα πρέπει να αναφέρεται με άμεσο τρόπο στο ιστορικό γεγονός στο οποίο αναφέρεται η πηγή. Στις λεπτομέρειες, να καταγράφονται τα κύρια σημεία στα οποία θα αναφερθείτε.

4.Στο κύριο μέρος προτιμήστε τη μέθοδο της σύνθεσης, δηλαδή την εναλλαγή του σχολιασμού των πληροφοριών της πηγής και των δεδομένων του σχολικού βιβλίου. Αν η πηγή είναι εικόνα, η περιγραφή γίνεται από το γενικό στο ειδικό (παραγωγικός τρόπος), από «μέσα» προς τα «έξω», από «πάνω» προς τα «κάτω», από «αριστερά» προς τα «δεξιά». Αν είναι πίνακας, καλό είναι να ξεκινήσετε με την «περιγραφή» του πίνακα (στήλες, σειρές, δεδομένα).

5.Μην ξεχνάτε να χρησιμοποιείτε τις κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις και φράσεις, για να συνδέεται τα συμπεράσματα από τις πηγές με τα δεδομένα του σχολικού βιβλίου. Αν υπάρχει «διαφωνία» ανάμεσα στην πηγή και στο βιβλίο, αυτή θα πρέπει να τονίζεται ιδιαίτερα. Αν υπάρχει «συμφωνία», επίσης. Να θυμάστε ότι το σχολικό βιβλίο έχει πάντα…δίκιο. Τα δεδομένα του είναι επικρατέστερα των πληροφοριών που συλλέγουμε από την πηγή.

6.Μην ξεχνάτε να παραπέμπετε συνεχώς στα αποσπάσματα της πηγής από τα οποία εξάγετε τα συμπεράσματα ή τα σχόλια σας.

7.Στον επίλογο (μια παράγραφος) ανακεφαλαιώστε τα κύρια σημεία- συμπεράσματα της πηγής. Καταλήξτε σε ένα συμπέρασμα αν η πηγή «συμφωνεί» ή «διαφωνεί» με το σχολικό βιβλίο και αν είναι δυνατό συνδέστε τα συμπεράσματά σας με τα ιστορικά γεγονότα που ακολουθούν πολύ σύντομα και περιεκτικά.

ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ !

oi oikonomikes exelixeis ton 20o aiona-orismoi ennoion

diamorfvsh kai leitourgia ton kommaton-orismoi ennoion

prosfygiko-kritiko-pontos 2012

to kritiko zitima-orismoi ennoion

to pontiako zitima-orismoi ennoion

to prosfygiko zitima-orismoi ennoion

EPANALHPTIKO_DIAGWNISMA_1_

KRHTIKO_ZHTHMA EPANALHPTIKO_DIAGWNISMA_1_

OIKONOMIA EPANALHPTIKO_DIAGWNISMA_1_

PROSFYGIKO_ZHTHMA EPANALHPTIKO_DIAGWNISMA_1_

STA_KOMMATA EPANALHPTIKO_DIAGWNISMA_2_

KRHTIKO_ZHTHMA EPANALHPTIKO_DIAGWNISMA_2_

OIKONOMIA EPANALHPTIKO_DIAGWNISMA_2_

PROSFYGIKO_ZHTHMA EPANALHPTIKO_DIAGWNISMA_2o_

STA_KOMMATA EPANALHPTIKO_DIAGWNISMA_3o_

STA_KOMMATA EPANALHPTIKO_DIAGWNISMA_

PONTIAKO THEMATA__N.ISTORIAS___KATEFTHYNSHS

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’ Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)

1.ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΗΣ ΒΙΕΝΝΗΣ (1814-1815)

Παλινόρθωση : η πολιτική της επαναφοράς της απόλυτης μοναρχίας, μετά την οριστική ήττα του Ναπολέοντα

«παλαιό καθεστώς» : το πολιτικό και κοινωνικό καθεστώς στη Γαλλία πριν την Γαλλική Επανάσταση

Λαός : πολιτική κοινότητα-το σύνολο των πολιτών ενός κράτους

Έθνος : πολιτιστική κοινότητα- σύνολο ανθρώπων που εμφανίζουν κοινά χαρακτηριστικά (καταγωγή, γλώσσα, θρησκεία, ιστορική συνείδηση κ.λπ.)

Ιερή Συμμαχία : πολιτικός και στρατιωτικός συνασπισμός των μεγάλων δυνάμεων, που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του τσάρου Αλέξανδρου Α’ στη Βιέννη το 1815, μετά την οριστική ήττα του Ναπολέοντα, ως ανάχωμα στις δυνάμεις που προωθούσαν αρχές εθνικής αυτοδιάθεσης και λαϊκής κυριαρχίας

Ευρωπαϊκή Συμφωνία : σύστημα ασφαλείας που υιοθέτησαν οι μεγάλες πολιτικές και στρατιωτικές δυνάμεις της Ευρώπης μετά το συνέδριο της Βιέννης με βασικό στόχο την εδραίωση των απολυταρχικών καθεστώτων και τη δίωξη-καταστολή κάθε φιλελεύθερου κινήματος.

2.ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Εθνικά κινήματα : κινήσεις μεταξύ ανθρώπινων κοινοτήτων με κοινή γλώσσα ή/και θρήσκευμα, με διακριτές παραδόσεις και ιστορία, με αντίληψη κοινής ταυτότητας μεταξύ των μελών τους, οι οποίες κοινότητες επιδίωκαν την ανεξαρτησία τους από την εξουσία άλλης διακριτής ενότητας.

Φιλελεύθερα κινήματα : κινήσεις που προωθούσαν συνταγματικούς και κοινοβουλευτικούς θεσμούς για την εξασφάλιση των πολιτικών δικαιωμάτων και ελευθεριών των πολιτών.

3.Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 – ΕΝΑ ΜΗΝΥΜΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Παλιγγενεσία : επιστροφή από το θάνατο, αναγέννηση

Ιερός Λόχος : στρατιωτική μονάδα που συγκροτήθηκε το 1821 από τον Αλέξ. Υψηλάντη στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και πολέμησε στο Δραγατσάνι. Συστήθηκε από νεαρούς εθελοντές-σπουδαστές των ελληνικών παροικιών των Ηγεμονιών και του ελλ. σχολείου της Οδησσού. Πήρε το όνομά της απ’ τον αρχαίο Ιερό Λόχο των Θηβών.

Φιλελληνικό κίνημα: κίνημα υποστήριξης της Ελλ. Επανάστασης, που εκδηλώθηκε σε πολλές ευρωπαίκές χώρες (Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ρωσία,Πολωνία). Πήρε τη μορφή οικονομικής βοήθειας, ηθικής ενίσχυσης, προσωπικής συμμετοχής και αυτοθυσίας. Πηγές του φιλελλληνισμού θεωρούνται η αγάπη για την κλασική Ελλάδα, ο θαυμασμός για τα επιτεύγματα των επαναστατημένων Ελλήνων, ο αποτροπιασμός για τις τουρκικές βιαιότητες και η ιδεολογία του φιλελευθερισμού.

Μεγάλη Ιδέα : εθνική πολιτική που αποσκοπούσε στην απελευθέρωση των ιστορικών ελληνικών χώρων και των τόπων γενικά όπου κατοικούσαν Έλληνες. Πρώτος χρησιμοποίησε τον όρο « Μεγάλη Ιδέα » ο πολιτικός Ιωάννης Κωλέττης (1844)

Αλύτρωτοι Έλληνες: οι Έλληνες που κατοικούσαν εκτός της ελληνικής επικράτειας και προσέβλεπαν στην ένωση των περιοχών όπου διέμεναν με τον ελλ.κρατικό κορμό.

Πατερναλιστικό σύστημα: σύστημα διοίκησης/εξουσίας ^ προστατευτική στάση του κράτους απέναντι στους πολίτες με στόχο την επιβολή έμμεσου αλλά απόλυτου ελέγχου στις λαϊκές διεκδικήσεις.

4.ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ (1830-1881)

Εγγυήτριες δυνάμεις ή προστάτιδες δυνάμεις : η Αγγλία, η Γαλλία και η Ρωσία αναλαμβάνουν την προστασία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους εγγυώμενες την εδαφική του ακεραιότητα, την εθνική ανεξαρτησία και το μοναρχικό καθεστώς.

Αλυτρωτισμός : εθνική πολιτική με στόχο την απελευθέρωση των αλύτρωτων ιστορικών ελληνικών τόπων και την υλοποίηση της Μεγάλης Ιδέας.

Αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Ελλάδος: το εκκλησιαστικό καθεστώς κατά το οποίο η Εκκλησία της Ελλαδος από το 1833 αυτονομείται διοικητικά από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.

αρχή της δεδηλωμένης: θεμελιώδης αρχή λειτουργίας του κοινοβουλευτικού συστήματος.Την εισήγαγε στην Ελλάδα ο Χ.Τρικούπης το 1875. Σύμφωνα μ’αυτή το κόμμα που πλειοψηφεί στις εκλογές θα πρέπει, για να κυβερνήσει, να έχει εξασφαλισμένη(«δεδηλωμένη») την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της Βουλής.

5.ΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ Ο ΚΡΙΜΑΪΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Ανατολικό ζήτημα : το διεθνές ζήτημα (σύνολο στρατιωτικών και διπλωματικών συγκρούσεων)που προκλήθηκε από τη βαθμιαία συρρίκνωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (17^ος αι. και μετά) και την πλήρωση του κενού στα Βαλκάνια και την Εγγύς Ανατολή (δηλ.το πρόβλημα της διαδοχής στα εδάφη της παλιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας).

Πύλη ( ή Υψηλή Πύλη ) : ονομασία της οθωμανικής κυβέρνησης από την πύλη στην είσοδο του κτιριακού συμπλέγματος που στέγαζε τις κεντρικές διοικητικές υπηρεσίες της Αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη (πρβλ. Λευκός Οίκος)

Τανζιμάτ(1839-1878): πολιτικές μεταρρυθμίσεις υπέρ των θρησκευτικών μειονοτήτων που επιβλήθηκαν στην οθωμανική αυτοκρατορία από τις Μεγάλες Δυνάμεις

Χάτι Χουμαγιούν: επίσημο οθωμανικό έγγραφο που φέρει την ιδιόχειρη υπογραφή του Σουλτάνου

6.Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Αγροτική οικονομία : ο τύπος της οικονομίας που βασίζεται στην πρωτογενή παραγωγή αγαθών και ιδίως τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία, την υλοτομία κ.λπ.

Δευτερογενής τομέας παραγωγής : ο τομέας της οικονομίας που αφορά τη μεταποίηση αγροτικών προϊόντων· η βιοτεχνική και βιομηχανική παραγωγή.

Παραγωγική μονάδα : κάθε μονάδα που αναπτύσσει οικονομική δραστη-ριότητα και είναι σε θέση να παράγει οικονομικά αγαθά.

Παραγωγικό σύστημα : ο τρόπος με τον οποίο οργανώνεται ένα έργο, μια δραστηριότητα κ.λπ. που αποβλέπει στην παραγωγή αγαθών.

Εργοστασιακό σύστημα : το παραγωγικό σύστημα στο οποίο η παραγωγή αγαθών πραγματοποιείται με τη χρησιμοποίηση μηχανών.

Κατά κεφαλήν εισόδημα : οικονομικός δείκτης με τον οποίο προσδιορίζεται το βιοτικό επίπεδο των πολιτών μιας χώρας. Προκύπτει διαιρώντας το εθνικό εισόδημα της χώρας αυτής με τον αριθμό του συνολικού πληθυσμού της.

Εμπορική Επανάσταση : η περίοδος της ευρωπαϊκής οικονομικής επέκτασης, της αποικιοκρατίας και του μερκαντιλισμού (1520- 1650).0ι εξερευνήσεις του 15^ου και 16^ου αι.

επέτρεψαν στις ευρωπαϊκές δυνάμεις να δημιουργήσουν εκτεταμένα δίκτυα διεθνούς εμπορίου και να συγκεντρώσουν μεγάλες ποσότητες πλούτου.

8.Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ

Ιμπεριαλισμός (< λατ.λ.imperium): η πολιτική των ισχυρών χωρών για παγκόσμια οικονομική & εδαφική κυριαρχία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β’ Από τον 19ο στον 20ο αιώνα (1871-1914)

1.Η ΑΚΜΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑΣ

Μεσσιανισμός : η εναπόθεση των ελπίδων για διέξοδο από μια κρίση στη σωτήρια δράση υποτιθέμενης χαρισματικής προσωπικότητας (μεσσίας).

Βρετανική Κοινοπολιτεία (ίδρυση 1926) : εθελοντική ένωση 53 ανεξάρτητων κρατών, πρώην αποικιών της Βρετανικής Αυτοκρατορίας με κοινή γλώσσα εργασίας την αγγλική.

4.ΕΘΝΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ

Πανσλαβισμός : πνευματική & πολιτική κίνηση του 19^ου αι. και των αρχών του 20^ου αι. στηριγμένη στην κοινή ιστορική κληρονομιά των Σλάβων· αποσκοπούσε στη συνένωση όλων των σλαβικών λαών των Βαλκανίων, υπό την αιγίδα της Ρωσίας, και μέσω αυτής στην πραγματοποίηση του ρωσικού ονείρου για διέξοδο στη Μεσόγειο.

Εξαρχία : η ανεξάρτητη Βουλγαρική Εκκλησία, που ιδρύθηκε το 1870, όταν αποσπάστηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Νεότουρκοι : νεαροί αξιωματικοί του σουλτανικού στρατού, καλλιεργημένοι και με ευρωπαϊκή στρατιωτική παιδεία. Στα τέλη του 19^ου αι. δημιούργησαν την οργάνωση «Ένωση και Πρόοδος» με σκοπό την επιβολή μεταρρυθμιστικού προγράμματος στην οθωμανική κοινωνία.

Εθνοκάθαρση : συστηματική φυσική και άλλου είδους εξόντωση εθνοτήτων από την πολιτικά κυρίαρχη εθνότητα ενός κράτους (βλ. γενοκτονίες Αρμενίων, Ποντίων).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ’ Ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος και οι άμεσες επιπτώσεις του

4.ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΩΝ ΠΑΡΙΣΙΩΝ (1919-1920)

Μειονότητα : μικρό τμήμα του πληθυσμού ενός κράτους ή μιας χώρας του οποίου τα μέλη διαφέρουν σε ορισμένα χαρακτηριστικά (π.χ.φυλή, γλώσσα, θρησκεία κτλ.) από τον υπόλοιπο πληθυσμό.

Αναθεωρητισμός : η μεταπολεμική πολιτική των δυσαρεστημένων χωρών (Γερμανίας, Ιταλίας, Ουγγαρίας και Βουλγαρίας), οι οποίες προσπαθούσαν να αναθεωρήσουν το εδαφικό καθεστώς που είχε προκύψει από τις συνθήκες ειρήνης του Α’Παγκοσμίου Πολέμου.

Προσάρτηση : η μονομερής πράξη με την οποία ένα κράτος υπάγει στην εδαφική του κυριαρχία εδάφη που βρίσκονται κάτω από άλλο καθεστώς.

6.HΡΩΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Σοβιέτ : εκλεγμένα κυβερνητικά συμβούλια που απάρτιζαν οι αντιπρόσωποι των εργατών, των αγροτών και των στρατιωτών κατά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 στη Ρωσία

Μπολσεβίκοι (= πλειοψηφικοί): τα μέλη της αριστερής πτέρυγας του ρωσικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, οι οποίοι με επικεφαλής το Λένιν, προχώρησαν στην επανάσταση του 1917.

Εθνικοποίηση: η μεταφορά της ιδιοκτησίας μιας ιδιωτικής επιχείρησης ή άλλης ιδιωτικής ιδιοκτησίας σε μια εθνική κυβέρνηση (απαλλοτρίωση ή αναγκαστική πώληση).

Διεθνισμός: δόγμα της μαρξιστικής ιδεολογίας σύμφωνα με το οποίο τελικός στόχος πρέπει να είναι η διεθνής αλληλεγγύη που θα επιτευχθεί με την ένωση των λαών και την κατάργηση των συνόρων, με την επικράτηση των κομμουνιστικών κινημάτων διεθνώς.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ’ Η Ευρώπη και ο κόσμος κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου

1. HΔΕΚΑΕΤΙΑ 1920-1930

Συλλογική ασφάλεια : βασική αρχή ειρηνικής συνύπαρξης των κρατών στο διεθνές πλαίσιο.

Κρατικοποίηση: η διαδικασία κατά την οποία το κράτος αναλαμβάνει να διευθύνει, να λειτουργήσει και να αναπτύξει οικονομικά επιχειρήσεις ή                                                 καλλιεργήσιμες

εκτάσεις για λογαριασμό ολόκληρου του λαού.

Φασισμός: πολιτικός όρος ο οποίος δηλώνει το δικτατορικό και ολοκληρωτικό πολιτικό καθεστώς που εφαρμόστηκε στην Ιταλία από το 1922-1945. Ιδρυτής                                                και

ηγέτης του υπήρξε ο Μπενίτο Μουσολίνι.

2.   ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1923-1930)

Κοινοβουλευτική Δημοκρατία : πολυκομματικό πολιτικό καθεστώς βασιζόμενο στην αρχή της πλειοψηφίας και της λαϊκής κυριαρχίας.

Οικουμενική κυβέρνηση: η κυβέρνηση που σχηματίζεται με πολιτικούς προερχό­μενους από το σύνολο των πολιτικών παρατάξεων που εκπροσωπούνται στο κοινοβούλιο, όταν καμιά πολιτική παράταξη ούτε κάποιος συνασπισμός κομμάτων δεν μπορούν να εξασφαλίσουν την αυτοδυναμία.

3.   Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ

Υποτίμηση: η μείωση της συναλλαγματικής αξίας μιας νομισματικής μονάδας σε σχέση με άλλες νομισματικές μονάδες ή σε σχέση με το χρυσό. Η υποτίμηση του νομίσματος καθιστά φθηνότερες τις εξαγωγές μιας χώρας & ακριβότερες τις εισαγωγές και γι’αυτό αναβαθμίζει την ανταγωνιστικότητα της εγχώριας παραγωγής.

Ράιχ: η λέξη στα γερμανικά σημαίνει «βασίλειο» και προέρχεται από τον τίτλο HeiligesRomischesReichDeutscherNation(Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του γερμανικού έθνους) < Πρώτο Ράιχ (862-1806), Δεύτερο Ράιχ (1890-1918,1918-1933), Τρίτο Ράιχ (έδωσε την ονομασία ο Χίτλερ την περίοδο της ναζιστικής δικτατορίας για λόγους προπαγάνδας).

Προπαγάνδα: η συστηματική και οργανωμένη προσπάθεια διασποράς φημών, με σκοπό τη διαμόρφωση της στάσης της κοινής γνώμης σε συγκεκριμένη κατεύθυνση και με συγκεκριμένους στόχους, προκειμένου να εξυπηρετηθούν πολιτικοί ή άλλοι στόχοι των φορέων ή των προσώπων που την υλοποιούν.

Γκεστάπο: η κρατική μυστική αστυνομία της ναζιστικής Γερμανίας. Υπήρχε πριν αναλάβει την ηγεσία ο Χίτλερ. Επί των ημερών του, μετατράπηκε σε μια τρομοκρατική οργάνωση, που καταδίωκε ανηλεώς οποιονδήποτε φανερό ή μη αντίπαλο του ναζιστικού καθεστώτος.

Ες-Ες (SS< SCHUTZSTAFFEL= ομάδα προστασίας) : η παραστρατιωτική οργάνωση που ξεκίνησε ως προσωπική σωματοφυλακή του Χίτλερ και εξελίχτηκε στον ιδιωτικό στρατό του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος.

Προτεκτοράτο: όρος του διεθνούς δικαίου που δηλώνει συγκεκριμένη περιοχή, η οποία ελέγχεται από μία ή περισσότερες προστάτιδες δυνάμεις.

2. Η ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1939-1942)

Τακτική του «αστραπιαίου πολέμου»: στρατιωτική τακτική που εφάρμοσαν τα ναζιστικά στρατεύματα, η οποία στηριζόταν στην ταυτόχρονη και εντατική χρήση τεθωρακισμένων, πυροβολικού και αεροπορίας, με στόχο τον αιφνιδιασμό του εχθρού και τη γρήγορη εξουδετέρωσή του.

RAF (RoyalAirForce): η βρετανική αεροπορία κατά το Β’Παγκόσμιο Πόλεμο.

Λουφτβάφε (Luftwaffe): η γερμανική αεροπορία κατά το Β’Παγκόσμιο Πόλεμο.

Bέρμαχτ: οι χερσαίες στρατιωτικές δυνάμεις της ναζιστικής Γερμανίας.

AfricaKorps: το γερμανικό εκστρατευτικό σώμα που πολεμούσε στη Β.Αφρική κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1941-1942) υπό τις διαταγές του στρατάρχη Ρόμελ. Αναχαιτίστηκε από τον άγγλο στρατηγό Μοντγκόμερι στο Ελ Αλαμέιν της Αιγύπτου (Νοέμ.1942).

5. ΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ – ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ

Γενοκτονία (genocide): ο όρος εισάγεται στο διεθνές δίκαιο με τη Σύμβαση του 1948 από τον ΟΗΕ. Είναι η επιδίωξη καταστροφής (συνολικά ή μερικά ) μιας εθνικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας

1.      είτε με δολοφονία των μελών της

2.      είτε με την πρόκληση σοβαρής σωματικής ή διανοητικής βλάβης σε κάποια από τα μέλη της

3.      είτε με την σκόπιμη επιβολή στην ομάδα δυσμενών συνθηκών ζωής ώστε να επέλθει η φυσική εξόντωσή της

4.      είτε με την επιβολή μέτρων που αποσκοπούν στην αποτροπή γεννήσεων στο εσωτερικό της & με την υποχρεωτική μεταφορά των παιδιών της ομάδας σε κάποια άλλη.

Γκέτο: χώρος μιας συνοικίας όπου οι Γερμανοί περιόριζαν τους Εβραίους, αφαιρώντας τους κάθε δυνατότητα επικοινωνίας με τον υπόλοιπο κόσμο. Η ονομασία προέρχεται από ομώνυμη εβραϊκή συνοικία της μεσαιωνικής Βενετίας.

6. OΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΤΩΝ ΝΙΚΗΤΩΝ

Σιδηρούν παραπέτασμα: η νοητή διαχωριστική γραμμή (μετά το Β’Παγκόσμιο Πόλεμο) ανάμεσα στην ΕΣΣΔ και στα υπόλοιπα κομμουνιστικά κράτη από τη μια πλευρά και από την άλλη στις χώρες της Δυτική Ευρώπης (ΝΑΤΟ). Η πατρότητα του όρου αποδίδεται στον Τσόρτσιλ και σύμφωνα με τη δυτική οπτική καταγγέλλεται ο αυστηρός έλεγχος που έχει επιβληθεί στους λαούς της Αν. Ευρώπης από τα κομμουνιστικά καθεστώτα τους.

Ψυχρός πόλεμος: η μεταπολεμική περίοδος (1950 και μετά), στην οποία κυριαρχούν οι ανταγωνισμοί μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, σε επίπεδο πολιτικής και οικονομικής πολιτικής καθώς και εξοπλισμών.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ’. Ο μεταπολεμικός κόσμος

1. Η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ- Η ΣΥΣΤΑΣΗ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΟΗΕ

Τρίτος Κόσμος: το σύνολο των χωρών της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής που προέκυψαν στο πλαίσιο της μεταπολεμικής διαδικασίας για αποαποι- κιοποίηση, εκδημοκρατισμό και για εθνική χειραφέτηση των χωρών που το προηγούμενο διάστημα βρίσκονταν υπό αποικιακό καθεστώς. Αρχικά ο όρος χρησι­μοποιήθηκε για να δηλώσει όσες χώρες δεν εντάχθηκαν στο δυτικό ή ανατολικό συνασπισμό κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

3. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Πολιτική ειρηνικής συνύπαρξης: πολιτική προσέγγισης ανάμεσα στα δύο αντίπαλα πολιτικά στρατόπεδα (Ανατολικό και Δυτικό) που εγκαινίασε ο Νικίτα Χρουστσόφ μετά το θάνατο του Στάλιν με στόχο την αποκλιμάκωση της έντασης του Ψυχρού πολέμου.

Σύμφωνο της Βαρσοβίας: συμμαχία των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης με την ΕΣΣΔ, που δημιουργήθηκε το 1955 ως απάντηση του ανατολικού συνασπισμού στην προηγούμενη ίδρυση του Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ).

Αποσταλινοποίηση: η πολιτική της συστηματικής διαδικασίας εξάλειψης του αυταρχισμού και της προσωπολατρίας που είχε καλλιεργηθεί στην ΕΣΣΔ την εποχή του Στάλιν, που εισηγήθηκε και εφάρμοσε ο νέος ηγέτης της χώρας Νικίτα Χρουστσόφ (1954­1968).

Ύφεση: πολιτικός όρος που παραπέμπει στην αποκλιμάκωση της πολιτικής έντασης μεταξύ των δύο συνασπισμών στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου.

5. Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

Συμβούλιο της Ευρώπης: διεθνής οργανισμός που ιδρύθηκε το Μάιο του 1949 και αποσκοπεί στην ανάδειξη της κοινής ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς και στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

7. Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗΣ ΚΑΙ Η ΕΝΤΑΞΗ ΣΤΗΝ ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ

Μεταπολίτευση: η μετάβαση της Ελλάδας από τη δικτατορία σε ένα σύγχρονο, ευρωπαϊκό δημοκρατικό καθεστώς. Η Μεταπολίτευση ξεκινάει με την επιστροφή του Κ. Καραμανλή από τη Γαλλία και την ανάληψη της εξουσίας μετά την πτώση της δικτατορίας, στις 24 Ιουλίου 1974.

Υφαλοκρηπίδα: το τμήμα του θαλάσσιου βυθού ενός κράτους το οποίο αποτελεί την ομαλή προέκταση της ακτής κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας ως το σημείο στο οποίο αυτή διακόπτεται απότομα. Η υφαλοκρηπίδα διακόπτεται εκεί όπου ο βυθός αποκτά απότομη κλίση 30-45^ο. Βάσει του διεθνούς δικαίου, η υφαλοκρηπίδα ενός κράτους εκτείνεται στο τμήμα του θαλάσσιου βυθού που βρίσκεται γύρω από τις ακτές του και πέρα από την Αιγιαλίτιδα ζώνη (τα χωρικά ύδατα) μέχρι βάθους 200 μέτρων. Σε αυτή την περιοχή το παράκτιο κράτος μπορεί να ασκεί αποκλειστική εκμετάλλευση.

Γράφει ο Μανόλης Πλούσος

Αμέσως μετά το αίσιο τέλος των περσικών πολέμων και την αξιοθαύμαστη ενότητα που -παραδόξως- επέδειξαν οι πόλεις-κράτη της κλασικής εποχής, η κατάσταση των πολιτικών πραγμάτων στον ελλαδικό χώρο επανήλθε στην προηγούμενη ρουτίνα του…αλληλοσπαραγμού μεταξύ των ανεξάρτητων πόλεων-κρατών. Οι Έλληνες με τους αγώνες για την υπεράσπιση της ελευθέριας τους απέναντι στους Πέρσες καλλιέργησαν έναν πρώιμο εθνικό δεσμό ανάμεσα τους, εντούτοις δεν κατάφεραν να δημιουργήσουν και μια αντίστοιχη πολιτική ένωση. Τα πρώτα επικίνδυνα συμπτώματα διχόνοιας εμφανίστηκαν ανάμεσα στις δυο πόλεις που είχαν προσφέρει και τα περισσότερα για την αντιμετώπιση του περσικού κινδύνου, την Αθήνα και τη Σπάρτη. Την πολύπλευρη αυτή διαμάχη ανάμεσα στις δυο πόλεις και τον πόλεμο που ακολούθησε ανάμεσα τους τον εξιστορεί με θαυμαστό τρόπο ο Θουκυδίδης, ένας Αθηναίος πολίτης που έλαβε και ο ίδιος μέρος ως στρατηγός στις πολεμικές επιχειρήσεις. Γεννημένος στον Αλιμούντα της Αττικής ανάμεσα στο 460 π.Χ. και στο 454 π.Χ. ήταν στην ακμή της η νεότητας του όταν ξέσπασε το 431 π.Χ. ο κατ’ αυτόν «σημαντικότερος από όλους τους έως τότε πολέμους», ο επονομαζόμενος μετέπειτα  Πελοποννησιακός πόλεμος.

Οι συμμαχίες του Πελοποννησιακού πολέμου

Ο Θουκυδίδης είναι η βασικότερη πηγή που έχουμε για την περίοδο που ξεκινάει από το 479 π.Χ. μέχρι και το 411 π.Χ., λίγο πριν δηλαδή το τέλος του πολέμου που τοποθετείται το 404 π. Χ. Τα τελευταία 7 χρόνια μας τα εξιστορεί ο Ξενοφώντας στα «Ελληνικά» του, ένα βιβλίο σχετικά με τα γεγονότα από το 411 π.Χ. έως το 362 π.Χ. Ο Θουκυδίδης με το έργο του αυτό οριοθετεί ουσιαστικά την επιστήμη της ιστορίας που κατ’ αυτόν έχει μια δική της νομοτέλεια και είναι ο πρώτος που αντιλαμβάνεται ότι ο παράγοντας τύχη δεν συνδέεται με το υπερφυσικό αλλά αποτελεί ένα αστάθμητο στοιχείο που ο άνθρωπος αδυνατεί να προβλέψει. Η φιλοσοφία του έχει αγκαλιάσει τον ορθολογισμό των προγενέστερων Ιώνων φιλοσόφων στο επίπεδο της αντίληψης και της ερμηνείας των πραγμάτων. Είναι, ή τουλάχιστον προσπαθεί να είναι, αντικειμενικός, είναι ακριβής, διαχωρίζει τα αίτια από τις αφορμές και το κυριότερο ήταν εκεί. Χρησιμοποιεί λογικές μεθόδους, όπως την αυτοψία ή τη διασταύρωση των πηγών του προσπαθώντας να είναι όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικός. Σημαντικό επίσης το γεγονός ότι έχει κατανοήσει το μέγεθος και τη σπουδαιότητα του εγχειρήματος του επιθυμώντας αυτό να έχει αιώνια αξία. 

Προτομή του Θουκυδίδη

 Η αντιπαλότητα ανάμεσα στην Αθήνα και τη Σπάρτη εκδηλώθηκε αμέσως μετά τη ναυμαχία της Μυκάλης το 479 π.Χ. όταν έπρεπε να λυθεί το θέμα της προστασίας των πόλεων της Ιωνίας. Η Σπάρτη, μια κατά κύριο λόγο ηπειρωτική δύναμη, αδυνατούσε να συμμετάσχει σε υπερπόντιες περιπέτειες και συνέστησε προσβλητικά στους Ίωνες να εγκαταλείψουν τις πόλεις τους και να εγκατασταθούν στην κυρίως Ελλάδα. Το αντίπαλο δέος όμως η Αθήνα που διέθετε τις πανίσχυρες τριήρεις και είχε εξασφαλίσει την κυριαρχία στο ανατολικό Αιγαίο, προσφέρθηκε να προστατεύσει τους Ίωνες. Γύρω από αυτήν την ναυτική κυριαρχία η Αθήνα θα ιδρύσει το χειμώνα του 477 π.Χ. τη Συμμαχία της Δήλου, σκοπός της οποίας ήταν η προστασία των πόλεων της Ιωνίας από τους Πέρσες. Όλες οι πόλεις της Ιωνίας, όλα τα νησιά από τη Λέσβο μέχρι τη Ρόδο, οι περισσότερες πόλεις της Προποντίδας και της Χαλκιδικής, οι Κυκλάδες και η Εύβοια εντάχθηκαν στη συμμαχία αυτή. Ο Αριστείδης εκ μέρους των Αθηναίων καθόρισε τους όρους συμμετοχής ο σημαντικότερος εκ των οποίων αφορούσε την εισφορά σε χρήμα σε ένα κοινό ταμείο που στήθηκε στη Δήλο, παλαιό κέντρο της Ιωνικής Αμφικτιονίας. Ο επιθετικός πόλεμος ενάντια στους Πέρσες από τούδε και εξής διεξάγεται από τις αθηναϊκές τριήρεις. Ο στρατηγός Κίμωνας, γιος του Μιλτιάδη, καθαρίζει αρχικά το Αιγαίο από του Σκυριανούς πειρατές τους Δόλοπες ενώ εν συνεχεία το 465 π.Χ. εδραιώνει την ναυτική κυριαρχία των Αθηναίων με τη νίκη του ενάντια στους Πέρσες στις εκβολές του ποταμού Ευρυμέδοντα στην περιοχή της Παμφυλία της Μικράς Ασίας. Από τη μεριά τους οι Σπαρτιάτες παρατηρούν ανήσυχοι και με φθόνο την οχύρωση της Αθήνας με την κατασκευή των μακρών τειχών το 458 π.Χ., παράλληλα με τον καλλωπισμό που εγκαινιάζει ο Περικλής για να αναδείξει το αθηναϊκό μεγαλείο, ασχέτως αν οι σύμμαχοι πλήρωναν το λογαριασμό…

 Σταδιακά άρχισε να διαγράφεται ένας έντονος αθηναϊκός ηγεμονισμός που περισσότερο ήταν βάρος για τις συμμαχικές πόλεις παρά προστασία. Έκφανση της δεσποτικής συμπεριφοράς της Αθήνας αποτελεί και η μεταφορά του συμμαχικού ταμείου από την Δήλο στην Αθήνα το 454 π.Χ. και η αφιέρωση του από τον Απόλλωνα στην Αθηνά. Συνέπεια αυτού του ηγεμονισμού ήταν και ο υποβιβασμός πολλών πόλεων σε καθεστώς πλήρους υποτέλειας καθώς και η υποχρέωση τους να αναθέτουν την εκδίκαση των διαφορών τους στα αθηναϊκά δικαστήρια. Το 448 π.Χ. μάλιστα με τον «νόμο περί νομισμάτων» επιβάλουν στους συμμάχους τα αττικά αργυρά νομίσματα και τους υποχρεώνουν να εξάγουν τα προϊόντα τους μόνο στην Αθήνα. Άρχισαν έτσι σταδιακά να εκδηλώνονται ορισμένες αντιδράσεις από τις συμμαχικές πόλεις με αποστασίες, όπως της Νάξου το 469 π.Χ. και της Θάσου το 465 π.Χ., που σε πολλές περιπτώσεις υποδαυλίζονταν από τη Σπάρτη που κατηύθυνε την Πελοποννησιακή συμμαχία. Τέλος σε αυτόν τον, ακήρυχτο κατ’ ουσία, πόλεμο έβαλαν οι Τριακονταετείς Σπονδές το 445 π.Χ. που συνομολογήθηκαν ανάμεσα στις δυο συμμαχίες. Ουσιαστικά εξασφαλιζόταν η μη ανάμειξη του ενός στα πράγματα του αλλού ενώ η Αθήνα παραχωρούσε όλες τις κτήσεις της στην Πελοπόννησο και οι Μεγαρείς γίνονταν σύμμαχοι της Σπάρτης. Από την αρχή όμως φάνηκε πως η Τριακονταετής ειρήνη ήταν επισφαλής. Οι Σπαρτιάτες δεν εγκατέλειψαν στιγμή την στρατηγική τους που ουσιαστικά συνίστατο στο δόγμα ότι αφού αυτοί δεν είχαν τη δυνατότητα να είναι απόλυτοι κυρίαρχοι στην Ελλάδα δεν θα ήταν κανείς… Μια μικρή αφορμή αρκούσε για να ξεσπάσει η υποβόσκουσα αντιπαλότητα ανάμεσα στα μεγαθήρια της κλασικής Ελλάδας. Τον σπινθήρα άναψε η ανάμειξη των Αθηναίων, στο πλευρό των δημοκρατικών Κερκυραίων, στον πόλεμο μεταξύ Κέρκυρας και Κορίνθου σχετικά με την Επίδαμνο και η αντίστοιχη προσφορά βοήθειας των Κορινθίων στην Ποτείδαια που είχε αποστατήσει από την Αθήνα το 432 π.Χ.

Μοντέλο αρχαίας ελληνικής τριήρους, Deutsches Museum, Μόναχο, Γερμανία.

Η πρώτη δεκαετία του πολέμου από το 431 π.Χ. ως το 421 π.Χ. αναφέρεται ως Αρχιδάμειος πόλεμος και ξεκινά με την αιφνιδιαστική επίθεση των Θηβαίων ενάντια στις Πλαταιές και την εισβολή του βασιλιά της Σπάρτης Αρχίδαμου στην Αττική την οποία και λεηλατεί. Η τακτική των δυο αντιπάλων είναι ριζικά αντίθετη και σχετίζεται με την αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων του καθενός. Από τη μεριά τους οι Σπαρτιάτες προσπαθούν να παρασύρουν τους Αθηναίους σε ανοιχτές μάχες στην ξηρά, ενώ οι Αθηναίοι προσπαθούν να τις αποφεύγουν. Το πολεμικό σχέδιο του Περικλή συνίστατο στην οχύρωση των Αθηναίων μέσα στα απόρθητα μακρά τείχη, την εγκατάλειψη της υπαίθρου χώρας στις δηώσεις των Σπαρτιατών και τον απρόσκοπτο εφοδιασμό της πόλης δια θαλάσσης. «Ας αφήσουμε τη γη και τα σπίτια, αλλά ας φυλάξουμε την πολιτεία και τη θάλασσα. Δεν πρέπει να πολεμήσουμε τους Πελοποννήσιους, που πολύ μας ξεπερνούν σε αριθμό, κάτω από την επίδραση του θυμού μας για την απώλεια της ιδιοκτησίας μας.[…] Αν πίστευα ότι θα με ακούγατε θα σας έλεγα: Πηγαίνετε μόνοι σας και καταστρέψτε τα και αποδείξτε στους Πελοποννήσιους ότι τίποτα από αυτά δεν θα σας συγκινήσει. Τέτοια είναι η δύναμη που δίνει η ναυτική ηγεμονία.» (Θουκ. Α 143). Αλλά ο Περικλής είχε υπολογίσει χωρίς τα… μικρόβια. Ο συνωστισμός χιλιάδων πολιτών μέσα στα περιορισμένα όρια των μακρών τειχών και η έλλειψη υποδομών υγιεινής σε μεγάλη κλίμακα δημιούργησαν τις ιδανικές συνθήκες για το ξέσπασμα επιδημίας. Πράγματι το 430 π.Χ. ενσκήπτει στην Αθήνα φοβερή επιδημία, για τη φύση της οποίας μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν, που μέχρι το 427 π.Χ. είχε θερίσει το 1/3 του πληθυσμού μαζί και τον Περικλή.

Η απώλεια του ιθύνοντα νου τον Αθηναίων ήταν το μεγαλύτερο χτύπημα για την πόλη που παραδόθηκε στο εξής στις ορέξεις διαφόρων δημαγωγών της ριζοσπαστικής δημοκρατικής παράταξης όπως ο Κλέωνας και ο Υπέρβολος. Στο πεδίο των επιχειρήσεων το 425 π.Χ. σημειώνεται μια θετική εξέλιξη για τους Αθηναίους αφού καταλαμβάνουν την παραλιακή περιοχή της Πύλου και τη νήσο Σφακτηρία αποκλείοντας εκεί 420 οπλίτες της πελοποννησιακής συμμαχίας, 180 από τους οποίους ήταν γνήσιοι Σπαρτιάτες. Την επόμενη όμως χρονιά το 424 π.Χ. η προσπάθεια των Αθηναίων να κατακτήσουν την Βοιωτία αποτυγχάνει παταγωδώς με τον στρατό του στρατηγού Ιπποκράτη να ηττάται κοντά στο Δήλιον από τον βοιωτάρχη Παγώνδα. Παράλληλα οι Αθηναίοι αρχίζουν να κάνουν σχέδια για την κατάκτηση της Σικελίας και βρίσκουν μια πρώτη ευκαιρία να αναμειχθούν στα εκεί πράγματα στέλνοντας μια δύναμη 20 τριηρών στους Λεοντίνους, με τους οποίους ήταν σύμμαχοι, ενάντια στις Συρακούσες που είχαν υποσχεθεί βοήθεια στους Σπαρτιάτες. Όμως με το συνέδριο ειρήνης στην Γέλα  το 424 π.Χ. οι Σικελιώτες ήρθαν σε συνεννόηση μεταξύ τους και οι Αθηναίοι επέστρεψαν άπραγοι στην πόλη τους. Τέλος στα 424 π.Χ. η σημαντικότερη αποικία των Αθηναίων στη Θράκη, η Αμφίπολη, αποστατεί. Ο Θουκυδίδης (ο ιστορικός) και ο Ευκλής στρατηγοί των Αθηναίων αδυνατούν να κινητοποιηθούν έγκαιρα με αποτέλεσμα οι κάτοικοι της Αμφίπολης να κάνουν δεκτούς τους όρους του Σπαρτιάτη στρατηγού Βρασίδα που περιελάμβαναν ίσα πολιτικά δικαιώματα και εγγύηση των περιουσιών τους. Οι Αθηναίοι ταράχτηκαν από τις απανωτές στρατιωτικές αποτυχίες, έθαψαν τις φιλοπόλεμες φωνές και υπό την ηγεσία του Νικία προσπάθησαν να έρθουν σε διαπραγματεύσεις με τους Πελοποννήσιους που κατέληξαν σε ειρήνη το 421 π.Χ. Η Νικίειος ειρήνη θα είχε διάρκεια 50 χρόνια και οι δυο αντίπαλοι όφειλαν να αποδώσουν όσα εδάφη είχαν καταλάβει στη διάρκεια του πολέμου, με ορισμένες εξαιρέσεις.

Τα μακρά τείχη της Αθήνας.

 Η ειρήνη του Νικία θορύβησε πολλούς από τους συμμάχους της Σπάρτης και οδήγησε στη διάλυση της Πελοποννησιακής συμμαχίας με την Κόρινθο, τη Μαντίνεια, την Ήλιδα και το Άργος να δημιουργούν δικό τους συνασπισμό. Η φιλοπολεμική παράταξη στην Αθήνα αναθάρρησε και ενισχύθηκε με την προσθήκη μιας προσωπικότητας που θα σφραγίσει τη μοίρα της Αθήνας. Ο Αλκιβιάδης, ένας νέος άνδρας ευγενούς καταγωγής, ευφυέστατος αλλά χωρίς ηθικές αναστολές αναλαμβάνει να ξυπνήσει το πολεμικό αίσθημα των Αθηναίων με μια εκστρατεία ενάντια στην Επίδαυρο αφού προηγουμένως η Ήλιδα, η Μαντίνεια και το Άργος είχαν συνυπογράψει με την Αθήνα εκατονταετή συμμαχία. Η βοήθεια της Σπάρτης προς την Επίδαυρο ήταν η αφορμή του δεύτερου επεισοδίου του πολέμου. Στην Μαντίνεια το 418 π.Χ. οι Αθηναίοι υπέστησαν νέα ήττα ενώ οι νέοι σύμμαχοι τους επέστρεψαν στην προηγούμενη συμμαχία τους με τη Σπάρτη. Οι Αθηναίοι αρκέστηκαν να υποτάξουν τη Μήλο το 416 π.Χ. προβαίνοντας όμως σε ωμότητες ενάντια στους κατοίκους της, αφού σφαγιάσανε όλους τους άνδρες που ήταν σε στρατεύσιμη ηλικία. Την ίδια χρονιά καταφτάνει στην Αθήνα αντιπροσωπία από την πόλη Έγεστα της Σικελίας ζητώντας στρατιωτική βοήθεια ενάντια στον γειτονικό Σελινούντα, σύμμαχο της Σπάρτης καθώς και αρωγή προς τους Λεοντίνους ενάντια στους Συρακούσιους. Ο Αλκιβιάδης και οι ριζοσπαστικοί δημοκρατικοί ευχαρίστως δέχτηκαν το αίτημα για παροχή βοήθειας και διέβλεψαν την δυνατότητα κυριαρχίας σε όλη τη Σικελία. Εγκατέλειπαν ουσιαστικά το σχέδιο του Περικλή για διατήρηση και όχι επέκταση της αθηναϊκής ηγεμονίας. Έτσι το καλοκαίρι του 415 π.Χ. ένας στόλος από 134 τριήρεις και 6.000 οπλίτες αναχωρεί από την Αθήνα για τη Σικελία με στρατηγούς τον Αλκιβιάδη, τον Νικία και τον Λάμαχο. Το μέγεθος της εκστρατευτικής δύναμης δεν άφηνε κανένα περιθώριο παρερμηνείας: οι Αθηναίοι έρχονταν να κατακτήσουν. Ένα ύποπτο περιστατικό όμως έβαλε σε κίνδυνο ευθύς εξ αρχής την προσπάθεια. Ο Αλκιβιάδης κλήθηκε αιφνιδιαστικά πίσω στην Αθήνα κατηγορούμενος για ιεροσυλία, ότι είχε δηλαδή σπάσει σε κατάσταση μέθης μερικές στήλες του Ερμή που τότε χρησιμοποιούνταν ως οδοδείκτες. Επρόκειτο μάλλον για πολιτική σκευωρία σε βάρος του από πολιτικούς αντιπάλους του. Το κατηγορητήριο στηρίχτηκε στην ομολογία κάποιου Ανδοκίδη που κατονόμαζε μαζί με άλλους και τον Αλκιβιάδη ως «ερμοκοπίδες». Ο ίδιος ο Θουκυδίδης πάντως δηλώνει πως η αλήθεια για το περιστατικό ποτέ δεν μαθεύτηκε. Ουσιαστικά ο ιθύνων νους της εκστρατείας έβγαινε εκτός μάχης από «φίλια πυρά». Η κατάσταση επιδεινώθηκε περισσότερο με την αποστασία του Αλκιβιάδη στους Σπαρτιάτες και την αποστολή στις Συρακούσες μικρής εκστρατευτικής δύναμης Σπαρτιατών υπό τον ευφυή στρατηγό Γύλιππο. Η απόπειρα των Αθηναίων για κατάληψη των Συρακουσών το 414 π.Χ. στέφθηκε με παταγώδη αποτυχία χάρη και στην στρατηγική ανικανότητα του Νικία, που σαν άνθρωπος μπορεί να ήταν αξιαγάπητος στους στρατιώτες αλλά σαν στρατηγός αποδείχτηκε τουλάχιστον ανεπαρκής. Το αποτέλεσμα ήταν να αποδεκατιστεί ο αθηναϊκός στρατός και η εκστρατεία να καταλήξει σε ένα από τα μεγαλύτερα φιάσκο της παγκόσμιας ιστορίας.

Το θέατρο των επιχειρήσεων του πολέμου μεταφέρεται πλέον στο τελευταίο εναπομείναν μέρος που κυριαρχούσε η Αθήνα, το ανατολικό Αιγαίο. Ξεκινάει μάλιστα και η ενεργός συμμετοχή των Περσών στα ελληνικά πράγματα χρηματοδοτώντας τον ελληνικό αλληλοσπαραγμό. Το 412 π.Χ. ξεσηκώνονται σε αποστασία από την Αθήνα πολλές πόλεις του ανατολικού Αιγαίου όπως η Μίλητος, η Τέως και η Φώκαια. Ακολούθως το 409 π.Χ. σπαρτιατική αντιπροσωπεία φτάνει στα Σούσα της Περσίας και καταφέρνει να πείσει τον Βασιλέα να υποστηρίξει την Σπάρτη στον πόλεμο ενάντια στην Αθήνα αναγνωρίζοντας του την κυριαρχία στη Μικρά Ασία. Πράγματι το περσικό χρυσάφι έκανε τη δουλειά του. Ο ιδιοφυής Σπαρτιάτης στρατηγός Λύσανδρος αφού συγκέντρωσε στόλο κατανίκησε τους Αθηναίους στους Αιγός Ποταμούς το 404 π.Χ. και εδραίωσε την σπαρτιατική κυριαρχία σε ένα νευραλγικό για την επιβίωση της Αθήνας σημείο στον Ελλήσποντό. Πλέον ο χρόνος μετρούσε αντίστροφα για την Αθήνα. Ο Άγις από τη Δεκέλεια και ο Παυσανίας από τον Ισθμό είχαν αποκόψει την πρόσβαση της Αθήνας στην ηπειρωτική Ελλάδα ενώ ο Λύσανδρος καταπλέοντας έξω από τον Πειραιά στραγγάλιζε ουσιαστικά την Αθήνα. Οι Αθηναίοι υπέκυψαν στους ταπεινωτικούς όρους που επέβαλαν οι Σπαρτιάτες, μεταξύ άλλων να εγκαθιδρύσουν ολιγαρχικό πολίτευμα, να γκρεμίσουν τα μακρά τείχη και να καταστρέψουν το ναυτικό τους εκτός από 12 τριήρεις, με τους εχθρούς της δημοκρατίας να πανηγυρίζουν το τέλος του πολέμου υπό την μουσική αυλητρίδων «πιστεύοντας ότι τότε ανέτειλε για την Ελλάδα η μέρα της ελευθερίας» (Ξενοφ. Ελλην. ΙΙ, 2, 23).

Σπαρτιάτης οπλίτης. Αγαλματίδιο του 5ου αι. π.Χ.

 Αυτό ήταν και το τέλος του αθηναϊκού μεγαλείου του 5^ου  π.Χ. αιώνα. Έκτοτε η Αθήνα θα είναι μόνο σκιά του παλαιού εαυτού της. Η σύγκρουση των δυο κυρίαρχων πόλων του ελληνικού κόσμου συμπαρέσυρε στη δίνη του πολέμου όλες τις πόλεις-κράτη του Αιγαίου ακόμη και της Σικελίας. Πολλοί του αποδίδουν τον όρο του «αρχαίου παγκόσμιου πολέμου». Η Αθήνα μετά τον θάνατο του συνετού Περικλή παραδόθηκε στις ορέξεις δημαγωγών που καθένας είχε το δικό του πλάνο για τον πόλεμο. Καθένα από αυτά θα μπορούσε να επιτύχει αλλά η συνεχώς μεταβαλλόμενη πολεμική πολιτική των Αθηναίων επέδρασε καταλυτικά στην έκβαση του πολέμου. Ενώ η πολιτική του Περικλή συνίστατο στην εδραίωση και αναγνώριση της αθηναϊκής ηγεμονίας οι μετέπειτα πολιτικοί ακολούθησαν μια εξουθενωτική και βλακώδη προσπάθεια ιμπεριαλιστικής εξάπλωσης που γονάτισε την πόλη. Εξέλεγαν συνεχώς νέους στρατηγούς οι οποίοι πολλές φορές ήταν απλά ακατάλληλοι για πόλεμο οδηγώντας από τη μια καταστροφή στην άλλη, όπως για παράδειγμα η αποστολή συνολικά τριών αποστολών στη Σικελία που όλες κατέληξαν σε καταστροφή. Επίσης στον απόηχο της επιτυχίας τους στη ναυμαχία στις Αργινούσες νήσους το 406 π.Χ. εκτέλεσαν τους στρατηγούς τους επειδή, λόγω κακοκαιρίας, δεν περισυνέλεξαν τους νεκρούς από την θάλασσα… Παράλληλα οι πόλεις της συμμαχίας της Δήλου βρήκαν τον εαυτό τους να πέφτει από τον ένα άρπαγα, την Περσία, στον άλλο, την Αθήνα. Οι επαχθείς εισφορές τους αντί να λειτουργούν ανταποδοτικά για την προστασία τους κατέληγαν στην κατασκευή μεγαλεπήβολων έργων τέχνης στην Αθήνα. Ουσιαστικά είχε καταλυθεί δια της συμμαχίας το κυριότερο αγαθό που αυτή υποτίθεται προστάτευε, η ανεξαρτησία των πόλεων-κρατών. Η Σπάρτη από την πλευρά της δεν ενδιαφέρθηκε τόσο για την υπεράσπιση της ανεξαρτησίας των πόλεων-κρατών του ελληνικού κόσμου όσο για την εξασθένιση της Αθήνας. Είναι τόσος ο φθόνος προς την αθηναϊκή ηγεμονία που θα συμμαχήσει και με τον ίδιο το διάβολο, τους Πέρσες, για να κερδίσει τον πόλεμο. Οι δυο κυρίαρχες δυνάμεις του κλασικού ελληνικού κόσμου εν τέλει εξουθενώθηκαν τόσο πολύ από αυτόν τον τριακονταετή πόλεμο που ποτέ πια δεν θα ανακάμψουν πλήρως υποκύπτοντας πρώτα στους Μακεδόνες του Φιλίππου και αργότερα στους Ρωμαίους.

Διαβάστε:  Θουκυδίδη Ιστορία, Βιβλ. Α-Η.

        Αρχαία Ελληνική Ιστορία, UlrichWilcken εκδόσεις Παπαζήση

        Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Botsford & Robinson εκδ. ΜΙΕΤ  

Πηγή : http://eranistis.net/wordpress/