Πλούτωνας, ο νάνος πλανήτης

Ο Πλούτ

Σε μια οριστική απόφαση της IAU, το Ηλιακό μας Σύστημα περιλαμβάνει πλέον όχι μόνο τους οκτώ κανονικούς πλανήτες αλλά και νάνους ή πλουτώνιους πλανήτες, σύμφωνα με το νέο ορισμό που δόθηκε στη λέξη πλανήτης. Η απόφαση αυτή πάρθηκε στα τέλη του Αυγούστου του 2006 στη γενική συνέλευση της Πράγας και ορίζει ότι “πλανήτης θεωρείται κάθε ουράνιο αντικείμενο το οποίο βρίσκεται σε τροχιά γύρω από ένα άστρο, έχει σφαιρικό σχήμα λόγω της μάζας που περιλαμβάνει, έχει καθαρίσει την περιοχή της τροχιάς του απ’ όλα τα άλλα παρόμοια αντικείμενα, και τέλος δεν είναι ούτε άστρο ούτε δορυφόρος κάποιου άλλου πλανήτη”.

Σύμφωνα με τον πιο πάνω ορισμό αυτό κάθε αντικείμενο που δεν είναι ένας από τους οκτώ κλασικούς πλανήτες, δεν είναι δορυφόρος κάποιου πλανήτη, δεν είναι άστρο και έχει διάμετρο πάνω από 800 χιλιόμετρα και μάζα πάνω από 500.000 τρισεκατομμύρια τόνους (άρα και σφαιρικό σχήμα) θεωρείται πλέον ως ένας νάνος πλανήτης με κύριο εκπρόσωπο της νέας αυτής κατηγορίας τον μέχρι τώρα θεωρούμενο ως ένατο πλανήτη, Πλούτωνα.

Με το νέο αυτό ορισμό δεκάδες νέα αντικείμενα θ’ αποκτήσουν σύντομα τον τίτλο του νάνου πλανήτη, αφού εκεί έξω, στις παγωμένες παρυφές του Ηλιακού μας Συστήματος και σε απόσταση δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων από το ζωοδότη Ήλιο, έχουν ανακαλυφθεί τα τελευταία χρόνια αρκετά πλανητοειδή αντικείμενα που διαθέτουν τα χαρακτηριστικά του νέου ορισμού.

Οι νάνοι πλανήτες δηλαδή είναι μια νέα κατηγορία αντικειμένων στο ηλιακό μας σύστημα που δημιουργήθηκαν από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση (I.A.U)στην Πράγα. Πρέπει να προσέξουμε ότι οι νάνοι πλανήτες δεν είναι ένα υποσύνολο των πλανητών, αλλά μια χωριστή ομάδα. Η επίσημη ανακοίνωση καθορισμού τους από την I.A.U. λέει: Ένας ‘νάνος πλανήτης’ είναι ουράνιο σώμα που (α) είναι σε τροχιά γύρω από τον ήλιο, (β) έχει ικανοποιητική μάζα ώστε να μπορεί η βαρύτητά του να υπερνικήσει τις άκαμπτες δυνάμεις των σωμάτων, και να φτάσει σε μια υδροστατική ισορροπία με σχεδόν στρογγυλό σχήμα, (γ) δεν έχει καθαρίσει τη γύρω από την τροχιά του περιοχή, και (δ) δεν είναι ένας δορυφόρος.

Αυτή τη στιγμή, υπάρχουν τρεις αναγνωρισμένοι νάνοι πλανήτες στο ηλιακό σύστημα: Ο Πλούτωνας, ο αστεροειδής Δήμητρα και η Έριδα ή όπως αρχικά λεγόταν Ξένη ή 2003 UB313, ένα αντικείμενο της ζώνης Kuiper που ανακαλύφθηκε μόλις το 2005 και που είναι ελαφρώς μεγαλύτερο από τον Πλούτωνα. Εντούτοις, οι πλανητικοί επιστήμονες θεωρούν ότι τα περισσότερα αντικείμενα πάνω από 800 χιλιόμετρα έχουν αρκετή βαρυτική έλξη για να γίνουν στρογγυλά. Περίπου 40 άλλα γνωστά σώματα του ηλιακού συστήματος είναι μεγαλύτερα από αυτό το μέγεθος, και μπορούν να προστεθούν στον κατάλογο των νάνων πλανητών. Οι αστρονόμοι επίσης αναμένουν ότι θα ανακαλυφθούν στη ζώνη Kuiper στα επόμενα χρόνια πολλοί περισσότεροι νάνοι πλανήτες.

Έτσι, με τη νέα απόφαση της IAU στους οκτώ κλασικούς και κοινά αποδεκτούς πλανήτες (Ερμή, Αφροδίτη, Γη, Άρη, Δία, Κρόνο, Ουρανό και Ποσειδώνα) προστίθεται πλέον κι ένα άλλο είδος πλανητών, που ονομάζονται συλλογικά Πλουτώνιοι, από την ονομασία του πλανήτη Πλούτωνα, ο οποίος ήταν ο πρώτος αυτής της κατηγορίας που ανακαλύφθηκε. Με την ίδια μάλιστα απόφαση στη νέα αυτή κατηγορία πλανητών, εκτός από τον Πλούτωνα, εντάχθηκαν ήδη κι άλλα δυο αντικείμενα που θεωρούνται πλέον ως νάνοι πλανήτες: η Έρις και η Δήμητρα, που βρίσκεται στη Ζώνη των Αστεροειδών ανάμεσα στις τροχιές του Άρη και του Δία.

Ο Πλούτωνας ήταν μέχρι τον Αύγουστο του 2006 ο ένατος πλανήτης από τον ήλιο, και ο μόνος παλαιός πλανήτης που ανακαλύφθηκε στον 20ο αιώνα. Ήταν ο μικρότερος (είναι πιο μικρός ακόμα και από την σελήνη) και ο πιο απομακρυσμένος από τον Ήλιο. Τώρα όμως ανήκει στους νάνους πλανήτες μαζί την Έριδα και τον αστεροειδή Δήμητρα.

Ο Πλούτωνας κατά σειρά μεγέθους είναι το δέκατο έβδομο σώμα στο Ηλιακό Σύστημα. Το 16ο είναι η Έριδα.

Ανακαλύφθηκε από τον Clyde Tombaugh, στο παρατηρητήριο του Lowell στο Flagstaff της Αριζόνα στις 18 Φεβρουαρίου του 1930.  Ο Percival Lowel είχε ανακαλύψει διαταραχές στην τροχιά Ποσειδώνα, που συμπέρανε πως οφειλόταν στις επιρροές κάποιου, μέχρι τότε άγνωστου, πλανήτη που έπρεπε να είναι περίπου 7 γήινες μάζες. Ο Percival Lowell πέθανε το 1916, έτσι δεν έμαθε ποτέ για την ανακάλυψη του Πλούτωνα.

Την αναζήτηση για τον Πλούτωνα επανέλαβε προς το τέλος της δεκαετίας του ’20, ο Clyde όταν προσελήφθη στο Παρατηρητήριο του Lowell. Μετά από σχεδόν ένα έτος ελέγχου των φωτογραφικών φιλμ, που περιείχαν περισσότερα από 400.000 αστέρια το κάθε ένα, ανακαλύφθηκε ο Πλούτωνας .

Επειδή ο Πλούτωνας, είναι πάρα πολύ μικρός, για να υπολογιστούν οι διαταραχές της τροχιάς του Ποσειδώνα, η ανακάλυψή του μπορεί μόνο να πιστωθεί στην αντοχή του Clyde Tombaugh, ο οποίος έλεγξε επιμελώς όλα τα φιλμ, χρησιμοποιώντας μια συσκευή που καλείται “comparitor blink”.

Ο Πλούτωνας ονομάζεται έτσι από τον Θεό του κάτω κόσμου, αλλά και για τον Percival Lowell (PL). Αρχικά, Ο Πλούτωνας είχε πιθανά διάμετρο περίπου 5.900 χλμ, αλλά το 1978 Ο James Christy του Ναυτικού Παρατηρητήριου ανακάλυψε ότι ο Πλούτωνας είχε έναν δορυφόρο που ονομάστηκε Χάρωντας. Ο Πλούτωνας πιστεύεται πως έχει μια διάμετρο 2.320 χλμ και πως ο Charon έχει μια διάμετρο 1.186 χλμ.

Όπως συμβαίνει στον Ουρανό έτσι και στον Πλούτωνα το επίπεδο του ισημερινού του, είναι κάθετο στο επίπεδο της τροχιάς του, ενώ η περιφορά του γύρω από τον Ήλιο είναι αντίθετη από αυτήν των άλλων πλανητών.

Ο Ήλιος βρίσκεται τόσο μακριά ώστε από την επιφάνεια του Πλούτωνα φαίνεται σαν ένας λαμπρός φωτεινός σηματοδότης. Πολλοί μάλιστα υποστηρίζουν ότι ο Πλούτωνας παρουσιάζει κοινά χαρακτηριστικά με σώματα που ανακαλύφτηκαν στις αρχές του 1990 στα όρια του ηλιακού συστήματος και τα οποία αποτελούν την Ζώνη του Κόϊπερ. Η άποψη αυτή υποστηρίζεται λόγω του μικρού του μεγέθους μια και ο Πλούτων δεν αποτελεί συνέχεια των αέριων γιγάντων που αποτελούν τους εξωτερικούς μας πλανήτες.

Ο Πλούτωνας αποτελείται μάλλον από ένα μείγμα βράχων και παγωμένου νερού, και είναι ορατός μόνο με ισχυρά τηλεσκόπια αλλά κι εκεί φαίνεται απλά σαν μια κουκίδα.

Δεν είναι γνωστό εάν ο Πλούτωνας έχει πραγματικά μια ατμόσφαιρα, δεδομένου ότι είναι γενικά πάρα πολύ κρύος , αλλά οι εικόνες του Hubble που λήφθηκαν, όταν ήταν ο πλανήτης πλησιέστερα στον ήλιο, φαίνονται να δείχνουν ότι μια λεπτή ατμόσφαιρα μπορεί να σχηματίζεται λόγω της ηλιακής θέρμανσης της επιφάνειας.

Η επιφάνεια του καλύπτεται από πάγους μεθανίου, αζώτου και διοξειδίου του άνθρακα. Τα υλικά αυτά βρίσκονται σε αέρια κατάσταση μόνο κατά την διάρκεια κατά την οποία ο πλανήτης βρίσκεται στο περιήλιο, στον Πλούτωνα μάλιστα συμβαίνει κάτι πολύ περίεργο με την ατμόσφαιρα του: είναι ο μοναδικός πλανήτης του οποίου η ατμόσφαιρα ορισμένα χρόνια, κατά την διάρκεια της περιφοράς του γύρω από τον Ήλιο, παγώνει και “πέφτει” πάνω στην επιφάνεια του, κάτι που αναμένεται να συμβεί και πάλι γύρω στο 2020.

Ο μοναδικός του δορυφόρος, ο Χάροντας, έχει μέγεθος το 1/6 του πλανήτη, υπάρχουν μάλιστα αρκετοί επιστήμονες που υποστηρίζουν ότι ο Πλούτωνας δεν είναι πλανήτης αλλά ένα ενιαίο σύστημα διπλού αστεροειδούς. Ο Χάροντας ανακαλύφτηκε το 1978 και απέχει 20.000 χιλιόμετρα από τον πλανήτη. Ως δορυφόρος είναι σχετικά μεγάλος για τον Πλούτωνα αφού η διάμετρός του υπολογίζεται γύρω στα 635 χιλιόμετρα (μισή περίπου από αυτή του Πλούτωνα).

Ο Χάροντας δεν βρίσκεται σε τροχιά πραγματικά γύρω από τον Πλούτωνα, επειδή είναι τόσο μεγάλος σε σχέση με τον πλανήτη, αλλά γύρω από το βαρύκεντρο του Πλούτωνα και του Χάροντα μαζί.

Δυστυχώς μέχρι σήμερα, τον Πλούτωνα, δεν τον έχει επισκεφτεί ποτέ κανένα διαστημικό σκάφος, αλλά προγραμματίζεται κάποιο, που αποκαλείται  Pluto Express και το οποίο αναμένεται να φθάσει εκεί, ενώ η ατμόσφαιρα του Πλούτωνα δεν θα έχει ακόμα παγώσει.

 

Η αντιμετώπιση του Πλούτωνα ήταν  προβληματική

μέχρι τον Αύγουστο του 2006 ο ένατος πλανήτης από τον ήλιο, και ο μόνος παλαιός πλανήτης που ανακαλύΑλλαγή και στο όνομα του Πλούτωνα!

Σαν να μην έφτανε που εξοστρακίστηκε από το κλαμπ των πλανητών ο Πλούτωνας έχασε και το όνομά του. Η Διεθνής Αστρονομική Ένωση αποφάσισε πριν λίγες μέρες ότι το μικρό παγωμένο σώμα δεν αξίζει το μυθικό του όνομα και θα πρέπει να αποκαλείται απλά 134330.

Επεκτείνοντας την εφαρμογή του νέου ορισμού για τους πλανήτες στην ταξινόμηση των σωμάτων του Ηλιακού Συστήματος, το Κέντρο Ελασσόνων Πλανητών, μια επιτροπή της Αστρονομικής Ένωσης, έκρινε ότι ο πρώην πλανήτης πρέπει να έχει την ίδια μεταχείριση με τους 136.562 αστεροειδής και άλλα σώματα που περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο.

Και φυσικά θεωρούνται περιττά πλέον και τα ονόματα των φεγγαριών του πρώην Πλούτωνα και νυν 134330, του Χάροντα, της Νυκτός και της Ύδρας. Από τώρα και στο εξής θα ονομάζονται 134340 Ι, ΙΙ και ΙΙΙ αντίστοιχα, ως μέλη ενός κοινού συστήματος σωμάτων.

Από την αρχή πάντως της ανακάλυψης του, στις 23 Ιανουαρίου του 1930, η αντιμετώπιση του Πλούτωνα ήταν ιδιαίτερα προβληματική όχι μόνο επειδή βρισκόταν τόσο πολύ μακριά, αλλά και επειδή ο πλανήτη αυτός είχε πολύ μικρό μέγεθος αφού είναι μικρότερος και από τη Σελήνη (3.476 χλμ.) και από τον Τρίτωνα (2.705 χλμ.) και από ακόμη πέντε δορυφόρους του Δία και του Κρόνου. Μπορούμε να πούμε μάλιστα ότι ο Πλούτων μοιάζει πολύ περισσότερο με τον Τρίτωνα, που είναι ο μεγαλύτερος από τους 11 (μέχρι τώρα) δορυφόρους του Ποσειδώνα, παρά με τους τέσσερις αέριους γίγαντες πλανήτες που βρίσκονται πριν απ’ αυτόν. Δεδομένου μάλιστα ότι ο Τρίτωνας δεν σχηματίστηκε μαζί με τον πλανήτη του αλλά απλώς αιχμαλωτίστηκε από τον Ποσειδώνα, καθώς περνούσε δίπλα του, πολλοί είναι αυτοί που ισχυρίζονται ότι το ίδιο θα μπορούσε να γίνει κάποια στιγμή και με τον Πλούτωνα.

Κάτι τέτοιο φυσικά δεν είναι καθόλου απίθανο, αφού τα δυο αυτά αντικείμενα, Ποσειδών και Πλούτων, διασχίζουν ο ένας την τροχιά του άλλου δυο φορές περίπου κάθε 248 χρόνια, όπως έγινε μεταξύ των ετών 1979 και 1999. Έτσι δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την περίπτωση κατά την οποία ο Ποσειδώνας θα μπορούσε κάποτε, στο απώτερο μέλλον και μετά την πάροδο εκατοντάδων εκατομμυρίων ετών, να συλλάβει με τη βαρυτική του δύναμη τον Πλούτωνα και να τον μετατρέψει κι αυτόν σε δορυφόρο του. Σ’ αυτή την περίπτωση ο Πλούτωνας θα είναι ο πρώτος δορυφόρος ενός πλανήτη που θα διαθέτει και τρεις δικούς του δορυφόρους, τον Χάροντα, τη Νύχτα και την Ύδρα.

Ορισμένα στοιχεία που συνηγορούσαν στο διωγμό του Πλούτωνα από τις τάξεις των πλανητών περιλαμβάνουν τη μεγάλη κλίση που έχει ο άξονας περιστροφής του, που φτάνει τις 122 μοίρες ενώ και η περιφορά του γύρω από τον Ήλιο είναι αντίθετη από αυτήν των άλλων πλανητών. Η άποψη τους αυτή ενισχυόταν και από το γεγονός ότι ενώ η τροχιά καθενός από τους οκτώ κανονικούς πλανήτες είναι σχεδόν διπλάσια από την τροχιά του προηγουμένου του, αυτή η ακολουθία δεν εφαρμόζεται στην περίπτωση του Πλούτωνα Πραγματικά η μέση απόσταση του Πλούτωνα φτάνει τα 5,9 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα όταν η μέση απόσταση του Ποσειδώνα είναι 4,5 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα.

α όμως ανήκει στους νάνους πλανήτες μαζί την Έριδα και τοήμητρα.

Σαν να μην έφτανε που εξοστρακίστηκε από το κλαμπ των πλανητών ο Πλούτωνας έχασε και το όνομά του. Η Διεθνής Αστρονομική Ένωση αποφάσισε πριν λίγες μέρες ότι το μικρό παγωμένο σώμα δεν αξίζει το μυθικό του όνομα και θα πρέπει να αποκαλείται απλά 134330.

Επεκτείνοντας την εφαρμογή του νέου ορισμού για τους πλανήτες στην ταξινόμηση των σωμάτων του Ηλιακού Συστήματος, το Κέντρο Ελασσόνων Πλανητών, μια επιτροπή της Αστρονομικής Ένωσης, έκρινε ότι ο πρώην πλανήτης πρέπει να έχει την ίδια μεταχείριση με τους 136.562 αστεροειδής και άλλα σώματα που περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο.

Και φυσικά θεωρούνται περιττά πλέον και τα ονόματα των φεγγαριών του πρώην Πλούτωνα και νυν 134330, του Χάροντα, της Νυκτός και της Ύδρας. Από τώρα και στο εξής θα ονομάζονται 134340 Ι, ΙΙ και ΙΙΙ αντίστοιχα, ως μέλη ενός κοινού συστήματος σωμάτων.

Από την αρχή πάντως της ανακάλυψης του, στις 23 Ιανουαρίου του 1930, η αντιμετώπιση του Πλούτωνα ήταν ιδιαίτερα προβληματική όχι μόνο επειδή βρισκόταν τόσο πολύ μακριά, αλλά και επειδή ο πλανήτη αυτός είχε πολύ μικρό μέγεθος αφού είναι μικρότερος και από τη Σελήνη (3.476 χλμ.) και από τον Τρίτωνα (2.705 χλμ.) και από ακόμη πέντε δορυφόρους του Δία και του Κρόνου. Μπορούμε να πούμε μάλιστα ότι ο Πλούτων μοιάζει πολύ περισσότερο με τον Τρίτωνα, που είναι ο μεγαλύτερος από τους 11 (μέχρι τώρα) δορυφόρους του Ποσειδώνα, παρά με τους τέσσερις αέριους γίγαντες πλανήτες που βρίσκονται πριν απ’ αυτόν. Δεδομένου μάλιστα ότι ο Τρίτωνας δεν σχηματίστηκε μαζί με τον πλανήτη του αλλά απλώς αιχμαλωτίστηκε από τον Ποσειδώνα, καθώς περνούσε δίπλα του, πολλοί είναι αυτοί που ισχυρίζονται ότι το ίδιο θα μπορούσε να γίνει κάποια στιγμή και με τον Πλούτωνα.

Κάτι τέτοιο φυσικά δεν είναι καθόλου απίθανο, αφού τα δυο αυτά αντικείμενα, Ποσειδών και Πλούτων, διασχίζουν ο ένας την τροχιά του άλλου δυο φορές περίπου κάθε 248 χρόνια, όπως έγινε μεταξύ των ετών 1979 και 1999. Έτσι δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την περίπτωση κατά την οποία ο Ποσειδώνας θα μπορούσε κάποτε, στο απώτερο μέλλον και μετά την πάροδο εκατοντάδων εκατομμυρίων ετών, να συλλάβει με τη βαρυτική του δύναμη τον Πλούτωνα και να τον μετατρέψει κι αυτόν σε δορυφόρο του. Σ’ αυτή την περίπτωση ο Πλούτωνας θα είναι ο πρώτος δορυφόρος ενός πλανήτη που θα διαθέτει και τρεις δικούς του δορυφόρους, τον Χάροντα, τη Νύχτα και την Ύδρα.

Ορισμένα στοιχεία που συνηγορούσαν στο διωγμό του Πλούτωνα από τις τάξεις των πλανητών περιλαμβάνουν:

• τη μεγάλη κλίση που έχει ο άξονας περιστροφής του, που φτάνει τις 122 μοίρες ενώ
• η περιφορά του γύρω από τον Ήλιο είναι αντίθετη από αυτήν των άλλων πλανητών. 
• η τροχιά καθενός από τους οκτώ κανονικούς πλανήτες είναι σχεδόν διπλάσια από την τροχιά του προηγουμένου του και  αυτή η ακολουθία δεν εφαρμόζεται στην περίπτωση του Πλούτωνα. Πραγματικά η μέση απόσταση του Πλούτωνα φτάνει τα 5,9 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα όταν η μέση απόσταση του Ποσειδώνα είναι 4,5 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα.