Η μουσική εξελίσσεται με γρήγορους ρυθμούς σε ένα ηχητικό φάσμα, που διαρκώς μεταβάλλεται. Είναι τόσο διαφορετική από τη μουσική του παρελθόντος, ώστε βάσιμα να θεωρηθεί ότι έχει αποκοπεί από αυτήν. Όμως στην αρχή, η εξέλιξη ήρθε πιο φυσιολογικά.
Μεγάλες μουσικές μορφές, που με το έργο τους σημάδεψαν τη μουσική του 200ύ αιώνα, είναι ο Κλωντ Ντεμπισσύ (1869-¬1919), ο Ιγκόρ Στραβίνσκυ (1882-1971) και ο Άρνολντ Σαίνμπεργκ (1874-1951).
Με τον Ντεμπισσύ, αρχίζει η περίοδος της μοντέρνας μουσικής. Μια μουσική αντιρομαντική, ένα είδος μουσικού εμπρεσιονισμού, αντίστοιχα με τον εμπρεσιονισμό της ζωγραφικής. Χρησιμοποιεί μια νέα μουσική γλώσσα, με τη χρήση της κλίμακας κατά τόνους – εξάτονη κλίμακα – σε αντίθεση με τις επτάτονες μείζονες και ελάσσονες, που χρησιμοποίησαν οι κλασικοί και ρομαντικοί συνθέτες.
Επίσης, η ορχήστρα του είναι διάφανη, με λεπτότατες χρωματικές αποχρώσεις, και στην αρμονία του καταργεί τις κλασικές συνθέσεις των συγχορδιών. ‘Ελαβε το Α’ μεγάλο βραβείο της Ρώμης στη βίλα των Μεδίκων, όπου πολλοί σχολίαζαν τη μουσική του ως παράξενη και ακαταλαβίστικη. Το πιο αντιπροσωπευτικό έργο του είναι το μουσικό δράμα Πελλέας και Μελισσάνθη σε λιμπρέτο του Μαίτερλινκ.
Ο Ιγκόρ Στραβίνσκυ συνετέλεσε και αυτός αποφασιστικά στη διαμόρφωση της σύγχρονης μουσικής. Στις συνθέσεις του χρησιμοποιεί πρωτότυπους ρυθμούς, πολυρρυθμίες (διαφορετικούς ρυθμούς ταυτόχρονα), αρμονικές ελευθερίες, διαφωνίες, (φάτσα) και πολυτονικότητες (χρησιμοποίηση διαφορετικών κλιμάκων ταυτόχρονα).
Τα χαρακτηριστικά έργα της επαναστατικής μουσικής του που τον έκαναν διάσημο σε όλο τον κόσμο, είναι τα τρία χορο¬δράματα: Πουλί της φωτιάς, Πετρούτσκα και Ιεροτελεστία της ανοίξεως. Τα μπαλέτα αυτά τα παράγγειλε ο Σέργιος Ντιαγκίλεφ, που τα παρουσίασε στο Παρίσι. Ο Στραβίνσκυ επηρέασε όλους τους σύγχρονους συνθέτες. Με τα έργα του, όμως, της τελευταίας περιόδου, Ιστορία του στρατιώτη και Πουλτσινέλλα,ξαναγύρισε στον Μπαχ. Είναι ο νεοκλασικισμός στη μουσική, που ακολούθησαν σημαντικοί νεότεροι συνθέτες.
Ο Άρνολντ Σαίνμπεργκ είναι ο πατέρας της ατονικής ή σερραϊκής μουσικής (μουσική με διαρκείς διαφωνίες, μια επιτή¬δευση φάλτσων).
Καταργεί την τονικότητα, που κυριάρχησε τους τρεις τελευταίους αιώνες, μέχρι το 1910. Όμως, με ευρύτερη έννοια, η πολυτονικότητα» ανατρέχει στην αρχαιότητα. Μερικά από τα ατονικά έργα του Σαίνμπεργκ είναι τα: Πιερρό Λυναίρ, Πέντε κομμάτια για πιάνο, Σερενάτα, Παραλλαγές για ορχήστρα κ.ά. Η ατονική μουσική εντάσσεται στον μουσικό εξπρεσιονισμό.
Στα έργα της τελευταίας περιόδου του Σαίνμπεργκ, υπάρχουν και στοιχεία τονικής μουσικής, και αναφέρεται ότι ο Σαίνμπεργκ πέθανε με τις λέξεις αρμονία, αρμονία, αρμονία, στο στόμα. Οι μαθητές του Σαίνμπεργκ Άλμπαν Μπεργκ (1885¬1935) και Άντον Βέμπερν (1883-1945) καθιερώθηκαν ως ατονιστές και μαζί με τον Σαίνμπεργκ αποτέλεσαν τη μοντέρνα σχολή της Βιέννης.
Στους ανανεωτές της μουσικής του 20ού αιώνα αναφέρουμε και τον Πάουλ Χίντεμιτ (1895-1963), που υιοθετεί και τους τρόπους της ατονικής μουσικής, όμως παραμένει στα πλαίσια της τονικής μουσικής. Αναφέρουμε επίσης τον Ολιβιέ Μεσσιάν . Συμμετείχε στην ίδρυση της ομάδας των νέων Γάλλων συνθετών. Το έργο του Τρεις μικρές λειτουργίες της Θείας παρουσίας ξεσήκωσε εχθρική θύελλα στους μουσικούς κύκλους, για την ασυνήθιστη μουσική γλώσσα και την πρωτοτυπία, που ενοχλούσαν το μουσικό κατεστημένο.
Η μουσική τεχνολογία εισάγεται με την πειραματική μουσική. Διακρίνεται στη συγκεκριμένη και την ηλεκτρονική μουσική. Στη συγκεκριμένη μουσική, χρησιμοποιούν και επεξεργάζονται τους φυσικούς ή τεχνητούς ήχους, το θόρυβο, το θρόισμα του ανέμου, το σφύριγμα της αμαξοστοιχίας, το τρίξιμο της πόρτας, το κελάηδισμα των πουλιών, τον ήχο κινητήρων αυτοκινήτου ή αεροπλάνου κλπ. Τα υλικό εγγράφεται σε μαγνητοταινία, έτοιμο να «εκτελεσθεί». Η μουσική αυτή ξεκίνησε το 1945 στο Παρίσι, από τους Πιερ Σαιφέρ (1910-), Κονσέρτο θορύβων και Πιερ Ανρύ (1927-), Το συγκερασμένο μικρόφωνο, προφανώς κατά το συγκερασμένο κλειδοκύμβαλο (πρελούδια και φούγκες) του Μπαχ.
Στην ηλεκτρονική μουσική, χρησιμοποιούνται οι ηλεκτρονικές συσκευές, όπως μαγνητόφωνο, μεταλλικά φίλτρα, μεγάφωνα κλπ. Πρωτεργάτες οι Καρλχάιντς, Στοκχάουζεν , Χέρμπερτ Άιμερτ, οι οποίοι ξεκίνησαν τη συνεργασία τους στον Ραδιοφωνικό Σταθμό της Κολωνίας κ.ά. Οι ήχοι αυτοί αποτελούν ένα μοντάζ σε μαγνητοταινία, που παρουσιάζεται είτε μόνη της είτε σε συνδυασμό με τους παραδοσιακούς μουσικούς ήχους
Η ηλεκτρονική μουσική έχει δώσει εξαιρετικά αποτελέσματα στην υπόκρουση θεατρικών έργων, στη μουσική για κινηματογράφο, στο χορό και το ραδιόφωνο.
Ο Ιάννης Ξενάκης , στα πλαίσια της αναζήτησης νέων υλικών και νέων μορφών, εισάγει τη μαθηματική θεωρία των πιθανοτήτων στη μουσική. Επίσης, κάνει χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και συνδυάζει τις συνθέσεις του και με την έννοια του χώρου.
Ο Βαγγέλης Παπαθανασίου, όπως και άλλοι συνθέτες, συνδυάζει τη μουσική με το χρώμα και την εικόνα, χρησιμοποιώντας τις ακτίνες λέιζερ.
Γύρω στα 1920, η τζαζ επιδρά και στη σοβαρή μουσική, όπως το Ραγκτάιμ του Στραβίνσκυ και η Τζαζ όπερα, Ο Τζώνυ αρχίζει να παίζει του Κρζένεκ.
Στην Αμερική, ο Τζων Καίητζ (1912-1998) είναι η κυρίαρχη μορφή, που επηρέασε πολλούς συνθέτες της πρωτοπορίας. Είναι ο δημιουργός της μουσικής του παραλόγου. Αναφέρουμε τη σύνθεση του Φανταστικό τοπίο, για δώδεκα ραδιόφωνα και θορύβους, με θέμα ένα ορισμένο διάστημα στο οποίο μπορούν να ακουστούν τυχαία οποιοιδήποτε ήχοι. Είναι η εισαγωγή του τυχαίου στοιχεί¬ου στη μουσική (Aleatory). Άλλη σύνθεση του είναι ένα κομμάτι της μη μουσικής, όπου για 4′ και 33″, παραμένει ανοιχτό ένα πιάνο, με τον πιανίστα να μην παίζει ακούγεται μόνο ο θόρυβος του ακροατηρίου. Αυτό συνέβη και με ορχήστρα, που διευθύνει ο μαέστρος, χωρίς να παίζουν οι μουσικοί.
Επίσης, δημιούργησε και <<το προετοιμασμένο πιάνο», όπου ο πιανίστας κρούει τις χορδές, χωρίς να χρησιμοποιεί τα πλήκτρα.
Στην Ευρώπη, ο Στοκχάουζεν στο έργο του Στιγμές χρησιμοποιεί όλα τα είδη του παιξίματος, κτύπους, τραγούδι, ομιλίες, χειροκροτήματα, σύρσιμο των ποδιών, ψίθυρο, φλυαρία. Η θέση όλων αυτών είναι τυχαία και μπορούν να έχουν οποιαδήποτε σειρά στην παρτιτούρα.
Διευκρινίζεται ότι δεν πρέπει να συγχέουμε τον αυτοσχεδιασμό, μια παραδοσιακή εκτέλεση ή αυθόρμητη επινόηση σε δοσμένα μοντέλα, με την επιλογή μιας σκόπιμης απομάκρυνσης από κάθε εκλογίκευση. Εξάλλου, ο Έντγκαρ Βαρέζ (1883-1965), στη σύνθεση του το Ηλεκτρονικό ποίημα, χρησιμοποίησε 400 μεγάφωνα που εξέπεμπαν ήχους, περιστρεφόμενα στο εσωτερικό του περιπτέρου Φίλιπς, το οποίο κατασκεύασε ο Λε Κορμπυζιέ. Είναι οργανωμένος ηχογραφημένος ήχος, που σχεδιάστηκε για τρισδιάστατο χώρο• είναι μια σύνθεση συνυφασμένη με την έννοια του χώρου.
Νέες σημειογραφίες -τρόποι μουσικής γραφής- επινοήθηκαν και άρχισε να δίνεται μεγαλύτερος ρόλος στον εκτελεστή. Ο εκτελεστής, παραμερίζοντας τον συνθέτη, αποφασίζει για τις λεπτομέρειες η το πραγματικό σχήμα που θα δώσει σε μια ιδέα κατά την εκτέλεση. Εξάλλου, στη σύνθεση της μη μουσικής που προαναφέραμε και στην «εκτέλεση» με μαγνητοταινία, στην ουσία, καταργείται ο εκτελεστής.
Αναφέρουμε και άλλα έργα με εξτρεμιστικές ιδέες. Ένα έργο για πιάνο διαρκεί απεριόριστα, μέχρι να φύγει και ο τελευταίος ακροατής. Υπάρχει και το αντίστροφο: μία ορχήστρα παίζει και σε λίγο, αποχωρούν ένας – ένας οι εκτελεστές. Στο τέλος, μένει ένας μουσικός και, αφού παίξει μόνος, αποχωρεί και αυτός. Επίσης, σε ένα έργο, χρησιμοποιούν ανεμιστήρες, που γυρίζουν τις σελίδες μιας συμφωνίας του Μπετόβεν, και οι εκτελεστές παίζουν ότι τύχει να πέσει στο μάτι τους.
Στην Ιταλία, ο Λουίτζι Νόνο (1924-) συνδέει την καλλιτεχνική με την κοινωνική επανάσταση της εποχής μας. Στη σύνθεσή του Το φωτισμένο εργοστάσιο, υπάρχει μια εντυπωσιακή μαγνητοφωνημένη φλυαρία των φωνών, που κορυφώνεται σε μια αγωνιώδη κραυγή, για να εκφράσει «το εργοστάσιο σαν στρατόπεδο συγκέντρωσης».
Στη μουσική του 20ού αιώνα διαμορφώθηκε και η έννοια του μινιμαλισμού (ελαχιστοποίησης). Είναι μια μορφή διαφυγής, που οδηγεί σε ανεξερεύνητες περιοχές της συνείδησης. Στην πράξη, εφαρμόζεται με οδηγίες, όπως «κράτησέ το αρκετά, παίξε οποιοδήποτε κομμάτι» κλπ. Επίσης, διαμορφώθηκε η έννοια των Multi – Media (πολύτεχνα η πολλαπλά μέσα). Μια τέχνη που έχει προσανατολισμό το περιβάλλον, με τη χρήση πολλών τεχνολογικών μέσων, όπως, μαγνητοταινίες, συμμετοχή του κοινού κ.ά.
Πηγές: Διαδίκτυο
