Τρόποι Ανάπτυξης Παραγράφων
– Οι τρόποι οργάνωσης του λόγου – ανάπτυξης παραγράφων είναι: (1) με παραδείγματα, (2) με σύγκριση και αντίθεση, (3) με αιτιολόγηση, (4) με ορισμό, (5) με διαίρεση, (6) με αίτια και αποτελέσματα, (7) με αναλογία.
- Ανάπτυξη με παραδείγματα: Τα παραδείγματα συνήθως αντλούνται: α) από την επικαιρότητα, την καθημερινή ζωή και την κοινή εμπειρία, β) από την προσωπική εμπειρία και τα βιώματά μας, γ) από το ιστορικό παρελθόν (ιστορικά παραδείγματα) ή τέλος δ) μπορεί να είναι πλαστά – επινοημένα (καλό είναι, να αποφεύγουμε τα πλαστά παραδείγματα, όταν τα κείμενά μας έχουν αποδεικτικό χαρακτήρα). Σκοπός – πρόθεση του συντάκτη, όταν οργανώνει το λόγο του με παραδείγματα, είναι: α) να τεκμηριώσει / να αποδείξει (τα παραδείγματα ως μέσα πειθούς είναι τεκμήρια à επίκληση στη λογική), να επιβεβαιώσει, να διευκρινίσει την άποψη που διατύπωσε στη θεματική περίοδο και β) να καταστήσει το ύφος του κειμένου του πιο παραστατικό και πιο αποτελεσματικό, καθώς ο αναγνώστης μπορεί εύκολα να ανακαλέσει και να αναπαραστήσει στο μυαλό του εικόνες, περιστατικά και γεγονότα από την πραγματική ζωή.
- Σύγκριση και αντίθεση: Στις παραγράφους που αναπτύσσονται με σύγκριση κι αντίθεση, εντοπίζουμε τις πιο πολλές φορές αντιθετικούς συνδέσμους ή γενικότερα λέξεις και φράσεις που δηλώνουν αντίθεση. Σκοπός – πρόθεση του συντάκτη, όταν οργανώνει το λόγο του με σύγκριση και αντίθεση, είναι: α) να επισημάνει και να απαριθμήσει τις διαφορές (καμιά φορά και τις ομοιότητες) ανάμεσα σε δύο έννοιες, φαινόμενα, ενέργειες – διαδικασίες, ομάδες ανθρώπων, αντικείμενα κ.τ.λ. και β) να τεκμηριώσει την ανωτερότητα – υπεροχή του ενός συγκρινόμενου μέλους σε σχέση με το άλλο (σ’ αυτή την περίπτωση η σύγκριση και
αντίθεση λειτουργεί στο λόγο ως συλλογισμός – επιχείρημα και γι’ αυτό συχνά στο τέλος της παραγράφου υπάρχει περίοδος κατακλείδα, στην οποία παρουσιάζεται συνοπτικά και με σαφήνεια το συμπέρασμα της σύγκρισης).
- Αιτιολόγηση: Η αιτιολόγηση στην ουσία αποτελεί συλλογισμό – επιχείρημα (παραγωγικό, επαγωγικό) και χρησιμοποιείται συνήθως, όταν ο συντάκτης του κειμένου επιδιώκει να μας πείσει κάνοντας επίκληση στη λογική. Άρα, σκοπός – πρόθεση του συντάκτη, όταν οργανώνει το λόγο του με αιτιολόγηση, είναι: α) να πείσει για την ορθότητα και την αλήθεια της άποψης του και β) να αποδείξει την ισχύ της θέσης του, όπως αυτή διατυπώνεται συνήθως στη θεματική πρόταση της παραγράφου ή στην αρχή του κειμένου.
- Ορισμός: Σ’ έναν ορισμό συνήθως μπορούμε να διακρίνουμε την οριστέα έννοια, το γένος και την ειδοποιό διαφορά. Σκοπός – πρόθεση του συντάκτη, όταν οργανώνει το λόγο του με ορισμό, είναι: α) να καθορίσει και να εκθέσει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα μιας έννοιας που παρουσιάζεται στη θεματική πρόταση της παραγράφου και που – κατά τον συντάκτη του κειμένου – είναι άγνωστη ή/και δυσνόητη και ασαφής για τους αναγνώστες και β) να οριοθετήσει και να διαφοροποιήσει μια έννοια από άλλες συναφείς – ομοειδείς.
- Διαίρεση:
Ειδικότερα, με τη διαίρεση αναλύουμε ένα σύνολο (γένος) στα μέρη του (μέλη της διαίρεσης – είδη) με βάση κάποιο ουσιώδες γνώρισμά τους (διαιρετική βάση). Σκοπός – πρόθεση του συντάκτη, όταν οργανώνει το λόγο του με διαίρεση, είναι: α) να παρουσιάσει με τρόπο οργανωμένο και αναλυτικό τα συστατικά στοιχεία που απαρτίζουν μια σύνθετη έννοια, διαδικασία, αντικείμενο, κ.τ.λ., β) να βοηθήσει τον αναγνώστη να κατανοήσει σε βάθος τα συστατικά μέρη της συγκεκριμένης έννοιας, διαδικασίας, αντικειμένου, κ.τ.λ. Τόσο η διαίρεση όσο και ο ορισμός, ως τρόποι οργάνωσης του λόγου, απαντώνται συνήθως σε κείμενα που έχουν επιστημονικό χαρακτήρα.
- Αίτια και αποτελέσματα: Σκοπός – πρόθεση του συντάκτη, όταν οργανώνει το λόγο του με αίτια και αποτελέσματα, είναι: α) να παρουσιάσει τις συνέπειες – τα αποτελέσματα μιας αιτίας, που συνήθως αναφέρεται στη θεματική πρόταση της παραγράφου και β) να τονίσει τη σοβαρότητα των συνεπειών και να παρακινήσει τον αναγνώστη να αναλάβει δράση και γ) να πείσει τον αναγνώστη για την ορθότητα της άποψής του (επίκληση στη λογική: η οργάνωση του λόγου με αίτια και αποτελέσματα είναι στην ουσία ένας επαγωγικός συλλογισμός της μορφής αιτίου – αποτελέσματος).
- Αναλογία: Στη μέθοδο αυτή έχουμε δυο σκέλη – μέρη: το ένα μέρος αναφέρεται στο περιγραφόμενο αντικείμενο, ενώ το άλλο σε ένα αντικείμενο πιο οικείο που παρουσιάζει αναλογίες – ομοιότητες με το περιγραφόμενο Με την αναλογία ο συγγραφέας παρομοιάζει κάτι άγνωστο και δυσνόητο με κάτι που γνωρίζει ο αναγνώστης από την εμπειρία του. Η αναλογία αποτελεί στην ουσία σύγκριση αντικειμένων, φαινομένων, καταστάσεων, διαδικασιών και μπορεί να είναι κυριολεκτική ή μεταφορική. Η δομή της παραγράφου που αναπτύσσεται με αναλογία, έχει συνήθως τυπική δομή: α) στη θεματική περίοδο ορίζουμε τα μέρη της αναλογίας, β) στα σχόλια – λεπτομέρειες προτάσσουμε το μέρος της αναλογίας που είναι απλό και οικείο και στη συνέχεια εκθέτουμε το μέρος της αναλογίας που θέλουμε να διασαφηνίσουμε και γ) στην κατακλείδα συνοψίζουμε το κοινό στοιχείο που συνδέει τα μέρη της αναλογίας. Σκοπός – πρόθεση του συντάκτη, όταν οργανώνει το λόγο του με αναλογία, είναι: α) να παρουσιάσει με τρόπο κατανοητό και εύληπτο μία σύνθετη και δυσνόητη έννοια, διαδικασία, κ.τ.λ. συσχετίζοντας και παρομοιάζοντάς την με μία άλλη που είναι πιο οικεία και γνωστή στον αναγνώστη, β) να επηρεάσει συναισθηματικά τον αναγνώστη (επίκληση στο συναίσθημα), καθώς ο λόγος – κυρίως στη μεταφορική αναλογία – αποκτά πολυσημία και ποιητικότητα (συγκινησιακή – ποιητική χρήση της γλώσσας) κι έτσι κινητοποιεί τη σκέψη και τη φαντασία του αναγνώστη και του επιτρέπει να ανακαλύψει τις συνειρμικές σχέσεις ανάμεσα στα «αντικείμενα» που παρομοιάζονται και γ) να πείσει (επίκληση στη λογική) για τις υφιστάμενες ομοιότητες ανάμεσα στα συγκρινόμενα μέρη (σ’ αυτή την περίπτωση προτιμάται αποκλειστικά η κυριολεκτική αναλογία).
- Συνδυασμός μεθόδων: Συνήθως χρησιμοποιούμε συνδυασμό από δύο ή και περισσότερους τρόπους.
