Το πιο γλυκό ψωμί είναι παραμύθι και κεφαλονίτικη παραλλαγή μιας παλαιάς λαϊκής αφήγησης. Ανήκει στον ευρύ τύπο των διηγηματικών ή κοσμικών παραμυθιών, τα οποία αναφέρονται στις περιπέτειες των ανθρώπων χωρίς να χρησιμοποιούν υπερφυσικά στοιχεία. Ειδικότερα, το συγκεκριμένο παραμύθι κατατάσσεται στην κατηγορία των διδακτικών παραμυθιών που, όπως παρατηρεί ο Δ. Λουκάτος, «έχουν πάντα μέσα τους μια διάθεση για διδασκαλία».
Εδώ μπορούμε να το “δούμε” με αφήγηση
Για να ρίξουμε μια ματιά: Το πιο γλυκό ψωμί
Ποια είναι αλήθεια η διαδικασία μέχρι να ψήσουμε το ψωμί και να το φάμε; Είναι κάτι απλό;
Να το δούμε όπως το δραματοποίησαν οι μαθητές και οι μαθήτριες του 2ου Γυμνασίου Καλαμάτας;
ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ
Λαϊκό είναι το παραμύθι που δημιουργείται από τον λαό, απευθύνεται στους απλούς ανθρώπους και έχει στόχο να τους τέρπει (ευχαριστεί), να τους συμβουλεύει και να τους ξεκουράζει. Οι ρίζες του παραμυθιού αναζητούνται στην προϊστορική εποχή όπου εμπνέονταν από την καθημερινότητα και τις θρησκευτικές τελετές. Κατά τα ιστορικά χρόνια, η Ινδία, η Βαβυλώνα, η Αίγυπτος και η Ασσυρία ήταν τα κέντρα του παραμυθιού. Στην Ευρώπη εμφανίστηκαν κατά τον Μεσαίωνα (5ο ως 15ο αιώνα μ. Χ.). Στην Ελλάδα τα παραμύθια εμφανίστηκαν στην αρχαιότητα (ο Όμηρος και ο Ηρόδοτος διέσωσαν πολλά παραμύθια). Τα χρόνια της Τουρκοκρατίας μπήκαν ανατολίτικα θέματα στο παραμύθι, όπως το θεριό, ο αράπης και ο δράκος. Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες παραμυθιών, όπως οι θρησκευτικές διηγήσεις, οι ιστορίες για ζώα (μύθοι Αισώπου), τα μυθικά, τα μαγικά, τα εξωτικά, τα σατιρικά κ.α.. Σήμερα στο παραμύθι υπάρχουν νέοι πρωταγωνιστές, όπως ο μαθητευόμενος μάγος Χάρι Πότερ, που αντιμάχεται τις δυνάμεις του κακού. Κύριο θέμα του παραμυθιού είναι η ανατροπή του ισχυρού, γι’ αυτό και ο λαός το αγάπησε τόσο πολύ. Στα παραμύθια όλα είναι δυνατά, χάρη στους καλούς ήρωες που συνήθως βασανίζονται από τους κακούς, αλλά τελικά νικάνε.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΩΝ:
Α) Η γλώσσα των παραμυθιών είναι απλή, λιτή και κατανοητή. Οι προτάσεις είναι απλές και κύριες. Ο λόγος αποτελείται από μικρές περιόδους.
Β) Τα παραμύθια συνδέονται με τη ζωή και τις ασχολίες των ανθρώπων κάθε περιοχής.
Γ) Έχουν υπόθεση που περιέχει μαγικά και υπερφυσικά γεγονότα με ήρωες μάγους, γίγαντες, δράκους, βασιλιάδες αλλά και απλούς ανθρώπους του λαού.
Δ) Τα γεγονότα διαδραματίζονται σε αόριστο τόπο και χρόνο, πράγμα που δίνει διαχρονική αξία στα παραμύθια.
Στ) Χρησιμοποιείται ο διάλογος για ζωντάνια.
Ζ) Στο τέλος υπάρχει ηθικό δίδαγμα (επιμύθιο)
Η) Συχνά έχουν μαγικούς αριθμούς (3,7,12,40).
Θ) Κατά κανόνα έχουμε καλό και ευτυχισμένο τέλος.
Ο ρόλος του παραμυθιού ήταν
- να ψυχαγήσει το κοινό σε ώρες δουλειάς, ταξιδιού, οικογενειακής ζωής.
- να διευρύνει τη φαντασία και τις γνώσεις του κοινού αυτού.
- να καλλιεργήσει την αφήγηση και έγινε πρόδρομος της λογοτεχνίας.
Ανάλυση κειμένου
ΕΝΟΤΗΤΕΣ
1η ΕΝΟΤΗΤΑ «Κάποτε ήταν….που λέει ο λόγος», Η ανορεξία του βασιλιά και η δυστυχία της απραξίας.
2η ΕΝΟΤΗΤΑ « Οπού κάποια μέρα….τότε θα γιατρευτείς», Η διάγνωση και η συμβουλή του σοφού γέροντα.
3η ΕΝΟΤΗΤΑ «Από την ίδια μέρα….και περίμενε», Η λανθασμένη εφαρμογή της συμβουλής του σοφού γέροντα.
4η ΕΝΟΤΗΤΑ «Άκουσέ με βασιλιά μου…του απάντησε κείνος», Η δοκιμασία του βασιλιά.
5η ΕΝΟΤΗΤΑ «Σε λίγο βγήκανε τα καρβέλια…κι εμείς έτσι», Η γιατρειά του βασιλιά.
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΑΝΗΚΕΙ ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ
“Το πιο γλυκό ψωμί” είναι ένα παραμύθι διδακτικό Είναι μία περιπέτεια με δύο κεντρικούς ήρωες, χωρίς υπερφυσικά όντα και στοιχεία μαγείας. Ανήκει στα διηγηματικά ή κοσμικά παραμύθια.
ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ
Η αξία της εργασίας.
ΣΤΟΧΟΣ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ
Στο παραμύθι μας σκοπός είναι να καταλάβουμε πόσο σημαντική είναι η εργασία για τον άνθρωπο. Το “πιο γλυκό ψωμί” ήταν αυτό που είχε φτιάξει ο βασιλιάς με τον κόπο του και όχι αυτό με τη ζάχαρη ή αυτό που του πρόσφεραν άλλοι. Ο βασιλιάς έμαθε την αξία της εργασίας και έτσι γιατρεύτηκε από την ανορεξία. Η ανορεξία του συμβολίζει τη δυστυχία που ένιωθε γιατί δεν είχε ανακαλύψει την αξία της εργασίας, της δημιουργικότητας.
Ο φτωχός γέροντας συμβολίζει την ελληνική λαϊκή σοφία. Το ψωμί είναι το βασικό τρόφιμο των απλών ανθρώπων του λαού. Στην αρχή ο γέροντας συμβούλεψε το βασιλιά να φάει το πιο γλυκό ψωμί και η συμβουλή του δεν είχε αποτέλεσμα γιατί ο βασιλιάς νόμιζε πως έπρεπε να φάει ψωμί με ζάχαρη! Ο γέροντας εννοούσε το ψωμί που βγαίνει με τον ιδρώτα μας, με την προσωπική εργασία.
ΤΟ ΜΟΤΙΒΟ ΤΗΣ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑΣ
Ο βασιλιάς πέρασε από μια δοκιμασία. Δοκιμασίες συναντάμε και στη μυθολογία μας όπως π.χ. οι άθλοι του Ηρακλή. Από τη δοκιμασία του βασιλιά, μαθαίνουμε και πώς έφτιαχναν το ψωμί στα παλιά χρόνια, από το χωράφι μέχρι το ψήσιμό του. Στα χρόνια μας όλη η διαδικασία γίνεται με μηχανήματα.
Ο μύθος δομείται στα μοτίβα πρόβλημα-συμβουλή, δοκιμασία-ικανοποίηση. Το
πρόβλημα είναι η ανορεξία του βασιλιά για τα πλούσια φαγητά του παλατιού. Ο σοφός
γέροντας συστήνει το “γλυκό ψωμί”, το βασικό διατροφικό είδος των απλών ανθρώπων. Το
ψωμί όμως το κεδίζει κανείς με τη δουλειά του και τον μόχθο από την καλλιέργεια της γης.
ΔΙΔΑΓΜΑ
Από το παραμύθι διδασκόμαστε ότι ο άνθρωπος όταν δουλεύει αισθάνεται ικανοποιημένος, αμείβεται, νιώθει χαρά και ευτυχία. Για παράδειγμα, το διάβασμα, ως πνευματική εργασία μας κάνει πιο έξυπνους. Στο παραμύθι μας υπάρχει η αντίθεση ανάμεσα στον κόσμο των φτωχών και των πλουσίων. Ο φτωχός γέροντας όμως είναι αυτό που κατέχει τη σοφία ενώ ο βασιλιάς με όλα τα πλούτη του κόσμου, είναι δυστυχισμένος. Άρα τα υλικά αγαθά δεν φέρνουν τη γνώση και την ευτυχία.
Η ΑΝΩΝΥΜΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ, Η ΑΠΟΥΣΙΑ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟΥ ΤΟΠΟΥ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΥ
Τα πρόσωπα είναι ανώνυμα. Επίσης ο τόπος και ο χρόνος του παραμυθιού είναι άγνωστοι. Έτσι το παραμύθι μας αποκτά διαχρονική αξία, δηλαδή αυτό που θέλει να μας διδάξει, η αξία δηλαδή της εργασίας στη ζωή μας, ίσχυε στο παρελθόν, ισχύει στο παρόν και θα ισχύει και στο μέλλον.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ
ΒΑΣΙΛΙΑΣ: είναι τεμπέλης, αδρανής, νωθρός, αδιάφορος για τον λαό του, γκρινιάρης, παράξενος, ιδιότροπος και αυταρχικός. Μετά τη δοκιμασία του όμως γίνεται ήπιος, ήρεμος, υπάκουος και εργατικός. Τον λυπόμαστε για την αρρώστια του (την ανορεξία) αλλά, όταν γίνεται εργατικός, τον θαυμάζουμε.
ΓΕΡΟΝΤΑΣ: είναι εργατικός, σοφός, προνοητικός, ατρόμητος στις απειλές, ήρεμος και ψύχραιμος.
ΕΙΔΟΣ ΑΦΗΓΗΤΗ
Tριτοπρόσωπος παντογνώστης εκτός από ένα δυο σημεία που απευθύνεται στους ακροατές του, οπότε είναι πρωτοπρόσωπος (π.χ.«Κι ο βασιλιάς παιδί μου….»). Ο αφηγητής έχει απλό λόγο, καθημερινό και αφηγείται σε απλή, καθημερινή γλώσσα.
ΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Τα γεγονότα παρουσιάζονται με τη χρονολογική σειρά.
ΚΟΙΝΟ ΣΗΜΕΙΟ ΒΑΣΙΛΙΑ ΚΑΙ ΣΟΦΟΥ ΓΕΡΟΝΤΑ
Αν και είναι αντίθετοι στον τρόπο ζωής και στις αντιλήψεις, ο βασιλιάς και ο γέρος σοφός, μετά το τέλος της δοκιμασίας ταυτίζονται, γιατί συμφωνούν για την αξία της εργασίας.
ΓΛΩΣΣΑ
Απλή, λιτή, κατανοητή με έντονη προφορικότητα. Ο αφηγητής απευθύνεται σε κάποιο ακροατήριο όπως φαίνεται από τις φράσεις «που λέει ο λόγος, για να μην τα πολυλογούμε, παιδί μου, βλέπεις».
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ
ΑΦΗΓΗΣΗ: δίνεται η εξέλιξη του παραμυθιού και μάλιστα με γρήγορη διαδοχή των γεγονότων. Για παράδειγμα «Κάποτε ήταν ένας πλούσιος βασιλιάς…»
ΔΙΑΛΟΓΟΣ: δίνονται καθαρότερα στοιχεία της προσωπικότητας, των σκέψεων και των ενεργειών των προσώπων.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: μπλέκεται με την αφήγηση (η μεταμφίεση του βασιλιά σε φτωχό).
ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ -ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ
ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ: π.χ. «Έπεσαν με τα μούτρα στη δουλειά»
ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗ: π.χ. «σαν πεινασμένος λύκος»
ΥΠΕΡΒΟΛΗ: «ούτε το μικρό μου δαχτυλάκι δεν κουνώ»
ΕΙΚΟΝΕΣ : «Φόρεσε κι αυτός φτωχικά ρούχα..»( οπτική), « άρχισε να βγαίνει από τον φούρνο η μυρωδιά τους» (οσφρητική)
ΕΙΡΩΝΕΙΑ: «Φαίνεται ότι το ψωμί που σου ζύμωσαν δεν ήταν τόσο γλυκό όσο έπρεπε…»
ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ: «Κάποτε ήταν ένας πλούσιος βασιλιάς, πολύ πλούσιος».
ΑΝΑΔΙΠΛΩΣΗ: «που ό, τι επιθυμούσε η καρδιά του το ΄χε .Όλα τα είχε.»
ΗΧΟΠΟΙΗΤΕΣ ΛΕΞΕΙΣ: «γκαπ-γκουπ»
ΣΗΜΕΙΩΣΗ : Αναδίπλωση υπάρχει όταν η τελευταία λέξη ή φράση μιας πρότασης επαναλαμβάνεται στην αρχή της επόμενης. Για όλα τα σχήματα λόγου μελέτησε την κατηγορία «ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ Ή ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ».
Να κάνουμε μια επανάληψη στο παραμύθι, που μόλις μελετήσαμε;