Ας ρίξουμε μια ματιά στην α ραψωδία:
Περίληψη
Ο ποιητής καλεί τη Μούσα να μας αφηγηθεί την ιστορία του Οδυσσέα. Ο Ποσειδώνας, που εχθρεύεται τον ήρωα, λείπει στους Αιθίοπες και οι θεοί συνεδριάζουν στον Όλυμπο. Με πρωτοβουλία της Αθηνάς αποφασίζουν να δρομολογήσουν το νόστο του.
Σε εφαρμογή του θεϊκού σχεδίου, η Αθηνά κατεβαίνει στην Ιθάκη για να παρακινήσει τον Τηλέμαχο να αναζητήσει τον πατέρα του. Με τη μορφή του Μέντη, ενός πατρικού φίλου, μπαίνει στο παλάτι, όπου οι μνηστήρες γλεντοκοπούν κατασπαταλώντας ασύστολα την ξένη περιουσία. Ο Τηλέμαχος υποδέχεται φιλόξενα τον ξένο, και η Αθηνά προσπαθεί να τον πείσει πως ο πατέρας του ζει. Τον παρακινεί να καταγγείλει τη συμπεριφορά των μνηστήρων και να πάει στους βασιλιάδες της Πύλου και τη Σπάρτης να ρωτήσει για τον Οδυσσέα.
Φεύγοντας η Αθηνά αποκαλύπτεται και ο Τηλέμαχος αναθαρρεί. Ο αοιδός Φήμιος τραγουδά το γυρισμό των Αχαιών από την Τροία, η Πηνελόπη όμως κατεβαίνει πονεμένη και τον καλεί ν’ αλλάξει τραγούδι. Ο Τηλέμαχος της μιλά με αυστηρότητα και τη στέλνει πίσω στα διαμερίσματά της. Στη συνέχεια στρέφεται με αυτοπεποίθηση προς τους μνηστήρες, τους λέει να φύγουν απ το σπίτι του και τους ανακοινώνει ότι θα φέρει το θέμα στη συνέλευση των Ιθακησίων. Ακολουθεί λογομαχία. Καθώς τελειώνει η πρώτη μέρα του ποιητικού χρόνου της Οδύσσειας, ο Τηλέμαχος ξαγρυπνά και αναλογίζεται τις υποδείξεις της Αθηνάς.
Εδώ θα βρείτε την α ραψωδία από το πρωτότυπο και σε μετάφραση
α ΡΑΨΩΔΙΑ (ΣΤΙΧΟΙ 1 – 498)
ΘΕΩΝ ΑΓΟΡΑ
ΑΘΗΝΑΣ ΠΑΡΑΙΝΕΣΙΣ ΠΡΟΣ ΤΗΛΕΜΑΧΟΝ
ΜΝΗΣΤΗΡΩΝ ΕΥΩΧΙΑ
ΤΟΠΟΣ: Ιθάκη, η πατρίδα του Oδυσσέα
ΧΡΟΝΟΣ: η πρώτη μέρα της Οδύσσειας
ΠΡΟΣΩΠΑ: Τηλέμαχος, Αθηνά–Μέντης, Δίας, Πηνελόπη,
μνηστήρες (Αντίνοος και Ευρύμαχος), Ευρύκλεια
Ενότητα 1 η (Στ.1-25)
ΠΡΟΟΙΜΙΟ
Στίχοι 1–13: Επίκληση στη Μούσα. Παρουσίαση του Οδυσσέα. Η τύχη των συντρόφων του. Δεύτερη επίκληση.
Στίχοι 14–19: Η παραμονή του Οδυσσέα στο νησί της Καλυψώς.
Στίχοι 20–25: Η επιστροφή του ήρωα στην πατρίδα του. Ο ρόλος των θεών.
ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ
Ο ποιητής αρχίζει το έπος παρακαλώντας τη Μούσα να του εξιστορήσει τις περιπέτειες του κεντρικού ήρωα, του οποίου η ταυτότητα αποκαλύπτεται σταδιακά. Πληροφορούμαστε λοιπόν για τις περιπλανήσεις του Οδυσσέα σε διάφορους τόπους και για την τύχη των συντρόφων του που χάθηκαν από δική τους απερισκεψία, επειδή έφαγαν τα βόδια του θεού Ήλιου. Στη συνέχεια ο Όμηρος αναφέρει ότι η Καλυψώ κρατάει τον Οδυσσέα «αιχμάλωτο» στο νησί της, θέλοντας να τον κάνει άντρα της. Οι θεοί αποφασίζουν να επιστρέψει στην Ιθάκη· εκεί όμως θα αντιμετωπίσει νέες περιπέτειες. Τέλος, ο ποιητής κάνει λόγο για τη συμπάθεια των θεών προς τον Οδυσσέα, με εξαίρεση τον Ποσειδώνα που είναι οργισμένος με τον ήρωα.
ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΩΝ
Οδυσσέας: Η παρουσίαση του κεντρικού ήρωα γίνεται σταδιακά στο Προοίμιο, μέχρι την τελική αποκάλυψη του ονόματός του στον στίχο 24. Ο ποιητής αρχικά χαρακτηρίζει τον ήρωα «πολύτροπο». Πρόκειται για έναν άνθρωπο πολυταξιδεμένο, πολύπαθο και ευφυέστατο. Ο Οδυσσέας γίνεται σύμβολο του αρχαίου ανθρώπου, καθώς συγκεντρώνει στο πρόσωπό του τα ιδανικά της εποχής του: έχει αποκτήσει γνώσεις ταξιδεύοντας σε πολλούς τόπους και γνωρίζοντας διάφορες ανθρώπινες συμπεριφορές (στ.4), έχει πλούσια εμπειρία από τη ζωή (στ.5). Ταυτόχρονα παρουσιάζεται φιλεύσπλαχνος και αλληλέγγυος προς τους συντρόφους του, πραγματικός φίλος, άνθρωπος που υπολογίζει και αγαπά το συνάνθρωπό του, αφού έκανε καθετί για να τους σώσει (στ.6-8). Ακόμη είναι φιλόπατρις (στ.15) και πιστός στην οικογένειά του, καθώς δεν υποκύπτει σε όσα του υπόσχεται η Καλυψώ (στ.16) αλλά ονειρεύεται μόνο την επιστροφή. Στις εξαιρετικές ικανότητες και αρετές του οφείλεται ο σταθερός χαρακτηρισμός που του αποδίδει ο Όμηρος «θεϊκός». Ο Οδυσσέας αποτελεί μια
μεγάλη μορφή της παγκόσμιας λογοτεχνίας που ενέπνευσε πολλούς μεταγενέστερους συγγραφείς και καλλιτέχνες. Έγινε σύμβολο του πανέξυπνου ανθρώπου που βρίσκει τρόπους να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες.
ΤΕΧΝΙΚΗ
Κυκλικό σχήμα
Στο στίχο 1 («τον άντρα, Μούσα, τον πολύτροπο να μου ανιστορήσεις…») και στους στίχους 12–13 («Από όπου θες, θεά, ξεκίνα…») ο ποιητής επικαλείται τη Μούσα. Το κυκλικό σχήμα τονίζει το ρόλο που παίζει η Μούσα στην αφήγηση της ιστορίας.
Προϊδεασμός
Ο ποιητής μας πληροφορεί για γεγονότα που θα συμβούν αργότερα.
στ. 7–11: Στο νησί του Ήλιου χάνονται οι σύντροφοι του Οδυσσέα εξαιτίας της προσβολής προς το θεό Ήλιο (ραψωδία μ)
στ. 16–19: Η Καλυψώ κρατάει στο νησί της τον ήρωα παρά τη θέλησή του (ραψωδία ε)
στ. 20–21: Οι θεοί αποφασίζουν να επιστρέψει τελικά ο Οδυσσέας στην πατρίδα του (ραψωδία ν)
στ. 22: Οι περιπέτειες του Οδυσσέα θα συνεχιστούν και στην Ιθάκη (ραψωδία χ).
In medias res
Ο ποιητής δεν αφηγείται τα γεγονότα με τη χρονική σειρά που έγιναν. Ξεκινάει από τη μέση της ιστορίας, όταν ο Οδυσσέας έχει φτάσει στο νησί της Καλυψώς. Το προοίμιο της Οδύσσειας μπορεί να χωριστεί σε δύο τμήματα. Στο πρώτο ο ποιητής: α) επικαλείται – παρακαλεί τη Μούσα, β) δίνει τα κύρια γνωρίσματα του κεντρικού ήρωα, γ) μιλάει για τις συνέπειες των ανθρώπινων λαθών, δ) υπονοεί ότι δεν θα διηγηθεί τα γεγονότα με τη χρονολογική τους σειρά («από όπου θες, θεά, ξεκίνα την αυτήν την ιστορία») Στο δεύτερο μέρος του προοιμίου ο ποιητής μας πληροφορεί για: α) την επιστροφή των πολεμιστών του τρωικού πολέμου στην πατρίδα τους εκτός από τον Οδυσσέα, β) τον ακούσιο εγκλεισμό του ήρωα στο νησί της Καλυψώς γ) το αίσιο τέλος του έπους (οι θεοί θα επιτρέψουν το γυρισμό του στην πατρίδα), δ) τους νέους αγώνες που θα δώσει εκεί, ε) το θυμό του Ποσειδώνα, στ) την ταυτότητα του ήρωα.
ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ
- «του γυρισμού τη μέρα» (στ. 11)
- «άθλιον όλεθρο» (στ. 14)
- «αρχοντική θεά» (στ. 18)
- «θολωτές σπηλιές» (στ. 18)
- «θεϊκό Οδυσσέα» (στ. 24)
Ενότητα 2η (Στ.26-108)
Η ΠΡΩΤΗ «ΑΓΟΡΑ» ΤΩΝ ΘΕΩΝ
Στίχοι 26–30: Ο Ποσειδώνας βρίσκεται στους Αιθίοπες για να πάρει μέρος σε θυσία.
Στίχοι 31–51: Ο Δίας κατηγορεί τους ανθρώπους για την ανευθυνότητά τους. Το παράδειγμα του Αίγισθου.
Στίχοι 52–72: Η Αθηνά μιλάει για τα βάσανα του Οδυσσέα.
Στίχοι 73–92: Ο Δίας απαντά πως θυμάται τον Οδυσσέα. Αναφέρει την αιτία της οργής του Ποσειδώνα και ότι η έχθρα πρέπει να σταματήσει.
Στίχοι 93–108: Η Αθηνά αναπτύσσει το σχέδιό της για την επιστροφή του Οδυσσέα.
ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ
Οι θεοί εκμεταλλεύονται την απουσία του Ποσειδώνα, ο οποίος βρίσκεται στη χώρα των Αιθιόπων, και συνεδριάζουν. Αρχικά μιλάει ο Δίας. Απορεί γιατί οι άνθρωποι κατηγορούν τους θεούς για τις συμφορές τους αφού υπεύθυνοι είναι οι ίδιοι και η απερισκεψία τους. Φέρνει σαν παράδειγμα τον Αίγισθο και το φοβερό θάνατό του από τον Ορέστη. Στη συνέχεια παίρνει το λόγο η Αθηνά. Συμφωνεί με όσα είπε ο πατέρας της, αναφέρει όμως την περίπτωση του Οδυσσέα, ο οποίος ταλαιπωρείται άδικα στο νησί της Καλυψώς, ενώ είναι και γενναίος και ευσεβής. Τελειώνει τα λεγόμενά της ρωτώντας το Δία γιατί είναι τόσο θυμωμένος με τον ήρωα. Ο Δίας της απαντά ότι δεν έχει ξεχάσει τον Οδυσσέα και υποδεικνύει ως μοναδικό υπαίτιο για τα βάσανά του τον Ποσειδώνα. Αναφέρει το λόγο της οργής του, δηλαδή το ότι ο Οδυσσέας τύφλωσε το γιο του, τον Πολύφημο. Έπειτα λέει ότι είναι καιρός να αποφασίσουν το γυρισμό του Οδυσσέα, τώρα που λείπει ο Ποσειδώνας. Η Αθηνά ξαναπαίρνει το λόγο και ανακοινώνει το σχέδιό της. Ο Ερμής θα πάει στην Ωγυγία και θα μεταφέρει στην Καλυψώ την απόφαση των θεών να αφεθεί ελεύθερος ο Οδυσσέας. Η ίδια η Αθηνά θα κατέβει στην Ιθάκη για να πείσει τον Τηλέμαχο να αντιμετωπίσει τους μνηστήρες και να ταξιδέψει στην Πύλο και στη Σπάρτη για να πάρει πληροφορίες για τον πατέρα του.
ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΩΝ
Δίας: Ο βασιλιάς των θεών μπορεί να χαρακτηριστεί αυστηρός, όταν μιλάει για την ευθύνη που έχουν οι θνητοί για τα βάσανά τους(στ.36-39) και για την περίπτωση του Αίγισθου (40-51). Είναι δίκαιος αφού αναγνωρίζει ότι ο Οδυσσέας ταλαιπωρείται χωρίς να έχει κάτι κακό (75-78) και ειλικρινής γιατί αναφέρει τον υπεύθυνο για τα βάσανα τού ήρωα, τον Ποσειδώνα (79-88). Παρουσιάζεται συμπονετικός και συμφωνεί πρόθυμα με την Αθηνά ότι είναι καιρός ο Οδυσσέας να επιστρέψει στην
πατρίδα του (στ.89-90).
Αθηνά: Η θεά δείχνει την εξυπνάδα και τη διπλωματία της στον τρόπο με τον οποίο κατευθύνει τη συζήτηση με το Δία. Εκμεταλλεύεται το παράδειγμα του Αιγίσθου για να αντιπαραβάλει τον αθώο Οδυσσέα (στ.53-57, 66-71). Παίρνει συνεχώς το μέρος του ήρωα, γεγονός που δείχνει τη μεγάλη της αγάπη για τον Οδυσσέα. Αυτό όμως μερικές φορές την κάνει να συμπεριφέρεται άδικα, όπως όταν κατηγορεί την Καλυψώ (στ.64-66) ή όταν ρίχνει τις ευθύνες για την κατάσταση του Οδυσσέα στον ίδιο το Δία (στ.72). Στο τέλος παρουσιάζεται δυναμική και αποφασισμένη να εφαρμόσει το σχέδιό της (στ.101-108).
Ποσειδώνας: Ο θεός της θάλασσας και των σεισμών είναι θυμωμένος με τον Οδυσσέα (στ.79). Αιτία της οργής του είναι ότι ο Οδυσσέας τύφλωσε το γιο του Πολύφημο (στ.80-81). Συμπεριφέρεται λοιπόν εκδικητικά, αφού δεν τον αφήνει να επιστρέψει στην πατρίδα (στ.87-88).
Οδυσσέας: Σ’ αυτήν την ενότητα, ο Οδυσσέας σκιαγραφείται κυρίως μέσα από τα λόγια της Αθηνάς. Τον αποκαλεί γενναίο αλλά δύσμοιρο να βασανίζεται με τόσα πάθη (στ.57). Συνεχίζει χαρακτηρίζοντάς τον δύστυχο κι οδυρόμενο (στ.64) επειδή είναι «φυλακισμένος» στο νησί της Καλυψώς. Μιλάει για τη φιλοπατρία και τον πόθο του για επιστροφή (στ.67-68). Θυμίζει τέλος την ευσέβεια του Οδυσσέα, ο οποίος πάντοτε φρόντιζε να προσφέρει τις κατάλληλες θυσίες (στ.70). Ο Δίας συμφωνεί με την Αθηνά και για την ευσέβεια του ήρωα (77-78) και για τη σύνεσή του (στ.76).
ΤΕΧΝΙΚΗ
Διάλογος
Στην ενότητα αυτή, ο Όμηρος χρησιμοποιεί το διάλογο βάζοντας το Δία και την Αθηνά να συνομιλούν ενώ οι άλλοι θεοί παρακολουθούν σαν βουβά πρόσωπα. Έτσι σπάει τη μονοτονία της αφήγησης, υπάρχει ζωντάνια και έντονη θεατρικότητα. Ο διάλογος των δύο θεών έχει τη μορφή λόγου-αντίλογου, ώστε να τονίζεται η αντίθεση των απόψεών τους. Ο Δίας μιλάει για τη δίκαιη τιμωρία του Αίγισθου(λόγος) ενώ η Αθηνά για την άδικη τιμωρία του Οδυσσέα (αντίλογος). Επιρρίπτει στον πατέρα της ευθύνες για όσα συμβαίνουν στον Οδυσσέα (λόγος) ενώ ο Δίας αρνείται τις ευθύνες και τις μεταθέτει στον Ποσειδώνα (αντίλογος). Ο διάλογος κλείνει με τη δευτερολογία της Αθηνάς στην οποία δεν υπάρχει αντίλογος, σημάδι της συμφωνίας των δύο θεών.
Προϊδεασμός
στ. 40–51: το παράδειγμα του Αίγισθου μας προετοιμάζει για την τιμωρία των μνηστήρων(ραψωδία χ)
στ. 97-100: Η Αθηνά μάς προϊδεάζει για το ταξίδι του Ερμή στο νησί της Καλυψώς και τη φυγή του Οδυσσέα (ραψωδία ε).
στ. 101-108: Η Αθηνά μάς προϊδεάζει για την επίσκεψή της στην Ιθάκη, τη συνάντησή της με τον Τηλέμαχο, τη σύγκληση συνέλευσης (ραψωδία β) και τα ταξίδια του Τηλέμαχου στην Πύλο (ραψωδία γ) και στη Σπάρτη (ραψωδία δ).
Εικόνες
α) (στ. 29–30): Ο Ποσειδώνας απολαμβάνει τις θυσίες προς τιμήν του
β) (στ. 31–32): Η συνέλευση των θεών
γ) (στ. 60): Το νησί Ωγυγία
Ανθρωπομορφισμός των θεών
α) (στ. 26-30): ο Ποσειδώνας συμπεριφέρεται ως άνθρωπος και ταξιδεύει στη χώρα των Αιθιόπων για να πάρει μέρος στις θυσίες προς τιμήν του. Κάθεται στο τραπέζι μαζί τους και ευχαριστιέται το φαγητό.
β) (στ. 49-50): ο Ερμής, ο αγγελιοφόρος των θεών, πηγαίνει στον Αίγισθο και τον προειδοποιεί για τις συνέπειες των πράξεών του. Προσπαθεί να τον πείσει να μην πέσει στα αμαρτήματα που έχει σχεδιάσει. Ο Ερμής συμπεριφέρεται σαν ένας άνθρωπος φιλικός, εξοικειωμένος με τις συνήθειες των ανθρώπων.
γ) (στ. 64-66): η νύμφη Καλυψώ συμπεριφέρεται στον Οδυσσέα σαν θνητή γυναίκα. Προσπαθώντας να τον κρατήσει κοντά της του μιλάει με γλυκά λόγια, απαλά σαν χάδια.
δ) (στ. 72): η Αθηνά ρωτάει το Δία γιατί νιώθει τόσο θυμό για τον Οδυσσέα. Του αποδίδει δηλαδή ένα ανθρώπινο συναίσθημα.
ε) (στ. 90-92): ο Δίας λέει ότι αν όλοι οι θεοί πάρουν μια απόφαση, ο Ποσειδώνας δεν θα πάει ενάντιά τους, σεβόμενος την πλειοψηφία. Κι εδώ αποδίδονται ανθρώπινες αντιλήψεις στους θεούς (ο σεβασμός στην απόφαση των περισσοτέρων – η συγκέντρωση των θεών).
ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ
- «Ολύμπιος Δίας» (στ. 31, 69)
- «Αργοφονιάς Ερμής» (στ. 44)
- «Τα μάτια λάμποντας, η γαλανή Αθηνά» (στ. 52)
- «Πατέρα μας των αθανάτων, Κρονίδη, των δυνατών ο παντοδύναμος» (στ. 53, 94)
- «Ευρύχωρη Τροία» (στ. 70)
- «Ο Δίας που τα σύννεφα συνάζει» (στ. 73)
- «Θεϊκός Οδυσσέας» (στ. 75)
- «Ποσειδών, της γης κυρίαρχος» (στ. 79)
- «Θολωτές σπηλιές» (στ. 85)
- «Κοσμοσείστης Ποσειδών» (στ. 86)
- «Ερμής ψυχοπομπός κι αργοφονιάς» (στ. 92)
- «Καλλιπλόκαμη νεράιδα» (στ. 98-99)
- «Καρτερικός Οδυσσέας» (στ. 100)
- «Οι Αχαιοί που τρέφουν πλούσια κόμη» (στ. 103)
Ενότητα 3η (Στ.109-173)
Η ΑΘΗΝΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΛΥΜΠΟ ΣΤΗΝ ΙΘΑΚΗ
Στίχοι 109-126: Η Αθηνά προετοιμάζεται να αναχωρήσει από τον Όλυμπο. Η άφιξή της στην Ιθάκη.
Στίχοι 127-140: Ο Τηλέμαχος υποδέχεται την Αθηνά-Μέντη.
Στίχοι 141-161: H φιλοξενία της Αθηνάς-Μέντη.
Στίχοι 162-173: Το γλέντι των μνηστήρων.
ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ
Μετά τη συνέλευση των θεών, η Αθηνά φορά τα σανδάλια της, εξοπλίζεται με το κοντάρι της και μεταφέρεται στην Ιθάκη, στο παλάτι του Οδυσσέα. Μεταμορφωμένη σε Μέντη, άρχοντα των Ταφίων, αντικρίζει στην αυλή τούς μνηστήρες να παίζουν πεσσούς, ενώ διάφοροι υπηρέτες ετοιμάζουν τραπέζι. Ο Τηλέμαχος που κάθεται παράμερα σκεπτικός, βλέπει πρώτος τον ξένο και τρέχει να τον υποδεχτεί. Στη συνέχεια οδηγεί την Αθηνά-Μέντη στη μεγάλη αίθουσα του παλατιού και της προσφέρει φιλοξενία. Λίγο αργότερα έρχονται και οι μνηστήρες, τρώνε πλουσιοπάροχα και γλεντούν με τα τραγούδια του Φήμιου.
ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΩΝ
Τηλέμαχος: Ο γιος του Οδυσσέα εμφανίζεται εδώ για πρώτη φορά. Κάθεται απομονωμένος, σκεπτικός και προβληματισμένος. Συλλογίζεται τον πατέρα του που λείπει και οραματίζεται την επιστροφή του και το διωγμό των μνηστήρων. Είναι ευγενικός και φιλόξενος προς την Αθηνά-Μέντη.
Μνηστήρες: Παρουσιάζονται ασύνετοι, ανάγωγοι και άσωτοι. Είναι θρασείς αφού έχουν εισβάλει και σπαταλούν την ξένη περιουσία. Ενδιαφέρονται για την καλοπέρασή τους και αδιαφορούν για τον Τηλέμαχο, θεωρώντας τον ανίκανο να αντιδράσει.
ΤΕΧΝΙΚΗ
Αφήγηση
Ο ποιητής αφηγείται σε τρίτο πρόσωπο όσα συμβαίνουν στο παλάτι. Στους στίχους 139-140 διακόπτει την αφήγηση και παρεμβάλλει σε ευθύ λόγο την υποδοχή του Τηλέμαχου προς την Αθηνά – Μέντη.
Προοικονομία
στ. 129-132: Ο Τηλέμαχος οραματίζεται την επιστροφή του πατέρα του και το διωγμό των μνηστήρων. Εδώ προοικονομείται η μνηστηροφονία (ραψωδία χ).
στ. 152-153: Η επιθυμία του Τηλέμαχου να ρωτήσει για τον πατέρα του προοικονομεί τη συζήτηση που θα ακολουθήσει στην επόμενη ενότητα της ραψωδίας α.
Αλλαγή σκηνής
Σε μια αφήγηση-περιγραφή έχουμε αλλαγή σκηνής όταν έχουμε αλλαγή α) τόπου, β) προσώπων, γ) τόπου και προσώπων. Στην ενότητα αυτή έχουμε εναλλαγή 4 σκηνών/εικόνων με κινηματογραφικό σχεδόν τρόπο (1η σκηνή: στ. 109-114, 2η σκηνή: 116-140, 3η σκηνή: στ. 143-161, 4η σκηνή: στ. 163-173).
ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ
- «άλκιμο κοντάρι, ακονισμένο με χαλκό» (στ. 112), «χαλκό κοντάρι» (στ. 118)
- «αγέρωχοι μνηστήρες» (στ. 119-120)
- «σαν θεός ωραίος» (στ. 127)
- «πέταξαν τα λόγια του σαν τα πουλιά» (στ. 138)
- «Ξένε μου καλωσόρισες, έλα να σε φιλέψουμε, κι αφού το δείπνο μας χορτάσεις,
τότε μας λες το λόγο της επίσκεψής σου» (στ. 139-140)
- «η Αθηνά Παλλάδα, λάμποντας τα μάτια» (στ. 141)
Ενότητα 4η (Στ.174-361)
ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΑΘΗΝΑΣ ΚΑΙ ΤΗΛΕΜΑΧΟΥ
Στίχοι 174-196: Ο Τηλέμαχος περιγράφει την κατάσταση στο παλάτι και ρωτάει για την ταυτότητα του ξένου.
Στίχοι 197-235: Ο ξένος συστήνεται ως Μέντης και μιλάει για τον Οδυσσέα.
Στίχοι 236-245: Ο Τηλέμαχος εύχεται να ήταν γιος ενός άλλου, καλότυχου πατέρα.
Στίχοι 246-255: Η Αθηνα – Μέντης ρωτάει για τη συγκέντρωση των μνηστήρων.
Στίχοι 256-279: Ο Τηλέμαχος μιλάει για τους μνηστήρες.
Στίχοι 280-340: Η Αθηνα – Μέντης συμβουλεύει τον Τηλέμαχο
Στίχοι 341-348: Ο Τηλέμαχος προτείνει στον ξένο να καθυστερήσει την αναχώρησή του.
Στίχοι 349-361: Η Αθηνά – Μέντης αρνείται ευγενικά και αποχωρεί.
ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ
Ο Τηλέμαχος μιλάει στον ξένο για τους μνηστήρες που ρημάζουν την περιουσία του Οδυσσέα, τον οποίο θεωρεί νεκρό. Ζητάει να μάθει ποιος είναι ο ξένος, από πού έρχεται κι αν γνώριζε τον πατέρα του. Η Αθηνά συστήνεται ως Μέντης, γιος του Αγχίαλου και αρχηγός των Ταφίων. Λέει πως πηγαίνει στην Τεμέσα για εμπόριο και ότι υπήρξε φίλος του Οδυσσέα. Εκφράζει την αισιοδοξία της ότι ο Οδυσσέας είναι ζωντανός, απολίτιστοι άνθρωποι όμως τον κρατούν φυλακισμένο σε κάποιο νησί αλλά αυτός θα βρει τρόπο να γυρίσει στην πατρίδα. Τελειώνει τα λόγια της ρωτώντας τον Τηλέμαχο αν είναι αλήθεια ο γιος του Οδυσσέα. Ο Τηλέμαχος απαντά πως κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για την ταυτότητα του πατέρα του και προσθέτει με πικρία ότι θα προτιμούσε να ήταν γιος κάποιου άλλου, καλότυχου, ο οποίος θα γερνούσε ανάμεσα στους δικούς του. Στη συνέχεια η Αθηνά-Μέντης τον καθησυχάζει και ρωτάει για την κατάσταση που επικρατεί στο παλάτι. Ο Τηλέμαχος μιλάει για τα βάσανά του: για τους μνηστήρες που σπαταλούν την περιουσία του πατέρα του και πολιορκούν τη μητέρα του. Η Αθηνά-Μέντης παίρνει το λόγο και λέει ότι ο Οδυσσέας, αν επέστρεφε, θα σκότωνε τους μνηστήρες. Ο γυρισμός του όμως είναι υπόθεση των θεών και γι’ αυτό συμβουλεύει τον Τηλέμαχο να καλέσει τους Αχαιούς σε συνέλευση και να διώξει τους μνηστήρες από το παλάτι. Ύστερα να συζητήσει με τη μητέρα του αν θέλει να παντρευτεί ή όχι. Στη συνέχεια τον παροτρύνει να φύγει για την Πύλο και την Σπάρτη, αναζητώντας πληροφορίες για τον πατέρα του. Αν μάθει πως ο Οδυσσέας ζει, να κάνει υπομονή ένα χρόνο. Αν όμως μάθει ότι πέθανε, να τον τιμήσει όπως πρέπει
και να βρει τρόπο να σκοτώσει τους μνηστήρες, ακολουθώντας το παράδειγμα του Ορέστη. Ο Τηλέμαχος ευχαριστημένος, προσπαθεί να καθυστερήσει την αναχώρηση του ξένου. Όμως η Αθηνά φεύγει από το άνοιγμα της στέγης, πετώντας σαν πουλί. Ο Τηλέμαχος, συνειδητοποιώντας ότι όση ώρα μιλούσε με κάποιο θεό, παίρνει θάρρος.
ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΩΝ
Τηλέμαχος: Ο γιος του Οδυσσέα παρουσιάζεται θλιμμένος και αδύναμος. Μελαγχολεί στη σκέψη του πατέρα του (στ.238-243). Αναφέρεται σ’ αυτόν με θαυμασμό (στ.181-182) αλλά ανησυχεί για την τύχη του (στ.179-180, 184-189, 260-269). Είναι βαθιά απογοητευμένος από την κατάσταση που επικρατεί στο παλάτι (στ.177-178). Ο Τηλέμαχος μέχρι την άφιξη της Αθηνάς – Μέντη είναι το αδύναμο παιδί, ο έφηβος που δεν έχει ακόμη ενηλικιωθεί. Ένα βασικό στοιχείο του χαρακτήρα του, που επαναλαμβάνει ο ποιητής, είναι η φρόνηση («γνωστικός Τηλέμαχος»).
Αθηνά: Σε ολόκληρη την ενότητα, η Αθηνά-Μέντης προσπαθεί να εμφυσήσει θάρρος και αισιοδοξία στον Τηλέμαχο, να τον συμβουλέψει και να τον κατευθύνει. Ανάμεσα στους δύο αναπτύσσεται μια σχέση δασκάλου και μαθητή.
ΤΕΧΝΙΚΗ
Προϊδεασμός
στ. 294-295: Η Αθηνά-Μέντης, μιλώντας υποθετικά, μας προϊδεάζει για τη μνηστηροφονία
(ραψωδία χ)
στ. 315-316: Η Αθηνά-Μέντης συμβουλεύει τον Τηλέμαχο και μας προϊδεάζει για το ταξίδι του Τηλέμαχου στην Πύλο (ραψωδία γ) και τη Σπάρτη (ραψωδία δ).
Επιβράδυνση
στ. 208-213: Η Αθηνά-Μέντης κάνει μια παρένθεση και αναφέρεται στο Λαέρτη. Δίνει περιττές λεπτομέρειες και καθυστερεί να μιλήσει για τον Οδυσσέα. Σκοπός της επιβράδυνσης είναι να εκτονωθούν τα φορτισμένα συναισθήματα του Τηλέμαχου που δημιουργήθηκαν με την αποκάλυψη ότι ο ξένος ήταν φίλος του Οδυσσέα.
στ. 286-293: Η Αθηνά-Μέντης παρεμβάλλει στο λόγο της μια ιστορία από το παρελθόν. Εδώ, ο σκοπός της αφήγησης είναι να προετοιμάσει τον Τηλέμαχο και τους ακροατές να δεχτούν τις συμβουλές της θεάς που θα ακολουθήσουν.
Ειρωνεία
Η Αθηνά ξέρει την αλήθεια για τον Οδυσσέα αλλά πρέπει να προσποιηθεί την ανήξερη, ώστε να υπάρξει εξέλιξη της ιστορίας. Χρησιμοποιεί λοιπόν τις πλαστές (ψεύτικες) διηγήσεις που δημιουργούν την ειρωνεία καθώς η θεά και οι ακροατές γνωρίζουν την αλήθεια, ενώ ο Τηλέμαχος την αγνοεί. Η ειρωνεία φαίνεται στους εξής στίχους:
στ. 201-206: Σκοπός του ταξιδιού της.
στ. 214-216: Αιτία της άφιξής της.
στ. 217-225: Αναφέρει τον εγκλεισμό του Οδυσσέα σε ένα νησί αλλά λέει ότι τον εμποδίζουν απολίτιστοι άνθρωποι. Προσποιείται ότι μαντεύει την επιστροφή του.
στ. 243-244: Ο Τηλέμαχος θεωρεί τον πατέρα του τον πιο δυστυχισμένο άνθρωπο στον κόσμο και πιστεύει ότι είναι νεκρός (στ. 184-185).
ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ
- «Γλαυκόματη Αθηνά» (στ. 174)
- «τα μάτια λάμποντας» (στ. 197, 246, 349, 355)
- «θείος Οδυσσεύς» (στ 217)
- «της αντιμίλησε ο Τηλέμαχος με φρόνηση και γνώση» (στ. 236, 256),
- «γνωστικός Τηλέμαχος» (στ. 341)
- «φριχτός γάμος» (στ. 276)
- «αναίσχυντοι μνηστήρες» (στ. 283)
- «σεβάσμιος Νέστορας» (στ. 315)
- «ξανθός Μενέλαος» (στ. 316)
- «χάλκινα πουκάμισα» (στ. 318)
- «ισόθεος άντρας» (στ. 361)
ΠΗΓΗ: e-didaskalia
Εργασίες/Ασκήσεις
Επαναληπτικές ασκήσεις (Εισαγωγή έως και Ραψωδία α)
Επαναληπτικές ασκήσεις (Εισαγωγή έως και Ραψωδία ι)
Φύλλο εργασίας, 1η Ενότητα (Ραψωδία α, 1-25)
Φύλλο εργασίας, 2η Ενότητα (Ραψωδία α, 26-108)
Επαναληπτικές ασκήσεις (Ραψωδία α, στίχοι 1-108)
Φύλλο εργασίας, 3η Ενότητα (Ραψωδία α, 109-173)