Θυμόμαστε τη μάχη των Θερμοπυλών;

O Ξέρξης, ο βασιλιάς των Περσών, οργάνωσε εκστρατεία εναντίον της Ελλάδος. Oι Έλληνες έκαναν σύσκεψη στον Ισθμό της Κορίνθου και αποφάσισαν να αντιμετωπίσουν τους Πέρσες ενωμένοι. Αρχηγοί θα ήταν οι Σπαρτιάτες. Η μεγάλη στρατιά των Περσών ξεκίνησε την άνοιξη του 480 π.Χ. σκορπίζοντας τον φόβο σε όλα τα μέρη από όπου περνούσε. Ποτέ ξανά οι άνθρωποι δεν είχαν δει τόσο πολύ στρατό. Oι Πέρσες, αφού πέρασαν τον Ελλήσποντο, κινήθηκαν προς την Ελλάδα. O ελληνικός στρατός με αρχηγό τον βασιλιά της Σπάρτης ,Λεωνίδα κατευθύνθηκε προς τις Θερμοπύλες. Στο στενό αυτό πέρασμα 7.000 Έλληνες παρατάχθηκαν, για να εμποδίσουν τους Πέρσες. O Ξέρξης, όταν έφτασε στις Θερμοπύλες, ζήτησε από τους Έλληνες να παραδώσουν τα όπλα. Η απάντηση του Λεωνίδα ήταν: «Μολών λαβέ» (έλα να τα πάρεις). Κι η μάχη άρχισε. Oι Πέρσες δεν μπορούσαν στο στενό να πολεμήσουν πολλοί μαζί. Όσοι προσπαθούσαν να περάσουν έπεφταν νεκροί. Από τη δύσκολη αυτή θέση τούς έβγαλε ο Εφιάλτης. Ντόπιος, από την Τραχίνα καθώς ήταν, ήξερε την περιοχή καλά.  Oδήγησε τους Πέρσες από το άλλο μέρος του βουνού και τους έφερε πίσω από τους Έλληνες. O Λεωνίδας κατάλαβε ότι θα κυκλωθεί ο στρατός του. Είπε τότε σ’ όσους ήθελαν να φύγουν. Έμειναν 700 Θεσπιείς και 300 Σπαρτιάτες. Oι Έλληνες αναγκάστηκαν να δώσουν τη μάχη σε δύο μέτωπα. Και σκοτώθηκαν όλοι. O θάνατός τους όμως έμεινε στην ιστορία ως απόδειξη μεγάλης φιλοπατρίας. O ποιητής Σιμωνίδης τιμώντας τη θυσία τους έγραψε το παρακάτω επίγραμμα: «Διαβάτη, πες στους Λακεδαιμονίους ότι εδώ είμαστε θαμμένοι, πιστοί στις εντολές τους»

Ο Καβάφης έγραψε το 1903 το ποίημα «Θερμοπύλες», το ύφος και το περιεχόμενο του οποίου θυμίζει αρχαίο επίγραμμα. Το ποίημα αναφέρεται ρητά στη μάχη των Θερμοπυλών, αλλά δίνει και άλλες συμβολικές προεκτάσεις στη θυσία των Σπαρτιατών. Παράλληλα με τη συναίσθηση του χρέους προς την πατρίδα ο ποιητής εξαίρει την προσωπική στάση των πολεμιστών και τονίζει τη σημασία της οφειλόμενης τιμής σε αυτούς που, παρά τις δυσκολίες, αγωνίζονται για να διαφυλάξουν τις αξίες και την ελευθερία τους. Με την λέξη “Θερμοπύλες” συμβολίζουμε κάθε ιερό και συλλογικό σκοπό για ένα ευρύ καλό.

Αυτοβιογραφικό σημείωμα του Κ. Π. Καβάφη

Είμαι Κωνσταντινουπολίτης την καταγωγήν, αλλά εγεννήθηκα στην Αλεξάνδρεια – σ’ ένα σπίτι της οδού Σερίφ· μικρός πολύ έφυγα, και αρκετό μέρος της παιδικής μου ηλικίας το πέρασα στην Αγγλία. Κατόπιν επισκέφθην την χώραν αυτήν μεγάλος, αλλά για μικρόν χρονικόν διάστημα. Διέμεινα και στη Γαλλία. Στην εφηβικήν μου ηλικίαν κατοίκησα υπέρ τα δύο έτη στην Κωνσταντινούπολη. Στην Ελλάδα είναι πολλά χρόνια που δεν επήγα. Η τελευταία μου εργασία ήταν υπαλλήλου εις ένα κυβερνητικόν γραφείον εξαρτώμενον από το υπουργείον των Δημοσίων Έργων της Αιγύπτου. Ξέρω Αγγλικά, Γαλλικά και ολίγα Ιταλικά.

 

Στο ποίημα του Καβάφη, “Θερμοπύλες”, μπορούμε να διακρίνουμε πολλά ιστορικά στοιχεία, ταυτόχρονα όμως το ποίημα δεν παύει να είναι και χρονολογικά επίκαιρο.

Αρχικά ο Καβάφης αξιοποιώντας το ιστορικό γεγονός της μάχης των Θερμοπυλών, συνθέτει ένα ποίημα για να επαινέσει όσους θέτουν στη ζωή τους «Θερμοπύλες», όσους θέτουν δηλαδή κάποιο σημαντικό για εκείνους σκοπό και τον υπερασπίζονται μέχρι τέλους. Επιπλέον ένα από τα πιο όμορφα χαρακτηριστικά του ποιήματος είναι πως ο ποιητής δεν προσδιορίζει τι ακριβώς είναι οι Θερμοπύλες, αφήνοντας έτσι στον αναγνώστη την ελευθερία να φανταστεί, ποιος σκοπός αξίζει να είναι τόσο σημαντικός. Έτσι μπορούμε εύκολα να συμπεράνουμε ότι από αυτό το συμβολισμό ο Καβάφης εννοεί έμμεσα τους ανθρώπους που ζουν με ηθικές αρχές και παραμένουν αμετακίνητοι στα ιδανικά τους.

Επιπρόσθετα ένα στοιχείο που αρέσει ιδιαίτερα στο ποίημα του Καβάφη είναι ο παραλληλισμός που κάνει ο ποιητής με τους Σπαρτιάτες που προδόθηκαν από τον Εφιάλτη και με τους ανθρώπους της σημερινής εποχής. Ο ποιητής, ολοκληρώνοντας το ποίημά του, τονίζει δηλαδή πως πρέπει να επιμένουμε στα πιστεύω μας και να παραμένουμε ακλόνητοι στις πεποιθήσεις μας, παρόλο που γνωρίζουμε ότι στο τέλος μπορεί και να μην επικρατήσουν.

Τα ποιήματα του Κ. Καβάφη διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες σύμφωνα με το περιεχόμενό τους :

• Ιστορικά
• Διδακτικά – φιλοσοφικά
• Αισθησιακά-Ηδονικά

Πού θα κατατάσσατε τις “Θερμοπύλες”;

Παρουσίαση του ποιήματος  Θερμοπύλες

 

Ενδεικτική ανάλυση

ΘΕΜΑΤΙΚΑ   ΚΕΝΤΡΑ:

• Τιµή σε αυτούς που αγωνίστηκαν και πέθαναν ηρωικά

• Το ήθος και η υψηλή συναίσθηση του χρέους
• Η σθεναρή αντίσταση παρά την πλήρη επίγνωση για τις µοιραίες εξελίξεις
  

Οι ενότητες

1. Στ. 1-3: Η οφειλόμενη τιμή σε όσους συναισθάνονται την ευθύνη του χρέους. Οι άνθρωποι αυτοί δεν παρεκκλίνουν από αυτό (μη κινούντες: θα περιμέναμε καλύτερα τον τύπο “μη κινούμενοι” ).

2. Στ. 4-10: Τα ηθικά γνωρίσματα αυτών των ανθρώπων.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι υψηλές ηθικές αξίες που εκφράζουν οι “μαχητές” σε συνδυασμό με την ανθρώπινη φύση τους

α) Είναι δίκαιοι και απόλυτα υπεύθυνοι όσον αφορά τη δική τους δράση, αλλά δείχνουν λύπη κι    ευσπλαχνία στους συνανθρώπους τους:    

β) Είναι γενναιόδωροι (γενναίοι) και συνδράμουν όσους χρειάζονται  βοήθεια όσο  μπορούν κάθε φορά, ανάλογα με την οικονομική τους δυνατότητα

  γ) Τρίτο ηθικό γνώρισμα των ανθρώπων αυτών είναι η φιλαλήθεια χωρίς ωστόσο να μισούν όσους     ψεύδονται:

3. Στ. 11-14: Περισσότερη τιμή πρέπει σε όσους μένουν σταθεροί στις αξίες ακόμη κι όταν

   προβλέπουν ότι ο αγώνας τους θα προδοθεί, θα αποτύχει.

Συμβολισμοί

α) Οι Θερμοπύλες αποτελούν σύμβολο αυτοθυσίας για την προάσπιση αξιών και ιδανικών. Εδώ  συμβολίζουν το καθήκον που επιβάλλεται στον άνθρωπο κάθε εποχής όχι από την επιταγή του νόμου αλλά από το εσωτερικό του. Αυτό τον καθηλώνει στην εκπλήρωση του χρέους του ακόμη κι όταν γνωρίζει ότι όλα προοικονομούν την αποτυχία, την ήττα. 

β) Ο Εφιάλτης συμβολίζει την προδοσία (από εξωτερικούς ή εσωτερικούς παράγοντες) που αναγκάζει τον άνθρωπο να απομακρυνθεί από τις αξίες και τα ιδανικά του τις εσωτερικές ανθρώπινες αδυναμίες, τους υλικούς πειρασμούς και τις ενάντιες εξωτερικές συνθήκες που δρουν ανασταλτικά στην τήρηση του χρέους .

γ) Οι Μήδοι συμβολίζουν τον εχθρό, την βαρβαρότητα που επέρχετα, τα αξεπέραστα εμπόδια που ορθώνονται μπροστά στον άνθρωπο κατά την προσπάθειά του να πραγματώσει τους υψηλούς στόχους. 

Οι μετοχές

– μή κινούντες, συντρέχοντες, ομιλούντες: βρίσκονται σε αρχαιοελληνικούς τύπους, συντακτικά είναι επιρρηματικές τροπικές και προσδιορίζουν τα ρήματαόρισαν και φυλάγουν έχοντας όλες το ίδιο υποκείμενο με αυτά. Σημασιολογικά δίνουν κάποια ηθικά γνωρίσματα των ανθρώπων που όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.

– Η μετοχή ψευδομένους διαφέρει. Είναι ουσιαστικοποιμένη και δεν έχει βέβαια το ίδιο υποκείμενο με τις υπόλοιπες. 

Μορφή:

-Το ποίημα αποτελείται από 14 ιαμβικούς ενδεκασύλλαβους ανομοιοκατάληκτους στίχους χωρισμένους σε δύο στροφικές ενότητες.

• α) ο στίχος αποτελείται από δεκαπέντε συνολικά συλλαβές, γι’ αυτό και ονομάζεται δεκαπεντασύλλαβος
• β) ο στίχος αποτελείται από τονισμένες και άτονες συλλαβές. Ο τόνος (γραμματικός ή μουσικός) πέφτει σε κάθε δεύτερη συλλαβή·τονίζονται δηλαδή οι εξής συλλαβές: 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14
• γ) ο συνδυασμός μιας άτονης (συμβολίζεται με το σημείο: ∪) και μιας τονισμένης συλλαβής (συμβολίζεται με το σημείο: ) δημιουργεί το μετρικό πόδι που ονομάζεται ίαμβος (= ∪), ενώ το μέτρο του στίχου καλείται ιαμβικό. Επομένως ο προαναφερόμενος στίχος είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος

Μπορείτε να διαβάσετε αναδεικνύοντας τον ιαμβικό ενδεκασύλλαβο στίχο;

“Tιμή σ’ εκείνους όπου στη ζωή των
όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.”

– Η γλώσσα αποτελεί ένα μεικτό και ιδιάζον γλωσσικό σύνολο. Είναι η δημοτική με λέξεις της καθαρεύουσας (μη κινούντες) και  ιδιωματισμούς της Πόλης (φυλάγουν).

Ακούμε μελοποιημένο το ποίημα

Ενδεικτικές απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου

Μπορείτε να διαβάσετε όλα τα ποιήματα του Καβάφη ΕΔΩ

Αξίζει να διαβάσουμε και να ακούσουμε ένα από τα πιο γνωστά, πολυσυζητημένα κι επίκαιρα ποιήματα του Καβάφη: ΙΘΑΚΗ