Κατηγορία: Ν.Ε Γλώσσα Α’ Λυκείου

Μάι 13 2012

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ : Οδηγίες και Συμβουλές προς…ναυτιλλομένους…

Η επεξεργασία και σύνθεση της Περίληψης Κειμένου ,θα πρέπει να είναι το πρώτο κατά σειρά θέμα που θα απασχολήσει τους μαθητές στη διάρκεια της εξέτασης της Νέας Ελληνικής Γλώσσας στις επερχόμενες Πανελλήνιες Εξετάσεις. Έχουν αρκετό διαθέσιμο χρόνο για τη σύνταξη της περίληψης που θα τους αποφέρει 25 μονάδες . Ο χρόνος βέβαια, δε θα πρέπει να υπερβεί τα 40- 45 λεπτά.

Τα βήματα που καλό είναι να ακολουθήσει ο μαθητής είναι τα εξής :

  • Ανάγνωση του αρχικού κειμένου : η ανάγνωση θα πρέπει να μην είναι βιαστική και αν χρειαστεί , να επαναληφθεί τουλάχιστον μια φορά επιπλέον (4-5 λεπτά)
  • Καταγραφή του Νοηματικού / Θεματικού Κέντρου του Κειμένου : αμέσως μετά την ανάγνωση του κειμένου στις πίσω σελίδες του τετραδίου των εξετάσεων ,που θα χρησιμοποιηθούν ως πρόχειρο (κάτι που είναι εντελώς απαραίτητο) , καταγράφει σε δυο σειρές περίπου το Νοηματικό Κέντρο του κειμένου λαμβάνοντας υπόψη και τον τίτλο του κειμένου, αν υπάρχει. (2 λεπτά περίπου)
  • Σημειώσεις : ο μαθητής καλό είναι να εργαστεί σε κάθε παράγραφο ή νοηματική ενότητα του κειμένου χωριστά ξεκινώντας από την ανάγνωση ξανά των επιμέρους παραγράφων και προχωρώντας στην υπογράμμιση των λέξεων-κλειδιών της παραγράφου. Στη συνέχεια , διαβάζει μόνο τις υπογραμμισμένες λέξεις και προσπαθεί να συνθέσει και να συντάξει τη Σημείωση της παραγράφου (πάντα στο πρόχειρο !) ακολουθώντας την εξής διαδικασία : εντοπίζει τη Βασική Έννοια της παραγράφου και την κάνει Υποκείμενο της Σημείωσης που θα «κρατήσει» , «κτίζοντας» την πρόταση της Σημείωσης γύρω από τη Βασική Έννοια της παραγράφου. Ακολουθεί την ίδια διαδικασία σε όλες τις παραγράφους με υπομονή . Υπάρχει χρόνος ! (15-20 λεπτά)
  • Επιλογή Διαρθρωτικών Λέξεων : Ξαναδιαβάζει το Νοηματικό Κέντρο και τις Σημειώσεις που έχει καταγράψει στο πρόχειρο και επιλέγει προσεκτικά τις διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες θα συνδέσει τις προτάσεις αυτές ,ώστε να συνθέσει την Περίληψή του. Παράλληλα, μετρά τις λέξεις ,ώστε να μην υπερβεί το όριο περισσότερο από 20 λέξεις ,που είναι το επιτρεπτό. Αν έχει υπερβεί το όριο των λέξεων , μπορεί να χρησιμοποιήσει τεχνικές πύκνωσης στις σημειώσεις που «κράτησε» ή να συγχωνεύσει δύο σημειώσεις σε μια κ.ο.κ. (5-10 λεπτά περίπου)
  • Σύνταξη της Περίληψης : Καθαρογράφει την Περίληψη σε μια παράγραφο (10 λεπτά περίπου).

Η εμπειρία δείχνει ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερο λάθος από το να αρχίσουν οι μαθητές να γράφουν την Περίληψη βιαστικά αμέσως μόλις διαβάσουν μια φορά το αρχικό κείμενο.

Καλή Επιτυχία !

Μόνιμος σύνδεσμος σε αυτό το άρθρο: https://blogs.sch.gr/stratilio/archives/2162

Φεβ 10 2012

ΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ : Χρήση και σημασία τους

ΓΕΝΙΚΑ : Τα σημεία στίξης επιτελούν δυο κύριεςλειτουργίες:α)δηλώνουν διάφορες σημασιοσυντακτικές σχέσεις και β) σχολιάζουν τα γραφόμενα.
Η τελεία, η άνω τελεία και το κόμμα είναι κατ᾿ εξοχήν «παυστικά» σημεία στίξης· αποδίδουν δηλαδή τις παύσεις του προφορικού λόγου.
Το θαυμαστικό, το ερωτηματικό και τα αποσιωπητικά αποδίδουν τον επιτονισμό, την διακύμανση της φωνής, και έχουν κυρίως εκφραστική λειτουργία.
Πολλές σημασιοσυντακτικές σχέσεις του κειμένου, όπως η παράθεση, η επεξήγηση, η παράθεση επιθέτων, η διάκριση δευτερευουσών προτάσεων από τις κύριες, τα όρια των προτάσεων, ορισμένα είδη προτάσεων (καταφατικές, ερωτηματικές), η μορφή του λόγου (ευθύς, πλάγιος), η υπόταξη και η παράταξη, η παράθεση ομοίων όρων δηλώνονται με την στίξη.
Τα εισαγωγικά και η παύλα του διαλόγου (μονή παύλα), βοηθούν τον αναγνώστη να παρακολουθήσει την εναλλαγή των προσώπων στον διάλογο, καθώς και να διακρίνει τα λόγια των προσώπων, εντός εισαγωγικών, από το υπόλοιπο κείμενο.
Με τα εκφραστικά σημεία στίξης υποδηλώνεται η προσωπική στάση του γράφοντος απέναντι στο κείμενό του.
Η απορία, η επιφύλαξη, ο θαυμασμός, η ειρωνεία, ο δισταγμός, η αποσιώπηση, που δηλώνονται με το ερωτηματικό, τα εισαγωγικά, το θαυμαστικό, τα αποσιωπητικά δεν είναι παρά ένα είδος σχολιασμού του κειμένου από τον ίδιο τον δημιουργό του που εκφράζεται με τρόπο έμμεσο και οικονομικό μέσω της στίξης.

ΓΙΑ ΤΑ ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΙΔΗΣΗ
•Άνω τελεία (·): χωρίζει δυο μέρη μιας φράσης που σχετίζονται μεταξύ τους αντιθετικά, ιδίωςόταν το δεύτερο μέρος συμπληρώνει ή επεξηγεί το νόημα του πρώτου [αυτός δεν είναι άνθρωπος· είναι θηρίο ανήμερο]
•Κόμμα (,): εφιστά την προσοχή του αναγνώστη σε μια λέξη ή φράση [γι᾿ αυτό, είναιεπιτακτική ανάγκη να συνηθίσουμε, από την παιδική μας ηλικία μάλιστα, στην ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων]
•Διπλή τελεία (:) : πριν από αυτούσια παράθεση λόγων άλλου, που κλείνονται σε εισαγωγικά /πριν από απαρίθμηση, ερμηνεία, επακόλουθο
•Ερωτηματικό (;): σε παρένθεση, δείχνει ειρωνεία, αμφιβολία
•Θαυμαστικό (!): υπογραμμίζει την εντύπωση από κάτι απίστευτο ή ανόητο / μέσα σεπαρένθεση δηλώνει απορία / [αποδοχή (επιδοκιμασία, συμφωνία, ενθάρρυνση, ευχάριστηέκπληξη) – απόρριψη (αποδοκιμασία, αποστροφή, αγανάκτηση, αποκλεισμό, αποθάρρυνση, κατάπληξη) – αμφιβολία (απορία, δισταγμό, αμηχανία, αμφισβήτηση)]
•Αποσιωπητικά (…): όταν υποδηλώνεται συγκίνηση ή μένει ατελείωτη μια φράση. Όταν όμως προηγούνται μιας λέξης ή φράσης, υποδηλώνουν ειρωνεία ή προαναγγέλλουναστεϊσμό/ παραδοξολογία
•Διπλή παύλα (— —): απομονώνει μέρος του κειμένου. Ό,τι περικλείεται σε διπλή παύλα είναι συνήθως απαραίτητη παρεμβολή στην συνέχεια του λόγου
•Παρένθεση (): κλείνει μια λέξη ή φράση που εξηγεί ή συμπληρώνει τα λεγόμενα· πρόκειται για μια μικρή παρέκβαση
•Εισαγωγικά (« »): κλείνουν τα λόγια κάποιου, όπως ακριβώς τα είπε /ρητά, παροιμίες / λέξεις ή φράσεις που δεν χρησιμοποιούνται με το συνηθισμένο τους νόημα ή χρησιμοποιούνται ειρωνικά / τίτλοι βιβλίων – περιοδικών, ονόματα εφημερίδων (πλοίων, επιγραφές), όταν δεν τυπώνονται με πλάγια στοιχεία [εφημερίδα «Το Βήμα» /Το Βήμα]

Πηγή : http://www.scribd.com/%CE%94%CE%92%CE%BB%CE%B1%CF%87%CE%BF%CE%B4%CE%AE%CE%BC%CE%BF%CF%82/d/48282446-%CE%A3%CE%97%CE%9C%CE%95%CE%99%CE%91-%CE%A3%CE%A4%CE%99%CE%9E%CE%97%CE%A3

Μόνιμος σύνδεσμος σε αυτό το άρθρο: https://blogs.sch.gr/stratilio/archives/2011

Νοέ 28 2011

Σημεία Στίξης : Χρήση και Λειτουργία


ΣΤΙΞΗ
Το κυριότερο όργανο επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων είναι ο λόγος, προφορικός και γραπτός. Στον προφορικό λόγο αποδίδουμε αποτελεσματικά το νόημα αυτών που θέλουμε να πούμε, χρησιμοποιώντας κατά την εκφορά των προτάσεων τον επιτονισμό (κύμανση της φωνής, χρωματισμός, ανύψωση ή κατέβασμα του τόνου) και τις παύσεις, μέσω των οποίων αποδίδονται τα συναισθήματα του ομιλητή, η διάθεσή του, η στάση του, η ψυχολογία του, αλλά και το είδος των προτάσεων που διατυπώνονται – ερωτηματικές, επιφωνηματικές κτλ.. Στο γραπτό λόγο όμως δεν υπάρχει αυτή η δυνατότητα, δεν μπορούμε δηλαδή να παραστήσουμε αυτό που δείχνει η φωνή μας. Έτσι, στη θέση του επιτονισμού, χρησιμοποιούνται τα σημεία της στίξης, τα οποία είναι ο καθρέφτης του ηχοχρώματος του προφορικού λόγου στο γραπτό. Η στίξη διαδραματίζει επομένως σημαντικό ρόλο στην απόδοση του νοήματος, βοηθά ουσιαστικά στην κατανόηση του κειμένου και συμβάλλει καθοριστικά στην ποιότητα της επικοινωνίας. Δε χρησιμοποιείται αυθαίρετα στο λόγο αλλά υπακούει σε ορισμένους κανόνες, αν και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις προθέσεις του γράφοντος.
Κάποια σημεία στίξης παρουσιάζουν πολυσημία στη λειτουργία τους, δηλαδή ένα σημείο μπορεί να δηλώνει αρκετά διαφορετικά νοήματα ανάλογα με τη χρήση του.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της πολυσημίας είναι το θαυμαστικό. Οι διαφορετικές χρήσεις του θαυμαστικού αντιστοιχούν σε διαφορετικούς τύπους διακύμανσης της φωνής στον προφορικό λόγο.
Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δηλώσει την επιδοκιμασία του ομιλητή στα λεγόμενα, όπως:
Η κοινωνική πολιτική της κυβέρνησης είναι αρκούντως ικανοποιητική!
Μπορεί όμως και να χρησιμοποιηθεί με τον αντίθετο τρόπο, για να δηλώσει δηλαδή την αποδοκιμασία του προς τα λεγόμενα:
Η κοινωνική πολιτική της κυβέρνησης είναι πραγματικά απαράδεκτη!
Τα σημεία της στίξης διακρίνονται ως προς τη λειτουργία τους σε:
Συντακτικά, όταν χρησιμοποιούνται για να χωρίσουν το γραπτό λόγο σε μέρη, σε συντακτικές ενότητες.
Σχολιαστικά, όταν χρησιμοποιούνται για να αποδώσουν στο γραπτό λόγο τις επιτονικές διακυμάνσεις της φωνής του ομιλητή. Όταν τα συναντάμε μ’ αυτό το ρόλο, κάνουμε λόγο για τη «στίξη ως σχόλιο». Ως τέτοια χρησιμοποιούνται κυρίως: το θαυμαστικό, το ερωτηματικό, τα αποσιωπητικά και τα εισαγωγικά αν και ο γράφων μπορεί να χρησιμοποιήσει ως σχόλιο οποιοδήποτε σημείο της στίξης.

Συντακτικά                                                            Σχολιαστικά
τελεία                                                                           θαυμαστικό
άνω τελεία                                                                   ερωτηματικό
διπλή τελεία                                                                αποσιωπητικά
κόμμα                                                                           εισαγωγικά
παύλα
διπλή παύλα
παρενθέσεις
αγκύλες

Α. Η Γραμματικο-συντακτική λειτουργία της στίξης
Τελεία (.)
Χρησιμοποιείται για να δηλώσει:
– το τέλος περιόδου
– σύντμηση λέξεων
– συντομογραφίες
Άνω τελεία (·)
Σημειώνεται για να δηλώσει:
– το τέλος ημιπεριόδου
Η ημιπερίοδος έχει μεν νοηματική αυτοτέλεια, όχι όμως και ολοκληρωμένο νόημα. Για να ολοκληρωθεί, είναι απαραίτητο και το τμήμα του λόγου που ακολουθεί.
Διπλή τελεία (:)
Χρησιμοποιείται για:
– να εισαγάγει παράθεμα
– να εισαγάγει κατάλογο στοιχείων
– να εισαγάγει γνωμικό, παροιμία κ.τ.λ.
– να συνδέσει προτάσεις από τις οποίες η δεύτερη επεξηγεί την πρώτη ή είναι αποτέλεσμα της πρώτης
– να γίνει διάκριση μεταξύ θέματος και σχολίου σε κείμενα επιγραμματικού χαρακτήρα
Κόμμα (,)
Είναι ίσως το συχνότερο σημείο στίξης και χρησιμοποιείται:
– σε ασύνδετο σχήμα
– στην αρχή και το τέλος παρενθετικής πρότασης
– πριν και μετά την κλητική προσφώνηση
– στην παράθεση και την επεξήγηση
– στις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις εκτός από τις ειδικές, τις ενδοιαστικές, τις πλάγιες ερωτηματικές και τις βουλητικές (όταν όμως αυτές χρησιμοποιούνται ως επεξηγήσεις, τότε το κόμμα μπορεί να σημειωθεί)
Παύλα (-)
Χρησιμοποιείται για να δηλώσει:
– την εναλλαγή προσώπων στο διάλογο
– το διάστημα μεταξύ δυο ορίων
– την ένωση στοιχείων
– τη διάζευξη
Διπλή παύλα (- -)
Χρησιμοποιείται για:
– την οριοθέτηση παρενθετικών σχολίων
Τα σχόλια αυτά είναι επεξηγηματικά ή συμπληρωματικά και θεωρούνται αρκετά χρήσιμα ώστε να συμπεριλαμβάνονται στα γραφόμενα.
Παρενθέσεις ( ) και Αγκύλες ([ ] { } < >)
Σημειώνονται για να συμπεριλάβουν:
– παραπομπές
– πηγές παραθεμάτων
– επεξηγηματικά στοιχεία
– σχόλιο που επεξηγεί ή συμπληρώνει αλλά είναι επουσιώδες

Β. Η στίξη ως σχόλιο
Θαυμαστικό (!)
Ως σχόλιο χρησιμοποιείται γενικά για να δώσει έμφαση στο συναίσθημα. Ειδικότερα, για να δηλώσει:
– θαυμασμό
– έκπληξη
– ειρωνεία
– απορία
– αμφισβήτηση
– αποφασιστικότητα
– ανησυχία
– για να υπογραμμιστεί η εντύπωση από κάτι απίστευτο αλλά και αμφιβολία, υπερβολή, πάθος, φόβο, πόνο, χαρά, ελπίδα, κ.ά.
Παραδείγματα:
α) θαυμασμός: Εξαιρετική η ερμηνεία του ρόλου!
β) έκπληξη: Κανένας υπεύθυνος δε σκέφτηκε ότι τέτοιες παραγωγικές δραστηριότητες θα προκαλέσουν προβλήματα στο φυσικό περιβάλλον!

Όταν το θαυμαστικό βρίσκεται εντός παρενθέσεων στο εσωτερικό της πρότασης, δηλώνει έκπληξη σε σχέση με ένα από τα στοιχεία του μηνύματος.
Οι αποφάσεις λήφθηκαν δια βοής (!) στο Συνέδριο του κόμματος.
γ) ειρωνεία: Φαίνεται πως κανένας Γερμανός πολίτης δε γνώριζε την ύπαρξη στρατοπέδων συγκέντρωσης !
Σπουδαίος πολιτικός !!!
δ) απορία: Τι παράξενη συμπεριφορά!
ε) αμφισβήτηση: Πιστεύεις κι εσύ τέτοια πράγματα!
στ) αποφασιστικότητα: Θέλω γράμματα! Αποκρίθηκε ο μικρός αυθόρμητα, μηχανικά, χωρίς να σκεφτεί τι έλεγε με το ίδιο πάντα αφαιρεμένο και παράξενο ύφος*.
ζ) ανησυχία: Από την εκπομπή ρύπων όμως, κινδυνεύουν και οι υπαίθριες αρχαιότητες!
η) για να υπογραμμιστεί η εντύπωση από κάτι απίστευτο : Και όμως, ο πολίτης συχνά, εκλαμβάνει ως αληθινό το ψευδές, όταν αυτό προβάλλεται ως τέτοιο από τα ΜΜΕ!

Με την απλή συντακτική του χρήση το θαυμαστικό σημειώνεται:
– ύστερα από επιφωνήματα ή επιφωνηματικές φράσεις
– σε προστακτικές


Ερωτηματικό (;)
Ως σχόλιο, μπορεί να δηλώνει:
– προβληματισμό
– προτροπή
– ειρωνεία
– αμφισβήτηση της αξιοπιστίας μιας θέσης
– αμφιβολία
– διατύπωση ρητορικής ερώτησης (ερώτησης δηλαδή της οποίας η απάντηση είναι αυτονόητη)
– πρόθεση του γράφοντος να αφυπνίσει τον αναγνώστη
αλλά και για να δείξει απειλή, να προκαλέσει το ενδιαφέρον, να δώσει παραστατικότητα.
Παραδείγματα:
α) προβληματισμό: Γιατί άραγε επιλέχτηκε μια εικόνα ως αφόρμηση και όχι ένα κείμενο;
β) προτροπή: Δεν πρέπει οι νέοι να συμμετέχουν ενεργητικά στις κοινωνικές διαδικασίες;
γ) ειρωνεία: Τέτοια ανασφάλεια νιώθουμε πια ως εθνικό σύνολο;
δ) αμφισβήτηση της αξιοπιστίας μιας θέσης: Είναι παιχνίδι η ζωή;
ε) αμφιβολία: Ο κατάλληλος(;) άνθρωπος στην κατάλληλη θέση.

Όταν το ερωτηματικό βρίσκεται εντός παρενθέσεων στο εσωτερικό της πρότασης, δηλώνει αμφιβολία / αμφισβήτηση σε σχέση με ένα από τα στοιχεία του μηνύματος.

στ) διατύπωση ρητορικής ερώτησης: Δεν έχει πια αποδείξει η ζωή πώς η τεχνολογία έχει το πρόσωπο του Ιανού;
ζ) πρόθεση του γράφοντος να αφυπνίσει τον αναγνώστη: Δεν είναι καιρός να συνειδητοποιήσουμε ότι η βλάβη στο φυσικό περιβάλλον είναι παράλληλα και ηθική βλάβη;


Αποσιωπητικά (…)
Ως σχόλιο ο γράφων τα χρησιμοποιεί για να δηλώσει:
– κάποιο υπονοούμενο το οποίο πρέπει να συμπεράνει ο αναγνώστης
– στιγμιαία παύση της ανάγνωσης πριν από ένα στοιχείο του μηνύματος στο οποίο πρέπει ο αναγνώστης να εστιάσει την προσοχή του
– συγκίνηση
– ντροπή
– δισταγμό
– απειλή
– προβληματισμό
Παραδείγματα:
α) κάποιο υπονοούμενο το οποίο πρέπει να συμπεράνει ο αναγνώστης: Παρά τα όσα είχαν ανακοινωθεί, ο υπουργός δεν παραβρέθηκε στη συνάντηση των συνδικαλιστών…
β) στιγμιαία παύση της ανάγνωσης πριν από ένα στοιχείο του μηνύματος στο οποίο πρέπει ο αναγνώστης να εστιάσει την προσοχή του: Γλώσσα είναι…ολόκληρος ο λαός σύμφωνα με τους Φλαμανδούς.
γ) συγκίνηση: Μέσα στην πικρή μοναξιά της φυλακής, έφερε ξάφνου στο μυαλό του τους πολιτικούς κρατούμενους άλλων εποχών…κι ένιωσε παράξενα συντροφευμένος για λίγο.
δ) ντροπή: Στην εποχή της κατανάλωσης, το μέτρο, κύρια φιλοσοφική αρχή των αρχαίων Ελλήνων, μας είναι πια ολωσδιόλου ξένο…τι να πει πια κανείς;
ε) δισταγμό: Η ατομική αντίσταση…ναι, να ηρωοποιείται, αλλά όχι να ιεροποιείται.
στ) απειλή: Λύματα, φυτοφάρμακα, σκουπίδια…ο πολιτισμός μας πολιορκείται ασφυκτικά από τα ίδια του τα απορρίμματα.
ζ) προβληματισμό: Ο ντόπιος τουρίστας αντιμετωπίζεται από την τουριστική βιομηχανία ρατσιστικά…

Εισαγωγικά (« »)
Ως σχόλιο, χρησιμοποιούνται δηλώνοντας:
– αποστασιοποίηση του γράφοντος από τα γραφόμενα
– μεταφορική χρήση μιας λέξης του κειμένου
– έμφαση
– αμφισβήτηση
– ειρωνεία
Παραδείγματα:
α) αποστασιοποίηση του γράφοντος από τα γραφόμενα, απαξίωση μιας έννοιας: Περιορισμένα «κέρδη» άφησε στο λαό μας η μεταναστευτική πολιτική που ακολούθησε ως τώρα.
β) μεταφορική χρήση μιας λέξης του κειμένου: Γερή «γροθιά» δέχτηκε ο αθλητισμός προχθές την Κυριακή από τη δράση ταραχοποιών στοιχείων στα γήπεδα.
γ) έμφαση: Αρχίζω την κάθε μέρα μου προφέροντας τη λέξη «Ελευθερία».
δ) αμφισβήτηση: Έτσι, οι ντόπιοι πληθυσμοί σ’ αυτές τις χώρες του πλανήτη, έπεσαν θύματα της απληστίας των «πολιτισμένων» λευκών.
ε) ειρωνεία : Ο υπεύθυνος έφτασε στο χώρο με τη «συντροφιά» αστυνομικών δυνάμεων.

■ Νεοελληνική Γραμματική, Αναπροσαρμογή της Μικρής Νεοελληνικής Γραμματικής του Μανόλη Τριανταφυλλίδη, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 2006
■ Νεοελληνική Γλώσσα, Γ΄ Γυμνασίου, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ΟΕΔΒ, Έκδοση Α΄, Αθήνα 2006
■ Έκφραση Έκθεση, Ενιαίου Λυκείου, τεύχος Β΄, ΟΕΔΒ, Έκδοση Γ΄, Αθήνα 2004
■ Γραμματική της Νέας Ελληνικής, Δομολειτουργική – Επικοινωνιακή, Χρ. Κλαίρης – Γ. Μπαμπινιώτης, γ΄ έκδοση, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2005
■ Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Γ. Μπαμπινιώτης, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα 1998
■ Εισαγωγή στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και Στοιχεία Δημοσιογραφίας, Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Κύπρου, ΥΑΠ Μέσης Εκπαίδευσης, Λευκωσία 2002

Πηγή : http://www.schools.ac.cy/

Μόνιμος σύνδεσμος σε αυτό το άρθρο: https://blogs.sch.gr/stratilio/archives/1770

Οκτ 22 2011

Η απάτη των Greeklish !

Πηγή : blogs.sch.gr/milkappis/

Τα Greeklish (Γκρίκλις), από τις λέξεις greek (ελληνικά) και english (αγγλικά) είναι η απεικόνιση, (γραφή) της ελληνικής γλώσσας με λατινικό αλφάβητο, γι’ αυτό ονομάζονται λατινοελληνικά. Άρχισαν να διαδίδονται εντατικά τα τελευταία 10 με 15 χρόνια λόγω του ότι στο παρελθόν ήταν δύσκολη η αναγνώριση των ελληνικών χαρακτήρων από τους υπολογιστές, γιατί δεν παρείχαν ανάλογη υποστήριξη όλα τα υπολογιστικά συστήματα, αλλά και διότι δεν υποστήριζαν τα κινητά τηλέφωνα ελληνικούς χαρακτήρες στα μηνύματα (SMS). Στην εποχή μας έχουν ξεπεραστεί αυτά τα προβλήματα αλλά βλέπουμε όλο και περισσότερους νέους να χρησιμοποιούν στις επικοινωνίες τους αυτήν την επιεικώς απαράδεκτη και αδιαφιλονίκητα επισφαλής γραφή. Έχω την εντύπωση ότι τα λατινοελληνικά (greeklish) υπάρχουν ακόμα κυρίως λόγω της λεξιπενίας και της γλωσσικής ένδειας που χαρακτηρίζει σήμερα ένα σημαντικό ποσοστό του ελληνικού πληθυσμού και κυρίως τους νέους, που αν δεν ενδιαφερθούν να αντιμετωπίσουν το γλωσσικό πρόβλημά τους και να βελτιωθούν, και συνεχίσουν να χρησιμοποιούν τα λατινοελληνικά ως οπλοστάσιο στην αμάθειά τους, θα έχει ως αποτέλεσμα να παραμείνουν αγράμματοι.

Είπαν για την Ελληνική γλώσσα: Φρειδερίκος Σαγκρέδο (Βάσκος καθηγητής γλωσσολογίας – Πρόεδρος της Ελληνικής Ακαδημίας της Βασκωνίας): «Η Ελληνική γλώσσα είναι η καλύτερη κληρονομιά που έχει στη διάθεσή του ο άνθρωπος για την ανέλιξη του εγκεφάλου του. Απέναντι στην Ελληνική όλες, και επιμένω όλες οι γλώσσες είναι ανεπαρκείς. Η Ελληνική γλώσσα είναι από ουσία θεϊκή.» Η τυφλή Αμερικανίδα συγγραφέας Έλεν Κέλλερ είχε πει: «Αν το βιολί είναι το τελειότερο μουσικό όργανο, τότε η Ελληνική γλώσσα είναι το βιολί του ανθρώπινου στοχασμού.»

Μάρκος Τίλλιος Κικέρων (Ο επιφανέστερος άνδρας της αρχαίας Ρώμης, 106-43 π.Χ.): «Εάν οι θεοί μιλούν, τότε σίγουρα χρησιμοποιούν τη γλώσσα των Ελλήνων.»

Όπως καταλαβαίνετε η ελληνική γλώσσα είναι ένας θησαυρός που καμιά άλλη χώρα δεν διαθέτει. Μια γλώσσα που μιλιέται στον ίδιο τόπο, σε ευθεία γραμμή, εδώ και πάνω από 3.500 χρόνια και γράφεται πάνω από 28 αιώνες. Είναι η γλώσσα που στηρίζει και αναπτύσσει την σκέψη, οδηγώντας σε πολύπλοκους συνειρμούς και σωστές πράξεις. Δεν είναι ένα απλό εργαλείο η ελληνική γλώσσα. Είναι η ιστορία μας, είναι ο πολιτισμός μας, είναι η σκέψη μας, είναι η νοοτροπία μας, είναι η ταυτότητά μας. Πάνω από όλα η γλώσσα μας είναι αξία.

Τα greeklish είναι ο καλύτερος δρόμος αποξένωσης από την εικόνα της λέξης και κατά συνέπεια από την ίδια την γλώσσα. Οι τελευταίες έγκυρες μελέτες φέρνουν στο φως της δημοσιότητας συγκλονιστικά στοιχεία για τις «βλάβες» που μπορούν να προκαλέσουν τα λατινοελληνικά (greeklish) στη γλωσσική ικανότητα τόσο του χρήστη τους, όσο και του αποδέκτη τους. Αυτό σίγουρα θα το πληρώσουν ακριβά οι νέοι άνθρωποι, διότι χάνουν το οπτικό ίνδαλμα της λέξης με αποτέλεσμα να τους αποξενώνει απ’ την ορθογραφία και τη σημασία της, καταργώντας κανόνες της με την έλλειψη τονισμού, την έλλειψη των σημείων στίξης, τη χρήση αγγλικών σημείων στίξης, ενώ ενισχύουν τα ορθογραφικά λάθη (π.χ. ο αντί για ω), τα φωνητικά λάθη (κυρίως στους φθόγγους π.χ. κς αντί για ξ), τη σύντμηση λέξεων (π.χ. tespa αντί τέλος πάντων, tpt αντί για τίποτα, dld αντί για δηλαδή κ.α.), τη λάθος χρήση χρόνου ή προσώπου στα ρήματα, τη λάθος πτώση στα ουσιαστικά και την αντικατάσταση λέξης με άλλη, με εντελώς διαφορετική σημασία … και ως αποτέλεσμα με το πέρασμα του χρόνου η γλωσσική ικανότητα του χρήστη τους ολοένα και φθίνει. Άλλα προβλήματά τους είναι ότι κουράζουν τον αναγνώστη και ότι είναι ακαλαίσθητα.

Αν ρωτήσεις τους υποστηρικτές των απαίσιων greeklish θα επικαλεστούν ταχύτητα στο γράψιμο και ξεκούραστη γραφή αφού δεν χρειάζεται ορθογραφία, επίσης θα σου πουν συνήθεια ή ακόμα και μόδα … δηλαδή βολευόμαστε επειδή είμαστε ανορθόγραφοι και τεμπέληδες και πετάμε στα άχρηστα την γλώσσα μας που έχει τόσα να μας προσφέρει … με δύο λέξεις αυτοκαταστρέφουμε την δημιουργική σκέψη μας.

Δεν είναι τυχαίο που η «Ακαδημία Αθηνών» εξέδωσε διακήρυξη εναντίον κάθε προσπάθειας για την αντικατάσταση του ελληνικού αλφαβήτου από το λατινικό, όπου με λίγα λόγια λέει:

«Η τάση και προσπάθεια να αντικατασταθεί το ελληνικό αλφάβητο από το λατινικό επιδιώκει να καταφέρει καίριο πλήγμα κατά της ελληνικής σκέψης και όλων των πτυχών του ελληνικού πολιτισμού που εκφράζονται με γραπτά κείμενα, αλλά και των γένει ανθρωπιστικών σπουδών. Η γλώσσα μας η αρχαιότατη αλλά πάντα σύγχρονη και ζώσα, αυτή η γλώσσα που εμπλούτισε όχι μόνο τη λατινική, αλλά και τις κυριότερες ευρωπαϊκές γλώσσες, που έχει και οπτικά συνδεθεί άρρηκτα με το αλφάβητό της, δεν είναι δυνατό να υποστεί μείωση με την κατάργησή του από εμάς τους ίδιους. Είναι αδιανόητο να δεχθούμε ως Έλληνες την μεταμφίεση της γραφής μας με την κατάργηση πολλών γραμμάτων της, που δεν πέρασαν στο λατινικό αλφάβητο, και με την αντικατάστασή τους από άλλα υποτίθεται ηχητικώς παραπλήσια γράμματά του. Όταν άλλοι λαοί, μάχονται ως σήμερα να διατηρήσουν μέχρι τη τελευταία τους λεπτομέρεια τον τρόπο γραφής των κειμένων τους με το δικό τους αλφάβητο, εδώ, με την δικαιολογία της δήθεν διευκόλυνσής μας στην παγκόσμια επικοινωνία, επιχειρείται η αντικατάσταση του ελληνικού αλφαβήτου των 2.500 και πλέον χρόνων με το λατινικό. Ως λαός, που μέσα από το ίδιο αλφάβητο της γλώσσας του μετέδωσε τον πολιτισμό σε όλο των κόσμο, εμείς οι Έλληνες δεν είναι δυνατόν παρά να αρνούμεθα να εγκαταλείψουμε την ιστορική μας γραφή. Όχι μόνο γιατί αχρηστεύεται ένα από τα θεμελιακά στοιχεία του πολιτισμού μας, αποκόβοντάς μας από τις μέχρι σήμερα εκδηλώσεις του, αλλά και γιατί έτσι αγνοείται η σχέση αλφαβήτου και γλώσσας. Μιας γλώσσας, που ο τρόπος της γραπτής της απόδοσης έμεινε αναλλοίωτος επί ολόκληρες χιλιετίες ως σήμερα. Θεωρούμε ανόσια αλλά και ανόητη κάθε προσπάθεια να αντικατασταθεί η ελληνική γραφή».

Τα greeklish λοιπόν είναι μια απάτη, που προσπαθεί να εξαπατήσει τους νέους παγιδεύοντας τους σε μονοπάτια αγραμματοσύνης και περιορισμού του εύρους σκέψης τους, αφού όπως είναι παγκοσμίως αποδεχτό μόνο η ελληνική γλώσσα με το πλήθος λέξεων της και την πολυπλοκότητα στις έννοιές της βοηθάει τον εγκέφαλο να φτάσει σε ανώτατο ατραπό σκέψης.

Μόνιμος σύνδεσμος σε αυτό το άρθρο: https://blogs.sch.gr/stratilio/archives/1666

Αυγ 21 2011

Έκθεση Α’ Λυκείου : Η Αφήγηση στο Σχολικό Βιβλίο

1. Ορισμός της αφήγησης

Αφήγηση είναι μια πράξη επικοινωνίας με την οποία παρουσιάζεται προφορικά, ή γραπτά μια σειρά πραγματικών ή πλασματικών (επινοημένων) γεγονότων. Επομένως κάθε αφήγηση, ως πράξη επικοινωνίας. προϋποθέτει τουλάχιστον, δύο πρόσωπα: ένα πομπό -τον αφηγητή– και κάποιον στον οποίο απευθύνεται ο αφηγητής -τον αποδέκτη– της αφήγησης. Ο αφηγητής φροντίζει να δώσει στον αποδέκτη τις απαραίτητες πληροφορίες για τον τόπο, το χρόνο, τα πρόσωπα και τα πιθανά αίτια ενός συμβάντος. Η έκταση της αφήγησης ποικίλλει μπορεί η αφήγηση να είναι πολύ εκτεταμένη ή να περιορίζεται σε μια μόνο φράση. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η ρήση του Καίσαρα “νeni, vιdi, vici” («ήρθα, είδα, νίκησα») που θεωρείται η συντομότερη αφήγηση.

2. Αφηγηματικό περιεχόμενο και αφηγηματική πράξη.

Σε κάθε αφήγηση διακρίνουμε το αφηγηματικό περιεχόμενο (γεγονότα – πράξεις προσώπων που συνιστούν μια ιστορία) και την αφηγηματική πράξη (τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται τα γεγονότα από τον αφηγητή). Έτσι μπορούμε να έχουμε δύο αφηγήσεις με κοινό αφηγηματικό περιεχόμενο, στις οποίες όμως τα γεγονότα παρουσιάζονται με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με τον επιδιωκόμενο σκοπό. Με άλλον τρόπο Π.χ. έχει συνταχτεί η υπηρεσιακή έκθεση/ αναφορά ενός αστυνομικού για ένα φόνο και με άλλον τρόπο είναι γραμμένο το διήγημα που εμπνεύστηκε ένας συγγραφέας με αφορμή το ίδιο περιστατικό. Φυσικά κάθε αφήγηση χρησιμοποιεί και γλωσσική ποικιλία ανάλογη με τον αφηγητή και το κοινό (δέκτη / δέκτες) στο οποίο απευθύνεται.

3. Αφηγηματικά είδη, το ύφος και ο σκοπός τους.

Είναι γνωστό ότι υπάρχουν διάφορα είδη αφήγησης που αποβλέπουν το καθένα σε ένα διαφορετικό σκοπό. Η λογοτεχνική και η ιστορική αφήγηση εξυπηρετούν η καθεμιά τους γενικότερους στόχους της λογοτεχνίας και της ιστορίας αντίστοιχα, ενώ υπάρχουν ορισμένα είδη αφηγήσεων που καλύπτουν τις καθημερινές ανάγκες της ζωής, όπως είναι Π.χ. η δημοσιογραφική είδηση. το ημερολόγιο, το (αυτο)βιογραφικό σημείωμα, η υπηρεσιακή αναφορά, η μαρτυρική κατάθεση κτλ.

Τα αφηγηματικά είδη. μπορούν να ενταχθούν σε δύο βασικές κατηγορίες: στις αφηγήσεις πραγματικών γεγονότων και στις αφηγήσεις πλασματικών γεγονότων.

4. Ποιος αφηγείται;

Στις αφηγήσεις πραγματικών γεγονότων συνήθως είναι φανερό ποιος αφηγείται. Σε μια μαρτυρική κατάθεση Π.χ. ο αφηγητής είναι το ίδιο πρόσωπο που καταθέτει προφορικά ή γραπτά τη μαρτυρία του. Στην περίπτωση της λογοτεχνίας όμως τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Ο αφηγητής και ο συγγραφέας είναι δύο διαφορετικά πρόσωπα που δεν πρέπει να συγχέονται. Ο συγγραφέας είναι ένα πραγματικό πρόσωπο με αληθινή ζωή, υπάρχει έξω από το κείμενο. Αντίθετα, ο αφηγητής είναι ένα πρόσωπο του κειμένου που υπάρχει μόνο μέσα στο πλαίσιο του πλασματικού λόγου, είναι δηλαδή ένα κατασκεύασμα από λέξεις. Φυσικά, αυτοβιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα μπορεί να υπάρχουν στον αφηγητή, όπως εξάλλου και σε όλα τα πρόσωπα του έργου.

Και στις δύο περιπτώσεις πάντως μπορούμε να διακρίνουμε δύο τύπους αφηγητή, ανάλογα με το βαθμό συμμετοχής του στα γεγονότα που αφηγείται: α] ο αφηγητής συμμετέχει στα γεγονότα είτε ως πρωταγωνιστής είτε ως αυτόπτης μάρτυρας, Π.χ. ο αφηγητής σε μία αυτοβιογραφία ή σε απομνημονεύματα, οπότε στο κείμενο επικρατεί το πρώτο ρηματικό πρόσωπο, και β] ο αφηγητής δε μετέχει καθόλου στα γεγονότα, Π.χ. ο ιστορικός, ο δημοσιογράφος, ο αφηγητής στο ιστορικό μυθιστόρημα κτλ., οπότε επικρατεί συνήθως το τρίτο ρηματικό πρόσωπο.

5. Η Οπτική γωνία στην αφήγηση.

Σε μια αφήγηση δεν μπορούμε να συμπεριλάβουμε όλα τα γεγονότα που συνέβησαν. Αναγκαστικά γίνεται μια επιλογή γεγονότων, όπως στην περιγραφή γίνεται επιλογή λεπτομερειών. Η επιλογή αυτή εξαρτάται από την οπτική γωνία του προσώπου που κάνει την αφήγηση, δηλαδή είναι ανάλογη με τη γνώση του για τα γεγονότα (άμεση ή έμμεση), τη συναισθηματική του φόρτιση, τον τρόπο που σκέφτεται, το αποτέλεσμα που επιδιώκει κτλ.

Η οπτική γωνία στη λογοτεχνική αφήγηση

Ειδικά στην ανάλυση μιας λογοτεχνικής αφήγησης αναφερόμαστε συχνά στην οπτική γωνία του αφηγητή, δηλαδή στη σκοπιά /θέση από την οποία ο αφηγητής ή κάποιος ήρωας βλέπει (κυριολεκτικά ή μεταφορικά) τα δρώμενα. Φυσικά τη θέση αυτή την καθορίζει ο συγγραφέας, όπως εξάλλου καθορίζει και τον ίδιο τον αφηγητή, και επομένως, η οπτική γωνία στη λογοτεχνία αποτελεί βασικά μια αφηγηματική τεχνική.

Ο συγγραφέας πάντως επιλέγει συνήθως μια από τις εξής δύο δυνατότητες αφηγηματικής σκοπιάς:

α] αφήγηση με μηδενική εστίαση: πρόκειται για αφήγηση χωρίς συγκεκριμένη

οπτική γωνία από έναν παντογνώστη αφηγητή.

β) αφήγηση με εσωτερική εστίαση: πρόκειται για αφήγηση από την οπτική γωνία

ενός προσώπου, με περιορισμένη κατά συνέπεια γνώση στα όριά του.

Στην πρώτη περίπτωση ο αφηγητής γνωρίζει τα πάντα για τα πρόσωπα της

αφήγησης, ακόμα και τις πιο μύχιες σκέψεις τους. Θα λέγαμε λοιπόν ότι πρόκειται για έναν αφηγητή – Θεό που βλέπει τον κόσμο από παντού, όχι από ένα συγκεκριμένο σημείο, και επομένως η απόλυτη γνώση του ισοδυναμεί με έλλειψη συγκεκριμένης οπτικής γωνίας (εστίαση μηδέν). Αντίθετα η δεύτερη περίπτωση έχουμε αφήγηση από την οπτική γωνία ενός προσώπου (εσωτερική εστίαση), από έναν «αφηγητή – άνθρωπο», που σε αντίθεση με τον «αφηγητή – θεό» έχει γνώση περιορισμένη στις ανθρώπινες δυνατότητες.

Πρέπει να τονιστεί πάντως ότι πολύ συχνά ο συγγραφέας αξιοποιεί στο ίδιο έργο και τις δύο δυνατότητες αφηγηματικής σκοπιάς μεταβάλλοντας την οπτική γωνία και τον αφηγητή σε διάφορα μέρη της αφήγησης, ανάλογα με το τι θέλει να μεταδώσει κάθε φορά στον αναγνώστη.

6. Αφηγηματικοί τρόποι

Είδαμε ότι ο συγγραφέας / αφηγητής επιλέγει, ανάλογα με την οπτική του γωνιά, τα γεγονότα που θα αποτελέσουν το υλικό της αφήγησής του. Το υλικό αυτό μπορεί να το παρουσιάζει με δυο αφηγηματικούς τρόπους*: την αφήγηση και το διάλογο. Στην αφήγηση διηγείται ο ίδιος τα γεγονότα και μεταδίδει με πλάγιο τρόπο τα λεγόμενα των ηρώων του’ στο διάλογο δίνει το λόγο στους ήρωές του, δείχνοντας έτσι τα γεγονότα να συμβαίνουν, όπως εξάλλου κάνει και ο θεατρικός συγγραφέας. Η εναλλαγή και ο συνδυασμός αυτών των δυο αφηγηματικών τρόπων δίνουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της κάθε αφήγησης.

Ο διάλογος στα αφηγηματικό λογοτεχνικά κείμενα

Στα αφηγηματικό λογοτεχνικό κείμενα (διήγημα, μυθιστόρημα κτλ.) ο συγγραφέας δεν περιορίζεται στην περιγραφή των γεγονότων, αλλά συχνό τα παρουσιάζει να ξετυλίγονται μπροστά μας. Στην προσπάθειά του αυτή ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το μονόλογο και το διάλογο, που αποτελούν τα βασικό μέσα, για να πετύχει την αναπαράσταση των γεγονότων (δραματικότητα) και να προσδώσει ζωντάνια στην αφήγηση.

7. Αφηγηματικός χρόνος

α) Ο χρόνος του πομπού, του δέκτη, των γεγονότων.

Βασικό στοιχείο της αφήγησης είναι ο χρόνος. Με βάση το δεδομένο ότι η αφήγηση είναι μια πράξη επικοινωνίας, στην οποία ο πομπό ς είναι το πρόσωπο που αφηγείται (ομιλητής ή συγγραφέας) και δέκτης το πρόσωπο που δέχεται την αφήγηση (ακροατής ή αναγνώστης), μπορούμε να διακρίνουμε τους εξής χρόνους: το χρόνο του πομπού (δηλαδή την εποχή κατά την οποία ζει ο πομπός, και ειδικότερα τη χρονική στιγμή κατά την οποία στέλνει το μήνυμά του), το χρόνο του δέκτη (δηλαδή την εποχή κατά την οποία ζει ο δέκτης, και ιδιαίτερα τη χρονική στιγμή κατά την οποία δέχεται το μήνυμα) και το χρόνο των γεγονότων (την εποχή / χρονική στιγμή κατά την οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα της αφήγησης). Για παράδειγμα θεωρείται ότι στα ομηρικά έπη ο χρόνος του πομπού είναι ο 8ος αι. π.Χ., και ο χρόνος των γεγονότων ο 12ος αι. π.Χ. ο χρόνος του δέκτη βέβαια μπορεί να είναι οποιαδήποτε εποχή.

* Στην περίπτωση της λογοτεχνίας, όπου εκτός από το συγγραφέα υπάρχει και το πλαστό πρόσωπο του αφηγητή, μπορούμε να διακρίνουμε έναν επιπλέον χρόνο: το χρόνο του αφηγητή.

β) Ο χρόνος της ιστορίας και ο χρόνος της αφήγησης

Εκτός από τους χρόνους που είδαμε προηγουμένως, και οι οποίοι μπορούν να θεωρηθούν εξωτερικοί / εξωκειμενικοί  σε σχέση με την αφήγηση, πρέπει να αναφερθούμε και σε δύο εσωτερικούς / εσωκειμενικούς χρόνους, το χρόνο της ιστορίας και το χρόνο της αφήγησης. Χρόνο της ιστορίας ονομάζουμε το χρόνο μέσα στον οποίο εκτυλίσσονται τα γεγονότα που συνιστούν την ιστορία (story) της αφήγησης. Με το χρόνο αυτό εννοούμε τη φυσική διαδοχή των γεγονότων. Ο χρόνος της ιστορίας παρουσιάζεται στην αφήγηση με διάφορους τρόπους και έτσι προκύπτει ο χρόνος της αφήγησης. Ο χρόνος της αφήγησης γενικά δε συμπίπτει με το χρόνο της Ιστορίας. Τα γεγονότα παρουσιάζονται στην αφήγηση συνήθως με διαφορετική χρονική σειρά, διάρκεια και συχνότητα απ’ ό,τι διαδραματίζονται στην ιστορία.

Αν συγκρίνουμε το χρόνο της αφήγησης με το χρόνο της ιστορίας ως προς τη χρονική σειρά, παρατηρούμε ότι, ενώ τα γεγονότα διαδέχονται το ένα το άλλο σε μια χρονική ακολουθία, ο αφηγητής συχνά παραβιάζει τη χρονική σειρά, και προκύπτουν έτσι οι λεγόμενες αναχρονίες. Δηλαδή, άλλοτε κάνει αναδρομικές αφηγήσεις (flash back), που αναφέρονται σε γεγονότα προγενέστερα από το σημείο της ιστορίας στο οποίο βρισκόμαστε σε μια δεδομένη στιγμή και άλλοτε κάνει πρόδρομες αφηγήσεις, που αφηγούνται / ανακαλούν εκ των προτέρων γεγονότα τα οποία θα διαδραματιστούν αργότερα (π.χ. «Και τότε ξαφνικά παρουσιάστηκε μπροστά του ο άνθρωπος που τρία χρόνια αργότερα θα τον τραυμάτιζε θανάσιμα με το αυτοκίνητό του σε μια φοβερή μετωπική σύγκρουση»).

Συγκρίνοντας το χρόνο της αφήγησης με το χρόνο της ιστορίας, ως προς τη διάρκεια μπορούμε να διακρίνουμε βασικά τις εξής περιπτώσεις:

α) Ο χ(ρόνος) της αφ(ήγησης) έχει μικρότερη διάρκεια από το χ(ρόνο) της ιστ(ορίας) (χ.αφ.<χ.ιστ.), όταν ο αφηγητής συμπυκνώνει το χρόνο και παρουσιάζει συνοπτικά, ακόμα και σε μια φράση, ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Έτσι επιταχύνεται ο ρυθμός της αφήγησης.

β) Ο χρόνος της αφήγησης έχει μεγαλύτερη διάρκεια από το χρόνο της ιστορίας (χ.αφ.>χ:ιστ.), όταν ο αφηγητής απλώνει / παρατείνει το χρόνο και παρουσιάζει αναλυτικά, ορισμένες φορές μάλιστα σε πολλές σελίδες, ένα γεγονός που διαρκεί ελάχιστες στιγμές. Με αυτό τον τρόπο επιβραδύνεται ο ρυθμός της αφήγησης.

Εννοείται ότι η συμπύκνωση και το άπλωμα του χρόνου εξαρτάται από την ιεράρχηση των γεγονότων και επομένως από το σκοπό της αφήγησης. Ο αφηγητής παρουσιάζει τα λιγότερο σημαντικά γεγονότα συνοπτικά με τη συμπύκνωση του χρόνου, ενώ εστιάζει την προσοχή του αναγνώστη σε αυτά που θεωρεί περισσότερο σημαντικά με την παράταση της χρονικής διάρκειας.

γ) Ο χρόνος της αφήγησης έχει την ίδια διάρκεια με το χρόνο της ιστορίας (χ.αφ = χ.ιστ.), οπότε έχουμε τη λεγόμενη «σκηνή», που συχνά είναι διαλογική

Τέλος παρατηρούμε ότι ο χρόνος της αφήγησης μπορεί να διαφέρει από τον πραγματικό χρόνο και ως προς τη συχνότητα, π.χ. υπάρχει η περίπτωση ένα γεγονός που συνέβη μια φορά να παρουσιάζεται στην αφήγηση περισσότερες από μια φορές. Στην περίπτωση αυτή δεν έχουμε πανομοιότυπη επανάληψη’ παρουσιάζεται επανειλημμένα το ίδιο γεγονός, αφηγημένο όμως κάθε φορά με  διαφορετικό τρόπο, ύφος, προοπτική.

8. Περιγραφή και αφήγηση

α) Διάκριση της περιγραφής από την αφήγηση.

Είδαμε ότι η περιγραφή απεικονίζει με το λόγο τα βασικό γνωρίσματα ενός αντικειμένου. Το αντικείμενο αυτό παρουσιάζεται στατικό μέσα στο χώρο ενώ ο χρόνος φαίνεται να έχει «παγώσει». Αυτό συμβαίνει ακόμη και στην περίπτωση ενός κινούμενου αντικειμένου, οπότε η περιγραφή απεικονίζει το αντικείμενο που κινείται και όχι την ενέργεια της κίνησης με τα αίτια και τις συνέπειές της.

Αντίθετα στην αφήγηση ένα πρόσωπο / πράγμα / ομάδα / θεσμός / ιδέα παρουσιάζεται δυναμικό, καθώς ενεργεί, κινείται ή μεταβάλλεται μέσα στο χρόνο. Επομένως η αφήγηση σχετίζεται με την εξέλιξη των γεγονότων και αναφέρεται στις αιτίες και τα αποτελέσματα τους.

Συμπερασματικό, μπορούμε να πούμε ότι η περιγραφή ανήκει στα στατικό στοιχεία ενός κειμένου, ενώ η αφήγηση στα δυναμικό, αφού η πρώτη μας δίνει πληροφορίες σχετικά με το «είναι» και η δεύτερη με το «γίγνεσθαι» των πραγμάτων.

β) Η περιγραφή μέσα στην αφήγηση.

Η αφήγηση και η περιγραφή συνδέονται στενά. Μπορούν να συνυπάρχουν στο ίδιο κείμενο ή ακόμα και στην ίδια περίοδο, π.χ. «Χίμηξε μέσα στην κοιλάδα (αφήγηση)/ «ασυγκράτητο τέρας οργισμένο από… σύγκορμο» (περιγραφή). Όταν ο συγγραφέας παρεμβάλλει μια περιγραφή σε ένα αφηγηματικό κείμενο επιδιώκει ορισμένους από τους παρακάτω στόχους:

* Να σκιαγραφήσει τα πρόσωπα, να στήσει το σκηνικό της δράσης και γενικά να φωτίσει την αφήγηση με διάφορες άμεσες ή έμμεσες πληροφορίες.

* Να πετύχει τη μετάβαση από το ένα αφηγηματικό μέρος στο άλλο.

* Να προκαλέσει αγωνιά και αναμονή (suspens) στον αναγνώστη με την επιβράδυνση της δράσης, αφού με την περιγραφή φαίνεται ότι σταματάει ο αφηγηματικός χρόνος.

* Να προσφέρει αισθητική απόλαυση στον αναγνώστη.

Μόνιμος σύνδεσμος σε αυτό το άρθρο: https://blogs.sch.gr/stratilio/archives/1416

Αυγ 21 2011

Έκθεση Α’ Λυκείου : Περίληψη Σχολικού Εγχειριδίου

ΕΚΦΡΑΣΗ – ΕΚΘΕΣΗ  Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο : ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ

Ι. ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Οι ειδικοί λένε ότι ο άνθρωπος μαθαίνει τη γλώσσα κατά τα 5 πρώτα χρόνια της ζωής του. Από κει και πέρα οι γλωσσικοί μηχανισμοί του αντιδρούν σε κάθε είδους γλωσσικό ερέθισμα, ακόμη και σε εκείνο που δέχεται για πρώτη φορά. Έτσι καταλαβαίνει και χρησιμοποιεί χιλιάδες από διαφορετικά είδη ομιλίας – χωρίς ποτέ να συνειδητοποιεί την ικανότητά του αυτή – ή μεταβάλλει και προσαρμόζει την ομιλία του στα εκάστοτε νέα δεδομένα.

ΙΙ. ΟΙ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Η γλώσσα είναι πολύμορφη και πολύπλοκη, όπως και η γλωσσική κοινότητα που τη χρησιμοποιεί. Άλλωστε η γλώσσα είναι κοινωνικό προϊόν. Γι’ αυτό και είναι τόσο πολυκύμαντη, όσο και η κοινωνία από την οποία αναδύεται και την οποία εκφράζει και υπηρετεί. Αυτά σημαίνουν ότι η γλωσσική κοινότητα δε χαρακτηρίζεται από γλωσσική ομοιομορφία/ομοιογένεια, δηλ. δεν αποτελεί ένα σύνολο ομιλητών οι οποίοι χρησιμοποιούν παντού και πάντα τους ίδιους γλωσσικούς τρόπους. Αντίθετα χαρακτηρίζεται από μια πολυμορφία/ετερογένεια γλωσσικής συμπεριφοράς, η οποία όμως δεν τη διασπά ούτε την υποβαθμίζει. Χάρη σ’ αυτήν την ετερογένεια η γλώσσα υπάρχει και λειτουργεί. Επομένως η γλώσσα είναι συνισταμένη πολλών και ποικίλων συνιστωσών.

Έτσι σε μια γλωσσική κοινότητα διαφορετικές ομάδες ομιλητών χρησιμοποιούν διαφορετικές γλωσσικές ποικιλίες/ διαλέκτους, που τα κοινά τους χαρακτηριστικά τις διακρίνουν από άλλες ποικιλίες/ διαλέκτους της ιδίας γλώσσας. Οι ποικιλίες αυτές με κριτήρια τη γεωγραφική καταγωγή του ομιλητή και την κοινωνική/ γλωσσική συμπεριφορά του διακρίνονται αντίστοιχα σε γεωγραφικές ποικιλίες/ διαλέκτους – οριζόντια κατάταξη – και σε κοινωνικές ποικιλίες/ διαλέκτους – κάθετη κατάταξη. Σ’ αυτές τις κοινωνικές ποικιλίες εντάσσονται, εκτός από τα άλλα, τα ποικίλα είδη των κειμένων και οι ειδικές γλώσσες. Όλες μαζί οι ποικιλίες συναποτελούν και τροφοδοτούν την εθνική μας γλώσσα.

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ:

Ιδίωμα και διάλεκτο ονομάζουμε συνήθως το ίδιο πράγμα, υποδιαιρέσεις της ίδιας γλώσσας. Συχνά ονομάζουν διάλεκτο ένα ιδίωμα με μεγάλη έκταση ή που διαφέρει σημαντικά από την κοινή γλώσσα. Κάποτε πάλι ονομάζουν μειωτικά το ιδίωμα που έμεινε λογοτεχνικά ακαλλιέργητο και ξέπεσε έτσι στη συνείδηση των ομογλώσσων.

Ιδιωματισμό λέμε τύπο διαλεχτικό άγνωστο στην κοινή (π.χ. σκαρβελώνω αντί σκαρφαλώνω), ενώ ιδιωματισμός είναι έκφραση που λέγεται μόνο στη γλώσσα μας και έχει πάρει ξεχωριστή σημασία (π.χ. μέρα μεσημέρι, η Νίκη πάτησε στα πέντε).

Τα ιδιώματα και τις διαλέκτους τα ονομάζουμε από τις περιοχές στις οποίες συνηθίζονται: α) βόρεια (θρακιώτικα, μακεδονικά, ηπειρώτικα, θεσσαλικά, στερεοελλαδίτικα), και νότια (πελοποννησιακά, κρητικά) και β) ανατολικά (κυπριακά, χιώτικα, ποντιακά, καππαδικικά) και δυτικά (κατωιταλικά, εφτανησιώτικα, κρητοκυκλαδικά). Από αυτά τα ποντιακά, τα καππαδοκικά, τα τσακώνικα και τα κατωιταλικά θεωρούνται από πολλούς διάλεκτοι.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ:

Οι γεωγραφικές ποικιλίες (ιδιώματα και διάλεκτοι) παρουσιάζονται σε περιόδους κατά τις οποίες οι διάφορες ομάδες των ομιλητών μιας γλωσσικής κοινότητας για διάφορους λόγους (γεωγραφικούς, οικονομικούς, πολιτικούς, διοικητικούς κ.τ.λ.) επικοινωνούν όλο και λιγότερο μεταξύ τους. Αυτό όμως δε συμβαίνει σήμερα. Γιατί σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, τα μέλη της ελληνικής γλωσσικής κοινότητας επικοινωνούν με όλα τα γνωστά μέσα επικοινωνίας. Γι’ αυτό και σήμερα παρουσιάζεται η τάση οι γεωγραφικές γλωσσικές ποικιλίες να περιορίζονται ή να εξαφανίζονται με την επίδραση της Κοινής Νεοελληνικής, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί και διαμορφώνεται στα αστικά κέντρα της χώρας μας και όπως διδάσκεται στα σχολεία.

Δεν παρατηρείται όμως το ίδιο και με τις κοινωνικές γλωσσικές ποικιλίες. Αυτές κάνουν πάντοτε αισθητή την παρουσία τους στη γλωσσική κοινότητα και υφαίνουν τις ποικίλες μορφές της ζωής της που δεν είναι άσχετες με τους παράγοντες που τις δημιουργούν: ηλικία, μόρφωση, κοινωνική τάξη, φύλο, ιδεολογία, επάγγελμα, καταγωγή, περίσταση, πλήθος παράγοντες που συνθέτουν την ποικιλώνυμη κοινοτική ζωή και που ανακλώνται στις διάφορες γλωσσικές χρήσεις των μελών της.

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΦΥΛΟ: Οι ρόλοι τοις οποίους μοιράζει η κοινωνία και στα δύο φύλα, τους άνδρες και τις γυναίκες, φαίνεται ότι είναι τέτοιοι, ώστε πολλοί κοινωνιογλωσσολόγοι να υποστηρίζουν ότι επηρεάζουν και διαφοροποιούν τη γλώσσα που αυτά χρησιμοποιούν. Πολλοί π.χ. πιστεύουν ότι οι γυναίκες έχουν την τάση να χρησιμοποιούν σε μεγαλύτερο βαθμό από τους άνδρες εκφράσεις με κοινωνικό κύρος. Ο λόγος των γυναικών δηλ. είναι «σωστότερος» κοινωνικά από το λόγο των ανδρών. Αυτό ίσως είναι αποτέλεσμα της πίεσης που δέχεται η γυναίκα να είναι κοινωνικά «σωστότερη» ενώ η τάση της κοινωνίας να επιτρέπει στον άνδρα περισσότερη κοινωνική ελευθερία του παρέχει τη δυνατότητα να αποκλίνει περισσότερο από τους γλωσσικούς κανόνες όπως αυτοί χρησιμοποιούνται από την καλλιεργημένη κοινωνική μερίδα.

ΥΦΟΛΟΓΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ: Η γλώσσα ποικίλλει/ διαφοροποιείται όχι μόνο σε σχέση με τα κοινωνικά χαρακτηριστικά του ομιλητή αλλά και σε σχέση με τις κοινωνικές περιστάσεις κατά τις οποίες εκφράζεται. Ο ίδιος ομιλητής χρησιμοποιεί διαφορετικές γλωσσικές ποικιλίες σε διαφορετικές καταστάσεις και με διαφορετικές επιδιώξεις. Δηλ. ανάλογα με την περίσταση ο ομιλητής είναι υποχρεωμένος να μιλήσει σε διαφορετικό επίπεδο. Έτσι η γλώσσα λειτουργεί σε πολλά επίπεδα που το καθένα τους παρουσιάζει τα δικά του γνωρίσματα. Έτσι προσδιορίζοντας ο ομιλητής το κατάλληλο επίπεδο λόγου, διαμορφώνει τον ιδιαίτερο κάθε φορά προσωπικό τρόπο, δηλ. το κατάλληλο ύφος. Το ύφος διαμορφώνεται από παράγοντες όπως: ποιος μιλάει, σε ποιον, με ποιο σκοπό, με ποιο θέμα, πού, πότε, γιατί.

ΙΙΙ. ΟΙ ΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Η γλώσσα καλύπτει και αποκαλύπτει τον προσωπικό τόνο με τον οποίο οι άνθρωποι συνηθίζουν να βιώνουν, να εννοούν και να αξιολογούν πράγματα, γεγονότα και καταστάσεις. Α) Οι άνθρωποι ονομάζουν/ χαρακτηρίζουν με διαφορετικές λέξεις τα ίδια πράγματα. Β) Φορτίζουν με διαφορετικές αποχρώσεις της ίδιας έννοιας την ίδια λέξη.

ΙV. Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

ΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ: ΑΝΑΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΗ

Η γλώσσα με τις λέξεις και τους κανόνες της αποτελεί ένα ενεργό εργαστήριο που παράγει λόγο. Όσο πιο πιστά τηρούνται οι κανόνες, τόσο πιο ομαλή είναι η λειτουργία. Αντίθετα η περιφρόνηση των κανόνων οδηγεί σε απορύθμιση.

Συχνά όμως στη λογοτεχνία, και ιδιαίτερα στην ποίηση, γίνεται τέτοια χρήση της γλώσσας, ώστε να δημιουργείται η εντύπωση ότι παραβαίνονται οι κανονισμοί. Δηλ. οι ποιητές για να εκφραστούν, πλάθουν μέσα στην ευρύτερη γλώσσα  μια δική τους, η οποία κυβερνιέται από δικούς της νόμους κι έχει τη δική της «Ποιητική Γραμματική»

Στην πρώτη περίπτωση οι γλωσσολόγοι μιλούν για αναφορική λειτουργία της γλώσσας. Εδώ η πράξη επικοινωνίας αναφέρεται κυρίως στον πραγματικό κόσμο ή στην αντίληψη που έχουμε γι’ αυτόν. Δηλ. ο δέκτης του μηνύματος δέχεται κάποια πληροφορία και η γλώσσα παρουσιάζει την πραγματικότητα και την αντίληψη που έχει γι’ αυτήν ο πομπός.

Στη δεύτερη περίπτωση έχουμε την ποιητική λειτουργία της γλώσσας, στην οποία η πράξη επικοινωνίας αναφέρεται κυρίως στον εαυτό της, στο ίδιο το μήνυμα και μάλιστα στη μορφή του. Εδώ την προσοχή του δέκτη δεν την ελκύει τόσο η πληροφορία που φέρνει το μήνυμα, όσο το ίδιο το μήνυμα για τη μορφή που παίρνει: ήχοι λέξεων, μεταφορική τους χρήση, επαναλήψεις, συνηχήσεις, μέτρο, ρυθμός κτλ. Δηλ. η γλώσσα λειτουργεί κατά τρόπο συγκινησιακό, ενώ στην πρώτη περίπτωση κατά τρόπο λογικό.

V. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

Βοήθεια:   συνώνυμα: ενίσχυση, συνδρομή, αρωγή, επικουρία, συμβολή,

συμπαράσταση, υποστήριξη

αντώνυμα: κατατρεγμός, διωγμός, πόλεμος, αδιαφορία,

εγκατάλειψη

σύνθετα: επιβοήθεια, αλληλοβοήθεια

επίθετα: αδερφική, άμεση, αμοιβαία, αναγκαία, ανεκτίμητη,

ανέλπιστη, ανεπαρκής, ανυστερόβουλη, ανώφελη,

αρκετή, γρήγορη, ηθική, θεϊκή, κατάλληλη, υλική,

ικανοποιητική, κρατική, οικονομική, προσωρινή,

σοβαρή, φιλική

Βοηθώ:   συνώνυμα: ενισχύω, επικουρώ, συντρέχω, εξυπηρετώ, ωφελώ,

παραστέκομαι, υποστηρίζω

αντώνυμα: κατατρέχω, ζημιώνω, καταδιώκω, πολεμώ, βλάπτω,

Αδιαφορώ, εγκαταλείπω

VI. ΕΙΔΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ

Ανάμεσα στις γλωσσικές ποικιλίες συγκαταλέγονται κι εκείνες που συνδέονται με τον καταμερισμό της κοινωνικής/επαγγελματικής δραστηριότητας. Πρόκειται για ευδιάκριτες γλωσσικές ποικιλίες που δημιουργούνται από τις διάφορες επαγγελματικές ομάδες. Δηλ. μια επαγγελματική ομάδα για να εξυπηρετήσει τους επαγγελματικούς της σκοπούς, διαμορφώνει στο πλαίσιο της εθνικής γλώσσας τη δική της γλωσσική ποικιλία με ιδιότυπους όρους της ειδικότητας της. Μερικοί ονομάζουν αυτές τις γλωσσικές ποικιλίες ειδικές γλώσσες. Έτσι έχουμε τις ειδικές γλώσσες των νομικών, ποδοσφαιριστών, θεολόγων κτλ., οι οποίες χαρακτηρίζονται κυρίως από λεξιλογικές διαφορές, που οφείλονται είτε στη χρήση ειδικών όρων είτε στη χρήση καθημερινών λέξεων που φορτίζονται όμως με ιδιαίτερο σημασιολογικό φορτίο.

VII. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Επιχείρημα είναι μια σειρά από προτάσεις που συνδέονται μεταξύ τους χωρίς χάσματα & απολήγουν σε μα τελική πρόταση, που λέγεται συμπέρασμα. Σκοπός του επιχειρήματος είναι ν αποδείξει την αλήθεια μιας θέσης/απόφανσης. Αυτά σημαίνουν ότι οι προτάσεις που οδηγούν στο συμπέρασμα βρίσκονται σε λογικές σχέσεις μεταξύ τους, δηλ. η επόμενη είναι η λογική ακολουθία της προηγούμενης. Γι’ αυτό και έχουν κάποιους κοινούς όρους, που γίνονται η γέφυρα για τη μετάβαση από τη μια πρόταση στην άλλη.

ΕΙΔΗ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ

Η διαδικασία με την οποία ο νους καταστρώνει ένα επιχείρημα λέγεται συλλογισμός. Οι συλλογισμοί είναι άμεσοι, έμμεσοι, παραγωγικοί, επαγωγικοί, αναλογικοί.

Στον παραγωγικό συλλογισμό από το όλον συμπεραίνουμε το επιμέρους.

Έμμεσοι είναι οι συλλογισμοί των οποίων το συμπέρασμα προκύπτει από δύο ή περισσότερες προτάσεις-κρίσεις.  (π.χ. Οι πλανήτες είναι ετερόφωτα σώματα. Η γη είναι πλανήτης. Άρα η γη είναι ετερόφωτο σώμα.)

Άμεσοι είναι οι συλλογισμοί των οποίων το συμπέρασμα προκύπτει από μία πρόταση-κρίση.  (π.χ. Τα φυτά είναι οργανισμοί. Η μηλιά είναι φυτό. Άρα η μηλιά είναι οργανισμός.)

Στον επαγωγικό συλλογισμό από το επιμέρους συμπεραίνουμε για το όλον.   (π.χ. Η μηλιά, η αχλαδιά… είναι οργανισμοί. Η μηλιά, η αχλαδιά… είναι φυτά. Άρα τα φυτά είναι οργανισμοί.)

Στον αναλογικό συλλογισμό από το επιμέρους συμπεραίνουμε πάλι για το επιμέρους.   (π.χ. Κάποια καλή μαθήτρια θα βραβευτεί. Η Ελπίδα είναι καλή μαθήτρια. Άρα η Ελπίδα είναι πιθανό να βραβευτεί.)

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΥΡΥΤΕΡΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ (ΕΚΘΕΣΗΣ) ΜΕ ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ

Η έκθεση μπορεί να παραλληλιστεί με την παράγραφο, γιατί τα μέρη τους βρίσκονται σε αντιστοιχία: η θεματική περίοδος της παραγράφου αντιστοιχεί συνήθως στον πρόλογο της έκθεσης, τα σχόλια στο κύριο μέρος της και η κατακλείδα στον επίλογό της. Δηλ. χτίζονται και οι δύο με μια κοινή λογική: παρουσιάζουν μια θέση και στη συνέχεια προσπαθούν να τη στηρίξουν αναπτύσσοντας μια επιχειρηματολογία. Άρα και η παράγραφος είναι μια μικρή έκθεση μες το θέμα της, το αποδεικτικό της υλικό και τον επίλογό της. Βέβαια η παράγραφος δεν έχει την αυτοτέλεια της έκθεσης, γιατί εξαρτάται νοηματικά από την προηγούμενη παράγραφο ή προετοιμάζει την επόμενη. Έχει όμως ανάλογη δομή & οργάνωση.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο:  Ο ΛΟΓΟΣ

I. ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΚΑΙ ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ

Στον προφορικό λόγο, εκτός από το λεκτικό εκφώνημα, έχουν μεγάλη σημασία και κάποια άλλα γνωρίσματα της ομιλίας που το συνοδεύουν, όπως:

Τα παραγλωσσικά γνωρίσματα= επιτονισμός, παύσεις, προφορά, ένταση φωνής   (επιτονισμός= η κύμανση της φωνής που χαρακτηρίζει μια ολόκληρη εκφώνηση. Ο επιτονισμός πληροφορεί σχετικά με τη διάθεση ή τη στάση του ομιλητή –οργή, σκώμμα, ειρωνεία- & σχετικά με το είδος των προτάσεων –ερωτηματική, επιφωνηματική κτλ.)

Τα εξωγλωσσικά γνωρίσματα= χειρονομίες, κινήσεις, έκφραση προσώπου, βλέμμα, διάθεση

Η διατύπωση είναι πιο επιμελημένη στο γραπτό λόγο από ό,τι στον προφορικό. Συγκεκριμένα:

-Στον προφορικό λόγο παρουσιάζονται συχνά ελλειπτικές προτάσεις ή ανολοκλήρωτες φράσεις, ενώ αυτό δε συμβαίνει συνήθως στο γραπτό λόγο

-Στον προφορικό λόγο υπάρχουν πολλά  «γεμίσματα» & παύσεις.

-Στον προφορικό λόγο υπάρχει συνήθως μια προχειρότητα στην έκφραση, παρόλο που ορισμένες φορές φαίνεται καθαρά η προσπάθεια του ομιλητή να αλλάξει ή να βελτιώσει μια φράση που χρησιμοποίησε. Αντίθετα τέτοια προσπάθεια δεν είναι εμφανής στο γραπτό κείμενο, αφού έχουμε μόνο την τελική του μορφή.

-Ο γραπτός λόγος πρέπει να είναι σαφής & ακριβής, γιατί χρειάζεται να προβλέπει τις απορίες του δέκτη που είναι απών. Αντίθετα ο προφορικός λόγος είναι συνήθως λιγότερο ακριβής, δεδομένου ότι ο δέκτης, που είναι παρών, έχει τη δυνατότητα να ζητήσει διευκρινίσεις. Ο γραπτός λόγος είναι πιο πυκνός από τον προφορικό που είναι συνήθως αναλυτικός.

-γενικά στο γραπτό λόγο το λεξιλόγιο είναι πιο επεξεργασμένο από ό,τι στον προφορικό.

Η σύνταξη είναι πιο φροντισμένη στο γραπτό λόγο από ό,τι στον προφορικό, όπου κάποιες φορές συναντούμε και ασυνταξίες. Στον προφορικό λόγο εξάλλου χρησιμοποιείται συνήθως η παρατακτική σύνταξη και συνηθίζονται οι σχετικά μικρές φράσεις, ενώ στο γραπτό λόγο εμφανίζεται συχνά η υποτακτική σύνδεση και ο μακροπερίοδος λόγος.

Η συνεκτικότητα και η συνοχή είναι πιο επιμελημένη στο γραπτό λόγο, όπου χρησιμοποιείται γενικώς μεγαλύτερος αριθμός και ποικιλία μεταβατικών λέξεων/φράσεων από ό,τι στον προφορικό λόγο. Τέλος η οργάνωση του γραπτού λόγου είναι πιο φροντισμένη από αυτήν του προφορικού. Στο γραπτό λόγο ο πομπός έχει το χρόνο να οργανώσει το κείμενο του, για να παρουσιάσει με λογική σειρά τις ιδέες του, ενώ αυτό δε συμβαίνει στην προφορική επικοινωνία.

Υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις προσχεδιασμένου προφορικού λόγου, π.χ. μια διάλεξη, ένας πολιτικός λόγος κτλ. Στις περιπτώσεις αυτές πρόκειται για ένα μεικτό είδος λόγου, ανάμεσα στον προφορικό & στο γραπτό.

ΦΑΝΕΡΟ ΚΑΙ ΛΑΝΘΑΝΟΝ ΝΟΗΜΑ

Συχνά στη γλώσσα πίσω από το φανερό νόημα μιας φράσης κρύβεται ένα «λανθάνον» νόημα, που εκφράζει την πραγματικά πρόθεση του πομπού. Στις περιπτώσεις αυτές ο δέκτης μπορεί να συλλάβει το λανθάνον νόημα και επομένως την πραγματική πρόθεση του πομπού, αν λάβει υπόψη του τις κοινωνικές συμβάσεις & την κοινή εμπειρία του με τον πομπό.

ΤΕΛΕΣΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ

Στον προφορικό λόγο καθώς εκφωνούμε ορισμένες λέξεις ή φράσεις, πραγματοποιούμε ταυτόχρονα και μια πράξη, π.χ. «ορκίζομαι». Η πράξη που συντελείται μέσω του λόγου ονομάζεται λεκτική πράξη. Σε ορισμένες περιπτώσεις για να συντελεστεί μια λεκτική πράξη, πρέπει το πρόσωπο που την εκτελεί να είναι αρμόδιο/ εξουσιοδοτημένο να την εκτελέσει (π.χ. ιερέας –«βαφτίζεται», πρόεδρος δικαστηρίου «αθωώνεται»). Ανάλογο φαινόμενο παρουσιάζεται και στο γραπτό λόγο. Ορισμένα κείμενα δε μας γνωστοποιούν απλώς ένα γεγονός, αλλά έχουν & μια πρόσθετη λειτουργία, π.χ. ένα πιστοποιητικό σπουδών, μια βεβαίωση/δήλωση, τα οποία εκτός από τις πληροφορίες που μας δίνουν πιστοποιούν, βεβαιώνουν, δηλώνουν, δηλ. εκτελούν μια «πράξη». Ο λόγος, προφορικός ή γραπτός, μέσω του οποίου συντελείται μια πράξη ονομάζεται τελεστικός λόγος.

II. ΔΙΑΛΟΓΟΣ

Σύμφωνα με τα λεξικά, η λέξη διάλογος σημαίνει συνομιλία, συζήτηση. Ο διάλογος μπορεί να είναι μια απλή ερωταπόκριση, που αποβλέπει στην τυπική πληροφόρηση, ή μια προσπάθεια για βαθύτερη επικοινωνία με στόχο την αναζήτηση της αλήθειας.

Λέμε ότι ένας διάλογος διεξάγεται με επιτυχία όταν επιτρέπει στο δέκτη να προσλάβει και να κατανοήσει το μήνυμα του πομπού και να ανταποκριθεί ανάλογα. Προϋπόθεση για την επιτυχία του διαλόγου, ακόμη και στην απλούστερη μορφή του, την ερωταπόκριση, είναι να διαθέτει ο λόγος και των δύο ομιλητών τις παρακάτω ιδιότητες:

-να είναι ειλικρινής

-να είναι σαφής

-να είναι σχετικός με το θέμα της συζήτησης

-να δίνει επαρκείς πληροφορίες για το θέμα.

Έτσι ο διάλογος λειτουργεί με τη συνεργασία των δύο ομιλητών. Αν έστω μία από τις παραπάνω ιδιότητες λείπει από το λόγο του ενός ομιλητή, η «συνεργασία» δυσχεραίνεται & η επικοινωνία διαταράσσεται ή διακόπτεται.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ

Είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να αποδοθεί απόλυτα ο προφορικός λόγος με ένα γραπτό κείμενο. Ωστόσο στη λογοτεχνία χρησιμοποιείται ο διάλογος και στα αφηγηματικά κείμενα και στα θεατρικά, έτσι ώστε να σχηματίζουμε την εντύπωση ότι ακούμε έναν αυθεντικό προφορικό λόγο, ενώ πρόκειται για αναπαράστασή του.

Η φυσικότητα (δηλ. το να ηχεί ο διάλογος σαν πραγματικός) αποτελεί μια από τις κύριες αρετές του διαλόγου σε γραπτό κείμενο. Για να δώσει ο συγγραφέας φυσικότητα στο λόγο των ηρώων, χρησιμοποιεί στο διάλογό τους κάποια από τα γνωρίσματα του προφορικού λόγου, π.χ. σύντομες ή μισοτελειωμένες φράσεις, παύσεις κτλ. παράλληλα προσέχει ώστε η ιδιόλεκτος κάθε ατόμου να παρουσιάζει συνέπεια με όλα τα άλλα γνωρίσματά του, δηλ. την κοινωνική του προέλευση, το χαρακτήρα κτλ.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ «ΣΤΡΟΓΓΥΛΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ»

Η συζήτηση «στρογγυλής τραπέζης» περιλαμβάνει εισηγήσεις για διάφορες πλευρές ή μέρη ενός κεντρικού θέματος. Ορισμένες φορές μπορεί να περιλαμβάνει εισηγήσεις για το ίδιο αντικείμενο από εισηγητές με διαφορετικές ειδικότητες. Η διαδικασία της συζήτησης είναι συνήθως η εξής:

Α) Ο πρόεδρος ή συντονιστής της συζήτησης:

Εισάγει το θέμα και εκθέτει τους στόχους.

Παρουσιάζει τους εισηγητές-συζητητές

Εκθέτει τους όρους της συζήτησης, το χρονικό πλαίσιο & άλλα

Διαδικαστικά σημεία

Β) Οι εισηγητές παρουσιάζουν το θέμα.

Γ) Το ακροατήριο υποβάλλει ερωτήσεις διασάφησης/επεξήγησης ή κριτικής, διαφωνίας, συμφωνίας, επέκτασης

Δ) Ο πρόεδρος συνοψίζει, διατυπώνει τα αποτελέσματα της συζήτησης.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο : ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Ι. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Σύμφωνα με τα λεξικά, περιγράφω σημαίνει παριστάνω με λόγο προφορικό ή γραπτό ή και με κινήσεις ένα πρόσωπο/πράγμα/γεγονός/ ενέργεια/κατάσταση πραγματική ή φανταστική. Τα αντικείμενα της περιγραφής είναι άπειρα.

Η περιγραφή, πέρα από το γενικό της στόχο, αποβλέπει κάθε φορά και ε έναν ειδικότερο σκοπό. Άλλοτε, όπως στην περίπτωση της λογοτεχνικής περιγραφής, ξεκινάει από την ανάγκη του συγγραφέα για έκφραση κι επικοινωνία. Άλλοτε βοηθάει τον επιστήμονα στη διατύπωση μιας άποψης με μεγαλύτερη σαφήνεια, π.χ. με την περιγραφή ενός επιστημονικού πειράματος ή με τη δημοσίευση ενός αρχαιολογικού  ευρήματος. Πολύ συχνά επίσης η περιγραφή εξυπηρετεί κοινωνικές και προσωπικές ανάγκες της καθημερινής ζωής. Τέτοια περιγραφικά κείμενα μπορούμε να βρούμε σε: εφημερίδες (μικρές αγγελίες, ανακοινώσεις)

ενημερωτικά φυλλάδια  (οδηγίες)

διαφημιστικά φυλλάδια

έντυπα με οδηγίες για κατασκευή ή χρήση συσκευής

καταλόγους μουσείων

επίσημα έγγραφα, συμβολαιογραφικές πράξεις

Η γλωσσική ποικιλία που χρησιμοποιείται σε μια περιγραφή είναι ανάλογη με το σκοπό και το πρόσωπο στο οποίο απευθύνεται η περιγραφή, δηλ. ποικίλει από το πιο απλό & καθημερινό ύφος έως το πιο επίσημο.

Για να περιγράψει κάποιος κάτι, πρέπει να επιλέξει ορισμένα βασικά, κατά τη γνώμη του, γνωρίσματα/λεπτομέρειες. Οι λεπτομέρειες που επιλέγονται ιεραρχούνται και οργανώνονται: άλλες μεγεθύνονται και προβάλλονται, ενώ άλλες υποτονίζονται, ορισμένες αποσιωπούνται τελείως. Άρα κάθε περιγραφή αποτελεί μια επιλογή λεπτομερειών και συγχρόνως μια επιλογή της οργάνωσής τους. Οι επιλογές αυτές ευθυγραμμίζονται πάντα με το σκοπό που επιδιώκει η περιγραφή.

Η περιγραφή προχωράει παραγωγικά, δηλ. από μια γενική εικόνα του αντικειμένου & των ιδιοτήτων του στα επιμέρους στοιχεία/λεπτομέρειες που το απαρτίζουν. Και η παρουσίαση των στοιχείων προχωράει από το γενικότερο στο μερικότερο και μάλιστα από πάνω προς τα κάτω και από μέσα προς τα έξω. Από αυτή την οργάνωση προκύπτει η ανάγκη να συνοδεύονται τα μερικότερα στοιχεία από ολοένα περισσότερους προσδιορισμούς.

Γενικό σχήμα:

Αντικείμενο περιγραφής: Προσδιορισμός του αντικειμένου και σκοπός της περιγραφής του.

1) η θέση του στο χώρο – χρόνο

2) οι ιδιότητές του: σχήμα, διαστάσεις, χρώμα

3) τα συστατικά του στοιχεία/λεπτομέρειες και οι ιδιότητες και οι λεπτομέρειες κάθε στοιχείου ξεχωριστά.

Η ακρίβεια & η σαφήνεια είναι βασικά χαρακτηριστικά της περιγραφής και δεν εξαρτώνται οπωσδήποτε από το πλήθος των λεπτομερειών που παρατίθενται. Οι λεπτομέρειες πάντως πρέπει να είναι επαρκείς για να εξυπηρετούν τον επιδιωκόμενο σκοπό.

Ειδική ορολογία που διασαφηνίζει την περιγραφή όρων συμβολαίου:

(πλήρης) κυριότητα= το δικαίωμα να χρησιμοποιείς αποκλειστικά, να καρπώνεσαι & να διαθέτεις ένα αντικείμενο

νομή= το δικαίωμα να μεταχειρίζεσαι και να καρπώνεσαι ένα αντικείμενο σου δε σου ανήκει

κατοχή= το δικαίωμα να κατέχεις ένα αντικείμενο, χωρίς να έχεις αναγκαστικά και την κυριότητα του

Χρησιμοποιούμε την ενεργητική σύνταξη, για να προβάλουμε το πρόσωπο/πράγμα που ενεργεί (δηλ. το υποκείμενο), ενώ επιλέγουμε την παθητική σύνταξη για να προβάλουμε το υποκείμενο του ρήματος & να εξάρουμε το παθητικό αίτιο, όταν αναφέρεται.

ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ

Η ακρίβεια και η σαφήνεια της περιγραφή εξυπηρετούνται και από την επιλογή των κατάλληλων κάθε φορά λέξεων/φράσεων που αποδίδουν με τη μεγαλύτερη πιστότητα τα γνωρίσματα του αντικειμένου.

Στην περιγραφή που γίνεται για έναν πρακτικό σκοπό, τα επίθετα χρησιμοποιούνται για να αποδώσουν τη θέση του αντικειμένου στο χώρο – χρόνο καθώς και τις άλλες του ιδιότητες, χωρίς να εκφράζουν συναισθήματα και κρίσεις του προσώπου που κάνει την περιγραφή. Σε κάποιες περιπτώσεις όμως, όταν ο σκοπός της περιγραφής το απαιτεί, τα επίθετα χρησιμοποιούνται είτε για να υπερτονίσουν κάποιες ιδιότητες του αντικειμένου είτε για να καλύψουν & να υποβαθμίσουν κάποιες άλλες, οπότε επιλέγονται έτσι, ώστε η περιγραφή να είναι σκόπιμα ασαφής.

Η επιλογή της γλώσσας (κυριολεκτική ή μεταφορική) σε μια περιγραφή καθορίζεται κάθε φορά από το είδος του κειμένου και από τον επιδιωκόμενο σκοπό.

ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΚΑΙ Η ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Συχνά η περιγραφή περιέχει ένα σχόλιο/γνώμη που εξυπηρετεί το σκοπό του κειμένου. Πολλές φορές το σχόλιο αυτό δεν είναι εμφανές στο αναγνώστη. Η επιλογή των λεπτομερειών καθορίζεται από το σκοπό & την οπτική γωνία του πομπού, ο οποίος θέλει να προσελκύσει το δέκτη.

Κάθε περιγραφή γίνεται από μια ορισμένη οπτική γωνία, δηλ. κάποιος επιλέγει τις κατάλληλες λεπτομέρειες και περιγράφει το αντικείμενο ανάλογα με τη συναισθηματική φόρτιση που έχει απέναντί του, τον τρόπο που σκέφτεται & το αποτέλεσμα που επιδιώκει. Από την άποψη αυτή κάθε περιγραφή περιέχει ένα έμμεσο σχόλιο.

ΙΙ. ΘΕΜΑΤΑ/ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ

Όταν θέλουμε να περιγράψουμε έναν άνθρωπο, συνήθως αναφέρουμε τα τυπικά (αναλλοίωτα) χαρακτηριστικά του καθώς και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του που τον διαφοροποιούν από άλλα άτομα.

Η περιγραφή ενός ατόμου, όπως και οποιαδήποτε περιγραφή, γίνεται από μια ορισμένη οπτική γωνία και επομένως περιέχει και το ανάλογο σχόλιο.

Η περιγραφή μιας ορισμένης διαδικασίας (οδηγίες για κάποιο συγκεκριμένο σκοπό) μπορεί να αρχίζει με μια συνοπτική παρουσίαση της διαδικασίας ή να ορίζει το σκοπό και τη σημασία της.

IV. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΜΕ ΑΝΑΛΟΓΙΑ

Μερικές φορές στην περιγραφή, για να γίνουν πιο κατανοητά ορισμένα  στοιχεία του περιγραφόμενου αντικειμένου, δίνονται κάποια ανάλογα παραδείγματα από άλλους χώρους που είναι πιο οικείοι στον αναγνώστη/δέκτη. Με αυτόν τον τρόπο προβάλλεται μια λανθάνουσα ομοιότητα ανάμεσα σε δύο αντικείμενα, που φαινομενικά είναι εντελώς διαφορετικά.

Στη μέθοδο αυτή που είναι γνωστή με τον όρο αναλογία, υπάρχουν δύο μέρη/σκέλη: Το ένα μέρος αναφέρεται στο περιγραφόμενο αντικείμενο, ενώ το άλλο σε ένα αντικείμενο που παρουσιάζει αναλογίες/ομοιότητες προς αυτό.

Η αναλογία είναι ένας από τους τρόπους με τους οποίους αναπτύσσεται μια παράγραφος.

Στη λογοτεχνία η αναλογία, που αποτελεί μια μορφή αναπτυγμένης παρομοίωσης, άλλοτε είναι φανερή και άλλοτε εύρημα/έμπνευση του συγγραφέα για να διατυπώσει με μεγαλύτερη ενέργεια τη σκέψη του.

Η αλληγορία/παραβολή είναι μια μεταφορική έκφραση, η οποία κρύβει νοήματα διαφορετικά από εκείνα που φανερώνουν οι λέξεις της.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο : ΑΦΗΓΗΣΗ

ΟΡΙΣΜΟΣ

Αφήγηση είναι μια πράξη επικοινωνίας με την οποία παρουσιάζεται προφορικά ή γραπτά μια σειρά πραγματικών ή πλασματικών γεγονότων. Άρα κάθε αφήγηση ως πράξη επικοινωνίας προϋποθέτει τουλάχιστον δύο πρόσωπα:πομπό-αφηγητή και αποδέκτη της αφήγησης. Ο αφηγητής φροντίζει να δώσει στον αποδέκτη τις απαραίτητες πληροφορίες για τον τόπο, χρόνο, τα πρόσωπα και τα πιθανά αίτια ενός συμβάντος. Η έκταση της αφήγησης ποικίλλει, μπορεί να είναι πολύ εκτεταμένη ή να περιορίζεται σε μια μόνο φράση

Σε κάθε αφήγηση διακρίνουμε το αφηγηματικό περιεχόμενο (γεγονότα-πράξεις προσώπων που συνιστούν μια ιστορία) και την αφηγηματική πράξη, δηλ. τον τρόπο που παρουσιάζονται τα γεγονότα από τον αφηγητή. Έτσι μπορούμε να έχουμε δύο αφηγήσεις με κοινό αφηγηματικό περιεχόμενο, στις οποίες όμως τα γεγονότα παρουσιάζονται με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με τον επιδιωκόμενο σκοπό.

Στις αφηγήσεις που καλύπτουν καθημερινές ανάγκες και μάλιστα σ’ αυτές που έχουν επίσημο χαρακτήρα (π.χ. υπηρεσιακή αναφορά), ο συντάκτης κάνει συνήθως μια σύντομη και όσο γίνεται πιο αντικειμενική παρουσίαση των γεγονότων σε χρονολογική σειρά, αποφεύγοντας να εκφράσει τα προσωπικά του αισθήματα.

Υπάρχουν διάφορα είδη αφήγησης που αποβλέπουν το καθένα σε ένα διαφορετικό σκοπό. Η λογοτεχνική και η ιστορική αφήγηση εξυπηρετούν η καθεμιά τους γενικότερους στόχους της λογοτεχνίας και της ιστορίας αντίστοιχα. Υπάρχουν όμως και ορισμένα είδη αφήγησης που καλύπτουν τις καθημερινές ανάγκες της ζωής, π.χ. δημοσιογραφική είδηση, ημερολόγιο, (αυτό)βιογραφικό σημείωμα, υπηρεσιακή αναφορά, μαρτυρική κατάθεση κτλ.

Τα αφηγηματικά είδη μπορούν να ενταχθούν σε δύο βασικές κατηγορίες: στις αφηγήσεις πραγματικών γεγονότων και στις αφηγήσεις πλασματικών γεγονότων.

Μια αφήγηση μπορεί να έχει στόχο να πληροφορήσει την κοινή γνώμη για κάτι, να μεταδώσει προσωπικές εμπειρίες, να προκαλέσει ορισμένες επιθυμητές αντιδράσεις/ενέργειες.

Εγκύκλιος= διαταγή/οδηγία/αναγγελία που κοινοποιείται συγχρόνως σε πολλές αρχές ή πρόσωπα

Κοινοποίηση= επίδοση δημόσιου εγγράφου ή δικογράφου

Υπόμνημα= έγγραφη έκθεση σχετικά με κάποια υπόθεση. Στη νομική ορολογία είναι το έγγραφο από το οποίο διαπιστώνεται ότι κάποια πράξη έγινε στο παρελθόν.

Διάγγελμα= προκήρυξη που εκδίδεται από τον ανώτατο άρχοντα ή την κυβέρνηση μιας χώρας, καθώς και από τους αρχηγούς των πολιτικών κομμάτων ή άλλων οργανώσεων, και απευθύνεται στο σύνολο του λαού και του γνωστοποιεί διαταγές, αποφάσεις κτλ. για ζητήματα μεγάλου ενδιαφέροντος

Ο ΑΦΗΓΗΤΗΣ

Στις αφηγήσεις πραγματικών γεγονότων συνήθως είναι φανερό ποιος αφηγείται. Στην περίπτωση της λογοτεχνίας όμως τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Ο αφηγητής & ο συγγραφέας είναι δύο διαφορετικά πρόσωπα. Ο συγγραφέας είναι ένα πραγματικό πρόσωπο, ενώ ο αφηγητής είναι ένα πρόσωπο του κειμένου, που υπάρχει μόνο μέσα στο πλαίσιο του πλασματικού λόγου.

Μπορούμε να διακρίνουμε δύο τύπους αφηγητή, ανάλογα με το βαθμό συμμετοχής του στα γεγονότα που αφηγείται:

Α) ο αφηγητής συμμετέχει στα γεγονότα είτε ως πρωταγωνιστής είτε ως αυτόπτης μάρτυρας, οπότε στο κείμενο επικρατεί το πρώτο ρηματικό πρόσωπο (π.χ. ο αφηγητής σε μια αυτοβιογραφία ή σε απομνημονεύματα)

Β) ο αφηγητής δε μετέχει καθόλου στα γεγονότα, οπότε επικρατεί συνήθως το τρίτο ρηματικό πρόσωπο (π.χ. ο ιστορικός, ο δημοσιογράφος, ο αφηγητής στο ιστορικό μυθιστόρημα)

Η ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΑΦΗΓΗΣΗ

Σε μια αφήγηση δε μπορούμε να συμπεριλάβουμε όλα τα γεγονότα που συνέβησαν. Αναγκαστικά γίνεται μία επιλογή γεγονότων, όπως στην περιγραφή γίνεται επιλογή λεπτομερειών. Η επιλογή αυτή εξαρτάται από την οπτική γωνία του προσώπου που κάνει την αφήγηση, δηλ. είναι ανάλογη με τη γνώση του για τα γεγονότα (άμεση ή έμμεση), τη συναισθηματική του φόρτιση, τον τρόπο που σκέφτεται, το αποτέλεσμα που επιδιώκει κτλ.

Η οπτική γωνία της αφήγησης στη λογοτεχνία αποτελει μια λογοτεχνική τεχνική. Ο συγγραφέας συνηθως επιλέγει μία από τις δύο δυνατότητες αφηγηματικής σκοπιάς:

Α) αφήγηση με μηδενική εστίαση: πρόκειται για αφήγηση χωρίς συγκεκριμένη οπτική γωνία από έναν παντογνώστη αφηγητή.

Β) αφήγηση με εσωτερική εστίαση: πρόκειται για αφήγηση από την οπτική γωνία ενός προσώπου, με περιορισμένη γνώση στα όριά του

Στην πρώτη περίπτωση ο αφηγητής γνωρίζει τα πάντα για τα πρόσωπα της αφήγησης, ακόμα και τις πιο μύχιες σκέψεις τους. Θα λέγαμε λοιπόν για έναν αφηγητή-Θεό που βλέπει τον κόσμο από παντού, όχι από ένα συγκεκριμένο σημείο, και επομένως η απόλυτη γνώση του ισοδυναμεί με έλλειψη συγκεκριμένης οπτικής γωνίας (εστίαση μηδέν). Αντίθετα, στη δεύτερη περίπτωση έχουμε αφήγηση από την οπτική γωνία ενός προσώπου (εσωτερική εστίαση), από έναν «αφηγητή-άνθρωπο», που σε αντίθεση με τον «αφηγητή-Θεό» έχει γνώση περιορισμένη στις ανθρώπινες δυνατότητες.

Πολύ συχνά ο συγγραφέας αξιοποιεί στο ίδιο έργο και τις δύο δυνατότητες αφηγηματικής σκοπιάς, μεταβάλλοντας την οπτική γωνία και τον αφηγητή σε διάφορα μέρη της αφήγησης, ανάλογα με το τι θέλει να μεταδώσει κάθε φορά στον αναγνώστη.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ

Ο συγγραφέας/αφηγητής επιλέγει, ανάλογα με την οπτική του γωνία, τα γεγονότα που θα αποτελέσουν το υλικό της αφήγησής του. Το υλικό αυτό μπορεί να το παρουσιάζει με δυο αφηγηματικούς τρόπους: την αφήγηση και το διάλογο. Στην αφήγηση διηγείται ο ίδιος τα γεγονότα και μεταδίδει με πλάγιο τρόπο τα λεγόμενα των ηρώων του. Στο διάλογο δίνει το λόγο στους ήρωές του, δείχνοντας έτσι τα γεγονότα να συμβαίνουν. Η εναλλαγή και ο συνδυασμός αυτών των δύο αφηγηματικών τρόπων δίνουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της κάθε αφήγησης.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ

Βασικό στοιχείο της αφήγησης είναι ο χρόνος. Με βάση το δεδομένο ότι η αφήγηση είναι μια πράξη επικοινωνίας, στην οποία ο πομπός είναι το πρόσωπο που αφηγείται, μπορούμε να διακρίνουμε τους εξής χρόνους:

– το χρόνο του πομπού (δηλ. την εποχή κατά την οποία ζει ο πομπός και ειδικότερα τη χρονική στιγμή κατά την οποία στέλνει το μήνυμά του),

– το χρόνο του δέκτη (δηλ. την εποχή κατά την οποία ζει ο δέκτης και ιδιαίτερα τη χρονική στιγμή κατά την οποία δέχεται το μήνυμα) και

– το χρόνο των γεγονότων (δηλ. την εποχή/χρονική στιγμή) κατά την οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα της αφήγησης).

Σε μια αφήγηση πραγματικών γεγονότων ο χρόνος του πομπού είναι πάντα μεταγενέστερος από το χρόνο των γεγονότων, δηλ. πρώτα συμβαίνουν τα γεγονότα και μετά κάποιος τα αφηγείται. Το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί μπορεί να επεκτείνεται σε λίγες στιγμές/ώρες, σε μια ολόκληρη ζωή, ακόμη και σε αιώνες.

Σε μια αφήγηση πλαστών γεγονότων ο χρόνος του πομπού μπορεί να είναι και προγενέστερος από το χρόνο των γεγονότων, δηλ. ο πομπός αφηγείται γεγονότα που θα συμβούν στο μέλλον.

Οι παραπάνω χρόνοι μπορούν να θεωρηθούν εξωτερικοί/εξωκειμενικοί σε σχέση με την αφήγηση. Υπάρχουν και δύο εσωτερικοί/εσωκειμενικοί χρόνοι, ο χρόνος της ιστορίας και ο χρόνος της αφήγησης.

Χρόνο της ιστορίας ονομάζουμε το χρόνο μέσα στον οποίο εκτυλίσσονται τα γεγονότα που συνιστούν την ιστορία (story) της αφήγησης. Με το χρόνο αυτό εννοούμε τη φυσική διαδοχή των γεγονότων. Ο χρόνος της ιστορίας παρουσιάζεται στην αφήγηση με διάφορους τρόπους και έτσι προκύπτει ο χρόνος της αφήγησης.

Ο χρόνος της αφήγησης γενικά δε συμπίπτει με το χρόνο της ιστορίας. Τα γεγονότα παρουσιάζονται στην αφήγηση με διαφορετική χρονική σειρά, διάρκεια και συχνότητα απ’ ό,τι διαδραματίζονται στην ιστορί

Αν συγκρίνουμε το χρόνο της αφήγησης με το χρόνο της ιστορίας ως προς τη χρονική σειρά, παρατηρούμε ότι, ενώ τα γεγονότα διαδέχονται το ένα το άλλο σε μια χρονική ακολουθία, ο αφηγητής συχνά παραβιάζει τη χρονική σειρά και προκύπτουν οι λεγόμενες αναχρονίες. Δηλ. άλλοτε κάνει αναδρομικές αφηγήσεις, που αναφέρονται σε γεγονότα προγενέστερα από το σημείο της ιστορίας στο οποίο βρισκόμαστε σε μια δεδομένη στιγμή και άλλοτε κάνει πρόδρομες αφηγήσεις, που αφηγούνται εκ των προτέρων γεγονότα που θα διαδραματιστούν αργότερα.

Συγκρίνοντας το χρόνο της αφήγησης με το χρόνο της ιστορίας ως προς τη διάρκεια, μπορούμε να διακρίνουμε τις εξής περιπτώσεις:

Α) Ο χρόνος της αφήγησης έχει μικρότερη διάρκεια από το χρόνο της ιστορίας, όταν ο αφηγητής συμπυκνώνει το χρόνο και παρουσιάζει συνοπτικά, ακόμα και σε μια φράση, ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Έτσι επιταχύνεται ο ρυθμός της αφήγησης.

Β) Ο χρόνος της αφήγησης έχει μεγαλύτερη διάρκεια από το χρόνο της ιστορίας, όταν ο αφηγητής απλώνει/παρατείνει το χρόνο και παρουσιάζει αναλυτικά, ορισμένες φορές και σε πολλές σελίδες, ένα γεγονός που διαρκεί ελάχιστες στιγμές. Έτσι επιβραδύνεται ο ρυθμός της αφήγησης. Εννοείται ότι η συμπύκνωση και το άπλωμα του χρόνου εξαρτώνται από την ιεράρχηση των γεγονότων και άρα από το σκοπό της αφήγησης. Με την παράταση της χρονικής διάρκειας ο αφηγητής εστιάζει την προσοχή του αναγνώστη σε αυτά που θεωρεί περισσότερο σημαντικά.

Γ) Ο χρόνος της αφήγησης έχει την ίδια διάρκεια με το χρόνο της ιστορίας, όπότε έχουμε τη λεγόμενη «σκηνή», που συχνά είναι διαλογική.

Ο χρόνος της αφήγησης μπορεί να διαφέρει από τον πραγματικό χρόνο ως προς τη συχνότητα. Π.χ. υπάρχει περίπτωση ένα γεγονός που συνέβη μια φορά να παρουσιάζεται στην αφήγηση περισσότερες από μια φορές. Στην περίπτωση αυτή δεν έχουμε πανομοιότυπη επανάληψη. Παρουσιάζεται επανειλημμένα το ίδιο γεγονός, αφηγημένο όμως κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο, ύφος, προοπτική.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ

Η περιγραφή απεικονίζει με το λόγο τα βασικά γνωρίσματα ενός αντικειμένου. Το αντικείμενο αυτό παρουσιάζεται στατικά μέσα στο χώρο, ενώ ο χρόνος φαίνεται να έχει παγώσει. Αυτό συμβαίνει ακόμη και στην περίπτωση ενός κινουμένου αντικειμένου, οπότε η περιγραφή απεικονίζει το αντικείμενο που κινείται και όχι την ενέργεια της κίνησης με τα αίτια και τις συνέπειες της. Αντίθετα στην αφήγηση ένα πρόσωπο/πράγμα/ομάδα/θεσμός/ιδέα παρουσιάζεται δυναμικά καθώς ενεργεί, κινείται ή μεταβάλλεται μέσα στο χρόνο. Άρα η αφήγηση σχετίζεται με την εξέλιξη των γεγονότων και αναφέρεται στις αιτίες και τα αποτελέσματά τους. Συμπερασματικά  η περιγραφή ανήκει στα στατικά στοιχεία ενός κειμένου, ενώ η αφήγηση στα δυναμικά, αφού η πρώτη μας δίνει πληροφορίες σχετικά με το «είναι» και η δεύτερη με το «γίγνεσθαι» των πραγμάτων.

Η διάκριση ανάμεσα στην περιγραφή και στην αφήγηση δεν είναι απόλυτη. Πολλές φορές τα όρια συγχέονται. Π.χ. στην περιγραφή της λειτουργίας μιας μηχανής/διαδικασίας. Στην περίπτωση αυτή μολονότι έχουμε μια σειρά από πράξεις/ενέργειες, μπορούμε να μιλήσουμε για περιγραφή και όχι για αφήγηση, επειδή οι ενέργειες αυτές είναι επαναλαμβανόμενες και επομένως αποτελούν σταθερά γνωρίσματα του αντικειμένου της περιγραφής.

Η περιγραφή μέσα στην αφήγηση:

Η αφήγηση και η περιγραφή συνδέονται στενά. Μπορούν να συνυπάρχουν στο ίδιο κείμενο ή ακόμα και στην ίδια περίοδο. Όταν ο συγγραφέας παρεμβάλει μια περιγραφή σε ένα αφηγηματικό κείμενο επιδιώκει ορισμένους στόχους:

Α) να σκιαγραφήσει τα πρόσωπα, να στήσει το σκηνικό της δράσης και γενικά να φωτίσει την αφήγηση με διάφορες άμεσες/έμμεσες πληροφορίες.

Β) να πετύχει τη μετάβαση από το ένα αφηγηματικό μέρος στο άλλο.

Γ) να προκαλέσει αγωνία και αναμονή στον αναγνώστη με την επιβράδυνση της δράσης, αφού με την περιγραφή φαίνεται ότι σταματάει ο αφηγηματικός χρόνος.

Δ) να προσφέρει αισθητική απόλαυση στον αναγνώστη.

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Μια σειρά προτάσεων αποτελούν κείμενο, μόνο όταν υπάρχει συνοχή μέσα στις προτάσεις και ανάμεσα σ΄ αυτές, όταν δηλ. η ερμηνεία/κατανόηση ενός στοιχείου της πρότασης εξαρτάται από την ερμηνεία κάποιου άλλου, στο οποίο αναγκαστικά καταφεύγει κανείς για μια αποτελεσματική ανάγνωση του κειμένου. Στην περίπτωση αυτή υφαίνονται/διαπλέκονται τα νοήματα και οι προτάσεις αποτελούν ένα συνεκτικό σύνολο/κείμενο. Τη συνοχή την πετυχαίνουμε όταν με τους κατάλληλους τρόπους μεταβαίνουμε φυσικά και λογικά από τη μια λέξη στην άλλη, από τη μια πρόταση ή περίοδο ή παράγραφό στην άλλη χωρίς κενά και χάσματα.

Τέτοιοι τρόποι είναι:

Α) η χρήση διαρθρωτικών λέξεων & εκφράσεων, που σηματοδοτούν καθαρά τις σχέσεις συνοχής:

-δηλαδή, με άλλα λόγια κτλ.  (εισάγουν επεξήγηση)

-αν και, εν τούτοις, εξάλλου, άλλωστε, ωστόσο, αντίθετα  (αντιθέτουν)

-και, επίσης, πρώτο, δεύτερο κτλ.   (προσθέτουν)

-επομένως, συνεπώς, λοιπόν κτλ.   (δηλώνουν συμπέρασμα)

-έπειτα, αργότερα, όταν κτλ.  (δηλώνουν χρονικές σχέσεις)

β) η επανάληψη μιας λέξης/φράσης

γ) η παράλειψη μιας λέξης/φράσης  που ήδη αναφέρθηκε

δ) η αντικατάσταση μιας λέξης με αντωνυμία, με επίρρημα, με άλλη συνώνυμη λέξη

ε) η χρήση συνυπώνυμων και υπερώνυμων λέξεων

στ) η χρήση του όλου και των μερών του

ζ) η χρήση γενικότερου όρου

η) η χρήση λέξεων που ανήκουν στον ίδιο χώρο και παρουσιάζουν νοηματική συγγένεια

Σημείωση: τα όρια ανάμεσα στους δ, ε, στ, ζ είναι ελαστικά, δηλ. η χρήση μιας λέξης/φράσης μπορεί να υπαχθεί σε περισσότερους από έναν τρόπους. Π.χ. οι αμοιβή, αποδοχές, αποζημίωση, επίδομα, μισθός, σύνταξη μπορούν να χαρακτηριστούν είτε ως συνώνυμες είτε ως λέξεις από τον ίδιο χώρο με νοηματική συγγένεια

Με τη φράση «αποτέλεσμα ήταν» δηλώνεται η σχέση αιτίου-αποτελέσματος με την οποία συνδέονται τα προηγούμενα με τα επόμενα, ενώ συγχρόνως υποδηλώνεται και η χρονική σχέση των γεγονότων.

Η συνοχή επιτυγχάνεται ακόμη, όταν το ύφος του κειμένου, το οποίο είναι ανάλογο με τον επιδιωκόμενο σκοπό, διατηρείται ενιαίο.

ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ

Το χρονογράφημα είναι είδος έντεχνου πεζού λόγου με λογοτεχνική συχνά χροιά, δηλ. δημοσιεύεται σε εφημερίδες και περιοδικά, κυρίως σε εφημερίδες, αν και στην Ελλάδα ξεκίνησε από τα περιοδικά. Πρόθεσή του είναι να σχολιάσει την επικαιρότητα της κοινωνικής/πολιτικής ζωής. Κινείται δηλ. σε κάθε κατεύθυνση και αγκαλιάζει κάθε μορφή ζωής που παρουσιάζει ευρύτερο ενδιαφέρον. Κατά πάγια συνήθεια είναι σύντομο κείμενο ευχάριστο και καλύπτει συγκεκριμένη στήλη στην εφημερίδα/περιοδικό. Γράφεται σε τόνο εύθυμο, χαριτωμένο, χιουμοριστικό, κάποτε επικριτικό, δηκτικό, συχνά ειρωνικό, παραινετικό, έμμεσα ή άμεσα διδακτικό & παιδαγωγικό. Αυτά σημαίνουν ότι συστεγάζει αρμονικά τη χάρη και τη σκωπτικότητα, την ευφυολογία και τον κριτικό στοχασμό, την αφηγηματκή ροή και τη διδακτική πρακτική, την ειρωνική διάθεση και τη σοβαρή πρόθεση. Με την ποικιλία των θεμάτων του & των τρόπων με τους οποίους γράφεται εξασφαλίζει όλες τις προϋποθέσεις μιας φιλικής, ευχάριστης και τακτικής επικοινωνίας χρονογράφου-κοινού.

Ο γνωστός χρονογράφος Σπύρος Μελάς ονόμαζε «θεματοπραγματευτές» απλούς ανθρώπους του περιβάλλοντός του, οι οποίοι του υποδείκνυαν θέματα για χρονογραφική πραγμάτευση.

Τα θέματα ο χρονογράφος τα αντλεί από την επικαιρότητα, την οποία και σχολιάζει. Σκοπός του χρονογράφου είναι να ωφελήσει την κοινωνική ομάδα, στην οποία απευθύνεται: να υποδείξει, να συμβουλέψει, να διδάξει/διαπαιδαγωγήσει, να συμβάλει στη διάπλαση της κοινωνίας –και όλα αυτά και άλλα (το χρονογράφημα υπερβαίνει κάθε φραγμό) επιδιώκει να τα πραγματοποιήσει με τρόπο ευχάριστο & καυστικό. Ο Ευάγγελος Παπανούτσος παρατηρεί ότι ο χρονογράφος όπως και κάθε δάσκαλος, βαθύτερο κίνητρο έχει το «φιλάνθρωπον» του Αριστοτέλη.

Το ύφος του παρουσιάζεται με τόσες παραλλαγές όσα και τα χρονογραφήματα. Συνήθως είναι κοφτό, λιτό, ζωντανό. Το ύφος αυτό προτιμά τον μικροπερίοδο λόγο, που σημαίνει: μικρές προτάσεις & περιόδους, παρατακτική σύνδεση ή ασύνδετο σχήμα. Το ύφος είναι πολύ κοντά στον προφορικό λόγο: παραλείπεται το ρήμα ή το όνομα. Οι δομές του προφορικού λόγου αξιοποιούνται με τον καλύτερο τρόπο, η δραματοποίηση έχει κυρίαρχο ρόλο. Πάντως η γλαφυρότητα και η λιτότητα αποτελούν σταθερά γνωρίσματα του χρονογραφήματος.

Το χρονογράφημα είναι είδος έντεχνου πεζού λόγου, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι και λογοτεχνικό είδος. Κάποτε εισχωρεί στο χώρο της λογοτεχνίας, κάποτε όχι, παραμένοντας στην περιοχή της δημοσιογραφίας. Η σύνθεσή του έχει τα γνωρίσματα του ατημέλητου λόγου που κατασκευάζεται γρήγορα, για να υπηρετήσει εφήμερες ανάγκες του πιο γρήγορου/πρόχειρου, ρευστού εντύπου, δηλ. της εφημερίδας.

Δεν είναι λίγοι οι χρονογράφοι που χτίζουν τα χρονογραφήματά τους με λογοτεχνική χάρη. Ο Νιρβάνας γράφει «είτε είδος λογοτεχνικό είτε παραλογοτεχνικό, το χρονογράφημα έχει το δικαίωμα να παρίσταται στο νάρθηκα τουλάχιστον του ναού της τέχνης».

Ιστορική καταγωγή του χρονογραφήματος:

Με τη σημερινή του μορφή το χρονογράφημα παρουσιάστηκε πρώτη φορά στη Γαλλία πριν αρχίσει η Γαλλική Επανάσταση. Είναι συνδεδεμένο με τη δημοσιογραφική πολεμική, η οποία στρεφόταν κατά της βασιλικής αυλής.

Στην Ελλάδα το χρονογράφημα το εισήγαγε ο Κωνσταντίνος Πωπ, ο οποίος κατά τα μέσα του 19ου αι. κατέγραφε & σχολίαζε στο περιοδικό «Ευτέρπη» τα αξιοσημείωτα γεγονότα κάθε μήνα.

Εκτός από τον Πωπ μνημονεύουμε τον Ειρηναίο Ασώπιο, τον Εμμανουήλ Ροΐδη, τον Ιωάννη Κονδυλάκη. Ο Κονδυλάκης θεωρείται από πολλούς πατέρας & δημιουργός του σημερινού χρονογραφήματος – το φιλολογικό του ψευδώνυμο ήταν «Διαβάτης».

Επίσης ασχολήθηκαν με το χρονογράφημα οι: Παύλος Νιρβάνας, Σπύρος Μελάς (υπέγραφε τα χρονογραφήματα με το ψευδώνυμο «Φορτούνιο»), Ζαχαρίας Παπαντωνίου, Δημήτρης Ψαθάς, Παύλος Παλαιολόγος, Φρέντυ Γερμανός.

Μόνιμος σύνδεσμος σε αυτό το άρθρο: https://blogs.sch.gr/stratilio/archives/1415

Αυγ 20 2011

Έκθεση Α’ Λυκείου : ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ

Τα Όρια της Γλώσσας

Χαρακτηριστικά της γλώσσας:

1.   Η απεραντοσύνη: Εκφράζει πέρα από το άτομο, ολόκληρο τον κόσμο.

2.   Η πολυμορφία: Ανταποκρίνεται και υπηρετεί τις ποικίλες ανάγκες της

κοινωνικής ζωής (ερώτηση, κατάφαση, βεβαιότητα, επι­θυμία, ευαισθησία, συγκίνηση κλπ).

3.   Η παντοδυναμία: Η σωστή χρήση της, σε συνδυασμό με την πνευματική

καλλιέργεια και την κοινωνική καταξίωση, αποτελεί μέ­γιστη δύναμη.

Οι Ποικιλίες της Γλώσσας

Γλωσσικές ποικιλίες:

1.   Γεωγραφικές (Οριζόντια κατάταξη),

2. Κοινωνικές (Κάθετη κατάταξη).

3. Ποικιλίες κειμένων.

4.   Ειδικές γλώσσες.

1. Γεωγραφικές γλωσσικές ποικιλίες

Ιδίωμα :Η τοπική διάλεκτος, ο ιδιαίτερος τύπος διαλέκτου που ομιλείται σε συγκεκριμένο τόπο.

Διάλεκτος: Ιδίωμα με μεγάλη γεωγραφική έκταση που διαφέρει σημαντικά από την κοινή γλώσσα. Το ιδίωμα που έμεινε γλωσσικά ακαλλιέργητο και ξέπεσε στη συνεί­δηση των ομογλώσσων.

Ιδιωματισμός : α)Τύπος διαλεκτικός άγνωστος στην κοινή, β)Κάθε χαρακτηριστικό στοιχείο ιδιώματος ή διαλέκτου, γ)Κάθε γλωσσικό στοιχείο (φωνητικό, γραμματικό, συντακτικό, λεξιλο­γικό) που αναφέρεται σε γλωσσικό ιδίωμα ή διάλεκτο της ελληνικής.

Π.χ. με δίνει (συντακτικός ιδιωματισμός των βορείων ιδιωμάτων) αντί τον κοινού μου δίνει. Κένωσε το πιάτο = άδειασε, σερβίρισε (λεξιλογι­κός ιδιωματισμός).

Ιδιωτισμός :α)Έκφραση που λέγεται μόνο στη γλώσσα μας και έχει πάρει ξεχωρι­στή σημασία., β)Έκφραση, της οποίας η σημασία δεν προκύπτει από το συνδυασμό των σημασιών των λέξεων που την αποτελούν.

Π.χ. σιγά τα λάχανα,// μου πήρες τ’ αυτί, //μου έκανες την καρδιά περιβόλι, //το ‘βαλε στα πόδια,// τα τσουγκρίσαμε,// πήρε επάνω του, //τρώει ξύλο.

Κατάταξη των ιδιωμάτων

Βόρεια : θρακιώτικα, μακεδονίτικα, ηπειρώτικα, θεσσαλικά, στερεοελλαδίτικα.

Νότια : πελοποννησιακά, κρητικά.

Ανατολικά : κυπριακά, χιώτικα, ποντιακά, καππαδοκικά.

Δυτικά : κατωιταλικά, εφτανησιώτικα, κρητοκυκλαδικά

Διάλεκτοι : ποντιακά, καππαδοκικά, τσακώνικα, κατωιταλικά.

• Παρατήρηση: Η δημιουργία των γεωγραφικών γλωσσικών ποικιλιών οφείλεται κυρίως στην περιορισμένη επικοινωνία ανθρώπων από δια­φορετικές γεωγραφικές περιοχές. Αυτό έχει σχεδόν εκλείψει σήμερα, λόγω των μέσων μεταφοράς και επικοινωνίας (αυτοκίνητα, πλοία, αερο­πλάνα, ραδιόφωνο, τηλεόραση κλπ.).

2. Κοινωνικές γλωσσικές ποικιλίες

Αν και το σύνολο της κοινωνικής ομάδας εκφράζεται σε γενικές γραμμές με την κοινή (καθομιλούμενη) γλώσσα, εντούτοις παρατηρούνται και γλωσσικές ποικι­λίες που χρησιμοποιούν κοινωνικά υποσύνολα, ανάλογα με : ηλικία, μόρφω­ση, κοινωνική τάξη, φύλο, ιδεολογία, επάγγελμα, καταγωγή, περίσταση.

Γλώσσα και ηλικία

–  Τα παιδιά: Προτιμούν τον αφηγηματικό και δραματικό λόγο. Οι έφη­βοι με το λόγο τους θέλουν να καταδείξουν την επαναστατικότητα και τη διαφορετικότητα τους.

–  Οι μεγαλύτεροι: Ανάλογα με τα ενδιαφέροντα τους προτιμούν λόγο επιστημονικό, πολιτικό, φιλοσοφικό ή λόγο που ξεκουράζει από την καθημερινή βιοπάλη.

Γλώσσα και μόρφωση

Ανάλογη με την εκπαίδευση, την επιστημονική κατάρτιση και τη γενικότερη μόρφωση του καθενός είναι και η γλώσσα του . Η σαφήνεια, το βάθος της σκέψης και η άνεση στη διατύπωση χα­ρακτηρίζουν τα καλλιεργημένα άτομα.

Γλώσσα και κοινωνική ομάδα

Η κοινωνική θέση επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ιδεολογία, την επαγγελματική και οικονομική κατάσταση του ατόμου και κατ’ επέκταση τη δυνατότητα για μόρφωση, που αποτελούν παράγοντες της γλωσσικής διαμόρφωσης. Η κοινωνική κινητικότητα συ­νεπάγεται και ανάλογη γλωσσική προσαρμογή.

Γλώσσα και φύλο:

–   Οι άνδρες χρησιμοποιούν λόγο περισσότερο λογικό, ανάλογο του κοινωνικού ρόλου που συνεχίζουν να έχουν και στις μέρες μας. Η κοινωνική, όμως, ελευθερία τους επιτρέπει και μεγαλύτερες γλωσσι­κές αποκλίσεις.

–   Οι γυναίκες διακρίνονται από λόγο περισσότερο συναισθηματικό και ευαίσθητο, που εκφράζει τον εσωτερικό τους κόσμο. Επίσης, χρησιμοποιούν σε μεγαλύτερο βαθμό, εκφράσεις με κοινωνικό κύρος, λόγω της πίεσης που δέχονται να είναι κοινωνικά «σωστότερες».

–   Κοινωνικό επίπεδο και υφολογικό επίπεδο.

Γλώσσα και περίσταση: Η γλωσσά ποικίλει σε σχέση με τον πομπό, το δέκτη, το σκοπό, το θέμα, τον τόπο, το χρόνο, τον τρόπο, τις εκάστοτε ανάγκες και περι­στάσεις.

Οι οπτικές της γλώσσας

Η γλώσσα καλύπτει και αποκαλύπτει.

•    Εκφράζει το διαφορετικό τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνο­νται, αξιολογούν και βιώνουν τον κόσμο.

Γιατί οι άνθρωποι:

α. Χρησιμοποιούν διαφορετικές λέξεις για τα ίδια πράγματα.

β. Παρουσιάζουν με διαφορετικές αποχρώσεις της ίδιας έννοιας την ίδια λέξη.

Η Δημιουργικότητά της

Οι λειτουργίες της γλώσσας: αναφορική και ποιητική λειτουργία

• Αναφορική (λογική, πληροφοριακή) :Είναι η λογική χρήση της γλώσσας· εκφράζει τον πραγματικό κόσμο και την αντίληψη που έχουμε γι’ αυτόν.

Π.χ. Ο Περικλής εδραίωσε την αθηναϊκή δημοκρατία.

• Ποιητική (συγκινησιακή) :Η πράξη επικοινωνίας αναφέρεται όχι στην πληροφόρηση ,αλλά στο ίδιο το μήνυμα και ενδιαφέρεται για τη μορφή, την αισθητική του μηνύματος. Απευθύνεται στο συναίσθημα.

Χαρακτηριστικά της: η συνυποδήλωση /μεταφορά, οι ήχοι, οι επαναλήψεις, οι συνηχήσεις, το μέτρο, ο ρυθμός κλπ.

Π.χ. Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει/ και μεσ’ στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι.

• Στην επικοινωνιακή πράξη απαιτούνται:

1. ο πομπός: αυτός που στέλνει την πληροφορία, ο ομιλητής.

2. ο δεκτής: αυτός που λαμβάνει το μήνυμα.

3. το μήνυμα: η πληροφορία, η είδηση.

Παραγωγή Κειμένων

• Τύποι κείμενων:

-Ανακοινώσεις ευαισθητοποίησης, πληροφοριακού, υπηρεσιακού, ουδέ­τερου χαρακτήρα σε εφημερίδα.

-Διαφημιστικό φυλλάδιο ή αφίσα, πρόγραμμα, αίτηση, επιστολή, πρό­σκληση, πρακτικό, έκθεση πεπραγμένων ή αναφορά.

• Η γλώσσα, το ύφος και η μορφή ενός κειμένου:

Είναι ανάλογη του σκοπού του:

– Σε κείμενα πληροφοριακά, υπηρεσιακά, ουδέτερα έχουμε αναφορική λειτουργία της γλώσσας και ύφος λιτό, αυστηρό, σαφές, ακριβές.

– Σε κείμενα με στόχο τη συγκίνηση, την ευαισθητοποίηση και τον επηρε­ασμό μπορεί να έχουμε συγχρόνως αναφορική και ποιητική λειτουργία της γλώσσας και ύφος γλαφυρό, κλπ.

Ειδικές

•  Είναι οι γλωσσικές ποικιλίες που δημιουργούνται από διάφορες επιστήμες ή και επαγγελματικές ομάδες στα πλαίσια της εθνικής γλώσσας.

• Χαρακτηρίζονται από μια εξειδικευμένη ορολογία είτε από τη φόρτιση κα­θημερινών λέξεων με ιδιαίτερο κατά περίπτωση σημασιολογικό φορτίο, που εξυπηρετεί συγκεκριμένες επαγγελματικές ανάγκες π.χ. νομικών, μα­θηματικών, φυσικών, γεωργών κλπ.

• Στόχος είναι, πέρα από την εξυπηρέτηση των επαγγελματικών σκοπών, η χρησιμοποίηση τους στην καθημερινή επικοινωνία, η διεύρυνση της σκέψης και η συνείδηση του αποτελεσματικού λόγου.

•    Ειδικά λεξιλόγια:

–Επιστημονικών κειμένων: Οι επιστήμες χρησιμοποιούν ειδικές γλώσσες, αποδίδοντας σε ορισμένες λέξεις μια ορισμένη /ειδική σημασία. Ιδιαίτε­ρα οι λέξεις που παρουσιάζουν πολυσημία, μπορούν να έχουν διαφορε­τικό περιεχόμενο σε κάθε επιστήμη.

–  Σχολικών κειμένων: Υπάρχουν λέξεις που ανήκουν αποκλειστικά στις ει­δικές γλώσσες, ενώ άλλες ανήκουν και στην καθημερινή ομιλία ή αλλού.

Π.χ. η λέξη πυρήνας χρησιμοποιείται στην ειδική γλώσσα της Φυσικής αλλά και σε άλλες χρήσεις, όπως Ιστορία, Κοινωνιολογία κλπ.

Οργάνωση του Λόγου

α. Η οργάνωση του λόγου και οι ειδικές γλώσσες

Η οργάνωση του λόγου στις ειδικές γλώσσες γίνεται με βάση το χαρακτήρα του κειμένου:

–   το θέμα

–   το περιεχόμενο

–   το στόχο

Η γλώσσα είναι ανάλογη με το είδος του κειμένου και λειτουργεί:

•ο αξιολογικός χαρακτήρας (απρόσωπη, αχρωμάτιστη συναισθηματικά, αντικειμενική, με λογική στερεότητα και αποδεικτικότητα ) ή

•ο περιγραφικός ή αφηγηματικός χαρακτήρας της (το κείμενο δε διερευ­νά αλλά αποκαλύπτει, δε χρησιμοποιεί συλλογισμούς).

β. Η οργάνωση του λόγου και η πειθώ

Εκτός από τη διατύπωση των θέσεων μας πρέπει:

–   να τις στηρίζουμε

–   να πείθουμε για την ορθότητα τους

–   να τις αιτιολογούμε, βρίσκοντας το αποδεικτικό υλικό: σκέψεις, επιχει­ρήματα, συλλογισμούς, παραδείγματα, γεγονότα, περιστατικά κλπ.

–   να οργανώνουμε το υλικό πειστικά με κάποιο δομικό σχέδιο.

•    Τρόποι πειθούς:

1. Επίκληση στη λογική. Επιτυγχάνεται με:

–    επιχειρήματα (συλλογισμό ή σειρά συλλογισμών)

–  τεκμήρια (παραδείγματα, γεγονότα, αλήθειες, στατιστικά στοιχεία, αυθεντίες, αποτελέσματα επιστημονικών ερευνών).

2. Επίκληση στο συναίσθημα.

3. Επίκληση στο ήθος του πομπού.

4. Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου.

5. Επίκληση στην αυθεντία (Σε κάποιον ειδικό- ειδήμονα, επαϊοντα- σε κάποιο θέμα ή τομέα επαγγελματικό, καλλιτεχνικό, επιστημονικό, αθλητικό κ.ά.).

γ. Η οργάνωση του λόγου και το επιχείρημα

–   Επιχείρημα είναι ο συλλογισμός ή σειρά συλλογισμών για τη στήριξη ή ανατροπή μιας θέσης· είναι μια σειρά από προτάσεις (προκείμενες) που συνδέονται μεταξύ τους με λογική ακολουθία και καταλήγουν σε μια τελική πρότα­ση (συμπέρασμα).

–   Σκοπός του επιχειρήματος είναι να αποδείξει την αλήθεια μιας θέσης /από­φανσης.

–   Η δομή ενός επιχειρήματος ακολουθεί τη δομή της παραγράφου.

Δομή της παραγράφου  /επιχειρήματος

•  Θεματική περίοδος (απόφανση):

–   Είναι μία περίοδος.

–   Περιέχει: α)την κύρια ιδέα της παραγράφου, β)τη θέση του συγγραφέα

–   Βρίσκεται στην αρχή της παραγράφου (σπανιότερα στη μέση ή στο τέλος).

•  Λεπτομέρειες: (αποδεικτικό υλικό)

Είναι το υλικό με το οποίο αναπτύσσεται (τεκμηριώνεται, διασαφηνίζεται) η κύρια ιδέα της παραγράφου.

•  Πρόταση κατακλείδα (συμπέρασμα):

Συνοψίζει το περιεχόμενο των λεπτομερειών, είναι το λογικό συμπέρασμα της συλλογιστικής των λεπτομερειών.

Συλλογισμός : είναι μια σειρά προτάσεων/ κρίσεων που, ξεκινώντας από μία ή περισσότερες προτάσεις (προκείμενες ή υποθέσεις) ως βάση, καταλή­γουν στην αποδοχή μιας άλλης πρότασης (συμπέρασμα) που είναι το λογι­κό επακόλουθο των προκείμενων. Προϋπόθεση για ένα λογικά ορθό συλλογισμό είναι η ύπαρξη κοινών όρων στις προκείμενες.

Είδη συλλογισμών /  Πορεία σκέψης

Παραγωγικός :Από μια γενική και αφηρημένη αρχή (όλον) συμπεραί­νουμε για κάτι ειδι­κό (μέρος).

Επαγωγικός: Από τα ειδικά (μέ­ρος) συμπεραίνου­με για τα γενικά (όλον).

Αναλογικός : Από τα ειδικά (μέ­ρος) συμπεραίνου­με πάλι για ειδικά (μέρος).

Άμεσος : Το συμπέρασμα προ­κύπτει από μια μόνο πρόταση-κρίση.

Έμμεσος : Το συμπέρασμα προκύπτει από δύο ή περισσότερες προτάσεις-κρίσεις.


Παραδείγματα

(Παραγωγικός)

-Οι θεοί είναι αθάνατοι.

-Ο Δίας είναι θεός.

Άρα, ο Δίας είναι αθάνατος.

(Επαγωγικός)

– Ο Σωκράτης είναι άνθρωπος.

-Ο Σωκράτης είναι θνητός.

Άρα, οι άνθρωποι είναι θνητοί.

(Αναλογικός)

-Οι μηχανές λειτουργούν καλά, επειδή τα εξαρτήματα συνερ­γάζονται απόλυτα μεταξύ τους.

-Οι υπάλληλοι μιας εταιρείας είναι όπως τα εξαρτήματα μιας μηχανής.

Άρα, για τη σωστή λειτουργία της εταιρείας απαιτείται η κα­λύτερη συνεργασία των υπαλ­λήλων.

(Άμεσος)

-Η εγκληματική συμπεριφορά τιμωρείται.

-Η δολοφονία τιμωρείται.

(Έμμεσος)

-Η μηλιά, η αχλαδιά…είναι ορ­γανισμοί.

-Η μηλιά, η αχλαδιά …είναι φυτά.

Άρα, τα φυτά είναι οργανι­σμοί.

6. Η οργάνωση του λόγου και η αιτιολόγηση

Προκειμένου κάποιος να πείσει για την ορθότητα των θέσεων του, πρέπει να τις στηρίξει, χρησιμοποιώντας την αιτιολόγηση. Συνήθως η θέση προη­γείται, σπανιότερα εμπεριέχεται στην αιτιολογία ή την ακολουθεί.

Η αιτιολογία στην παράγραφο ή σε ευρύτερο κείμενο επιτυγχάνεται με:

–   συλλογισμούς

–   τεκμήρια (παραδείγματα, αλήθειες, γεγονότα, αυθεντίες, στατιστικά στοιχεία κτλ.)

–   επίκληση στην αυθεντία.

Η αιτιολογία εκφέρεται με:

– αιτιολογικές προτάσεις. Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους (γιατί, επειδή, διότι, αφού, τι, που, καθώς κλπ).

–   άλλα εκφραστικά μέσα π.χ. υποθετικούς λόγους.

–   ευρύτερο κείμενο στο οποίο εμπεριέχεται η αιτιολόγηση της θέσης.

Η Δομή της παραγράφου με αιτιολογία

-Θεματική Περίοδος: Διατυπώνεται η θέση του συγγραφέα (απόφανση). Η διατύπωση μας παρακινεί να ρωτήσουμε «γιατί» και καθίσταται απα­ραίτητη η ανάγκη αιτιολόγησης.

-Λεπτομέρειες: Παρατίθενται λογικά και αξιόπιστα επιχειρήματα που επιβεβαιώνουν τη θέση της θεματικής πρότασης. Οι λεπτομέρειες διαρθρώνονται στον άξονα του χρόνου, του χώρου, της λογικής με παραγωγή, επαγωγή, αναλογία.

-Πρόταση- Kατακλείδα: Είναι η κατάληξη της συλλογιστικής μας πορείας. Επιβεβαιώνεται η ορθότητα της θεματικής περιόδου. Μπορούμε να την παραλείψουμε, γιατί ταυτίζεται (νοηματικά) με τη θεματική πρόταση.


Παράδειγμα: Ο Σοφοκλής στην «Αντιγόνη» αναφέρει ότι «το χρήμα κα­ταστρέφει τις πόλεις». Η θέση του αυτή επιβεβαιώνεται δυστυχώς δια­χρονικά, αφού το χρήμα διαφθείρει τις συνειδήσεις σημαντικού αριθμού ανθρώπων και οδηγεί στην ιδιοτέλεια, την εξατομίκευση και τη διχό­νοια. Η ατομοκεντρική και ιδιοτελής, άλλωστε, συμπεριφορά καθιστά τις διαπροσωπικές σχέσεις συμβατικές και εμπορευματικές, επενεργεί διαλυτικά στον κοινωνικό ιστό και παρακωλύει την εύρυθμη λειτουργία των θεσμών, με αποτέλεσμα τα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας, βία, εγκληματικότητα, τρομοκρατία. Έτσι, το χρήμα, εκπορθώντας τις ψυχές των ανθρώπων, οδηγεί τις πόλεις στην καταστροφή και τον αφανισμό.

ε. Οργάνωση ευρύτερου κειμένου (έκθεσης) με αιτιολόγηση

Η έκθεση παραλληλίζεται με την παράγραφο:
Παράγραφος Ευρύτερο κείμενο (Έκθεση)
Θεματική πρόταση:

παρουσίαση θέσης.

 Πρόλογος:

παρουσίαση θέσης.
Λεπτομέρειες :

στήριξη της θέσης με επιχειρήματα.

 Κύριο μέρος:

στήριξη της θέσης με επιχειρήματα.
Πρόταση κατακλείδα:

Διατύπωση συμπεράσματος.

 Επίλογος:

Διατύπωση συμπεράσματος.

•   Η παράγραφος:

–   εξαρτάται νοηματικά από την προηγουμένη παράγραφο

–   προετοιμάζει την επόμενη.

•   Πολλές παράγραφοι μαζί, που αιτιολογούν μια κοινή θέση, συναποτελούν την έκθεση.

Ο λόγος της διαφήμισης

•   Ο τρόπος γραφής, σύνθεσης (δομή, διάρθρωση): ποικίλλει κατά περί­πτωση.

• Στόχος: ο τονισμός του διαφημιζόμενου και η τελική αγορά του από τον καταναλωτή

•   Για την πειθώ τα κείμενα της διαφήμισης:

–   δεν οργανώνουν και δεν παραθέτουν επιχειρήματα (συνήθως)

– προσπαθούν να εντυπωσιάσουν με λόγο έξυπνο και σφοδρό, στοχεύ­ουν στην καρδιά του πελάτη, επιδιώκουν να κάμψουν τη βούληση του.

•   Ο τρόπος λειτουργίας και πειθούς του λόγου της διαφήμισης καθορί­ζεται από:

–   το κλίμα της καταναλωτικής κοινωνίας

–   την ψυχοσύνθεση του αγοραστή

–   την ικανότητα του διαφημιστή (λόγος φαινομενικά ατημέλητος, δεν έχει συνοχή, ενότητα, ορθόδοξη δομή).

Μόνιμος σύνδεσμος σε αυτό το άρθρο: https://blogs.sch.gr/stratilio/archives/1412

Αυγ 20 2011

Έκθεση Α’ Λυκείου : Περιγραφή (Διδακτικό Σενάριο)

“Περιγραφή”

Ενότητες Α’ Λυκείου

Θέμα: Περιγραφή προσώπου/ατόμου

Ενότητα “Περιγραφή”
Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου
Διδακτική δοκιμή
Α. Αυδή

α. Παρουσίαση

Η διδακτική πρόταση που αφορά την περιγραφή προσώπου/ ατόμου επιχειρεί να συνδυάσει την παράλληλη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος με το μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας.

β. Διδακτική πρόταση

Στόχοι

  • να εμπεδώσουν οι μαθητές όσα διδάχτηκαν στα προηγούμενα μαθήματα σχετικά με την περιγραφή (επιλογή και οργάνωση λεπτομερειών, σχόλια και οπτική γωνία στην περιγραφή κτλ. ),
  • να αναπτύξουν την παρατηρητικότητα και την κριτική τους ικανότητα, για να επισημαίνουν τα τυπικά και ταιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός προσώπου /ατόμου και να τα συσχετίζουν με το χαρακτήρα του,
  • να αναπτύξουν την περιγραφική τους ικανότητα, ώστε να αποδίδουν το πορτρέτο ενός ατόμου/ προσώπου με τον κατάλληλο τρόπο για την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση,-να εξετάσουν την τεχνική της λογοτεχνικής περιγραφής και να αντιληφτούν το ρόλο που παίζει σε μια αφήγηση,
  • να εμβαθύνουν στο νόημα ενός θεατρικού έργου μέσο ποικίλων περιγραφικών ασκήσεων,
  • να προβληματιστούν σε θέματα που άπτονται της περιγραφής, πχ.περιγραφή των ειδώλων/ προτύπων που επιλέγουν οι νέοι και ερμηνεία των επιλογών τους.

Περιεχόμενο-Διδακτική μεθοδολογία

Η διδασκαλία μπορεί να αρχίσει με μια συζήτηση σχετικά με τη χρησιμότητα της περιγραφής ενός ατόμου στην καθημερινή μας ζωή. Θα μπορούσαμε, εξάλλου, να κεντρίσουμε το ενδιαφέρον των μαθητών παίζοντας, για λίγα λεπτά, ένα παιχνίδι. Το παιχνίδι καλεί τους μαθητές να υποθέσουν ότι υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες σε μια κλοπή, και περιγράφουν τα χαρακτηριστκά του δράστη που διέφυγε. Ο κάθε μαθητής έχει καθορίσει ένα συμμαθητή του ως υποθετικό δράστη και προσπαθεί, χωρίς να τον βλέπει, να δώσει μια όσο το δυνατόν ακριβή περιγραφή, ώστε η τάξη να τον αναγνωρίσει. Με αφόρμηση τις περιγραφές που έκαναν οι μαθητές μπορούμε στη συνέχεια να αναφερθούμε στα τυπικά χαρακτηριστικά ενός ατόμου, που αναγράφονται συνήθως σε μια ταυτότητα, και στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του που το διαφοροποιούν από τα άλλα άτομα και το κάνουν μοναδικό.

Μπορούμε να συνεχίσουμε εξετάζοντας το κείμενο του Μ.Ανδρόνικου σ.196, το οποίο προσφέρεται, για να αντιληφτούν οι μαθητές τη χρησιμότητα της ακριβούς περιγραφής στην επιστήμη της αρχαιολογίας. Ο Ανδρόνικος βασίζεται στην περιγραφή του Μ.Αλεξάνδρου που έκανε ο Πλούταρχος , για να αποδείξει ότι το συγκεκριμένο κεφαλάκι που ανακαλύφτηκε από τις ανασκαφές στη Βεργίνα απεικονίζει πράγματι τον Μ,Αλέξανδρο.

Με τις ασκήσεις στη σ.204 περνούμε στην οπτική γωνία και στο σχόλιο στην περιγραφή προσώπου. Σκόπιμο είναι να διαβάσουν οι μαθητές προσεκτικά και να συγκρίνουν τις περιγραφές του Καβάφη που έκανε ο Ξενόπουλος και ο Μαλάνος. Οι μαθητές καλούνται να εντοπίσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Καβάφη που προβάλλονται στην κάθε περιγραφή, τα σχόλια (θετικά ή αρνητικά), και να προσδιορίσουν την οπτική γωνία του γράφοντα (συμπάθεια, αντιπάθεια, θαυμασμός, κριτική στάση κτλ. προς το περιγραφόμενο πρόσωπο). Καλούνται , επίσης, να προσέξουν τον τρόπο με τον οποίο τα εξωτερικά χαρακτηριστικά συσχετίζονται στις δύο περιγραφές με το χαρακτηρισμό του περιγραφόμενου προσώπου.

Μπορούμε να προχωρήσουμε προτείνοντας στους μαθητές να κάνουν κάποιες γραπτές ομαδικές εργασίες μέσα στην τάξη. Οι ομάδες μπορούν να επιλέξουν μία από τις παρακάτω ασκήσεις του βιβλίου:

  • να περιγράψουν ένα γελοιογραφικό σκίτσο κάποιου διάσημου προσώπου (σ.199)
  • να περιγράψουν κάποια από τις φιγούρες του Θεάτρου των Σκιών (σ.199)
  • να περιγράψουν μία προσωπογραφία (φωτογραφία ή ζωγραφικό πίνακα) σ. 209
  • να περιγράψουν μια έντυπη διαφήμιση με θέμα το παιδί (σ..208)

Καλούμε τους μαθητές να εφαρμόσουν στις περιγραφές τους όσα διδάχτηκαν προηγουμένως ( επιλογή και οργάνωση των λεπτομερειών, σχόλιο και οπτική γωνία της περιγραφής ) και τους προτρέπουμε να αξιοποιήσουν το λεξιλόγιο που δίνεται στη σ.203. Με τις εργασίες αυτές δίνεται η ευκαιρία στους μαθητές να προσπαθήσουν να αποδώσουν μια εικόνα με το γραπτό λόγο. Για αυτό το εικαστικό υλικό που θα τους προσφέρουμε πρέπει να είναι ελκυστικό, Σκόπιμο λοιπόν, είναι να μην περιοριστούμε στις εικόνες του βιβλίου, αλλά να δώσουμε στις ομάδες πρόσθετο εικαστικό υλικό, ώστε να έχουν δυνατότητα επιλογής ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους.

Εργασία για το σπίτι

Ωςεργασία για το σπίτι οι μαθητές μπορούν να επιλέξουν μία από τις παρακάτω ασκήσεις:

  • α. Υποθέστε ότι η τάξη σας αρχίζει να αλληλογραφεί με την τάξη ενός σχολείου που βρίσκεται σε μια άλλη περιοχή της χώρας. Γράψτε ένα γράμμα που το απευθύνετε σε έναν/ μία άγνωστο/η μαθητή/ τρια της ηλικίας σας. Σκοπός της επιστολής σας είναι να παρουσιάσετε τον εαυτό σας (εξωτερική εμφάνιση, χαρακτήρας, προτιμήσεις, ενδιαφέροντα, ασχολίες κτλ. ) , για να σας γνωρίσει ο παραλήπτης/ τρια της επιστολής και να ενδιαφερθεί να αλληλογραφήσει μαζί σας.
  • β. Υποθέστε ότι το Υπουργείο Νέας Γενιάς διεξάγει μια έρευνα σχετικά με τα πρότυπα /ειίδωλα των νέων. Περιγράψτε ένα από τα πρόσωπα που θαυμάζετε και εξηγήστε τους λόγους της προτίμησής σας. Το πρόσωπο που θα επιλέξετε να παρουσιάσετε μπορεί να είναι μια διάσημη προσωπικότητα, ένα πρόσωπο του οικογενειακού σας περιβάλλοντος, ο ήρωας/ η ηρωίδα ενός έργου λογοτεχνικού/ κινηματογραφικού , ένα ιστορικό πρόσωπο κτλ..
  • γ. Λένε ότι τα “κυκλώματα”των νέων σήμερα οικοδομούνται γύρω από τα μουσικά ακούσματα, την εμφάνιση, το στιλ, τον τρόπο επικοινωνίας, τα στέκια, την ενασχόληση με κάποιο άθλημα, τον τρόπο ψυχαγωγίας κτλ. Περιγράψτε τις διάφορες ομάδες νέων που εμφανίζονται και προσπαθήστε να ερμηνεύσετε τη συμπεριφορά τους. Υποθέστε ότι το κείμενό σας θα δημοσιευτεί σε κάποιο περιοδικό για νέους.

Οι παραπάνω εργασίες αφορούν μια υποθετική περίσταση επικοινωνίας. Αν θέλει ο καθηγητής, μπορεί να την μετατρέψει σε πραγματική περίσταση επικοινωνίας: α) μπορεί να συνεργαστεί με ένα συνάδελφο από κάποιο άλλο σχολείο, για να οργανώσουν την επικοινωνία των δύο σχολείων μέσο αλληλογραφίας. Μια τέτοια συνεργασία είναι πολύ χρήσιμη, γιατί δίνει στους μαθητές ένα ισχυρό κίνητρο να ασκηθούν στο γραπτό λόγο επικοινωνώντας με τους συνομηλίκους τους για διάφορα θέματα. Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, είναι, εξάλλου, ένα καινούριο μέσο επικοινωνίας που μπορεί να αξιοποιηθεί από τα συνεργαζόμενα σχολεία.

  • β. μπορεί να καλέσει τους μαθητές να οργανώσουν οι ίδιοι μια έρευνα σχετικά με τα πρότυπα/ είδωλα των νέων, Στην περίπτωση αυτή οι μαθητές μπορούν να εμπλουτίσουν το ερευνητικό υλικό που συγκεντρώθηκε από την τάξη τους (σχετικές με το θέμα γραπτές εργασίες).με συνεντεύξεις που θα πάρουν από μαθητές άλλων τάξεων ή και άλλων σχολείων.
  • γ. μπορεί να προτρέψει τους μαθητές να ασχοληθούν με την έκδοση ενός μαθητικού εντύπου, όπου θα παρουσιάζουν διάφορες εργασίες τους.

Οι παραπάνω προτεινόμενες δραστηριότητες είναι βεβαια χρονοβόρες, αλλά είναι πολύ χρήσιμες, γιατί διεγείρουν το ενδιαφέρον των μαθητών και τους δίνουν την ευκαιρία να επικοινωνήσουν αποτελεσματικά, για να πετύχουν έναν πραγματικό στόχο.

Παράλληλη διδασκαλία στο μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας.

Σκόπιμο είναι να συνδυάζουμε τη Γλωσσική Διδασκαλία με το μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, κάθε φορά που μας δίνεται η ευκαιρία.

1. Πεζό κείμενο

Θα προτείναμε να διδαχτεί παράλληλα το απόσπασμα με τον τίτλο “Η ομορφιά του κόσμου” από το μυθιστόρημα του Κ.Πολίτη “Στου Χατζηφράγκου”. Στο απόσπασμα αυτό περιγράφεται με ιδιαίτερη ευαισθησία το πρότυπο της “απόλυτης γυναικείας ομορφιάς”, η κυρία Αλιφάντη, η οποία με την ομορφιά της επηρεάζει καταλυτικά τη μοίρα του Τζώνη, του ήρωα της ιστορίας. Δίνεται, λοιπόν, η ευκαιρία να παρατηρήσουν οι μαθητές τα μέσα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, για να αποδώσει το πορτρέτο της μοιραίας αυτής γυναίκας. . Μπορούμε, λοιπόν, να τους ζητήσουμε να εξετάσουν την επιλογή και την οργάνωση των λεπτομερειών, να εντοπίσουν τα σχόλια (θετικά ή και αρνητικά) και την οπτική γωνία, να προσδιορίσουν το ρόλο της περιγραφής μέσα στο απόσπασμα κτλ. Με αφόρμηση το απόσπασμα μπορούν , εξάλλου, να συζητήσουν σχετικά με το πρότυπο της γυναικείας ομορφιάς στις διάφορες εποχές.

Εργασία για το σπίτι

Οι μαθητές μπορούν να επιλέξουν μία από τις παρακάτω ασκήσεις:

  • α. Με αφόρμηση τη διοργάνωση ενός διαγωνισμού ομορφιάς που έγινε πρόσφατα, μια φεμινίστρια γράφει μια επιστολή διαμαρτυρίας κατά του θεσμού των καλλιστείων.
  • β. Υποθέστε ότι είστε δημοσιογράφος και παίρνετε συνέντευξη από μία υποψήφια που συμμετείχε σε ένα διαγωνισμό ομορφιάς, αλλά δεν κέρδισε τον επιθυμητό τίτλο. Να γράψετε ένα κείμενο που περιλαμβάνει τις ερωτήσεις που θέσατε και της απαντήσεις της υποψήφιας. Φροντίστε το κείμενό σας να αποδίδει τόσο την οπτική γωνία του/της δημοσιογράφου όσο και την οπτική γωνία της υποψήφιας για το θεσμό των καλλιστείων,
  • γ. Εργαστείτε σε ομάδες, για να ετοιμάσετε μια εισήγηση σε προσχεδιασμένο προφορικό λόγο με θέμα: “Το πρότυπο της γυναικείας ομορφιάς άλλοτε και τώρα”. Για να συγκεντρώσετε υλικό για την εισήγησή σας, συζητήστε το θέμα με τους γονείς σας, με ηλικιωμένα άτομα της οικογένειας και με συνομηλίκους σας.

Αναζητήστε επίσης σχετικό εικαστικό υλικό (φωτογραφίες, πίνακες ζωγραφικής, έργα γλυπτικής που παρουσιάζουν το πρότυπο της γυναικείας ομορφιάς σε διάφορες εποχές). Προσπαθήστε να εντοπίσετε, ακόμη, σχετικές λογοτεχνικές περιγραφές σε έργα ποιητών ή πεζογράφων που έζησαν σε διάφορες εποχές.

2. Θεατρικό έργο

Η παράλληλη διδασκαλία ενός θεατρικού έργου μπορεί να δώσει την ευκαιρία για ποικίλες ασκήσεις στον περιγραφικό λόγο. Στην περίπτωση αυτή όπου το κείμενο μάς δίνει ελάχιστα περιγραφικά στοιχεία , οι μαθητές καλούνται να φανταστούν και να περιγράψουν τη μορφή και το χαρακτήρα των προσώπων, την ενδυμασία τους, τα σκηνικά κτλ. Μπορούμε, λοιπόν, να τους αναθέσουμε διάφορους ρόλους , για να κάνουν ποικίλες δημιουργικές εργασίες : πχ. ως σκηνοθέτες να περιγράψουν τους ηθοποιούς που θα επέλεγαν για την ερμηνεία των ρόλων , ως σκηνογράφοι και ως ενδυματολόγοι να περιγράψουν ή και να σχεδιάσουν τα σκηνικά και τα κοστούμια αντίστοιχα. Μια παρόμοια άσκηση δίνεται στο βιβλίο “Έκφραση-Έκθεση” για την Α’ Λυκείου, σ. 225. Με τις ασκήσεις αυτές πιστεύουμε ότι μπορούμε να προωθήσουμε τους στόχους του γλωσσικού μαθήματος και παράλληλα να εμπλουτίσουμε τη διδασκαλία ενός θεατρικού έργου, το οποίο από τη φύση του μας επιβάλλει μια ιδιαίτερη διδακτική προσέγγιση, αφού πρόκειται για κείμενο που γράφτηκε με σκοπό την σκηνική παρουσίαση.

Διδακτικό υλικό

Το διδακτικό υλικό στο οποίο αναφερθήκαμε περιλαμβάνεται στο βιβλίο “Έκφραση-Έκθεση της Α’ Λυκείου σ 195-208 και 225 και στα Κ.Ν,Λ. για την Α΄Λυκείου σ.309-320..

Πηγή : http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/education/dokimes/enotita_a3/03.html

Μόνιμος σύνδεσμος σε αυτό το άρθρο: https://blogs.sch.gr/stratilio/archives/1411

Αλλαγή μεγέθους γραμματοσειράς
Αντίθεση
Accessibility by WAH