“Όρκοι. Τειχοσκοπία. Αλεξάνδρου και Μενελάου μονομαχία”

Οι αντίπαλοι στρατοί είναι έτοιμοι για μάχη, αλλά ο Πάρης – Αλέξανδρος προθυμοποιείται να μονομαχήσει με το Μενέλαο και να δοθεί τελική κρίση. Πίσω στην Τροία η Ελένη ανεβαίνει -με παραίνεση της Ίριδας- στα τείχη, όπου βρίσκεται ο Πρίαμος και απαντά στις ερωτήσεις του βασιλιά ονοματίζοντας τους σημαντικότερους ήρωες των Αχαιών. Στη μονομαχία που ακολουθεί, ο Μενέλαος νικά τον Πάρη και θα τον σκότωνε, αν δεν επενέβαινε η Αφροδίτη μεταφέροντάς τον στο παλάτι μέσα σε ένα σύννεφο. Με τη μορφή γριάς δούλας προσπαθεί να στείλει την Ελένη στην αγκαλιά του Πάρη, αλλά εκείνη καταλαβαίνει το τέχνασμα και συναινεί μόνο έπειτα από τις απειλές της θεάς.

Ραψωδία Γ: «Τειχοσκοπία», (στ. 121-244)

 ΔΟΜΗ & ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ 

• Ο ποιητής προσπαθεί να παρουσιάσει τα σπουδαιότερα γεγονότα του Τρωικού πολέμου και να μας δώσει μια όσο το δυνατόν πληρέστερη εποπτεία του έπους, που έχει ως θέμα ένα επεισόδιο το οποίο συνέβη τον 10^ο χρόνο του πολέμου.

Τοποθετεί λοιπόν στο σημείο αυτό την τειχοσκοπία (η άνοδος των γερόντων της Τροίας πάνω στον Πύργο του τείχους στις Σκαιές Πύλες για να δουν την μονομαχία του Μενέλαου και του Πάρη & η παρουσίαση των αρχηγών των Αχαιών από τον Πρίαμο και την Ελένη), ενώ, υποτίθεται, αυτά θα έπρεπε να είχαν συμβεί τον πρώτο χρόνο του πολέμου. Με αυτόν τον τρόπο μας δημιουργείται η εντύπωση ότι ο πόλεμος αρχίζει τώρα.

• Οι εικόνες της ενότητας

α) Η Ελένη μπροστά στον αργαλειό της υφαίνει τους πολέμους των Αχαιών και των Τρώων.

β) Οι δημογέροντες των Τρώων καθισμένοι στον πύργο του τείχους εντυπωσιάζονται από το πέρασμα της Ελένης.

γ) Οι δύο στρατοί, ο ένας απέναντι στον άλλον, εν αναμονή της μονομαχίας Πάρη & Μενέλαου

δ) Ο Πρίαμος και η Ελένη συνομιλούν πάνω στον πύργο των Σκαιών Πυλών, αντικρίζοντας τους αρχηγούς των Αχαιών.

Ι. ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ (ΙΔΕΕΣ – ΑΞΙΕΣ)

• Τιμή και αναγνώριση του αντιπάλου: ο Πρίαμος αποδίδει τιμές και αναγνωρίζει την αξία και τις αρετές των αρχηγών των Αχαιών
• Θέλημα – Ευθύνη των θεών: ο Πρίαμος αποδίδει τον πόλεμο Αχαιών και Τρώων στο θέλημα των θεών
• Ενανθρώπιση: η Ίρις (αγγελιοφόρος των θεών) παίρνει την μορφή της Λαοδίκης, κόρης του Πριάμου, για να πείσει την Ελένη να παρουσιαστεί στα τείχη, από όπου μπορεί να παρακολουθήσει τη μονομαχία Πάρη & Μενέλαου
• Οι Διόσκουροι (Δίδυμοι): Οι Διόσκουροι είναι αδερφοί της Ελένης και παιδιά της Λήδας. Ο Πολυδεύκης και η Ελένη όμως είχαν πατέρα τον Δία, ενώ ο Κάστορας ήταν γιος του θνητού συζύγου της Λήδας, του Τυνδάρεω. Συχνά στην αρχαία ελληνική μυθολογία το ασυνήθιστο φαινόμενο της γέννησης διδύμων ερμηνεύεται ως εξής: ο ένας θεωρείται γιος θεού και ο άλλος θεωρείται γιος θνητού. Άλλο παράδειγμα διδύμων είναι ο Ηρακλής & ο Ιφικλής.

[Κόρη της Λήδας και του Τυνδάρεω ήταν και η Κλυταιμνήστρα.]

 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ – ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

• Υφαντική τέχνη: Η υφαντική τέχνη αποτελούσε μέρος των ασχολιών των γυναικών της αριστοκρατικής τάξης. (Το θέμα της γυναίκας που υφαίνει το χρησιμοποιεί ο Όμηρος και σε άλλο σημείο των επών του.)
• Υπηρέτριες («θεράπαινες»): Στα ομηρικά έπη μια γυναίκα αριστοκρατικής γενιάς συνοδευόταν συνήθως από δύο υπηρέτριες όταν συναντούσε άνδρες (πχ η πρώτη εμφάνιση της Πηνελοπης στην Οδύσσεια). [Θεραπεύω = υπηρετώ]
• Η γυναίκα ως έπαθλο (βραβείο) που δίνεται στον νικητή μετά τη μονομαχία: «ο νικητής ομόκλινη θα σ’ έχει αγαπημένη» (στ. 138)
• Ρόλος γερόντων: οι γέροντες, λόγω της ηλικίας, δεν συμμετείχαν πλέον σε μάχες, αλλά ήταν δεινοί ομιλητές στις συνελεύσεις
• Σκήπτρο: Γενικά το σκήπτρο συμβόλιζε κάθε δημόσια υπηρεσία. Όποιος το κρατούσε σε δημόσια  συνέλευση είχε το δικαίωμα λόγου.

ΙΙ.  ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

• Επιβράδυνση: Η τειχοσκοπία και η εμφάνιση της Ελένης στα τείχη αποτελεί επιβράδυνση, ένα επικό τέχνασμα που έχει σκοπό

α) να παρουσιάσει καλύτερα μερικούς σημαντικούς ήρωες του έπους και μάλιστα μέσα από τα μάτια των αντιπάλων τους.

β) να ξαναζωντανέψει στη μνήμη των ακροατών η αρπαγή της Ελένης και να χρησιμοποιηθεί η ομορφιά της ως κίνητρο για τον Τρωικό πόλεμο και έπαθλο για την επικείμενη μονομαχία.

γ) να εντείνει την αγωνία των ακροατών-θεατών σχετικά με την αναμενόμενη σύγχρονη αναμέτρηση

• Επική ειρωνεία: Η αναζήτηση από την Ελένη των δύο αδελφών της, του Κάστορα και του Πολυδεύκη, βοηθάει τον ποιητή να κλείσει ομαλά τη συζήτησή της με τον Πρίαμο και γενικότερα τη σκηνή της «τειχοσκοπίας», ενώ παράλληλα δημιουργεί επική ειρωνεία (στ. 243-4), καθώς ο ακροατής-αναγνώστης μαθαίνει ότι τα αδέρφια της Ελένης έχουν πεθάνει, ενώ η ηρωίδα το αγνοεί.
• Η «παρουσίαση» της ομορφιάς της Ελένης μέσα από τα σχόλια των πρωτόγερων:

«Κρίμα δεν έχουν οι Αχαιοί, δεν έχουν κρίμα οι Τρώες/ χάριν ομοίας γυναικός τόσον καιρό να πάσχουν./ Τωόντι ομοιάζει ωσάν θεάς η τρομερή θωριά της/ αλλά και ως είναι ασύγκριτη καλύτερα να φύγει/ παρά να μείνει συμφορά σε μας και στα παιδιά μας.» (στ.156-160)

• Η περίφημη ομορφιά της παρουσιάζεται από τον ποιητή, όχι μέσα από περιγραφή αλλά έμμεσα, μέσα από τα σχόλια των πρωτόγερων για την ακτινοβολία που εξέπεμπε.
• Το εγκώμιο πλέκεται όχι από συμπατριώτες της Ελένης, αλλά από «αλλοεθνείς» της.
• Σε κάθε ομηρική μονομαχία το έπαθλο (Ελένη) θα έπρεπε να βρίσκεται στο χώρο όπου γινόταν η σύγκρουση των δύο αντιπάλων.

• Παρομοιώσεις:

• στ. 222: πολύ εκφραστική η παρομοίωση των λόγων του Οδυσσέα με «πυκνές χιονόψυχες»
• στ. 152: οι γέροντες που συζητούν ατελείωτα παρομοιάζονται με τους «τζίτζικες» που «τερετίζουν γλυκά» πάνω στα δέντρα
• στ. 197: ο Οδυσσέας παρομοιάζεται με «τρανό δασύμαλλο κριάρι», που ξεχωρίζει μέσα στο στρατό των Αχαιών

Όλες οι παρομοιώσεις είναι παρμένες από τη φυσική ζωή.

• Στερεότυπα ή τυπικά επίθετα: των χαλκοφόρων Αχαιών, των ιπποδάμων Τρώων, κραταιός Ατρείδης Αγαμέμνων, πολύβουλος Λαερτιάδης Οδυσσέας, ο Αίας ο γιγάντιος των Αχαιών ο στύλος (έρκος Αχαιών), μακρόπεπλη Ελένη γυνή θεία, λευκόχερη Ελένη, γοργόποδη θεά
• «Έκφρασις» (Η περιγραφή του υφαντού της Ελένης): Η περιγραφή ενός πραγματικού ή φανταστικού έργου των εικαστικών τεχνών είναι γνωστή με τον όρο «έκφραση». Πολύ γνωστή φανταστική «έκφραση» είναι  για παράδειγμα και η περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα στη ραψωδία Σ της Ιλιάδας.

Το υφαντό της Ελένης δε δηλώνει μόνο πόσο αισθητός είναι ο πόλεμος στο εσωτερικό της πόλης, αλλά και πόσο αυτό απασχολεί την ηρωίδα, που αισθάνεται υπεύθυνη για όσα συμβαίνουν. Το γεγονός μάλιστα ότι το υφαντό απεικονίζει όσα υποφέρουν για χάρη της οι Αχαιοί και οι Τρώες προσδίδει στην ύφανσή του ακόμη πιο τραγική διάσταση.

ΙΙΙ. ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ

• Συναισθήματα και στάση της Ελένης

– Η Ελένη νιώθει λαχτάρα για τον πρώτο της άντρα και νοσταλγία για την πατρίδα και τους γονείς της

– ενοχές, ντροπή, αίσθημα ευθύνης διότι έγινε αιτία του πολέμου

– Είναι δυστυχισμένη, πάσχει, υποφέρει, νιώθει βαθιά πίκρα για τις συμφορές που προκάλεσε στους δύο λαούς.

– Αισθάνεται σεβασμό για τον Πρίαμο.

– Ταυτόχρονα παρουσιάζεται πολύ όμορφη, μέσα από τα σχόλια των Τρώων δημογερόντων.

• Στάση Πριάμου

• Ο Πρίαμος φέρεται στην Ελένη πατρικά, με κατανόηση και καλοσύνη
• Απο-ενοχοποιεί την Ελένη, λέγοντας ότι η ευθύνη δεν είναι δική της αλλά των θεών
• Η ευγένεια και αξιοπρέπειά του φαίνεται ιδιαίτερα από το ότι τιμά και αναγνωρίζει τον αντίπαλο: μιλά επαινετικά και αποδίδει τιμές στους αρχηγούς των Αχαιών, Αγαμέμνονα, Οδυσσέα, Αίαντα. [Ο Πρίαμος επιμένει περισσότερο στην εξωτερική εμφάνιση των ηρώων. Η Ελένη που τους γνωρίζει καλά δίνει και τα ψυχικά τους χαρίσματα.]           ΠΗΓΗ

Ερωτήματα

1. Να παρουσιάσετε την Ελένη, λαμβάνοντας υπόψη σας σκέψεις, συναισθήματα, λόγια και πράξεις της, καθώς και κρίσεις του αφηγητή και άλλων προσώπων.

2.  Προσπάθησε να λύσεις την ακροστιχίδα.

   Τ – – – –      Η Ελένη εμφανίζεται πάνω σε αυτά

   Ε – – – – – –    Ήταν  ο αρχηγός των Τρώων.

   Ι – – –      Πήρε τη μορφή της Λαοδίκης.

   Χ – – – – – – – – – Ονομάζονται οι Αχαιοί επειδή έχουν όπλα από χαλκό.

   Ο – – – – – – –   Αχαιός βασιλιάς

   Σ – – – – – Ονομάζονται οι πύλες της Τροίας

   Κ – – – – – – –      Ένας από τους αδελφούς της Ελένης.

   Ο – – – – – – –   Αλλιώς τα όπλα (ασπίδα, θώρακας, ακόντια κα )

   Π – – – – – –     Βασιλιάς της Τροίας.

   Ι  – – – – – – – –  Βασιλιάς των Κρητών.

   Α – – – – – – –    Έθνος πολεμόχαρων γυναικών.

3. Σταυρόλεξο
4. Φύλλο εργασίας

Σύμφωνα με έναν Έλληνα, τον Κ. Μπαϊκούζη από το Αστρονομικό Παρατηρητήριο στη Λα Πλάτα της Αργεντινής, και τον Μαρτσέλο Μαγκνάσκο από το Πανεπιστήμιο Ροκφέλερ στη Νέα Υόρκη, ο πολυμήχανος Οδυσσέας έφθασε στην Ιθάκη στις 16 Απριλίου 1178 π.Χ. οπλισμένος με τόξα, σπαθιά και ακόντια προκειμένου να εξοντώσει εκείνους που προσπαθούσαν να πάρουν τη θέση του. Οι ειδικοί διαφωνούσαν εδώ και χρόνια σχετικά με το αν τα έργα του Ομήρου αντικατοπτρίζουν την πραγματική ιστορία του Τρωικού Πολέμου και όσων τον ακολούθησαν.
Τώρα οι δύο επιστήμονες αναφέρουν με δημοσίευσή τους στο επιστημονικό έντυπο«Ρroceedings of the Νational Αcademy of Sciences» ότι αν και χρειάστηκε να κάνουν μερικές υποθέσεις ώστε να καταλήξουν στην ακριβή ημερομηνία της επιστροφής στην Ιθάκη, τα στοιχεία που παρουσιάζει ο Όμηρος μαρτυρούν ότι διέθετε σημαντικές αστρονομικές γνώσεις για την εποχή του, καθώς και ότι τα όσα παρουσιάζει στην Οδύσσεια έχουν πραγματική βάση.
Όπως ανέφερε στο «Βήμα» ο κ. Μπαϊκούζης, «στηριχτήκαμε σε έναν στίχο στην Οδύσσεια που κάνει αναφορά σε ένα φαινόμενο που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι έλαβε χώρα ολική έκλειψη Ηλίου κατά την επιστροφή του Οδυσσέα. Αυτό το κομμάτι συσχετίστηκε με άλλες αναφορές αρχαίων εκλείψεων και όπως φάνηκε φέρει πολλά παρόμοια στοιχεία. Παράλληλα στο κείμενο του Ομήρου υπάρχουν άλλες δύο αστρονομικές αναφορές για τον γυρισμό του Οδυσσέα στην Ιθάκη: η πρώτη αφορά την Αφροδίτη, η οποία έξι ημέρες πριν από τη σφαγή των μνηστήρων βρισκόταν ψηλά στον ουρανό, και η δεύτερη αφορά τα άστρα που έβλεπε ο Οδυσσέας όταν έφυγε από την Καλυψώ. Αναζητήσαμε το αν έγινε έκλειψη ηλίου εκείνη την εποχή: Εγινε το 1178 π.Χ. και ήταν ορατή από την Ιθάκη. Με ειδικά προγράμματα και πολύπλοκους υπολογισμούς προσδιορίσαμε και την ημερομηνία». Σύμφωνα με τον κ. Μπαϊκούζη, ο Όμηρος φαίνεται να έχει γνώση αστρονομικών φαινομένων. «Στο κείμενο του Ομήρου λαμβάνουμε και τις πρώτες γνώσεις σχετικά με την αστρονομική ναυσιπλοΐα. Η Καλυψώ αναφέρει στον Οδυσσέα όταν φεύγει για την Ιθάκη να έχει την Αρκτο στο αριστερό χέρι του, να πηγαίνει δηλαδή προς Ανατολάς. Δεν ξέρουμε αν είναι όλα αυτά συμπτώσεις καθώς απαιτούνται ενδελεχείς μελέτες τώρα επάνω σε αυτά τα στοιχεία».
«Αυτό που επιθυμούμε να επιτύχουμε είναι να κάνουμε τους αναγνώστες να ξαναπάρουν στα χέρια τους την Οδύσσεια, να την ξαναδιαβάσουν και να τη μελετήσουν με προσοχή» είπε χαρακτηριστικά ο κ. Μαγκνάσκο μιλώντας στο ειδησεογραφικό πρακτορείο Αssociated Ρress και προσέθεσε: «Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ο βαθμός κατανόησης των κειμένων που διαθέτουμε αυτή τη στιγμή δεν είναι τέλειος και ακόμη και αν έχουμε στα χέρια μας ολόκληρες βιβλιοθήκες με κείμενα ανάλυσης των ομηρικών επών, υπάρχει πολύς χώρος για περαιτέρω έρευνα και ανάλυση». Η νέα μελέτη ενισχύει την άποψη που θέλει όσα γράφει ο Ομηρος να είναι ακριβή. « Αν υποθέσουμε ότι η μελέτη μας αποδειχθεί ότι είναι σωστή, τότε έρχεται να προστεθεί στα στοιχεία που αναφέρουν ότι ο Ομηρος ήξερε για τι μιλούσε» σημείωσε ο κ. Μαγκνάσκο. Συμπλήρωσε ότι η καινούργια μελέτη «δεν αποδεικνύει την ιστορικότητα της επιστροφής του Οδυσσέα αλλά αποδεικνύει ότι ο Όμηρος γνώριζε ορισμένα αστρονομικά φαινόμενα που έλαβαν χώρα πολύ πριν από την εποχή του». Συγκεκριμένα, ο Όμηρος αναφέρει ότι την ημέρα της σφαγής των μνηστήρων ο Ήλιος «χανόταν» από τον ουρανό, κάτι που μαρτυρεί πιθανώς ότι αναφερόταν σε έκλειψη Ηλίου. Επιπροσθέτως σημειώνει περισσότερες από μία φορές ότι ήταν η ώρα του νέου φεγγαριού, κάτι που είναι απαραίτητο για ολική έκλειψη, σύμφωνα με τους επιστήμονες.

ΤΟ ΒΗΜΑ 24-6-08 ΘΕΟΔΩΡΑΤΣΩΛΗΣ
http://www.greatlie.com/ellinismos/elliniki-grammateia/857-prosdiorisan-astronomika-tin-imerominia-epistrofis-tou-odussea-stin-ithaki.html

Το πρωί της 7ης μέρας έκαναν μια ακόμη αγορά οι Θεοί στον Όλυμπο. Ο Δίας στέλνει τον Ερμή στην Ωγυγία με την εντολή προς την Καλυψώ να αφήσει πια τον Οδυσσέα. Ο Δίας ανακοινώνει στους θεούς ότι ο Οδυσσέας θα γυρίσει στην Ιθάκη μετά από 20 μέρες περιπλανώμενος στην θάλασσα χωρίς όμως βοήθεια θεών ή ανθρώπων γιατί έτσι έχει γραφτεί η μοίρα του. Η Καλυψώ τους κατηγορεί ότι τη φθονούν που ερωτεύτηκε ένα θνητό και τους δίνει πολλά παραδείγματα για να τους αποδείξει την ζηλοφθονία τους, τελικά όμως υποχωρεί από φόβο για την οργή του Δία αφού της έχει υπενθυμίσει ο Ερμής πόσο μεγάλη είναι η οργή του Δία και πως όλοι την φοβούνται. Για πρώτη φορά βλέπουμε τον Οδυσσέα, γιατί μέχρι τώρα τον αναφέραμε δεν τον είχαμε δει να μιλάει, κλαίει στην ακρογιαλιά αγναντεύοντας το πέλαγος, όταν η νύμφη του ανακοινώνει τα καλά νέα κρύβοντας του όμως ότι δεν είναι δική της απόφαση αλλά του Δία ο Οδυσσέας την βάζει να ορκιστεί και αυτή του λέει ότι θα τον βοηθήσει (του ορκίζεται για να την πιστέψει) τον προειδοποιεί όμως πως τα βάσανά του δεν τέλειωσαν γιατί πιστεύει ότι θα τον τρομοκρατήσει και θα του αλλάξει γνώμη για να παραμείνει μαζί της. Μετά το γεύμα περνούν μαζί την τελευταία τους νύχτα.

Τις επόμενες τέσσερις μέρες ο Οδυσσέας κατασκευάζει σχεδία με τα εργαλεία της Καλυψώς και την πέμπτη μέρα (12η της Οδύσσειας) ξεκινά. Η Καλυψώ του δίνει εφόδια, οδηγίες και ούριο άνεμο για το ταξίδι. Μετά από δεκαεφτά μέρες, τα ξημερώματα της δέκατης όγδοης (29ης), προβάλλουν στον ορίζοντα οι ακτές της Σχερίας, της χώρας των Φαιάκων. Καθώς όμως ο Ποσειδώνας επιστρέφει από τους Αιθίοπες, βλέπει τον Οδυσσέα και οργισμένος σηκώνει φοβερή θαλασσοταραχή. Η σχεδία διαλύεται και ο Οδυσσέας παλεύει με τα κύματα πάνω σ’ ένα δοκάρι. Η θεά Λευκοθέη τον συμπονά και του χαρίζει ένα σωσίβιο μαντίλι. Αυτός το ζώνεται, πετά τα ρούχα του και πηδά στη θάλασσα. Ο Ποσειδώνας φεύγει με χαιρέκακη ικανοποίηση, οπότε η Αθηνά επεμβαίνει και κατευνάζει κάπως τη θύελλα.

Δύο μέρες ακόμα θαλασσοδέρνεται ο Οδυσσέας, ώσπου την τρίτη (31η) καταφέρνει με τη βοήθεια της Αθηνάς να προσεγγίσει την ακτή της Σχερίας και να φτάσει στις εκβολές ενός ποταμού. Προσεύχεται στον ποταμό να τον σώσει και ο ποταμός τον δέχεται. Ο Οδυσσέας, γυμνός και εξαθλιωμένος, βγαίνει στη στεριά και καταφεύγει σ’ ένα δάσος, όπου κοιμάται κρυμμένος στους θάμνους.

Εδώ διαβάζουμε το αρχαίο κείμενο και τη μετάφραση

Ε ΡΑΨΩΔΙΑ (ΣΤΙΧΟΙ  1 – 552)

ΔΕΥΤΕΡΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΘΕΩΝ

Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΣΤΗΝ ΩΓΥΓΙΑ

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΩΔΗΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ

ΤΟΠΟΣ: Όλυμπος – Ωγυγία – πέλαγος – Σχερία

ΧΡΟΝΟΣ: η 7η – 31η ημέρα της Οδύσσειας

ΠΡΟΣΩΠΑ: Αθηνά, Δίας, Ερμής, Καλυψώ, Οδυσσέας, Ινώ (Λευκοθέη), Ποσειδώνας

Ενότητα 7^η  (Στ. 1-165)

ΔΕΥΤΕΡΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΘΕΩΝ

Στίχοι 1-49: Δεύτερο συμβούλιο των θεών

Στίχοι 50-165: Ο Ερμής στην Ωγυγία ανακοινώνει την απόφαση των θεών στην Καλυψώ

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ

Στον Όλυμπο, οι θεοί συνεδριάζουν για δεύτερη φορά. Η Αθηνά επαναφέρει το θέμα του Οδυσσέα· τότε

ο Δίας διατάζει τον Ερμή να πάει στην Ωγυγία, να βρει την Καλυψώ και να της πει να ελευθερώσει τον Οδυσσέα. Ο Ερμής φτάνει στο πανέμορφο νησί όπου συναντά την Καλυψώ και της ανακοινώνει τις αποφάσεις των θεών. Η νεράιδα οργίζεται, στο τέλος όμως υπακούει στις εντολές του Δία.

ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Αθηνά: Για μια ακόμη φορά, δείχνει την αγάπη και το ενδιαφέρον της για τον Οδυσσέα. Παρουσιάζεται τολμηρή και έξυπνη, καθώς χρησιμοποιεί νέα επιχειρήματα (στ. 14-15, 22-23) για να κινήσει την προσοχή του Δία.

Δίας: Είναι ο απόλυτος άρχοντας ανάμεσα στους θεούς και κανείς δεν τολμάει να παραβεί τις εντολές του (στ. 50, 111, 116-117, 163-164).

Ερμής: Παρουσιάζεται πρόθυμος και υπάκουος στις εντολές του Δία (στ. 50, 111, 116- 117). Είναι φιλικός απέναντι στην Καλυψώ και προσπαθεί να μην τη στενοχωρήσει (στ. 111-112). Γι’ αυτό χρησιμοποιεί τη διπλωματία μιλώντας της για τη μοίρα (στ. 128-130) και τις συμβουλές (στ. 163-164).

Καλυψώ: Η μεγάλη της αγάπη για τον Οδυσσέα φανερώνεται στο ξέσπασμά της εναντίον των θεών (στ. 132-144)

ΤΕΧΝΙΚΗ

Προϊδεασμοί

στ. 28-32: Τα λόγια του Δία μας προϊδεάζουν για την επιστροφή του Οδυσσέα (ραψ. v), τη μνηστηροφονία (ραψ. χ) και για τον ασφαλή γυρισμό του Τηλέμαχου στην Ιθάκη (ραψ. ο).

στ. 36-49: Οι εντολές του Δία στον Ερμή μας προετοιμάζουν για το ταξίδι του Οδυσσέα από το νησί της Καλυψώς στο νησί των Φαιάκων (ραψ. ε, στ. 252-552), τη διαμονή και τη φιλοξενία του στη Σχερία (ραψ. η, θ, ν) και την άφιξή του στην Ιθάκη (ραψ. ν).

στ. 159-161: Τα λόγια της Καλυψώς μας προϊδεάζουν για το διάλογό της με τον Οδυσσέα στους στίχους 176-251.

Παρομοιώσεις στ. 15: Ο Οδυσσέας, ως βασιλιάς των Ιθακήσιων, παρομοιάζεται με πατέρα που συμπεριφέρεται με γλυκύτητα στα παιδιά του. Σκοπός της παρομοίωσης είναι να αναδειχθεί το ανθρώπινο πρόσωπο του ηγέτη Οδυσσέα.

στ. 59-61: Ο Ερμής παρομοιάζεται με γλάρο, καθώς πετάει πολύ κοντά στη θάλασσα. Η παρομοίωση δημιουργεί μια όμορφη εικόνα.

Εικόνες

Στους στ. 66-88 υπάρχει μια ωραία περιγραφή του φυσικού τοπίου που περιβάλλει τη σπηλιά της Καλυψώς. Ο ποιητής δημιουργεί 3 ειδυλλιακές εικόνες:

1) στ. 66-71: Η Καλυψώ υφαίνει στον αργαλειό τραγουδώντας, δίπλα σε μια μεγάλη φωτιά.

2) στ. 72-80: Γύρω από τη σπηλιά υπάρχει δάσος με διάφορα δέντρα (λεύκες, σκλήθρες, κυπαρίσσια), όπου κουρνιάζουν πουλιά (γεράκια, κουκουβάγιες, κουρούνες). Ακόμη, απλώνεται μια κληματαριά και 4 κρήνες με γάργαρο νερό.

3) στ. 81-84: Στις δυο πλευρές εκτείνονται λιβάδια με άγριες βιολέτες και άγρια σέλινα.

ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

• «ο Δίας που τα σύννεφα συνάζει» (στ. 25)
• «Κόρη, τι λόγος βγήκε από το στόμα σου ανεμπόδιστος» (στ. 26)
• «καλλίκομη νύφη» (στ. 35)
• «τον νόστο του καρτερικού Οδυσσέα» (στ. 36)
• «ωραία σαντάλια … θεσπέσια και χρυσά» (στ. 51-52)
• «της ατρύγητης θάλασσας» (στ. 60)
• «καλλίκομη νεράιδα» (στ. 66)
• «η Καλυψώ, αρχοντική θεά» (στ. 89, 96)
• «ψυχοπομπός κι αργοφονιάς» (στ. 106, 162, 165)
• «ο Δίας, που έχει σκουτάρι τη βροντή του» (στ. 116, 153)
• «ροδοδάχτυλη Αυγή» (στ. 135)
• «με τους ωραίους πλοκάμους» (στ. 139)
• «άκαρπο πέλαγος» (στ. 156)
• «σεβαστή νεράιδα» (στ. 165)

Ενότητα 8^η ( Στ. 165-310)

ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΚΑΛΥΨΩΣ-ΟΔΥΣΣΕΑ

ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΣΧΕΔΙΑΣ ΚΑΙ ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ

Στίχοι 165-251: Διάλογος Καλυψώς-Οδυσσέα

Στίχοι 252-311: Ολοκλήρωση σχεδίας. Αρχίζει το ταξίδι.

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ

Η Καλυψώ Βρίσκει τον Οδυσσέα κοντά στη θάλασσα να κλαίει και του λέει ότι είναι ελεύθερος να γυρίσει στην πατρίδα του. Ο Οδυσσέας την αντιμετωπίζει με δυσπιστία. Ακολουθεί δείπνο στη σπηλιά της Καλυψώς, όπου η νεράιδα προσπαθεί να τον μεταπείσει. Στην προσπάθειά της αυτή, του μιλάει για τις νέες περιπέτειες που θα συναντήσει, του προσφέρει την αθανασία και συγκρίνει τον εαυτό της με την

Πηνελόπη. Ο Οδυσσέας εμμένει στην απόφασή του να επιστρέψει στο σπίτι του. Ο ήλιος δύει και η νύχτα τους βρίσκει αγκαλιασμένους. Την επόμενη μέρα, αρχίζουν οι προετοιμασίες για την κατασκευή της σχεδίας. Η Καλυψώ βοηθάει τον Οδυσσέα, ο οποίος ετοιμάζει την αυτοσχέδια βάρκα του μέσα σε 4 μέρες. Την πέμπτη μέρα, η νεράιδα του δίνει τις απαραίτητες προμήθειες (φαγητά, νερό και κρασί) και ο Οδυσσέας αναχωρεί. Για 17 μέρες πλέει στη θάλασσα. Την δέκατη όγδοη μέρα, αντικρίζει τα βουνά της χώρας των Φαιάκων.

ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Καλυψώ: Η μεγάλη της αγάπη για τον Οδυσσέα φανερώνεται στο ξέσπασμά της εναντίον των θεών (στ. 132-144) και στην προσπάθεια που κάνει να τον κρατήσει κοντά της προσφέροντάς του την αθανασία (στ. 229-230). Συμπεριφέρεται με πάθος, σαν ερωτευμένη γυναίκα. Παρουσιάζεται αρκετά αντιφατική με συμπεριφορά ερωτευμένης γυναίκας. Ενώ προηγουμένως ξέσπασε και φώναζε, τώρα δείχνει συμπάθεια, κατανόηση και συγκατάβαση στον Οδυσσέα. Κάνει δύο πράγματα καινούρια: α) Δείχνει κατανόηση για την κατάσταση του Οδυσσέα που δεν το έκανε πριν, και β) παρουσιάζει την απόφαση σαν δική της. Αφού απέτυχε να τον κερδίσει , θέλει να τον κάνει να έχει τουλάχιστον μια καλή ανάμνηση γι’ αυτήν.

Οδυσσέας: Στην αρχή (στ. 167-175) βρίσκεται σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση. Περνά τον καιρό του δίπλα στη θάλασσα, με κλάματα και θρήνους. Παρουσιάζεται αδύναμος (στ. 171-172) και δύσπιστος απέναντι στην Καλυψώ (στ. 190-198). Αντιδρά έξυπνα και δεν συγκρίνει την Πηνελόπη με τη νεράιδα (στ.

238-241). Είναι υπομονετικός, επίμονος και με μεγάλη ψυχική αντοχή (στ. 244-248), προκειμένου να γυρίσει στην πατρίδα του. ο Οδυσσέας εμφανίζεται για πρώτη φορά άμεσα στην Οδύσσεια και όχι μέσα από αφηγήσεις ή αναφορές άλλων. Αφού στα προηγούμενα μας παρουσίασε κάθε δυνατή όψη του Οδυσσέα, μέσα από τις μαρτυρίες των άλλων, μας τον παρουσιάζει τελικά αυτοπροσώπως και μάλιστα με έναν τρόπο που έρχεται σε αντίθεση με την ηρωική μορφή του. Ο ποιητής προτιμά να μας πρωτοπαρουσιάσει έναν Οδυσσέα ολότελα ανθρώπινο, ένα ψυχικό ράκος. Το μεγαλείο του θα το δώσει σταδιακά στις επόμενες ραψωδίες. Αν στην Ιλιάδα ο ηρωισμός είναι το κύριο χαρακτηριστικό των προσώπων, στην Οδύσσεια δεν αρκεί. Χρειάζεται και ο συναισθηματικός πλούτος. Ο Οδυσσέας παρουσιάζεται με δύο μορφές: α) από τη μια μεριά φαίνεται αδύναμος, αβοήθητος, ένα ψυχικό ράκος, και β) από την άλλη τον βλέπουμε να μην παρασύρεται. Σκέφτεται τα λόγια της Καλυψώς. Ζητάει όρκο για να την πιστέψει. Δεν πανηγυρίζει, φυλάγεται. Ο στίχος 170 δείχνει ότι κάποτε του άρεσε η Καλυψώ. Επομένως, παρουσιάζεται ανθρώπινος, χωρίς ψεύτικες εξιδανικεύσεις.

ΤΕΧΝΙΚΗ

Διάλογος

Στην ενότητα αυτή, ο Όμηρος χρησιμοποιεί το διάλογο βάζοντας την Καλυψώ και τον Οδυσσέα να συνομιλούν. Έτσι σπάει τη μονοτονία της αφήγησης, υπάρχει ζωντάνια και έντονη θεατρικότητα. Ο διάλογος δεν έχει τη μορφή λόγου-αντίλογου, αλλά  τονίζεται η αντίθεση της λύπης της θεάς για την αποχώρηση του Οδυσσέα και της χαράς και της λαχτάρας του Οδυσσέα να ξεκινήσει το ταξίδι που θα τον φέρει κοντά στην οικογένειά του. Ο διάλογος κλείνει με την τελευταία προσπάθεια της Καλυψώς να κρατήσει κοντά της τον Οδυσσέα με μια ακόμη πρόταση που όμως  δεν καρποφορεί. Ο διάλογος αυτός είναι μια από τις ωραιότερες αναμετρήσεις ανάμεσα σε θεό και άνθρωπο. Αυτό που ξεχωρίζει είναι ότι ο θεός έχει κατεβεί στο επίπεδο του ανθρώπου, έχει πάθη, ζήλια, ανασφάλειες, ανθρώπινες αδυναμίες, ενώ ο θνητός έχει θεϊκή αποφασιστικότητα και σταθερότητα. Παρακολουθούμε ότι δεν υπάρχει σκηνή αποχωρισμού ανάμεσα στο ζευγάρι. Ο αποχωρισμός έγινε την τελευταία νύχτα πριν την έναρξη κατασκευής της σχεδίας. 

Περιγραφή

Ο ποιητής χρησιμοποιεί την περιγραφή για να μας αποδώσει την προετοιμασία της σχεδίας από τον Οδυσσέα που διήρκεσε 4 μέρες. Την Πέμπτη μέρα πια, αφού του έδωσε τα απαραίτητα εφόδια η Καλυψώ, θα ξεκινήσει το ταξίδι του. Στους στίχους που περιγράφεται η κατασκευή της σχεδίας βλέπουμε την απήχηση του ναυτικού βίου των Ελλήνων πάνω στο έπος. Η κατασκευή της σχεδίας δείχνει επίσης την κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στο περιβάλλον.

Παρομοίωση

Στίχοι 275-279. Εδώ για να καταλάβουμε πόσο φαρδιά κατασκεύασε ο Οδυσσέας την κουβέρτα της σχεδίας την παρομοιάζει με το φαρδύ πάτωμα των φορτηγών πλοίων.

Συστολή του χρόνου (= όταν ο ποιητής αναφέρεται συνοπτικά σε γεγονότα που έχουν μεγάλη διάρκεια).

στ. 258-289: σε 32 στίχους ο ποιητής περιγράφει την κατασκευή της σχεδίας που κράτησε 4 μέρες.

στ. 300-307: σε 8 στίχους καλύπτεται ένα διάστημα 17 ημερών.

ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

• «σεβαστη νεράιδα (στ.165)
• «μεγαλόψυχο Οδυσσέα» (στ. 167)
• «αρχοντική θεά» (στ. 176, 199, 212, 222)
• «ουράνιοι θεοί» (στ. 186)
• «πολύπαθος και θείος Οδυσσεύς» (στ. 188-190)
• «θείο Οδυσσέα» (στ. 218, 297)
• «ο Οδυσσέας πολύγνωμος» (στ. 236)
• «σεβαστή θεά» (στ. 237)
• «ροδοδάκτυλη η Αυγή» (στ. 252)
• «θεόμορφη η Καλυψώ» (στ. 272, 284, 290, 304)

Ενότητα 9^η  (Στ. 311-420)

ΤΡΙΚΥΜΙΑ

ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΠΟΣΕΙΔΩΝΑ-ΟΔΥΣΣΕΑ

Στίχοι  321-345: α΄ επίθεση Ποσειδώνα – αντίδραση Οδυσσέα

Στίχοι 346-366:  β΄ επίθεση Ποσειδώνα – αντίδραση Οδυσσέα

Στίχοι 367-401: Παρέμβαση Λευκοθέης

Στίχοι 402-412: γ΄ επίθεση Ποσειδώνα- αντίδραση Οδυσσέα

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ

Για 17 μέρες πλέει στη θάλασσα. Την δέκατη όγδοη μέρα, αντικρίζει τα βουνά της χώρας των Φαιάκων. Τότε, τον βλέπει ο Ποσειδώνας και φοβερά οργισμένος, σηκώνει τρικυμία. Η Λευκοθέη τον λυπάται και τον βοηθά δίνοντάς του συμβουλές και ένα άφθαρτο μαγνάδι (= μαντίλι). Ο Ποσειδώνας, βλέποντας

 τον Οδυσσέα να παλεύει μες τα κύματα, φεύγει ικανοποιημένος.

ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Οδυσσέας: Μόλις ξεσπά η τρικυμία, ο Οδυσσέας απελπίζεται κι εύχεται να είχε πεθάνει ένδοξα, στο πεδίο της μάχης. Η αντίδρασή του είναι φυσιολογική και ανθρώπινη. Γρήγορα όμως ξαναβρίσκει το θάρρος του κι αγωνίζεται μέχρι τέλους, με τη βοήθεια βέβαια της Αθηνάς και της Λευκοθέης.

Ποσειδώνας: Αρχικά νιώθει έκπληξη, καθώς βλέπει τον Οδυσσέα να ταξιδεύει (στ. 315-319). Έπειτα, γεμάτος οργή, στέλνει μια φοβερή τρικυμία. Ο θεός κάνει κατάχρηση της δύναμής του και παρουσιάζεται μικροπρεπής κι εκδικητικός για μια ακόμη φορά μέσα στην Οδύσσεια.

Λευκοθέη: Είναι συμπονετική (στ. 373-374), εμψυχώτρια (στ. 375, 380) και βοηθός (στ. 376-387) του Οδυσσέα. Παρουσιάζεται ως η αντίθετη δύναμη προς τον Ποσειδώνα.

ΤΕΧΝΙΚΗ

Πλατιά παρομοίωση

στ. 362-366: Οι άνεμοι που πηγαινοφέρνουν τη σχεδία παρομοιάζονται με το χειμερινό βοριά που σαρώνει στον κάμπο αγκάθια. Η ανάλυση της παρομοίωσης: α) αναφορικό μέρος: «Πώς ο χειμερινός … ένα πράμα» (στ. 362-363). β) δεικτικό μέρος: «έτσι και τη σχεδία … ο πουνέντες» (στ. 364-366). γ) κοινός όρος: η ορμή και δύναμη του ανέμου.

στ. 405-406: Τα μαδέρια σκορπίζονται σαν τα άχυρα της θημωνιάς. Η ανάλυση της παρομοίωσης: α) αναφορικό μέρος: «Πώς άνεμος … της θημωνιάς» (στ. 405-406). β) δεικτικό μέρος: «έτσι σκορπίστηκαν και τα μακριά μαδέρια» (στ. 406). γ) κοινός όρος: η ισχύς του ανέμου και του κύματος.

Εσωτερικός μονόλογος: Ο Οδυσσέας συνομιλεί με τον εαυτό του. Με τον τρόπο αυτό, τα συναισθήματα του ήρωα φαίνονται πιο αληθινά και οι σκέψεις του περισσότερο αυθεντικές. Στην ενότητα υπάρχουν δύο μονόλογοι του ήρωα στους στ. 329-345 και στους στ. 393-401.

Κλιμάκωση:

Είναι αισθητή η κλιμάκωση των επιθέσεων του Ποσειδώνα και των αντιδράσεων του Οδυσσέα. Η κλιμάκωση έχει συνεχώς αυξανόμενη ένταση-ανιούσα κλίμακα.

ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

• «μέγας Ποσειδών» (στ. 312)
• «μαύρη μοίρα» (στ. 320)
• «ευρύχωρη Τροία» (στ. 338)
• καλλίσφυρη Ινώ» (στ. 367)
• «κοσμοσείστης Ποσειδών» (στ. 373, 403)
• «μπλάβο πέλαγος» (στ. 385)
• «ψαροτρόφο πέλαγο» (στ. 367)

10^η ενότητα (Στ. 421-552)

Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΜΕΤΑ ΔΥΣΚΟΛΙΑΣ ΦΤΑΝΕΙ ΣΤΗΝ ΣΤΕΡΙΑ

ΟΙ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΠΟΥ ΣΥΝΑΝΤΑ ΣΤΗΝ ΣΤΕΡΙΑ

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ

Ο Ποσειδώνας, βλέποντας τον Οδυσσέα να παλεύει μες τα κύματα, φεύγει ικανοποιημένος. Την ίδια ώρα βρίσκει ευκαιρία η Αθηνά να επέμβει. Ησυχάζει τους ανέμους κι έτσι ο Οδυσσέας κατορθώνει να κολυμπήσει μέχρι τις εκβολές ενός ποταμού. Εκεί, ικετεύει τον ποταμό να τον σώσει, εκείνος εισακούει την ικεσία του και ηρεμεί τα νερά του. Ο Οδυσσέας ρίχνει το μαγνάδι στο νερό και βγαίνει στη στεριά, όπου η Αθηνά του στέλνει λυτρωτικό ύπνο.

ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Αθηνά: Είναι η συμπαραστάτης του Οδυσσέα, η προστάτιδα δύναμη που, με τις επεμβάσεις της (στ. 421-424, 550-552) βγάζει τον Οδυσσέα από τη δύσκολη θέση.

ΤΕΧΝΙΚΗ

Παρομοίωση

στ. 435-441:Η αγαλλίαση που ένιωσε ο Οδυσσέας όταν αντίκρισε τη στεριά παρομοιάζεται με την αγαλλίαση που νιώθουν τα παιδιά όταν βλέπουν τον άρρωστο πατέρα να γίνεται καλά. Η ανάλυση της παρομοίωσης: α) αναφορικό μέρος: «Πόση … αγάλλεται» (στ. 435-440). β) δεικτικό μέρος: «τόση αγαλλίαση … της δασωμένης» (στ. 440-441). γ) κοινός όρος: η ένταση των συναισθημάτων.

στ. 546-549: Ο Οδυσσέας, καθώς είναι σκεπασμένος με φύλλα, παρομοιάζεται με δαυλό κρυμμένο σε μαύρη στάχτη. Η ανάλυση της παρομοίωσης: α) αναφορικό μέρος: «Πώς κάποιος … ν’ ανάβει» (στ. 546-548). β) δεικτικό μέρος: «με ένα δαυλό παρόμοιος … φύλλα» (στ. 549). γ) κοινός όρος: η ολοκληρωτική κάλυψη το δαυλού και του σώματος του Οδυσσέα.

ΤΥΠΙΚΕΣ  ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

• «η Αθηνά, τα μάτια λάμποντας» (στ. 477)
• «αθάνατοι θεοί» (στ. 500)

Τo πρωινό της δεύτερης μέρας ο Τηλέμαχος συγκαλεί τη συνέλευση, εκθέτει την κατάσταση, προτρέπει του μνηστήρες να φύγουν, και τους απειλεί με τη θεϊκή τιμωρία για τα ανοσιουργήματά τους. Οι μνηστήρες επιρρίπτουν την ευθύνη στην Πηνελόπη, που αποφεύγει το γάμο με πανουργία, και καλούν τον Τηλέμαχο να της επιβληθεί. Αυτός ανταπαντά ότι δεν μπορεί να διώξει τη μάνα του απ’ το σπίτι, δέχεται όμως να την ξαναπαντρέψει αν του δοθεί καράβι να ψάξει για τον πατέρα του και βεβαιωθεί πως πέθανε τελικά. Δύο αετοί που αλληλοξεσκίζονται ερμηνεύονται από το μάντη Αλιθέρση ως σημάδι για τη σύντομη επιστροφή του Οδυσσέα και την τιμωρία των μνηστήρων. Οι μνηστήρες βρίζουν και απειλούν το μάντη, το ίδιο και τον Μέντορα, παλιό φίλο του Οδυσσέα, που επικρίνει την απάθεια των Ιθακησίων. Ο μνηστήρας Λεώκριτος δηλώνει πως, ακόμα κι αν γυρίσει ο Οδυσσέας, αυτοί θα τον σκοτώσουν, και διαλύει τη συνέλευση.

Ο Τηλέμαχος κατεβαίνει στην ακρογιαλιά και παρακαλεί την Αθηνά να του συμπαρασταθεί. Η Αθηνά εμφανίζεται με τη μορφή του Μέντορα, τον καθησυχάζει, του δίνει οδηγίες και προσφέρεται να τον βοηθήσει. Ο Τηλέμαχος γυρίζει στο παλάτι και, παρά τις ειρωνείες των μνηστήρων, αρχίζει τις ετοιμασίες. Η Ευρύκλεια, η παραμάνα του, ανησυχεί, τελικά όμως ορκίζεται να μην πει τίποτα στη μητέρα του. Η Αθηνά/Μέντορας βρίσκει καράβι και ναύτες, κοιμίζει τους μνηστήρες και ανακοινώνει στον Τηλέμαχο πως όλα είναι έτοιμα. Το ταξίδι ξεκινά και συνεχίζεται όλη τη νύχτα με τον ευνοϊκό άνεμο που στέλνει η θεά. Οι ταξιδιώτες τής προσφέρουν σπονδή…

Ραψωδία γ

Το ξημέρωμα της 3ης μέρας της Οδύσσειας ο Τηλέμαχος και η Αθηνά/Μέντορας φτάνουν στην παραλία της Πύλου και βρίσκουν το λαό να τελεί θυσία στον Ποσειδώνα. O βασιλιάς Νέστορας και οι γιοί του τους υποδέχονται φιλόξενα στη σύναξη. Ο Νέστορας θυμάται τον Οδυσσέα και τα βάσανα των Αχαιών με συγκίνηση και περιγράφει τη διχόνοια τους κατά την αναχώρηση από την Τροία. Ο ίδιος μαζί με το Μενέλαο απέπλευσαν βιαστικά για να προλάβουν την οργή των θεών, ενώ ο Οδυσσέας και άλλοι έμειναν πίσω για να προσφέρουν πρώτα θυσίες. Απαριθμεί τους Αχαιούς που έμαθε πως έφτασαν στις πατρίδες τους, για τον Οδυσσέα όμως δεν ξέρει τίποτα περισσότερο. Όσο για την κατάσταση στην Ιθάκη, παρακινεί τον Τηλέμαχο να αντιμετωπίσει τους μνηστήρες με τη βοήθεια της Αθηνάς. Η απαισιόδοξη απάντηση του Τηλέμαχου προκαλεί την αντίδραση της Αθηνάς/Μέντορα.

Ο Τηλέμαχος αλλάζει το θέμα και ρωτά το βασιλιά περισσότερες λεπτομέρειες για το φόνο του Αγαμέμνονα. Ο Νέστορας εξιστορεί πώς ο Αίγισθος του έκλεψε τη γυναίκα του, σκότωσε τον ίδιο όταν επέστρεψε και σφετερίστηκε το θρόνο των Μυκηνών. Ο αδελφός του Μενέλαος δεν μπόρεσε να βοηθήσει γιατί κι αυτόν τον παρέσυρε η θαλασσοταραχή στην Κρήτη και στην Αίγυπτο. Ο γιός του όμως, ο Ορέστης, πήρε την εκδίκηση που έπρεπε. Όταν νυχτώνει, ο Νέστορας δεν αφήνει τους ξένους του να διανυκτερεύσουν στο πλοίο αλλά η Αθηνά/Μέντορας αναχωρεί αποκαλύπτοντας τη θεϊκή της ταυτότητα. Ο Νέστορας εντυπωσιασμένος της υπόσχεται θυσία και όλοι επιστρέφουν στο παλάτι για ύπνο, μαζί και ο Τηλέμαχος, που δέχεται ιδιαίτερες περιποιήσεις.

Την επόμενη μέρα, την 4η της Οδύσσειας, ο Νέστορας προσφέρει μεγαλόπρεπη θυσία με χρυσοκέρατο βόδι στην Αθηνά και μετά το γεύμα ετοιμάζει αμάξια κι εφόδια για το ταξίδι του Τηλέμαχου. Με συνοδό το γιο του Νέστορα Πεισίστρατο ο Τηλέμαχος αναχωρεί για τη Σπάρτη. Διανυκτερεύουν στις Φηρές και την επόμενη συνεχίζουν.

Ραψωδία δ

Το πρωί της 5ης μέρας φτάνουν στη Σπάρτη και βρίσκουν το Μενέλαο πάνω στο διπλό γάμο των παιδιών του. Απολαμβάνουν τη γενναιόδωρη υποδοχή και θαμπώνονται από τον πλούτο του παλατιού. Ο Μενέλαος μιλά με πόνο για τον Αγαμέμνονα και τον Οδυσσέα προκαλώντας τα δάκρυα του Τηλέμαχου. Η Ελένη τον αναγνωρίζει πρώτη και ο άντρας της ενθουσιάζεται που έχει τέτοιο φιλοξενούμενο. Όλοι θρηνούν γι αυτούς που έχασαν.

Η Ελένη ρίχνει στο κρασί ένα βότανο που διώχνει τον πόνο. Αφηγείται πώς κάποτε αναγνώρισε τον Οδυσσέα όταν τρύπωσε στην Τροία για να κατασκοπεύσει. Δεν τον κατέδωσε, αντίθετα χάρηκε που τον είδε, αφού ήθελε πια και η ίδια να γυρίσει στη Σπάρτη. Ο Μενέλαος με τη σειρά του αφηγείται πώς ο Οδυσσέας γλύτωσε τους Αχαιούς που ήταν κρυμμένοι στο Δούρειο Ίππο, όταν κινδύνεψαν να αποκαλυφθούν.

Την επόμενη μέρα, την 6η της Οδύσσειας, ο Τηλέμαχος ρωτάει για τον πατέρα του και περιγράφει την κατάσταση στην Ιθάκη. Ο Μενέλαος εύχεται το θάνατο των μνηστήρων και αφηγείται τον αποκλεισμό του στην Αίγυπτο . Εκεί δάμασε το φοβερό γέροντα της θάλασσας Πρωτέα κι εκείνος τον συμβούλεψε να κάνει θυσία στο Δία. Μεταξύ άλλων του είπε πως ο Οδυσσέας είναι ζωντανός και εγκλωβισμένος στο νησί της Καλυψώς. Τελειώνοντας την αφήγησή του ο Μενέλαος καλεί τον Τηλέμαχο να μείνει κι άλλο στη Σπάρτη, αυτός όμως αρνείται ευγενικά.

Στην Ιθάκη οι μνηστήρες πληροφορούνται έκπληκτοι το ταξίδι του Τηλέμαχου και αποφασίζουν να τον σκοτώσουν με δόλο. Η Πηνελόπη μαθαίνει τα νέα και φοβάται πως θα χάσει τώρα και το γιο της. Προσεύχεται στην Αθηνά κι εκείνη φέρνει στον ύπνο της την αδελφή της Ιφθίμη, που την καθησυχάζει με τη διαβεβαίωση πως ο Τηλέμαχος βρίσκεται υπό την προστασία της θεάς. Στο μεταξύ οι μνηστήρες αρματώνουν καράβι και στήνουν την ενέδρα τους στα στενά της Σάμης.

ΠΗΓΗ

Ας ρίξουμε μια ματιά στην α ραψωδία:

Περίληψη

Ο ποιητής καλεί τη Μούσα να μας αφηγηθεί την ιστορία του Οδυσσέα. Ο Ποσειδώνας, που εχθρεύεται τον ήρωα, λείπει στους Αιθίοπες και οι θεοί συνεδριάζουν στον Όλυμπο. Με πρωτοβουλία της Αθηνάς αποφασίζουν να δρομολογήσουν το νόστο του.

Σε εφαρμογή του θεϊκού σχεδίου, η Αθηνά κατεβαίνει στην Ιθάκη για να παρακινήσει τον Τηλέμαχο να αναζητήσει τον πατέρα του. Με τη μορφή του Μέντη, ενός πατρικού φίλου, μπαίνει στο παλάτι, όπου οι μνηστήρες γλεντοκοπούν κατασπαταλώντας ασύστολα την ξένη περιουσία. Ο Τηλέμαχος υποδέχεται φιλόξενα τον ξένο, και η Αθηνά προσπαθεί να τον πείσει πως ο πατέρας του ζει. Τον παρακινεί να καταγγείλει τη συμπεριφορά των μνηστήρων και να πάει στους βασιλιάδες της Πύλου και τη Σπάρτης να ρωτήσει για τον Οδυσσέα.

Φεύγοντας η Αθηνά αποκαλύπτεται και ο Τηλέμαχος αναθαρρεί. Ο αοιδός Φήμιος τραγουδά το γυρισμό των Αχαιών από την Τροία, η Πηνελόπη όμως κατεβαίνει πονεμένη και τον καλεί ν’ αλλάξει τραγούδι. Ο Τηλέμαχος της μιλά με αυστηρότητα και τη στέλνει πίσω στα διαμερίσματά της. Στη συνέχεια στρέφεται με αυτοπεποίθηση προς τους μνηστήρες, τους λέει να φύγουν απ το σπίτι του και τους ανακοινώνει ότι θα φέρει το θέμα στη συνέλευση των Ιθακησίων. Ακολουθεί λογομαχία. Καθώς τελειώνει η πρώτη μέρα του ποιητικού χρόνου της Οδύσσειας, ο Τηλέμαχος ξαγρυπνά και αναλογίζεται τις υποδείξεις της Αθηνάς.

ΠΗΓΗ

α ΡΑΨΩΔΙΑ  (ΣΤΙΧΟΙ 1 – 498) 

ΘΕΩΝ  ΑΓΟΡΑ

ΑΘΗΝΑΣ  ΠΑΡΑΙΝΕΣΙΣ  ΠΡΟΣ  ΤΗΛΕΜΑΧΟΝ

ΜΝΗΣΤΗΡΩΝ ΕΥΩΧΙΑ

ΤΟΠΟΣ: Ιθάκη, η πατρίδα του Oδυσσέα

ΧΡΟΝΟΣ: η πρώτη μέρα της Οδύσσειας

ΠΡΟΣΩΠΑ: Τηλέμαχος, Αθηνά–Μέντης, Δίας, Πηνελόπη,

μνηστήρες (Αντίνοος και Ευρύμαχος), Ευρύκλεια

Ενότητα 1 η (Στ.1-25)

ΠΡΟΟΙΜΙΟ

Στίχοι 1–13: Επίκληση στη Μούσα. Παρουσίαση του Οδυσσέα. Η τύχη των συντρόφων του. Δεύτερη επίκληση.

Στίχοι 14–19: Η παραμονή του Οδυσσέα στο νησί της Καλυψώς.

Στίχοι 20–25: Η επιστροφή του ήρωα στην πατρίδα του. Ο ρόλος των θεών.

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ

Ο ποιητής  αρχίζει  το  έπος παρακαλώντας τη Μούσα να του εξιστορήσει τις περιπέτειες του κεντρικού ήρωα, του  οποίου η ταυτότητα αποκαλύπτεται σταδιακά. Πληροφορούμαστε λοιπόν για τις περιπλανήσεις  του  Οδυσσέα σε διάφορους τόπους και για την τύχη των συντρόφων του που χάθηκαν  από δική τους απερισκεψία, επειδή έφαγαν τα βόδια του θεού Ήλιου. Στη συνέχεια ο Όμηρος αναφέρει ότι η Καλυψώ  κρατάει  τον Οδυσσέα  «αιχμάλωτο»  στο νησί  της, θέλοντας  να  τον κάνει άντρα  της. Οι θεοί  αποφασίζουν να  επιστρέψει  στην  Ιθάκη· εκεί  όμως  θα  αντιμετωπίσει  νέες περιπέτειες. Τέλος, ο ποιητής κάνει λόγο για τη συμπάθεια των θεών προς τον Οδυσσέα, με εξαίρεση τον Ποσειδώνα που είναι οργισμένος με τον ήρωα.

ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ  ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Οδυσσέας: Η παρουσίαση του κεντρικού ήρωα γίνεται σταδιακά στο Προοίμιο, μέχρι την τελική αποκάλυψη του ονόματός του στον στίχο 24. Ο ποιητής αρχικά χαρακτηρίζει τον ήρωα «πολύτροπο». Πρόκειται για έναν άνθρωπο πολυταξιδεμένο, πολύπαθο και ευφυέστατο. Ο Οδυσσέας γίνεται σύμβολο του αρχαίου ανθρώπου, καθώς συγκεντρώνει στο πρόσωπό του τα ιδανικά της εποχής του: έχει αποκτήσει γνώσεις ταξιδεύοντας σε πολλούς τόπους και γνωρίζοντας διάφορες ανθρώπινες συμπεριφορές (στ.4), έχει πλούσια εμπειρία από τη ζωή (στ.5). Ταυτόχρονα παρουσιάζεται φιλεύσπλαχνος και αλληλέγγυος προς τους συντρόφους του, πραγματικός φίλος, άνθρωπος που υπολογίζει και αγαπά το συνάνθρωπό του, αφού έκανε καθετί για να τους σώσει (στ.6-8). Ακόμη είναι φιλόπατρις (στ.15) και πιστός στην οικογένειά του, καθώς δεν υποκύπτει σε όσα του υπόσχεται η Καλυψώ (στ.16) αλλά ονειρεύεται μόνο την επιστροφή. Στις εξαιρετικές ικανότητες και αρετές του οφείλεται ο σταθερός χαρακτηρισμός που του αποδίδει ο Όμηρος «θεϊκός». Ο Οδυσσέας αποτελεί μια

μεγάλη μορφή της παγκόσμιας λογοτεχνίας που ενέπνευσε πολλούς μεταγενέστερους συγγραφείς και καλλιτέχνες. Έγινε σύμβολο του πανέξυπνου ανθρώπου που βρίσκει τρόπους να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες.

ΤΕΧΝΙΚΗ

Κυκλικό σχήμα

Στο στίχο 1 («τον άντρα, Μούσα, τον πολύτροπο να μου ανιστορήσεις…») και στους στίχους 12–13 («Από όπου θες, θεά, ξεκίνα…») ο ποιητής επικαλείται τη Μούσα. Το κυκλικό σχήμα τονίζει το ρόλο που παίζει η Μούσα στην αφήγηση της ιστορίας.

Προϊδεασμός

Ο ποιητής μας πληροφορεί για γεγονότα που θα συμβούν αργότερα.

στ. 7–11: Στο νησί του Ήλιου χάνονται οι σύντροφοι του Οδυσσέα εξαιτίας της προσβολής προς το θεό Ήλιο (ραψωδία μ)

στ. 16–19: Η Καλυψώ κρατάει στο νησί της τον ήρωα παρά τη θέλησή του (ραψωδία ε)

στ. 20–21: Οι θεοί αποφασίζουν να επιστρέψει τελικά ο Οδυσσέας στην πατρίδα του (ραψωδία ν)

στ. 22: Οι περιπέτειες του Οδυσσέα θα συνεχιστούν και στην Ιθάκη (ραψωδία χ).

In medias res

Ο ποιητής δεν αφηγείται τα γεγονότα με τη χρονική σειρά που έγιναν. Ξεκινάει από τη μέση της ιστορίας, όταν ο Οδυσσέας έχει φτάσει στο νησί της Καλυψώς. Το προοίμιο της Οδύσσειας μπορεί να χωριστεί σε δύο τμήματα. Στο πρώτο ο ποιητής: α) επικαλείται – παρακαλεί τη Μούσα, β) δίνει τα κύρια γνωρίσματα του κεντρικού ήρωα, γ) μιλάει για τις συνέπειες των ανθρώπινων λαθών, δ) υπονοεί ότι δεν θα διηγηθεί τα γεγονότα με τη χρονολογική τους σειρά («από όπου θες, θεά, ξεκίνα την αυτήν την ιστορία») Στο δεύτερο μέρος του προοιμίου ο ποιητής μας πληροφορεί για: α) την επιστροφή των πολεμιστών του τρωικού πολέμου στην πατρίδα τους εκτός από τον Οδυσσέα, β) τον ακούσιο εγκλεισμό του ήρωα στο νησί της Καλυψώς γ) το αίσιο τέλος του έπους (οι θεοί θα επιτρέψουν το γυρισμό του στην πατρίδα), δ) τους νέους αγώνες που θα δώσει εκεί, ε) το θυμό του Ποσειδώνα, στ) την ταυτότητα του ήρωα.

ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

• «του γυρισμού τη μέρα» (στ. 11)
• «άθλιον όλεθρο» (στ. 14)
• «αρχοντική θεά» (στ. 18)
• «θολωτές σπηλιές» (στ. 18)
• «θεϊκό Οδυσσέα» (στ. 24)

Ενότητα 2η (Στ.26-108)

Η ΠΡΩΤΗ «ΑΓΟΡΑ» ΤΩΝ ΘΕΩΝ

Στίχοι 26–30: Ο Ποσειδώνας βρίσκεται στους Αιθίοπες για να πάρει μέρος σε θυσία.

Στίχοι 31–51: Ο Δίας κατηγορεί τους ανθρώπους για την ανευθυνότητά τους. Το παράδειγμα του Αίγισθου.

Στίχοι 52–72: Η Αθηνά μιλάει για τα βάσανα του Οδυσσέα.

Στίχοι 73–92: Ο Δίας απαντά πως θυμάται τον Οδυσσέα. Αναφέρει την αιτία της οργής του Ποσειδώνα και ότι η έχθρα πρέπει να σταματήσει.

Στίχοι 93–108: Η Αθηνά αναπτύσσει το σχέδιό της για την επιστροφή του Οδυσσέα.

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ

Οι θεοί εκμεταλλεύονται την απουσία του Ποσειδώνα, ο οποίος βρίσκεται στη χώρα των Αιθιόπων, και συνεδριάζουν. Αρχικά μιλάει ο Δίας. Απορεί γιατί οι άνθρωποι κατηγορούν τους θεούς για τις συμφορές τους αφού υπεύθυνοι είναι οι ίδιοι και η απερισκεψία τους. Φέρνει σαν παράδειγμα τον Αίγισθο και το φοβερό θάνατό του από τον Ορέστη. Στη συνέχεια παίρνει το λόγο η Αθηνά. Συμφωνεί με όσα είπε ο πατέρας της, αναφέρει όμως την περίπτωση του Οδυσσέα, ο οποίος ταλαιπωρείται άδικα στο νησί της Καλυψώς, ενώ είναι και γενναίος και ευσεβής. Τελειώνει τα λεγόμενά της ρωτώντας το Δία γιατί είναι τόσο θυμωμένος με τον ήρωα. Ο Δίας της απαντά ότι δεν έχει ξεχάσει τον Οδυσσέα και υποδεικνύει ως μοναδικό υπαίτιο για τα βάσανά του τον Ποσειδώνα. Αναφέρει το λόγο της οργής του, δηλαδή το ότι ο Οδυσσέας τύφλωσε το γιο του, τον Πολύφημο. Έπειτα λέει ότι είναι καιρός να αποφασίσουν το γυρισμό του Οδυσσέα, τώρα που λείπει ο Ποσειδώνας. Η Αθηνά ξαναπαίρνει το λόγο και ανακοινώνει το σχέδιό της. Ο Ερμής θα πάει στην Ωγυγία και θα μεταφέρει στην Καλυψώ την απόφαση των θεών να αφεθεί ελεύθερος ο Οδυσσέας. Η ίδια η Αθηνά θα κατέβει στην Ιθάκη για να πείσει τον Τηλέμαχο να αντιμετωπίσει τους μνηστήρες και να ταξιδέψει στην Πύλο και στη Σπάρτη για να πάρει πληροφορίες για τον πατέρα του.

ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Δίας: Ο βασιλιάς των θεών μπορεί να χαρακτηριστεί αυστηρός, όταν μιλάει για την ευθύνη που έχουν οι θνητοί για τα βάσανά τους(στ.36-39) και για την περίπτωση του Αίγισθου (40-51). Είναι δίκαιος αφού αναγνωρίζει ότι ο Οδυσσέας ταλαιπωρείται χωρίς να έχει κάτι κακό (75-78) και ειλικρινής γιατί αναφέρει τον υπεύθυνο για τα βάσανα τού ήρωα, τον Ποσειδώνα (79-88). Παρουσιάζεται συμπονετικός και συμφωνεί πρόθυμα με την Αθηνά ότι είναι καιρός ο Οδυσσέας να επιστρέψει στην

πατρίδα του (στ.89-90).

Αθηνά: Η θεά δείχνει την εξυπνάδα και τη διπλωματία της στον τρόπο με τον οποίο κατευθύνει τη συζήτηση με το Δία. Εκμεταλλεύεται το παράδειγμα του Αιγίσθου για να αντιπαραβάλει τον αθώο Οδυσσέα (στ.53-57, 66-71). Παίρνει συνεχώς το μέρος του ήρωα, γεγονός που δείχνει τη μεγάλη της αγάπη για τον Οδυσσέα. Αυτό όμως μερικές φορές την κάνει να συμπεριφέρεται άδικα, όπως όταν κατηγορεί την Καλυψώ (στ.64-66) ή όταν ρίχνει τις ευθύνες για την κατάσταση του Οδυσσέα στον ίδιο το Δία (στ.72). Στο τέλος παρουσιάζεται δυναμική και αποφασισμένη να εφαρμόσει  το σχέδιό της (στ.101-108).

Ποσειδώνας: Ο θεός της θάλασσας και των σεισμών είναι θυμωμένος με τον Οδυσσέα (στ.79). Αιτία της οργής του είναι ότι ο Οδυσσέας τύφλωσε το γιο του Πολύφημο (στ.80-81). Συμπεριφέρεται λοιπόν εκδικητικά, αφού δεν τον αφήνει να επιστρέψει στην πατρίδα (στ.87-88).

Οδυσσέας: Σ’ αυτήν την ενότητα, ο Οδυσσέας σκιαγραφείται κυρίως μέσα από τα λόγια της Αθηνάς. Τον αποκαλεί γενναίο αλλά δύσμοιρο να βασανίζεται με τόσα πάθη (στ.57). Συνεχίζει χαρακτηρίζοντάς τον δύστυχο κι οδυρόμενο (στ.64) επειδή είναι «φυλακισμένος» στο νησί της Καλυψώς. Μιλάει για τη φιλοπατρία και τον πόθο του για επιστροφή (στ.67-68). Θυμίζει τέλος την ευσέβεια του Οδυσσέα, ο οποίος πάντοτε φρόντιζε να προσφέρει τις κατάλληλες θυσίες (στ.70). Ο Δίας συμφωνεί με την Αθηνά και για την ευσέβεια του ήρωα (77-78) και για τη σύνεσή του (στ.76).

ΤΕΧΝΙΚΗ

Διάλογος

Στην ενότητα αυτή, ο Όμηρος χρησιμοποιεί το διάλογο βάζοντας το Δία και την Αθηνά να συνομιλούν ενώ οι άλλοι θεοί παρακολουθούν σαν βουβά πρόσωπα. Έτσι σπάει τη μονοτονία της αφήγησης, υπάρχει ζωντάνια και έντονη θεατρικότητα. Ο διάλογος των δύο θεών έχει τη μορφή λόγου-αντίλογου, ώστε να τονίζεται η αντίθεση των απόψεών τους. Ο Δίας μιλάει για τη δίκαιη τιμωρία του Αίγισθου(λόγος) ενώ η Αθηνά για την άδικη τιμωρία του Οδυσσέα (αντίλογος). Επιρρίπτει στον πατέρα της ευθύνες για όσα συμβαίνουν στον Οδυσσέα (λόγος) ενώ ο Δίας αρνείται τις ευθύνες και τις μεταθέτει στον Ποσειδώνα (αντίλογος). Ο διάλογος κλείνει με τη δευτερολογία της Αθηνάς στην οποία δεν υπάρχει αντίλογος, σημάδι της συμφωνίας των δύο θεών.

Προϊδεασμός

στ. 40–51: το παράδειγμα του Αίγισθου μας προετοιμάζει για την τιμωρία των μνηστήρων(ραψωδία χ)

στ. 97-100: Η Αθηνά μάς προϊδεάζει για το ταξίδι του Ερμή στο νησί της Καλυψώς και τη φυγή του Οδυσσέα (ραψωδία ε).

στ. 101-108: Η Αθηνά μάς προϊδεάζει για την επίσκεψή της στην Ιθάκη, τη συνάντησή της με τον Τηλέμαχο, τη σύγκληση συνέλευσης (ραψωδία β) και τα ταξίδια του Τηλέμαχου στην Πύλο (ραψωδία γ) και στη Σπάρτη (ραψωδία δ).

Εικόνες

α) (στ. 29–30): Ο Ποσειδώνας απολαμβάνει τις θυσίες προς τιμήν του

β) (στ. 31–32): Η συνέλευση των θεών

γ) (στ. 60): Το νησί Ωγυγία

Ανθρωπομορφισμός των θεών

α) (στ. 26-30): ο Ποσειδώνας συμπεριφέρεται ως άνθρωπος και ταξιδεύει στη χώρα των Αιθιόπων για να πάρει μέρος στις θυσίες προς τιμήν του. Κάθεται στο τραπέζι μαζί τους και ευχαριστιέται το φαγητό.

β) (στ. 49-50): ο Ερμής, ο αγγελιοφόρος των θεών, πηγαίνει στον Αίγισθο και τον προειδοποιεί για τις συνέπειες των πράξεών του. Προσπαθεί να τον πείσει να μην πέσει στα αμαρτήματα που έχει σχεδιάσει. Ο Ερμής συμπεριφέρεται σαν ένας άνθρωπος φιλικός, εξοικειωμένος με τις συνήθειες των ανθρώπων.

γ) (στ. 64-66): η νύμφη Καλυψώ συμπεριφέρεται στον Οδυσσέα σαν θνητή γυναίκα. Προσπαθώντας να τον κρατήσει κοντά της του μιλάει με γλυκά λόγια, απαλά σαν χάδια.

δ) (στ. 72): η Αθηνά ρωτάει το Δία γιατί νιώθει τόσο θυμό για τον Οδυσσέα. Του αποδίδει δηλαδή ένα ανθρώπινο συναίσθημα.

ε) (στ. 90-92): ο Δίας λέει ότι αν όλοι οι θεοί πάρουν μια απόφαση, ο Ποσειδώνας δεν θα πάει ενάντιά τους, σεβόμενος την πλειοψηφία. Κι εδώ αποδίδονται ανθρώπινες αντιλήψεις στους θεούς (ο σεβασμός στην απόφαση των περισσοτέρων – η συγκέντρωση των θεών).

ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

• «Ολύμπιος Δίας» (στ. 31, 69)
• «Αργοφονιάς Ερμής» (στ. 44)
• «Τα μάτια λάμποντας, η γαλανή Αθηνά» (στ. 52)
• «Πατέρα μας των αθανάτων, Κρονίδη, των δυνατών ο παντοδύναμος» (στ. 53, 94)
• «Ευρύχωρη Τροία» (στ. 70)
• «Ο Δίας που τα σύννεφα συνάζει» (στ. 73)
• «Θεϊκός Οδυσσέας» (στ. 75)
• «Ποσειδών, της γης κυρίαρχος» (στ. 79)
• «Θολωτές σπηλιές» (στ. 85)
• «Κοσμοσείστης Ποσειδών» (στ. 86)
• «Ερμής ψυχοπομπός κι αργοφονιάς» (στ. 92)
• «Καλλιπλόκαμη νεράιδα» (στ. 98-99)
• «Καρτερικός Οδυσσέας» (στ. 100)
• «Οι Αχαιοί που τρέφουν πλούσια κόμη» (στ. 103)

Ενότητα 3η (Στ.109-173)

Η ΑΘΗΝΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΛΥΜΠΟ ΣΤΗΝ ΙΘΑΚΗ

Στίχοι 109-126: Η Αθηνά προετοιμάζεται να αναχωρήσει από τον Όλυμπο. Η άφιξή της στην Ιθάκη.

Στίχοι 127-140: Ο Τηλέμαχος υποδέχεται την Αθηνά-Μέντη.

Στίχοι 141-161: H φιλοξενία της Αθηνάς-Μέντη.

Στίχοι 162-173: Το γλέντι των μνηστήρων.

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ

Μετά τη συνέλευση των θεών, η Αθηνά φορά τα σανδάλια της, εξοπλίζεται με το κοντάρι της και μεταφέρεται στην Ιθάκη, στο παλάτι του Οδυσσέα. Μεταμορφωμένη σε Μέντη, άρχοντα των Ταφίων, αντικρίζει στην αυλή τούς μνηστήρες να παίζουν πεσσούς, ενώ διάφοροι υπηρέτες ετοιμάζουν τραπέζι. Ο Τηλέμαχος που κάθεται παράμερα σκεπτικός, βλέπει πρώτος τον ξένο και τρέχει να τον υποδεχτεί. Στη συνέχεια οδηγεί την Αθηνά-Μέντη στη μεγάλη αίθουσα του παλατιού και της προσφέρει φιλοξενία. Λίγο αργότερα έρχονται και οι μνηστήρες, τρώνε πλουσιοπάροχα και γλεντούν με τα τραγούδια του Φήμιου.

ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Τηλέμαχος: Ο γιος του Οδυσσέα εμφανίζεται εδώ για πρώτη φορά. Κάθεται απομονωμένος, σκεπτικός και προβληματισμένος. Συλλογίζεται τον πατέρα του που λείπει και οραματίζεται την επιστροφή του και το διωγμό των μνηστήρων. Είναι ευγενικός και φιλόξενος προς την Αθηνά-Μέντη.

Μνηστήρες: Παρουσιάζονται ασύνετοι, ανάγωγοι και άσωτοι. Είναι θρασείς αφού έχουν εισβάλει και σπαταλούν την ξένη περιουσία. Ενδιαφέρονται για την καλοπέρασή τους και αδιαφορούν για τον Τηλέμαχο, θεωρώντας τον ανίκανο να αντιδράσει.

ΤΕΧΝΙΚΗ

Αφήγηση

Ο ποιητής αφηγείται σε τρίτο πρόσωπο όσα συμβαίνουν στο παλάτι. Στους στίχους 139-140 διακόπτει την αφήγηση και παρεμβάλλει σε ευθύ λόγο την υποδοχή του Τηλέμαχου προς την Αθηνά – Μέντη.

Προοικονομία

στ. 129-132: Ο Τηλέμαχος οραματίζεται την επιστροφή του πατέρα του και το διωγμό των μνηστήρων. Εδώ προοικονομείται η μνηστηροφονία (ραψωδία χ).

στ. 152-153: Η επιθυμία του Τηλέμαχου να ρωτήσει για τον πατέρα του προοικονομεί τη συζήτηση που θα ακολουθήσει στην επόμενη ενότητα της ραψωδίας α.

Αλλαγή σκηνής

Σε μια αφήγηση-περιγραφή έχουμε αλλαγή σκηνής όταν έχουμε αλλαγή α) τόπου, β) προσώπων, γ) τόπου και προσώπων. Στην ενότητα αυτή έχουμε εναλλαγή 4 σκηνών/εικόνων με κινηματογραφικό σχεδόν τρόπο (1η σκηνή: στ. 109-114, 2η σκηνή: 116-140, 3η σκηνή: στ. 143-161, 4η σκηνή: στ. 163-173).

ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

• «άλκιμο κοντάρι, ακονισμένο με χαλκό» (στ. 112), «χαλκό κοντάρι» (στ. 118)
• «αγέρωχοι μνηστήρες» (στ. 119-120)
• «σαν θεός ωραίος» (στ. 127)
• «πέταξαν τα λόγια του σαν τα πουλιά» (στ. 138)
• «Ξένε μου καλωσόρισες, έλα να σε φιλέψουμε, κι αφού το δείπνο μας χορτάσεις,

τότε μας λες το λόγο της επίσκεψής σου» (στ. 139-140)

• «η Αθηνά Παλλάδα, λάμποντας τα μάτια» (στ. 141)

Ενότητα 4η (Στ.174-361)

ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΑΘΗΝΑΣ ΚΑΙ ΤΗΛΕΜΑΧΟΥ

Στίχοι 174-196: Ο Τηλέμαχος περιγράφει την κατάσταση στο παλάτι και ρωτάει για την ταυτότητα του ξένου.

Στίχοι 197-235: Ο ξένος συστήνεται ως Μέντης και μιλάει για τον Οδυσσέα.

Στίχοι 236-245: Ο Τηλέμαχος εύχεται να ήταν γιος ενός άλλου, καλότυχου πατέρα.

Στίχοι 246-255: Η Αθηνα – Μέντης ρωτάει για τη συγκέντρωση των μνηστήρων.

Στίχοι 256-279: Ο Τηλέμαχος μιλάει για τους μνηστήρες.

Στίχοι 280-340: Η Αθηνα – Μέντης συμβουλεύει τον Τηλέμαχο

Στίχοι 341-348: Ο Τηλέμαχος προτείνει στον ξένο να καθυστερήσει την αναχώρησή του.

Στίχοι 349-361: Η Αθηνά – Μέντης αρνείται ευγενικά και αποχωρεί.

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ

Ο Τηλέμαχος μιλάει στον ξένο για τους μνηστήρες που ρημάζουν την περιουσία του Οδυσσέα, τον οποίο θεωρεί νεκρό. Ζητάει να μάθει ποιος είναι ο ξένος, από πού έρχεται κι αν γνώριζε τον πατέρα του. Η Αθηνά συστήνεται ως Μέντης, γιος του Αγχίαλου και αρχηγός των Ταφίων. Λέει πως πηγαίνει στην Τεμέσα για εμπόριο και ότι υπήρξε φίλος του Οδυσσέα. Εκφράζει την αισιοδοξία της ότι ο Οδυσσέας είναι ζωντανός, απολίτιστοι άνθρωποι όμως τον κρατούν φυλακισμένο σε κάποιο νησί αλλά αυτός θα βρει τρόπο να γυρίσει στην πατρίδα. Τελειώνει τα λόγια της ρωτώντας τον Τηλέμαχο αν είναι αλήθεια ο γιος του Οδυσσέα. Ο Τηλέμαχος απαντά πως κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για την ταυτότητα του πατέρα του και προσθέτει με πικρία ότι θα προτιμούσε να ήταν γιος κάποιου άλλου, καλότυχου, ο οποίος θα γερνούσε ανάμεσα στους δικούς του. Στη συνέχεια η Αθηνά-Μέντης τον καθησυχάζει και ρωτάει για την κατάσταση που επικρατεί στο παλάτι. Ο Τηλέμαχος μιλάει για τα βάσανά του: για τους μνηστήρες που σπαταλούν την περιουσία του πατέρα του και πολιορκούν τη μητέρα του. Η Αθηνά-Μέντης παίρνει το λόγο και λέει ότι ο Οδυσσέας, αν επέστρεφε, θα σκότωνε τους μνηστήρες. Ο γυρισμός του όμως είναι υπόθεση των θεών και γι’ αυτό συμβουλεύει τον Τηλέμαχο να καλέσει τους Αχαιούς σε συνέλευση και να διώξει τους μνηστήρες από το παλάτι. Ύστερα να συζητήσει με τη μητέρα του αν θέλει να παντρευτεί ή όχι. Στη συνέχεια τον παροτρύνει να φύγει για την Πύλο και την Σπάρτη, αναζητώντας πληροφορίες για τον πατέρα του. Αν μάθει πως ο Οδυσσέας ζει, να κάνει υπομονή ένα χρόνο. Αν όμως μάθει ότι πέθανε, να τον τιμήσει όπως πρέπει

και να βρει τρόπο να σκοτώσει τους μνηστήρες, ακολουθώντας το παράδειγμα του Ορέστη. Ο Τηλέμαχος ευχαριστημένος, προσπαθεί να καθυστερήσει την αναχώρηση του ξένου. Όμως η Αθηνά φεύγει από το άνοιγμα της στέγης, πετώντας σαν πουλί. Ο Τηλέμαχος, συνειδητοποιώντας ότι όση ώρα μιλούσε με κάποιο θεό, παίρνει θάρρος.

ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Τηλέμαχος: Ο γιος του Οδυσσέα παρουσιάζεται θλιμμένος και αδύναμος. Μελαγχολεί στη σκέψη του πατέρα του (στ.238-243). Αναφέρεται σ’ αυτόν με θαυμασμό (στ.181-182) αλλά ανησυχεί για την τύχη του (στ.179-180, 184-189, 260-269). Είναι βαθιά απογοητευμένος από την κατάσταση που επικρατεί στο παλάτι (στ.177-178). Ο Τηλέμαχος μέχρι την άφιξη της Αθηνάς – Μέντη είναι το αδύναμο παιδί, ο έφηβος που δεν έχει ακόμη ενηλικιωθεί. Ένα βασικό στοιχείο του χαρακτήρα του, που επαναλαμβάνει ο ποιητής, είναι η φρόνηση («γνωστικός Τηλέμαχος»).

Αθηνά: Σε ολόκληρη την ενότητα, η Αθηνά-Μέντης προσπαθεί να εμφυσήσει θάρρος και αισιοδοξία στον Τηλέμαχο, να τον συμβουλέψει και να τον κατευθύνει. Ανάμεσα στους δύο αναπτύσσεται μια σχέση δασκάλου και μαθητή.

ΤΕΧΝΙΚΗ

Προϊδεασμός

στ. 294-295: Η Αθηνά-Μέντης, μιλώντας υποθετικά, μας προϊδεάζει για τη μνηστηροφονία

(ραψωδία χ)

στ. 315-316: Η Αθηνά-Μέντης συμβουλεύει τον Τηλέμαχο και μας προϊδεάζει για το ταξίδι του Τηλέμαχου στην Πύλο (ραψωδία γ) και τη Σπάρτη (ραψωδία δ).

Επιβράδυνση

στ. 208-213: Η Αθηνά-Μέντης κάνει μια παρένθεση και αναφέρεται στο Λαέρτη. Δίνει περιττές λεπτομέρειες και καθυστερεί να μιλήσει για τον Οδυσσέα. Σκοπός της επιβράδυνσης είναι να εκτονωθούν τα φορτισμένα συναισθήματα του Τηλέμαχου που δημιουργήθηκαν με την αποκάλυψη ότι ο ξένος ήταν φίλος του Οδυσσέα.

στ. 286-293: Η Αθηνά-Μέντης παρεμβάλλει στο λόγο της μια ιστορία από το παρελθόν. Εδώ, ο σκοπός της αφήγησης είναι να προετοιμάσει τον Τηλέμαχο και τους ακροατές να δεχτούν τις συμβουλές της θεάς που θα ακολουθήσουν.

Ειρωνεία

Η Αθηνά ξέρει την αλήθεια για τον Οδυσσέα αλλά πρέπει να προσποιηθεί την ανήξερη, ώστε να υπάρξει εξέλιξη της ιστορίας. Χρησιμοποιεί λοιπόν τις πλαστές (ψεύτικες) διηγήσεις που δημιουργούν την ειρωνεία καθώς η θεά και οι ακροατές γνωρίζουν την αλήθεια, ενώ ο Τηλέμαχος την αγνοεί. Η ειρωνεία φαίνεται στους εξής στίχους:

στ. 201-206: Σκοπός του ταξιδιού της.

στ. 214-216: Αιτία της άφιξής της.

στ. 217-225: Αναφέρει τον εγκλεισμό του Οδυσσέα σε ένα νησί αλλά λέει ότι τον εμποδίζουν απολίτιστοι άνθρωποι. Προσποιείται ότι μαντεύει την επιστροφή του.

στ. 243-244: Ο Τηλέμαχος θεωρεί τον πατέρα του τον πιο δυστυχισμένο άνθρωπο στον κόσμο και πιστεύει ότι είναι νεκρός (στ. 184-185).

ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

• «Γλαυκόματη Αθηνά» (στ. 174)
• «τα μάτια λάμποντας» (στ. 197, 246, 349, 355)
• «θείος Οδυσσεύς» (στ 217)
• «της αντιμίλησε ο Τηλέμαχος με φρόνηση και γνώση» (στ. 236, 256),
• «γνωστικός Τηλέμαχος» (στ. 341)
• «φριχτός γάμος» (στ. 276)
• «αναίσχυντοι μνηστήρες» (στ. 283)
• «σεβάσμιος Νέστορας» (στ. 315)
• «ξανθός Μενέλαος» (στ. 316)
• «χάλκινα πουκάμισα» (στ. 318)
• «ισόθεος άντρας» (στ. 361)

ΠΗΓΗ: e-didaskalia

Εργασίες/Ασκήσεις

Επαναληπτικές ασκήσεις (Εισαγωγή έως και Ραψωδία α)

Επαναληπτικές ασκήσεις (Εισαγωγή έως και Ραψωδία ι)

Φύλλο εργασίας, 1η Ενότητα (Ραψωδία α, 1-25)

Φύλλο εργασίας, 2η Ενότητα (Ραψωδία α, 26-108)

Επαναληπτικές ασκήσεις (Ραψωδία α, στίχοι 1-108)

Φύλλο εργασίας, 3η Ενότητα (Ραψωδία α, 109-173)

Φύλλο εργασίας, 4η Ενότητα (Ραψωδία α, 174-360)

Φύλλο εργασίας, 5η Ενότητα (Ραψωδία α, 361-497)

Μια σύντομη παρουσίαση του προοιμίου

Διάγραμμα και ερωτήματα:

Διάγραμμα

Η Ιλιάδα είναι παλιότερο έπος από την Οδύσσεια. Και τα δύο τοποθετούνται στο δεύτερο μισό του 8^ου αιώνα π.Χ (750-700)

Ιλιάδα και Ιστορία

Δεν αντιμετωπίζουμε την Ιλιάδα σαν ιστορική πηγή για τον τρωικό πόλεμο γιατί:

• Βασίζεται στο μύθο γύρω από τον πόλεμο στην Τροία και περιλαμβάνει πολλά πλαστά και φανταστικά στοιχεία.
• Περιέχει πολλούς αναχρονισμούς. Δηλαδή ο ποιητής τοποθετεί αντιλήψεις, συνήθειες και υλικά της δικής του εποχής (8ος αιώνας π.Χ) στην εποχή του τρωικού πολέμου (12^οςαιώνας π.Χ).
• Αποτελεί κυρίως ποίηση, δηλαδή σκοπός της είναι η ευχαρίστηση του κοινού και όχι η πληροφόρηση για τα γεγονότα.

Περιεχόμενο, θέμα και δομή

Άλλο το θέμα της Ιλιάδας και άλλο περιεχόμενό της.

Θέμα: η μῆνις, ο θυμός, του Αχιλλέα προς τον Αγαμέμνονα ως αφορμή.

Περιεχόμενο: ο πόλεμος μεταξύ ελλήνων και τρώων

Γι’ αυτό λέγεται Ιλιάδα και όχι Αχιλληίδα.

Διαφορές Ιλιάδας και Οδύσσειας

1. Η Οδύσσεια είναι ένα ναυτικό παραμύθι  με φανταστικά τέρατα και περιπέτειες ενώ η Ιλιάδα βασίζεται στον πραγματικό κόσμο.
2. Στην Οδύσσεια η βασιλεία παρακμάζει ενώ στην Ιλιάδα βρίσκεται στην ακμή της.
3. Στην Οδύσσεια οι ήρωες ανήκουν σε όλες τις κοινωνικές τάξεις ενώ στην Ιλιάδα μόνο στην αριστοκρατία.
4. Στην Οδύσσεια οι θεοί βοηθούν αλλά πιο διακριτικά, αφήνοντας τους ανθρώπους να αποφασίσουν ενώ στην Ιλιάδα είναι πιο εγωιστές και πιο άδικοι, παρεμβαίνουν και συγκρούονται.
5. Ο Οδυσσέας είναι πιο μετρημένος, με υπομονή και εξυπνάδα ενώ ο Αχιλλέας είναι αυθόρμητος, επιθετικός, ορμητικός και συμπεριφέρεται χωρίς μέτρο.
6. Η Ιλιάδα έχει πολεμικό χαρακτήρα ενώ η Οδύσσεια ειρηνικό.

Καημένε Πάρη!

Η επίδραση της Ιλιάδας και στο ρεμπέτικο τραγούδι!

Η ταινία “Troy” εμπνέεται όπως και η Ιλιάδα από τον τρωικό μύθο  και ΔΕΝ είναι κινηματογραφική μεταφορά της Ιλιάδας.

 Εισαγωγή

Ιλιάδα και Οδύσσεια: Τα αρχαιότερα λογοτεχνικά έργα  της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.

Τοποθετούνται στο δεύτερο   μισό του 8^ου π.Χ. αιώνα

Η Ιλιάδα είναι αρχαιότερη της Οδύσσειας  και εκτενέστερη. Γράφτηκε  γύρω στο 750 π.Χ. και έχει έκταση 15693 στίχους, χωρισμένους σε 24 ραψωδίες  που ονομάζονται από τα  κεφαλαία γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου.

Ιλιάδα>> έπος>>  ηρωικός χαρακτήρας:  αναφέρεται στο ένδοξο παρελθόν και αφηγείται ηρωικά κατορθώματα ανθρώπων και θεών .

Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την Ιλιάδα ως ιστορικό σύγγραμμα;

ΟΧΙ. Γιατί:

• Η Ιλιάδα γράφτηκε στον 8^ο αιώνα και  τα γεγονότα στα οποία αναφέρεται (Τρωικός Πόλεμος) διαδραματίζονται τον 12^ο αιώνα>>  μεγάλη χρονική απόσταση>>
• Ο ποιητής συχνά  παρουσιάζει τους ήρωες της Ιλιάδας να γνωρίζουν υλικά (π.χ. σίδηρο), έθιμα (π.χ. καύση νεκρών) ή θεσμούς (συνέλευση του λαού) της εποχής του,  που όμως ήταν άγνωστα στα μυκηναϊκά χρόνια>> αναχρονισμοί.
• Ο ποιητής χρησιμοποιεί συχνά φανταστικά και εξωπραγματικά στοιχεία, με στόχο να τέρψει το κοινό>> Ιλιάδα και Οδύσσεια >>  περιγράφουν μια πλαστή πραγματικότητα  που αποτελείται από συσσωρευμένες μνήμες του παρελθόντος και στοιχεία που  δημιούργησε η φαντασία του ποιητή>>
• Είναι περισσότερο πηγή για την εποχή κατά την οποία συντέθηκε παρά για την εποχή στην οποία αναφέρεται>>
• Όμως: Είναι ποίηση και όχι Ιστορία>>  σκοπός να τέρψει και όχι να πληροφορήσει. Η ιστορική περίοδος είναι απλά το πλαίσιο στο οποίο εκτυλίσσεται η δράση.

Περιεχόμενο, θέμα και δομή της Ιλιάδας

Θέμα της  Ιλιάδας: Η οργή του Αχιλλέα (μήνις Αχιλλέως)

Ο θυμός του Αχιλλέα προκλήθηκε με αφορμή τη μοιρασιά των λαφύρων. Ο Αγαμέμνονας, οαρχηγός των Αχαιών, είχε πάρει ως γέρας (πολεμικό λάφυρο)τη Χρυσηίδα, κόρη του ιερέα του Απόλλωνα Χρύση. Έπειτα από παράκληση του Χρύση, ο Απόλλων έστειλε λοιμό στο στρατόπεδο των Αχαιών για να τους τιμωρήσει επειδή ο Αγαμέμνονας αρνήθηκε να του την δώσει πίσω.  Έτσι, ο Αγαμέμνονας υποχρεώθηκε να επιστρέψει την Χρυσηίδα, απαίτησε όμως αυθαίρετα να πάρει την Βρισηίδα, που ήταν το γέρας του Αχιλλέα.  Το γεγονός αυτό πρόσβαλε τον Αχιλλέα, οποίος αποφάσισε να αποχωρήσει από τον πόλεμο. Η αποχώρηση του Αχιλλέα σε συνδυασμό με την απόφαση του Δία (Διός βουλή) να βοηθήσει τους Τρώες προκαλεί δεινά στους Αχαιούς. Ο Αχιλλέας επανέρχεται με στην μάχη όταν ο Έκτορας σκότωσε τον φίλο του τον Πάτροκλό και, διψασμένος για εκδίκηση, μονομαχεί μαζί του και τον σκοτώνει. Η Ιλιάδα τελειώνει με την ταφή του Έκτορα.

 Περιεχόμενο: ο Τρωικός Πόλεμος.

 Δομή: Η οργή του Αχιλλέα (θέμα) καλύπτει 51 μέρες, αποτελεί δηλαδή επεισόδιο του δεκάχρονου πολέμου της Τροίας (περιεχόμενο).

 Μέσα σε αυτές τις 51 μέρες ο ποιητής:

α)  περιγράφει ή αναφέρει  γεγονότα που  έγιναν πριν μέσω αναδρομικών αφηγήσεων.

β) μεταφέρει γεγονότα που θεωρητικά συνέβησαν πιο πριν  μέσα σε αυτές τις 51 μέρες  ώστε να μπορεί να τις  αφηγηθεί (πχ. Κατάλογος των πλοίων, η Ελένη στα τείχη)

γ) προοιωνίζει μέσω προοικονομιών πράγματα που θα γίνουν μετά, όπως η πτώση της Τροίας και ο θάνατος του Αχιλλέα.

>>> Το έργο είναι Ιλιάδα (Ίλιον=Τροία) και όχι  Αχιλληίδα

Η οργή του Αχιλλέα είναι το κέντρο της Ιλιάδας, αλλά γύρω από αυτό πλέκει ο ποιητής  πολλά γεγονότα από τους δεκάχρονους αγώνες των Αχαιών.

Διαφορές  Ιλιάδας και Οδύσσειας

Ένα βιντεάκι σχετικά με την Εισαγωγή στην Οδύσσεια

Μια μικρή επανάληψη…

1. Τι ονομάζουμε έπος και ποιο το περιεχόμενό του;

Έπος σημαίνει: λόγος, διήγηση και πιο συγκεκριμένο αφηγηματικό ποίημα με περιεχόμενο μυθολογικό, διδακτικό και ηρωικό.

2. Ποιο είναι το περιεχόμενο των επών;

Τα ηρωικά έπη αφηγούνται κατορθώματα ηρώων αλλά και θεών, που συχνά συνυπάρχουν με τους ανθρώπους και κατευθύνουν τη δράση τους.

3. Σε ποια κατηγορία επών ανήκει η Ιλιάδα και η Οδύσσεια;

Είναι και τα δυο ηρωικά έπη.

4. Ποια είναι τα βασικά γνωρίσματα του ηρωικού έπους;

α)Παρουσιάζει μυθοποιημένα γεγονότα ενός μακρινού παρελθόντος σαν να είναι αληθινά.

β) Έχει αντικειμενικό χαρακτήρα, δεν εκφράζει δηλαδή τις υποκειμενικές προσωπικές απόψεις του ποιητή αλλά όλη την κοινωνία μέσα στην οποία δημιουργείται.

5. Ποια είναι τα έπη του Ομήρου και ποιο είναι το βασικό τους θέμα;

Τα ομηρικά έπη είναι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια. Η Ιλιάδα έχει κεντρικό θέμα της τον θυμό του Αχιλλέα και διαρκεί 51 ημέρες, αλλά ο ποιητής περιέλαβε σε αυτές τις μέρες ολόκληρο τον δεκαετή πόλεμο για το  Ίλιον (Τροία). Η Οδύσσεια εξιστορεί τον δεκαετή αγώνα του Οδυσσέα για την επιστροφή (νόστο) στην πατρίδα του αλλά ο ποιητής περιλαμβάνει και όλες τις μεταπολεμικές του περιπέτειες σε 41 ημέρες, που διαρκεί το έπος.

6. Ποια εποχή δημιουργήθηκαν τα ομηρικά έπη και σε γεγονότα ποιων εποχών αναφέρονται;
7. Τα ομηρικά έπη αναφέρονται σε μυθοποιημένα γεγονότα της μυκηναϊκής εποχής (1600-1100 π.Χ) κυρίως στον Τρωικό Πόλεμο, προβάλλουν όμως και την εποχή κατά την οποία γράφονται, τα γεωμετρικά χρόνια (1100-700) που είναι στραμμένη σε έργα ειρηνικά αλλά χαρακτηρίζεται και από πολιτικές συγκρούσεις και κυρίως κλονίζεται ο θεσμός της Βασιλείας.
8. Τι ήταν οι αοιδοί και τι ραψωδοί;

Οι παλιοί επικοί ποιητές της ομηρικής εποχής, κυρίως, ονομάζονταν αοιδοί. Ήταν επαγγελματίες περιζήτητοι. Κάθε ανάκτορο είχε τον αοιδό του, ζούσαν κυρίως σε αυλές βασιλιάδων ή ευγενών, τραγουδούσαν τα έπη τους με συνοδεία φόρμιγγας ή κιθάρας. Συνέθεταν τα έπη τους αυτοσχεδιάζοντας προφορικά, βοηθούμενοι όπως πίστευαν από τη Μούσα. Τραγουδούσαν σε συμπόσια και σε εορταστικές εκδηλώσεις της κοινότητας. Οι αοιδοί μπορούσαν να αυτοσχεδιάζουν, καθώς εκπαιδεύονταν για αυτό από τους παλαιότερους.

Οι ραψωδοί ήταν μεταγενέστεροι από τους αοιδούς. Δεν δημιουργούσαν δικά τους νέα τραγούδια αλλά απομνημόνευαν τα παλιότερα.  Δεν τραγουδούσαν αλλά απάγγελαν υν ρυθμικά τα παλαιότερα έπη.  Κρατούσαν ραβδί, σύμβολο εξουσίας δοσμένης από τους θεούς, δεν ζούσαν στα ανάκτορα αλλά ανήκαν σε επαγγελματικά σωματεία. Ταξίδευαν συχνά και συμμετείχαν σε μουσικούς αγώνες.

9. Τι γνωρίζετε για τον Όμηρο, πού και πότε έζησε;

Πιστεύεται ότι έζησε κατά τον 8ο αιώνα π.Χ. στην Ιωνία. Επτά πόλεις διεκδικούν την καταγωγή του με πιθανότερες τη Σμύρνη και τη Χίο.

10. Γιατί θεωρούμε τα ομηρικά έπη κείμενα με μεγάλη αξία;

Διασώθηκαν ολόκληρα μέχρι σήμερα.

Για πολλούς αιώνες ψυχαγωγούσαν και δίδασκαν τους αρχαίους Έλληνες στις γιορτές και αποτελούσαν μάθημα για τα παιδιά τους στα σχολεία.

Άσκησαν τεράστια επίδραση στην αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή λογοτεχνία και τέχνη και συνεχίζουν να εμπνέουν και σήμερα πολλούς καλλιτέχνες.

11. Πότε καταγράφηκαν επίσημα τα ομηρικά έπη;

Η επίσημη καταγραφή τους φαίνεται ότι έγινε στην Αθήνα τον 6ο αιώνα π.Χ. για να υποχρεώνονται οι ραψωδοί να απαγγέλλουν τα έπη στη γιορτή των Παναθηναίων με βάση το κείμενο της επίσημης, ας πούμε, έκδοσης και να μην το τροποποιούν.

12. Τι είναι οι ραψωδίες και σε πόσες είναι χωρισμένη η Οδύσσεια και Ιλιάδα;

Η Οδύσσεια και η Ιλιάδα από τον 3ο π.Χ. παρουσιάζονται χωρισμένες σε 24 ραψωδίες η καθεμία, στα μέρη δηλαδή που απαγγέλλονταν το ένα μετά το άλλο από τους ραψωδούς. Οι ραψωδίες διακρίνονται με τα 24 γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου.  Τα μικρά η Οδύσσεια (α-ω) και τα μεγάλα η Ιλιάδα (Α-Ω) και με τίτλους ανάλογους με το περιεχόμενό τους.

13. Ποια είναι τα βασικά θέματα της Οδύσσειας;

Κεντρικό θέμα της Οδύσσειας είναι ο αγώνας του βασιλιά της Ιθάκης, του Οδυσσέα, να επιστρέψει με τους συντρόφους του από την Τροία στο νησί του και να ξαναπάρει τη θέση που είχε στο σπίτι του και στο λαό του. Συμπληρωματικό θέμα είναι η αναζήτησή του από τη γυναίκα του την Πηνελόπη και κυρίως από τον γιο του τον Τηλέμαχο. Η πολύχρονη απουσία του από την Ιθάκη είχε δημιουργήσει πολλά προβλήματα και στους δύο, έτσι η δράση διεξάγεται τόσο στην ξενιτιά όσο και στην πατρίδα.

14. Σε ποια μέρη χωρίζεται η οδύσσεια με βάση τον Οδυσσέα και την Ιθάκη; Τηλεμάχεια: στο μέρος αυτό (ραψωδίες α έως δ) πρωταγωνιστεί ο Τηλέμαχος.

Νόστος: αναφέρεται στον αγώνα του Οδυσσέα να επιστρέψει στην Ιθάκη (ραψωδίες ε έως ν 209).

Μνηστηροφονία: στο μέρος αυτό (ραψωδίες ν 212 έως ω) ο Οδυσσέας με τη βοήθεια    της θεάς Αθηνάς, συνεργαζόμενος και με τον Τηλέμαχο εξοντώνει τους μνηστήρες.

Για να δούμε τι μάθαμε!

Απαντάμε στις ερωτήσεις, ελέγχοντας τις γνώσεις μας διαδραστικά ΕΔΩ 

και ΕΔΩ