Το διήγημα “Να’σαι καλά, δάσκαλε!” του Γιώργου Ιωάννου πρωτοδημοσιεύτηκε το 1979 και προέρχεται από τη συλλογή “Εφήβων και μη” (1982). Συνδέεται στενά με τις σχολικές εμπειρίες και είναι μια συγκινητική αφήγηση για τη σημασία του ρόλου των δασκάλων στη ζωή των παιδιών. Αναφέρεται στην αγάπη του φιλολόγου για τη λαϊκή παράδοση, στη διδακτική μεθοδολογία του και στις δραστηριότητες που αναθέτει στους μαθητές του με σκοπό να εφαρμόσουν στην πράξη τις θεωρητικές γνώσεις του μαθήματος, να έρθουν σε επαφή με την τοπική λαϊκή τους παράδοση και να την αγαπήσουν και εκείνοι. Η ιστορία επικεντρώνεται σε έναν νεαρό αγόρι, τον Νίκο, ο οποίος αναζητάει την ταυτότητά του και τον προσανατολισμό του στη ζωή του. Μέσα από τις συναναστροφές του με τον δάσκαλό του, ο Νίκος ανακαλύπτει την αξία της φιλίας, της πίστης και της προσήλωσης στους στόχους του. Το βιβλίο παρουσιάζει επίσης τον αντίκτυπο που μπορούν να έχουν οι δάσκαλοι στη ζωή των μαθητών τους και τον προβληματισμό που προκύπτει από αυτό. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, ο αναγνώστης ανακαλύπτει τη σημασία της εκπαίδευσης και της ανθρωπιάς στην ανάπτυξη των νέων ανθρώπων.

Γιώργος Ιωάννου:

Είναι ένας από τους σημαντικότερους νεοέλληνες πεζογράφους. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη από γονείς Θρακιώτες πρόσφυγες. Μεγάλωσε στο κέντρο της πόλης και σπούδασε με λαμπρούς δασκάλους στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ (όπου υπηρέτησε για ένα διάστημα ως βοηθός στην έδρα της Αρχαίας Ιστορίας). Από το 1960 εργάστηκε ως φιλόλογος στη μέση εκπαίδευση στην Αθήνα και σε άλλα μέρη της Ελλάδας και του κόσμου. Το 1974 ορίστηκε μέλος της Επιτροπής για τη συγκρότηση ανθολογίου κειμένων λογοτεχνίας για το Δημοτικό σχολείο, καθώς και για την ανανέωση των Νεοελληνικών Αναγνωσμάτων του Γυμνασίου. Υπήρξε σύμβουλος έκδοσης του σημαντικού περιοδικού Ελεύθερη γενιά (μηνιαίο περιοδικό για τις μαθητικές κοινότητες), που εξέδιδε το Υπουργείο Παιδείας .Βασική παράμετρος της λογοτεχνίας του Ιωάννου είναι το βιωματικό φορτίο της, ο τρόπος με τον οποίο γίνονται λογοτεχνία οι εμπειρίες του από τα μέρη όπου έζησε στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και το κοινωνικό και ιστορικό του περιβάλλον (η οικογένεια, οι φτωχογειτονιές, ο κόσμος των εργατών και οι έρωτές τους κ.ά.).

Αν κάποιος/κάποια έγραφε ημερολόγιο

Ενδεικτική Ανάλυση

Με τον όρο Λαϊκός πολιτισμός, ή κουλτούρα, αναφερόμαστε στον πολιτισμό μίας πληθυσμιακής ομάδος , το σύνολο πεποιθήσεων που κυριαρχούν σε ένα δεδομένο χρονικό σημείο. Ο λαϊκός πολιτισμός περιλαμβάνει τις δραστηριότητες και τα συναισθήματα που παράγονται .

 Παράδοση ονομάζουμε το σύνολο αλλά και το καθένα χωριστά από τα στοιχεία του παρελθόντος ενός πολιτισμού, που διασώζονται προφορικά και μεταδίδονται από στόμα σε στόμα και από γενιά σε γενιά .Η λέξη παράδοση είναι παράγωγο ουσιαστικό του ρήματος «παραδίδωμι» που σημαίνει δίνω στα χέρια κάποιου, εμπιστεύομαι κάτι σε κάποιον. Είναι δηλαδή η παράδοση μια διαδικασία, μια μεταβίβαση – συνήθως προφορική – με την οποία μεταφέρονται από τη μια γενιά στην άλλη ήθη, έθιμα, γνώσεις ή δοξασίες και έτσι διαιωνίζονται.

Η παράδοση δεν είναι μονοσήμαντη. Έχει πολλούς κλάδους: γλωσσική παράδοση, πνευματική ( ήθη, έθιμα, δημοτικό τραγούδι, παροιμίες, μυθοπλασία κ.τ.λ. ), οικιστική παράδοση ( χωριά και μεμονωμένα κτίσματα ), λαϊκή οικοτεχνία, ενδυματολογία, χοροί, γιορτές, πανηγύρια κ.τ.λ. Το πλάτος της καλύπτει τόσες πτυχές όσες και η ζωή, από τη χαρά ως το θάνατο. Έτσι διασώζει το ύφος με το οποίο ένας λαός ζει την καθημερινότητά του.

Αξία:

Η παράδοση αποτελεί στοιχείο καθορισμού και διασφάλισης της ιδιαίτερης ταυτότητας ενός έθνους, που τον διαχωρίζει από τους άλλους και καθορίζει τα όρια της μοναδικότητάς του.  Η παράδοση αποτελεί παράγοντα στήριξης και ενδυνάμωσης της κοινωνικής συνοχής. Οι πολίτες διαπαιδαγωγούνται και ανατρέφονται έχοντας ως κοινή βάση τις αξίες, τα πρότυπα και τα ιδανικά που αντλούνται από την εθνική τους παράδοση, γεγονός που προσφέρει μια βαθύτερη μεταξύ τους επικοινωνία και κατανόηση . Προσφέρει πλούσια εμπειρία που μπορεί να λειτουργήσει καθοδηγητικά για τους νεότερους .

Θεματικά κέντρα:

• περιφρόνηση του λαϊκού πολιτισμού
• γνωριμία των μαθητών με το λαϊκό πολιτισμό
• Μαθητική πονηριά

 Στο διήγημα αυτό ο αφηγητής υιοθετεί το βλέμμα ενός έφηβου μαθητή, ο οποίος περιγράφει την εμπειρία του από τη διδασκαλία και τη γενικότερη παρουσία του φιλολόγου του . Τα παιδιά του χωριού στο οποίο ζει ο αφηγητής ενθουσιάζονται με τον καθηγητή που τους εμπνέει σεβασμό για την παράδοση, αντίθετα ο αφηγητής νιώθει κάπως μειονεκτικά, γιατί ενώ οι συμμαθητές του «ξέρανε τη ρίζα τους», ο ίδιος δεν ήξερε «ούτε τον παππού του» .

Ο αφηγητής στο διήγημα είναι μαθητής που προέρχεται από την Αθήνα, αλλά βρίσκεται για μια σχολική χρονιά σε κάποιο επαρχιακό Γυμνάσιο, λόγω της μετάθεσης του πατέρα του, που είναι δημόσιος υπάλληλος . Μας εξιστορεί λοιπόν την προσπάθεια ενός νέου φιλολόγου που αγαπά το λαϊκό πολιτισμό να μεταδώσει την αγάπη του αυτή στα παιδιά . Έτσι τα παιδιά ανακαλύπτουν ότι αυτό που μέχρι χτες αγνοούσαν και υποτιμούσαν μπορεί να γίνει πηγή όχι μόνο γνώσης και αισθητικής απόλαυσης, αλλά και να ανανεώσει και να εμπλουτίσει τη σχέση τους με άτομα μεγαλύτερης ηλικίας .

Το διήγημα βασίζεται στην αντίθεση ανάμεσα στην Αθήνα και στην ελληνική επαρχία . Ενώ δηλαδή το μεγάλο αστικό κέντρο έχει αποκοπεί εντελώς από το λαϊκό πολιτισμό, στις μικρές πόλεις ή στην ύπαιθρο η επανασύνδεση με το λαϊκό πολιτισμό ίσως είναι εφικτή, αν το σχολικό και το κοινωνικό περιβάλλον δώσει στα παιδιά τα σχετικά ερεθίσματα . Στο διήγημα προβάλλεται η αντίληψη ότι, αν ο εκπαιδευτικός αγαπά τον πολιτισμό, μπορεί να μεταδώσει την αγάπη αυτή και στους μαθητές του  Η τελευταία φράση του διηγήματος, μέσα σε εισαγωγικά, είναι μετέωρη, εκφέρεται από τον ώριμο αφηγητή, ο οποίος γνωρίζει τη μελλοντική έκβαση των πραγμάτων, ότι δηλαδή η μεγάλη πολιτεία αφομοιώνει οριστικά τα παιδιά της, κρατώντας τα μακριά από το λαϊκό πολιτισμό .

Αν και το σύντομο αυτό διήγημα πρωτοδημοσιεύτηκε το 1979, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι καταγράφει μια πραγματικότητα που ισχύει και σήμερα: οι μαθητές του Γυμνασίου αντιμετωπίζουν τη λαϊκή παράδοση με επιφύλαξη ή και υποτίμηση . Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα κυρίαρχα στο αστικό κοινωνικό περιβάλλον αισθητικά πρότυπα είναι εντελώς διαφορετικά και κυρίως ξενόφερτα .

Ενότητες:

1Η Ενότητα: «Πρόπερσι που φοιτούσα… να τα διορθώσετε». Ο δάσκαλος και η προβολή του λαϊκού πολιτισμού.

2Η Ενότητα: «Πάντως, η δική μου η θέση… όταν το ξαναπήρε». Το πάθημα των δύο ξένων μαθητών.

Στο κείμενο παρουσιάζονται δύο μοντέλα διδασκαλίας:

 «σχολείο εργασίας», σύγχρονο σχολείο.

Ο δάσκαλος,  σέβεται την προσωπικότητα του μαθητή και δημιουργεί παιδαγωγική ατμόσφαιρα, χρησιμοποιώντας τον διάλογο αντί για την αυταρχική επιβολή των απόψεών του. Δεν είναι αυθεντία αλλά και ο ίδιος μαθαίνει καθημερινά. Έτσι οι μαθητές νιώθουν οικεία, δεν νιώθουν φόβο αλλά μπορούν να εκφράσουν σκέψεις και συναισθήματα στο δάσκαλό τους. Τα μαθήματα και οι δραστηριότητες μπορεί να είναι και πέρα από το αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου ,χωρίς να αποκλείεται η οικογένεια και η κοινωνία. Ο μαθητής αποκτά ενδιαφέροντα και γίνεται δημιουργικός.

Το δεύτερο μοντέλο δίνεται συνοπτικά με τη φράση: Αλλά ήξεραν πολύ καλά από κατάλογο, άγριες ή φαρμακερές φωνές και τρεμούλες.

 Ο δάσκαλος καταπιέζει τους μαθητές και επιβάλλεται με την απειλή του βαθμού και την άσκηση βίας (ξυλοδαρμός) προβάλλοντας τον εαυτό του ως αυθεντία. Ο μαθητής αναγκάζεται σε ένα περιβάλλον φόβου , να αποστηθίσει γνώσεις ,χωρίς κανένα ενδιαφέρον.

Χαρακτηρισμός δασκάλου:

Ζωντανός και αξιαγάπητος, ενθουσιώδης και υπεύθυνος επιστήμονας, γνώστης και λάτρης της λαϊκής παράδοσης και του πολιτισμού, φυσιολάτρης και ονειροπόλος, ευρηματικός και καινοτόμος, τολμηρός.

Αφηγηματικοί τρόποι: αφήγηση, περιγραφές, σχόλια του αφηγητή, διάλογοι.

Αφήγηση-αφηγητής: Ο αφηγητής διηγείται σε α πρόσωπο μια ιστορία που συνέβη στο παρελθόν.( αναδρομική αφήγηση). Είναι ομοδιηγητικός όταν αναφέρεται στον εαυτό του και ετεροδιηγητικός όταν μιλάει για το πάθημα του φίλου του. Η αφήγηση παρουσιάζεται σαν εξιστόρηση αναμνήσεων και ο αφηγητής με στοχαστική διάθεση μοιάζει να απευθύνεται σε έναν φανταστικό συνομιλητή. Έτσι στο τέλος απευθυνόμενος νοερά σε β ενικό πρόσωπο στον παλιό του καθηγητή δημιουργεί την αίσθηση του παρόντος.

Γλώσσα: απλή, δημοτική με λέξεις της καθημερινότητας.

Ύφος: ζωντανό και παραστατικό στην περιγραφή της σχολικής τάξης μελαγχολικό και στοχαστικό όταν ο αφηγητής εξομολογείται την εμπειρία του.

Εκφραστικά μέσα: λιτότητα γενικά στα εκφραστικά μέσα

Παρομοιώσεις: σαν ένα θησαυρός κρυφός ,σαν τα μάτια μας ,σαν δακρυσμένος, σαν να έβλεπε στα βάθη έναν σιχαμερό εχθρό.

Μεταφορές: ξέρανε τη ρίζα τους και τη φύτρα τους, ο καθηγητής έφεγγε, φαρμακερές φωνές

Επαναλήψεις: ξέρετε αυτό, ξέρετε εκείνο, ξέρετε το άλλο

Ασύνδετα σχήματα: έφερνε δίσκους ,μαγνητόφωνα, σλάιτς

ΠΗΓΗ

Το μελετάμε με άλλο τρόπο

Μιλήσαμε την προηγούμενη χρονιά για τις παιδαγωγικές μεθόδους. Ας θυμηθούμε!

 

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου
1. Ποια γνώμη είχαν τα παιδιά για τα λαϊκά ήθη και έθιμα του τόπου τους; Πού οφείλεται και πώς εκδηλώνεται η αλλαγή της στάσης τους;

Τα παιδιά αισθάνονταν ντροπή να ασχοληθούν με την παραδοσιακά ήθη και έθιμα του τόπου τους, πίστευαν ότι κάτι τέτοιο θα τους χαρακτήριζε παλαιομοδίτες. Όμως σύντομα άλλαξαν γνώμη χάρη στην παρέμβαση του δασκάλου τους. Το γεγονός ότι ένας νέος, μορφωμένος δάσκαλος ο οποίος έδειχνε τόση μεγάλη αγάπη για τα ήθη και έθιμα της περιοχής τους, τους κίνησε την περιέργεια και στη συνέχεια, ακολουθώντας τις παροτρύνσεις του μέσω της διδακτικής του μεθόδου, κατάλαβαν ότι είναι τιμή τους να προβάλλουν την παράδοσή τους. Οι συμβουλές αυτού του δασκάλου έπαιξαν σημαντικό ρόλο. Ήταν η πρώτη φορά που τα παιδιά άκουγαν με επιχειρήματα πόσο σημαντική ήταν η παράδοση τους.
2. Με ποιους τρόπους καλλιέργησε ο φιλόλογος στους μαθητές το ενδιαφέρον για το λαϊκό πολιτισμό και την τοπική τους παράδοση;

Τα παιδιά, αρχικά, εξεπλάγησαν από το πάθος που χαρακτήριζε το δάσκαλο τους για τα ήθη και έθιμα της περιοχής τους και ταυτόχρονα έπαψαν να αισθάνονται ντροπή για την καταγωγή τους. Ακολούθησαν τις οδηγίες του να μοιραστούν όσες πληροφορίες είχαν, για μέρη που επισκέπτονταν σε σχολικές εκδρομές. Η μέθοδος που ακολουθούσε ο φιλόλογος αποδείχθηκε αποτελεσματική, καθώς οι μαθητές ανταποκρίθηκαν με ενθουσιασμό στη συγκέντρωση λαϊκών πηγών.
3. Στο διήγημα συγκρίνονται δύο μοντέλα σχολικής διδασκαλίας. Ποια είναι αυτά και ποιο προβάλλεται ως καλύτερο;

Το πρώτο μοντέλο διδασκαλίας που προβάλλεται στο κείμενο είναι αυτό που ακολουθεί ο νέος φιλόλογος, ο οποίος προτιμά να φέρει τα παιδιά σε άμεση επαφή με το αντικείμενο διδασκαλίας. Από την άλλη πλευρά υπήρχε το μοντέλο της αυταρχικής διδασκαλίας. Σύμφωνα με αυτό, πρωταρχική σημασία είχε η απόλυτη πειθαρχία των μαθητών στο δασκάλου. Ο σεβασμός προς αυτόν ήταν επιβεβλημένος. Ο συγγραφέας στηρίζει το πρώτο μοντέλο διδασκαλίας, μέσα στο οποίο οι μαθητές προθυμοποιούνται με χαρά και ενθουσιασμό να φέρουν σε πέρας κάθε μαθησιακό τους καθήκον.
4. Ο αφηγητής αναφέρει ότι ο ίδιος δυσκολευόταν να ανταποκριθεί στην προσπάθεια συγκέντρωσης του λαογραφικού υλικού. Γιατί; Πώς κρίνετε τη «μικρή πονηρία» του;

Ο συγγραφέας ήταν ένας μαθητής καινούργιος στο γυμνάσιο ενός χωριού της ελληνικής επαρχίας. Τα προηγούμενα χρόνια τα έχει περάσει στην Αθήνα με αποτέλεσμα να μη γνωρίζει τα πατροπαράδοτα έθιμα και παραδόσεις. Όταν λοιπόν ήρθε αντιμέτωπος με την πρωτοποριακή διδακτική μέθοδο του φιλολόγου, δυσκολεύτηκε αρκετά να ανταποκριθεί στη συγκέντρωση υλικού γύρω από δημοτικά κείμενα. Η λαχτάρα του να γίνει μέλος των επαρχιωτών φίλων του, τον σπρώχνει να αντιγράψει τέτοιου είδους τραγούδια από το αναγνωστικό παλιότερου έτους. Ο δάσκαλος τον παροτρύνει να κάνει τη δική του έρευνα, προκειμένου να αντιμετωπίσει την αμάθειά του σε αυτόν τον τομέα και έτσι να ενταχθεί ομαλά στην υπόλοιπη ομάδα των ντόπιων μαθητών.

Απόσπασμα από την ταινία του Μάικλ Μουρ “Where to Invade Next (2015)”. Από το 2:20 και μετά αναφέρεται στον τρόπο λειτουργίας του σχολείου στη Φινλανδία.

Ένας εμπνευσμένος δάσκαλος και η αναγνώριση που εισπράττει από τους μαθητές του…

https://www.youtube.com/watch?v=j64SctPKmqk

Σχολιάζουμε τις φράσεις

• “Ον ου τύπτει λόγος, ουδέ ράβδος” και ρίχνουμε μια ματιά 
• “Στον πατέρα μου χρωστώ το ζην, στο δάσκαλό μου το ευ ζην.”

Φύλλο εργασίας 

Ασκήσεις δημιουργικής γραφής

1. Αφηγήσου σε έναν συμμαθητή σου που έλειπε από το μάθημα τι έκανε σύμφωνα με το κείμενο ό συγκεκριμένος καθηγητής για να κινητοποιήσει τους μαθητές του; 
2. Φαντάσου ότι είσαι δάσκαλος. Ποιους τρόπους θα υιοθετούσες για να κατακτήσουν οι μαθητές σου τη γνώση κρατώντας ζωντανό το ενδιαφέρον τους και καλλιεργώντας τη δημιουργική τους διάθεση; 
3. Είσαι ο δάσκαλος του κειμένου .Γράψε τα συναισθήματα και τις σκέψεις σου βλέποντας την ενθουσιώδη συμμετοχή των παιδιών και την αγάπη για τον λαϊκό πολιτισμό.