ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ
- Ομοιόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοίονομάζονται οι λέξεις που προσδιορίζουν ουσιαστικά και βρίσκονται στην ίδια πτώση με τη λέξη που προσδιορίζουν. Είναι οι εξής:
- Παράθεση: Λέγεται η λέξη που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό και του δίνει ένα κύριο και γνωστό γνώρισμα. π.χ. Ο κύριος Γεωργιάδης, ο καθηγητής, λείπει.
- Η παράθεση αναλύεται σε αναφορική πρόταση: Ο κύριος Γεωργιάδης, που είναι καθηγητής, λείπει.
- Στην παράθεση πηγαίνουμε από έννοια ειδική (π.χ. ο Γεωργιάδης) σε έννοια γενική (π.χ. καθηγητής).
- Όταν η παράθεση δεν αναφέρεται σε μια λέξη αλλά σε ολόκληρη πρόταση, συνήθως μπαίνει πρώτη και χαρακτηρίζει από πριν το περιεχόμενο της προτάσεως που ακολουθεί. Τότε η παράθεση ονομάζεται προεξαγγελτική παράθεση π.χ. Περίεργο πράγμα, ακόμα δεν φάνηκε το πλοίο της γραμμής.
- Επεξήγηση: Λέγεται η λέξη που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό και επεξηγεί το νόημά του, που είναι κάπως γενικό και αόριστο, π.χ. Ήρθε και ο άλλος αδελφός μου, ο Πέτρος. Αυτό να αποφεύγεις, τις κακές συναναστροφές.
- Μπροστά από την επεξήγηση μπορεί να εννοηθεί η λέξη δηλαδή: π.χ. Ήρθε και ο άλλος αδελφός μου, δηλαδή ο Πέτρος.
- Στην επεξήγηση, αντίθετα από την παράθεση, πηγαίνουμε από μια έννοια γενική (π.χ. ο αδελφός) σε μια έννοια ειδική (π.χ. ο Πέτρος).
- Επιθετικός προσδιορισμός: Λέγεται ο προσδιορισμός, ο οποίος δίνει στη λέξη που προσδιορίζει μία μ ό ν ι μ ηιδιότητα, π.χ. Ο καλός καραβοκύρης στη φουρτούνα φαίνεται.
Ως επιθετικοί προσδιορισμοί, εκτός των επιθέτων, χρησιμοποιούνται:
α) Αντωνυμίες: Τόση χαρά δεν την μπορώ.
β) Μετοχές: Τα πληγωμένα πουλιά δεν σάλευαν.
γ) Ουσιαστικά που δηλώνουν ηλικία: Γέρος άνθρωπος και δουλεύει.
δ) Ουσιαστικά που δηλώνουν επάγγελμα: Δικηγόρος άνθρωπος και δεν ξέρει νομικά.
ε) Ουσιαστικά τα οποία δηλώνουν εθνικότητα: Οι Έλληνες στρατιώτες αγωνίστηκαν γενναία.
στ) Ονόματα γεωγραφικών όρων: Ο Πηνειός ποταμός διασχίζει τα Τέμπη.
ζ) Επιρρήματα με άρθρο: Τα πάνω διαμερίσματα είναι πιο κρύα.
- Κατηγορηματικός προσδιορισμός: Λέγεται η λέξη που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό και του δίνει μία π α ρ ο δ ι κ ή ιδιότητα, π.χ. Κατάκοπος ο πατέρας έπεσε να κοιμηθεί.
ΕΤΕΡΟΠΤΩΤΟΙ ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ
- Ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί ονομάζονται τα ουσιαστικά που προσδιορίζουν άλλα ουσιαστικά και βρίσκονται σε διαφορετική πτώση από τη λέξη που προσδιορίζουν.
Ι. Σε πτώση γενική. Η γενική αυτή ονομάζεται γενική προσδιοριστική και έχει διάφορες σημασίες:
1) Η ταβέρνα του μπαρμπα – Γιάννη (γενική κτητική).
2) Φοράει γραβάτα της μόδας (γενική της ιδιότητας).
3) Εργάζεται σε αποθήκη καπνού (γενική του περιεχομένου).
4) Διάβασε πέντε κεφάλαια του βιβλίου που της χάρισαν (γενική διαιρετική).
5) Ακούγεται το σφύριγμα του ανέμου (γενική υποκειμενική: σφυρίζει ο άνεμος).
6) Οι στρατιώτες είναι οι φρουροί της πατρίδας (γενική αντικειμενική: φρουρώ την πατρίδα).
7) Τον τσάκισε η πίκρα του χωρισμού (γενική της αιτίας).
8) Παράγγειλε τα ρούχα του γάμου (γενική του σκοπού).
9) Η ναυμαχία του Ναβαρίνου (γενική προσδιοριστική του τόπου).
10) Ήταν ένα δώρο χιλίων ευρώ, αγορασμένο από ακριβό κατάστημα (γενική της αξίας)
11) Ο αδελφός της Μαρίας (γενική της συγγένειας).
12) Έφαγα νόστιμο κεφαλοτύρι Μυτιλήνης (γενική προσδιοριστική της προέλευσης).
13) Εδώ είσαι σκλάβα του πασά (γενική προσδιοριστική της εξάρτησης).
14) Διάβασα την “Ιλιάδα” του Όμηρου (γενική του δημιουργού).
15) Όταν σήμανε η καμπάνα, έπεσαν οι ίσκιοι του δειλινού (γενική προσδιοριστική του χρόνου).
16) Πήρε αναρρωτική άδεια τριών μηνών (γενική προσδιοριστική της ποσότητας).
17) Είχε λαγού περπατησιά (= σαν του λαγού: παρομοίωση).
ΙΙ. Σε πτώση αιτιατική:
1) Ήταν ένα χαλί τέσσερα μέτρα το μάκρος (αιτιατική της αναφοράς).
2) Εγέρασα, μωρέ παιδιά, σαράντα χρόνους κλέφτης (ετερόπτωτος προσδιορισμός ποσού ή μέτρου).
- Α Σ Κ Η Σ Η
Ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί: παράθεση-επεξήγηση
• Η Άνοιξη, η πανέμορφη θεά, δεν ήταν δυνατόν να μην τον συγκλονίζει.
• Αυτά να θυμάσαι, τα λόγια που σου έλεγα όταν ήσουν μικρός.
• Στον πόλεμο έχασε όλα τα υπάρχοντά του, σπίτι, ζώα, κτήματα.
• Έτσι σε θέλω, να μην χάνεις ποτέ το θάρρος σου.
• Ένα μόνο φοβούνται, μην το μάθει ο πατέρας του.
• Ο Ηρόδοτος, ο πατέρας της ιστορίας.
• Ο εθνικός μας ποιητής, ο Διονύσιος Σολωμός.
• Εκείνος, ένα ήσυχο ανθρωπάκι, δε διαμαρτυρήθηκε.
• Είδα το συμμαθητή μου, τον Κυριάκο.
• Ο Σωτήρης, ο απουσιολόγος, δεν ήρθε σήμερα.
• Παντρεύτηκε η Σοφία, η δασκάλα.
• Είναι της μαθήτριας, της Ειρήνης.
• Ένα μόνο ήθελαν από εμένα, να γίνω γιατρός.
2. Ετερόπτωτοι προσδιορισμοί.
• Ήρθε ο γιος της Ελένης.
• Ο αδερφός της Μαρίας πήγε στρατιώτης.
• Είναι φύλακας σε αποθήκη ξυλείας.
• Βραβεύτηκαν τρεις μαθητές της τάξης.
• Βγήκε η απόφαση του δικαστηρίου.
• Εκείνος ήταν ένοχος φόνου.
• Τα τετράδια της Ειρήνης είναι καθαρά.
• Δουλεύει σε αποθήκη υφασμάτων.
• Η υποδοχή των νικητών έγινε με επισημότητα.
• Οι φρουροί των συνόρων υπηρετούν την πατρίδα.
• Τον βασάνιζε ο φόβος της αποτυχίας
Υπογραμμίσετε και αναγνωρίσετε τους ομοιόπτωτους και ετερόπτωτους ονοματικούς προσδιορισμούς:
1) Ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο κυβερνήτης της Ελλάδας, γεννήθηκε στην Κέρκυρα.
2) Οι κλέφτες, τ’ απαντήσανε, οι Κολοκοτρωναίοι.
3) Σας είπα όλη την αλήθεια.
4) Δύο μεγάλοι θεοί, ο Ποσειδώνας κι ο Πλούτωνας, ήσαν αδελφοί του Δία.
5) Τα μάτια της Ελένης είναι φοβισμένα.
6) Η χαρά της επιτυχίας ήταν μεγάλη.
7) Η λύπη του αποχωρισμού ήταν ζωγραφισμένη στο πρόσωπό της.
8) Ο επιμελητής της τάξης ήταν ασυνεπής.
9) Η απόφαση των δικαστών ήταν δίκαιη.
10) Ο πολυταξιδεμένος καπετάνιος γοήτευε τα παιδιά της γειτονιάς με τις ιστορίες του.