ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Οι προτάσεις χωρίζονται σε κύριες και δευτερεύουσες. Κύρια είναι η πρόταση που έχει ολοκληρωμένο νόημα και στέκει μόνη της στο λόγο, ενώ η δευτερεύουσα είναι αυτή που δεν μπορεί να σταθεί μόνη της στο λόγο, αλλά χρησιμεύει στο να προσδιορίσει μια άλλη πρόταση απ’ την οποία εξαρτάται. π.χ. Κῦρος ἔλεγεν ὅτι ἡ ὁδός ἔσοιτο πρός βασιλέα μέγαν.
v Οι προτάσεις συνδέονται μεταξύ τους:α) κατά παράταξη, β) κατά υπόταξη.
v ΠΑΡΑΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ: Γίνεται με τους λεγόμενους παρατακτικούς συνδέσμους, δηλαδή συμπλεκτικούς (τέ, καί, οὔτε, μήτε, οὐδε, μηδέ), διαζευκτικούς (ἤ, ἤτοι-ἤ, εἴτε-εἴτε,ἐάντε-ἐάντε, ἄντε-ἄντε, ἤντε-ἤντε), αντιθετικούς (μέν, δέ, μέντοι, ἀλλά, ἀλλά μήν, οὐ μήν,ὅμως, καίτοι). Οι παρατακτικοί σύνδεσμοι συνδέουν μεταξύ τους ισοδύναμες προτάσεις, δηλαδή ή κύριες ή δευτερεύουσες.
v Ως παρατακτικοί σύνδεσμοι που εισάγουν κύριες προτάσεις χρησιμοποιούνται:
α) ο αιτιολογικός γάρ
β) οι συμπερασματικοί σύνδεσμοι ἄρα, δή, οὖν, γοῦν, οὔκουν, τοίνυν, τοιγαροῦν, τοιγάρτοι, και ο ὥστε μετά από τελεία ή άνω τελεία ( μεταφράζεται:επομένως, γι’ αυτό).πχ Οἰμωγή ἐκ τοῦ Πειραιῶς εἰς ἄστυ διῆκεν· ὥστε ἐκείνης τῆς νυκτός οὐδείς ἐκοιμήθη.
γ) οι αιτιολογικοί ἐπεί και ὡς μετά από τελεία ή άνω τελεία.
δ) κύρια πρόταση εισάγει επίσης και η αναφορική αντωνυμία ὅς, ἥ, ὅ στην αρχή περιόδου ή ημιπεριόδου (μεταφράζεται:αυτός)
v ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ: Οι καθ’ υπόταξη συνδεόμενες προτάσεις είναι δευτερεύουσες. Χωρίζονται σε ονοματικές, που χρησιμοποιούνται ως ονόματα ( υποκείμενα, αντικείμενα, κατηγορούμενα, ονοματικοί προσδιορισμοί) και επιρρηματικές, που χρησιμοποιούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου, της αιτίας κ.λ.π.
ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Ονοματικές
Ειδικές: Εισάγονται με τους ειδικούς συνδέσμους ὅτι, ὡς. Μπορεί να είναι αντικείμενο (συνήθως λεκτικών, γνωστικών ρημάτων), υποκείμενο (απρόσωπων ρημάτων και εκφράσεων), επεξήγηση. Όταν η ειδική πρόταση εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου, τότε συνήθως εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου. π.χ. Κῦρος ἔλεγεν ὅτι ἡ ὁδός ἕσοιτο πρός βασιλέα μέγαν.
Ενδοιαστικές:Εισάγονται με τους ενδοιαστικούς συνδέσμους μή, μη οὐ,. Εξαρτώνται από ρήματα που σημαίνουν φόβο ή δισταγμό. Ππ.χ. Φοβεῖτο μή τά ἔσχατα πάθῃ. Κανονικά εκφέρονται με υποτακτική και, μετά από ιστορικό χρόνο με ευκτική του πλαγίου λόγου.
Πλάγιες ερωτηματικές:Εισάγονται-αν είναι ολικής αγνοίας-με τα εἰ, εἰ-ἤ, πότερον, πότερον-ἤ, εἴτε-εἴτε και αν είναι μερικής αγνοίας, με τις ερωτηματικές αντωνυμίες και επιρρήματα (τίς, ποῖος, πόσος, ποῦ, πόθεν, πῶς) ή συνηθέστερα με τις αντίστοιχες αναφορικές αντωνυμίες και επιρρήματα (ὅστις, ὁποῖος, ὁπόσος…). Εξαρτώνται από τα ρήματα:ἐρωτῶ, ἀπορῶ, θαυμάζω σκοπῶ-σκοποῦμια, λέγω, δείκυμι, αἰσθάνομαι, γιγνώσκω, ἐπιμελοῦμια, φυλάττομαι, πειρῶμιαι κ.τ.λ. Εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου, όταν προηγείται ρήμα ιστορικού χρόνου.
Αναφορικές:Εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες (ὅς, οἷος, ὅσος, ἡλίκος, ὅστις, ὁπότερος, ὁποῖος, ὁπόσος, ὁπηλίκος κ.τ.λ). Οι αναφορικές προτάσεις ανάλογα με τη σημασία τους μπορούν να χαρακτηρίζονται ως;
Αναφορικές αιτιολογικές, αναφορικές συμπερασματικές, αναφορικές τελικές, αναφορικές υποθετικές.
Επιρρηματικές
Αναφορικές: Εισάγονται με αναφορικά επιρρήματα (οὗ, ὅπου, ὅθεν κ.τ.λ.) π.χ.ἀφίκοντο εἰς κόμην, ἔνθα ποταμός ἔρει.
Αναφορικές παραβολικές:δηλώνουν παρομοίωση ή σύγκριση και εισάγονται με τα αναφορικά ὡς, ὥσπερ, ὅπως, ὅσον, ὅσῳ κ.λ.π. Ὅπως γιγνώσκετε, οὕτω καί ποιεῖτε.
Αιτιολογικές:Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι, ὡς, διότι, ἐπεί, ἐπειδή. Όταν εξαρτώνται από ρήματα ψυχικού πάθους (χαίρω, ἥδομαι, θαυμάζω κἄ) εισάγονται συνήθως με το ὅτι π.χ. χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς.Μετά από ιστορικό χρόνο εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου.
Τελικές:Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα, ὅπως, ὡς. Εκφέρονται κανονικά με υποτακτική αλλά και με ευκτική του πλαγίου λόγου μετά από ιστορικό χρόνο.
Συμπερασματικές(αποτελεσματικές):Εισάγονται με τους συνδέσμους ὥστε, ὡς.Το ὥστε εισάγει απαρεμφατική πρόταση, όταν το αποτέλεσμα παρίσταται ως ενδεχόμενο ή δυνατό.
Εναντιωματικές (παραχωρητικές):Εισάγονται με τα εἰ καί, ἄν καί, καί ἄν, οὐδ’ εἰ, οὐδ’ ἐαν, μηδ’ ἐαν. Εκφέρονται όπως και οι υποθετικές προτάσεις. π.χ. ἀνήρ πονηρός δυστυχεῖ, κἄν ευτυχῇ.
Χρονικές:Εισάγονται με τους συνδέσμους ὅτε, ὁπότε, ὅταν, ὁπόταν, ἐπεί, ἐπειδή, ἕως, ἡνίκα, πρίν κ.λ.π. Ο πρίν εισάγει απαρεμφατική πρόταση, όταν η κύρια πρόταση είναι καταφατική. π.χ. Καί ἐπί τόο ἄκρον ἀναβαίνει Χειρίσοφος, πρίν τινας αἰσθέσθαι τῶν πολεμίων.
Υποθετικές προτάσεις-υποθετικοί λόγοι
Εισάγονται με τους συνδέσμους εἰ, ἐαν, ἄν, ἤν. Η υποθετική πρόταση (υπόθεση) μαζί με την πρόταση που προσδιορίζει (απόδοση) αποτελούν το λεγόμενο υποθετικό λόγο. Τα είδη των υποθετικών λόγων είναι:
Εἰ +οριστική®απόδοση οποιαδήποτε έγκλιση και δηλώνει το πραγματικό π.χ εἰ βούλει, μένε
Εἰ+οριστική ιστορικού χρόνου®απόδοση δυνητική οριστική (οριστική +ἄν) και δηλώνει το μη πραγματικό π.χ. φῶς εἰ μή εἴχομεν, ὅμοιοι τοῖς τυφλοῖς ἄν ἦμεν
Εἰ +ευκτική®απόδοση δυνητική ευκτική και δηλώνει την απλή σκέψη του λέγοντος, αυτού που μιλά π.χ. οὐκ ἄν τις ζώη, εἰ μή τρέφοιτο
Εἰ+ευκτική®απόδοση οριστική παρατατικού ή αόριστος+ἄν και δηλώνει την επανάληψη στο παρελθόν π.χ. εἰ τίς αὐτῷ δοκοίη βλακεύειν, ἔπαισεν ἄν
ἐαν+υποτακτική®απόδοση οριστική μέλλοντα ή ισοδύναμη μελλοντική έκφραση και δηλώνει το προσδοκώμενο π.χ. ἤν κακοῖσι συμμίσγῃς, ἀπολεῖς καί τόν ἐόντα νόον
ἐαν+υποτακτική®απόδοση οριστική ενεστώτα ή ανάλογη έκφραση που αντιστοιχεί με ενεστώτα και δηλώνει την αόριστη επανάληψη στο παρόν και μέλλον π.χ. ἤν ἐγγύς ἔλθῃ ὁ θάνατος, οὐδείς βούλεται θνήσκειν.