Ο πιο ειλικρινής και ο πιο πικρά ηττημένος επαναστάτης

 

«Το νερό της ζωής, με την ελπίδα να γίνει γνωστό στη γη, άρχισε να αναβλύζει από ένα αρτεσιανό πηγάδι και να ρέει αβίαστα και ακατάπαυστα.

Οι άνθρωποι μαζεύονταν γύρω από την πηγή για να πιούν και να πάρουν δύναμη από αυτό το μαγικό νερό μιας και ήταν τόσο καθάριο, αγνό και αναζωογονητικό.

Φαίνεται όμως πως η ανθρωπότητα δεν ήταν ικανοποιημένη με αυτήν την ευδαιμονική τάξη πραγμάτων. Σιγά-σιγά άρχισαν να περιφράσσουν το πηγάδι, να χρεώνουν την προσέγγιση σε αυτό, να διεκδικούν την κυριότητα του γύρω χώρου, να φτιάχνουν περίτεχνους νόμους για να βάζουν κλειδαριές στις πύλες εισόδου.

Το πηγάδι λοιπόν δεν άργησε να περιέλθει στην ιδιοκτησία κάποιας ελίτ και ορισμένων ισχυρών προσώπων. Το νερό όμως θίχτηκε από αυτό και θύμωσε· έτσι έπαψε να αναβλύζει εκεί και άρχισε να ρέει σε κάποιον άλλο τόπο. Οι άνθρωποι που είχαν στην κατοχή τους την περιοχή γύρω από το πρώτο πηγάδι ήταν τόσο απορροφημένοι με τα ζητήματα ιδιοκτησίας που δεν πρόσεξαν καν ότι το νερό είχε εξαφανιστεί. Συνέχισαν να πουλάνε το ανύπαρκτο νερό και λίγοι ήταν εκείνοι που παρατήρησαν ότι η αληθινή δύναμη είχε χαθεί. Κάποιοι όμως δυσαρεστημένοι συνέχισαν, με περίσσιο θάρρος, την αναζήτηση και βρήκαν το νέο αρτεσιανό πηγάδι. Η ίδια μοίρα όμως περίμενε και αυτό το πηγάδι που δεν άργησε να περιέλθει υπό την κατοχή και τον έλεγχο κάποιων «ιδιοκτητών». Έτσι το πηγάδι κίνησε και πάλι για κάποιον άλλον τόπο – και από τότε που ο άνθρωπος άρχισε να φτιάχνει την ιστορία του μέχρι και σήμερα επαναλαμβάνεται ακριβώς το ίδιο πράγμα.

Αυτή είναι μια πολύ θλιβερή ιστορία, μια ιστορία που είχε αγγίξει ιδιαίτερα τον Γιουνγκ, γιατί με αυτήν έβλεπε πώς μπορούμε μέσα από ένα εγωκεντρικό άθυρμα να κακομεταχειριστούμε και να υπονομεύσουμε μια θεμελιώδη αλήθεια. Οι τέχνες, οι επιστήμες και ιδιαίτερα η ψυχολογία έχουν υποστεί πολλά δεινά από αυτήν τη σκοτεινή διεργασία. Το θαυμαστό όμως αυτής της ιστορίας είναι ότι το νερό πάντα βρίσκει έναν τόπο να αναβλύζει και είναι στη διάθεση κάθε νοήμονα ανθρώπου που έχει το θάρρος να αναζητήσει το αληθινό νερό στην «τρέχουσα» μορφή του.

Το νερό συχνά χρησιμοποιείται ως σύμβολο της βαθιάς πνευματικής τροφοδότησης του ανθρώπου. Το νερό κυλά στο δικό μας ιστορικό χρόνο, όπως κυλούσε πάντα, γιατί το πηγάδι μένει πιστό στην αποστολή του· τα μέρη όμως όπου αναβλύζει είναι μέρη παράξενα. Πολλές φορές σταματάει να ρέει και εμφανίζεται στα πιο εκπληκτικά και απροσδόκητα μέρη.

[…]

 

Μια από αυτές τις παράξενες και απροσδόκητες πηγές είναι και η δική μας σκιά, αυτός ο σκουπιδότοπος όπου αδειάζουμε όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας που αποποιούμαστε… αυτά τα αποκηρυγμένα μας κομμάτια είναι εξαιρετικά πολύτιμα και δεν μπορούμε να τα αψηφήσουμε. Η σκιά μας – προς μεγάλη μας, και δυσάρεστη, έκπληξη – είναι αέναα παρούσα. Ο σεβασμός, η εκτίμηση και η αποδοχή της σκιάς συνιστά μια πράξη βαθιάς πνευματικής άσκησης. Η πράξη αυτή, ως πράξη σύνθεσης της ολότητας και συνεπώς πράξη ιερή, είναι η πλέον σημαντική εμπειρία της ζωής.

 

Johnson A. Robert,

Η σκιά – Πως να συμφιλιωθείτε με την σκοτεινή και πιο δημιουργική πλευρά του εαυτού σας,

εκδ. ΑΡΧΕΤΥΠΟ, 2002»

https://tinyurl.com/ak6dzajn

 

Η ιστορία που αναφέρεται πιο πάνω είναι μία  απ’ τις πιο διαφωτιστικές ιστορίες που έχω διαβάσει για την φύση και την πορεία του ανθρώπου.

Τι σχέση μπορεί να έχει με τον « πιο ειλικρινή και τον πιο πικρά ηττημένο επαναστάτη», και κυρίως ποιος είναι αυτός ο επαναστάτης;

Η φράση ανήκει σε έναν πολύ καλό φίλο και είναι η εξής:

«ο πιο ειλικρινής και ο πιο πικρά ηττημένος επαναστάτης… το παιδί μέσα μας…»

Το παιδί είναι επαναστάτης γιατί πολύ απλά το νερό της ζωής αναβλύζει μέσα του ανεμπόδιστο , αλογόκριτο, ανόθευτο. Δεν έχει ακόμη προλάβει να αποκηρύξει κομμάτια του εαυτού του εκτός ίσως από κάποια πολύ τραυματικά βιώματα που σχεδόν ενστικτωδώς θάβει μέσα του.

Σ’ αυτό το σημείο ας ανοίξουμε μία παρένθεση, αν ως κοινωνίες και ως υποσύνολα αυτών είχαμε αποφασίσει να μην «προσφέρουμε» τραυματικά βιώματα στα παιδιά και κυρίως αν σθεναρά το προσπαθούσαμε , τότε αυτομάτως θα ζούσαμε όλοι σε έναν πολύ καλύτερο κόσμο.

Αν θέταμε ως ύψιστη προτεραιότητα το να μην νιώσουν τα παιδιά πόνο από κτηνώδεις πράξεις –είτε ως αποτέλεσμα ατομικών ενεργειών, είτε ως αποτέλεσμα δράσης μικρότερων ή μεγαλύτερων ομάδων- τότε θα είχαμε σε μεγάλο βαθμό εξαλείψει τον πόλεμο , την φτώχεια, την κοινωνική αδικία, τις βιαιοπραγίες.

Τότε θα είχαμε μάθει ως κοινωνίες και ως άτομα ότι το να προκαλείς πόνο για να λάβεις ικανοποίηση , ότι το να ανοίγεις πληγές στον άλλον για να επωφεληθείς, ότι να ταπεινώνεις για να αισθανθείς ανώτερος και εν τέλει ότι το να χρησιμοποιείς την δύναμη και την εξουσία για να θρέψεις το εγώ είναι ύβρις προς την ίδια την ζωή.

Μ’ άλλα λόγια ο κόσμος μας θα ήταν ένας πολύ καλύτερος κόσμος αν αποφασίζαμε πραγματικά  να σεβαστούμε τα παιδιά θέτοντας οτιδήποτε άλλο σε δεύτερη μοίρα.

Κλείνει η κάπως ιδεαλιστική παρένθεση και ξαναγυρνάμε στον επαναστάτη που είναι το παιδί και ο έφηβος/η. Δεν το γνωρίζει φυσικά ότι είναι επαναστάτης , ούτε και πολυενδιαφέρεται να το μάθει.

Αλλά είναι επαναστάτης γιατί πέρα από το γεγονός ότι το νερό της ζωής κυλά καθαρό και ορμητικό μέσα του, έχει και ένα άλλο χαρακτηριστικό:

το παιδί παίζει, μπορεί να σκαρφιστεί άπειρους τρόπους για να παίξει με οτιδήποτε.

Μπορεί ένα κομμάτι ξύλου να γίνει στα μάτια του να μία υπέροχη βάρκα, μπορεί ένα μπαλόνι να του χαμογελάει ανάλαφρα, μπορεί οι ήχοι που βγάζει από το στόμα του ή χτυπώντας τα χέρια του να είναι μουσική ξενοιασιάς  και ελευθερίας.

Και το τρίτο χαρακτηριστικό , αλληλένδετο με τα άλλα δύο είναι ότι το παιδί έχει φαντασία και μάλιστα εξαιρετικά δημιουργική και γόνιμη φαντασία.

Είναι λοιπόν εν δυνάμει επαναστάτης. Υπάρχει και κάτι ακόμη: Για το παιδί ο κόσμος είναι ένα μαγικό μέρος, ή ακόμη καλύτερα , το παιδί μπορεί να αισθανθεί την μαγική διάσταση του κόσμου.

Και κάπως έτσι ξεκινάει η πορεία του στο σχολείο. Ως  ένα πλάσμα που σφύζει από ζωντάνια ,  ικανό να παίζει , με αστείρευτη φαντασία και σε επαφή με την μαγική διάσταση του κόσμου. Μόλις τελειώσει το Λύκειο θα είναι σχεδόν ενήλικος έτοιμος να ενταχθεί στην κοινωνία. ‘Οσο περνάει ο καιρός χάνει την επαφή με την παιδικότητά του, ο κόσμος απομαγεύεται, η πρωτογενής ενέργειά του πρέπει να τιθασευτεί και η έμφυτη δημιουργικότητά του πρέπει να αρχίσει να μπαίνει σε κουτάκια και κανόνες. Θα αντιδράσει , αλλά στο τέλος, στις περισσότερες των περιπτώσεων, θα ακολουθήσει την πεπατημένη

Είναι δυσάρεστο , αλλά έτσι συμβαίνει. Ίσως και να μη μπορεί να γίνει αλλιώς.

Δε μπορεί κάποιος να μένει για πάντα παιδί.  Αλλά κι απ’ την άλλη είναι τεράστιο λάθος να χάνει την επαφή με την παιδικότητά του. Αυτή είναι η πηγή του. Κατά μία έννοια η μόνη μας  πατρίδα είναι η παιδική μας ηλικία. Εκεί που δεν υπάρχουν ακόμη αποκηρυγμένα κομμάτια και το αρτεσιανό πηγάδι αναβλύζει αβίαστα δίχως εμπόδια, φραγμούς, περιορισμούς και σκοπιμότητες. Που και που λοιπόν το παιδί μέσα μας επαναστατεί γιατί δεν μπορεί να δεχτεί ότι ο κόσμος είναι τόσο γκρίζος. Δεν αντέχει τις εκλογικεύσεις, δεν ανέχεται την αδικία. ‘Οσο κι αν εκπαιδευόμαστε, αρχής γενομένης από την οικογένεια, μετά στο σχολείο και τέλος εντασσόμενοι πλήρως στο κοινωνικό σύνολο, ο επαναστάτης μέσα μας αγανακτεί , οργίζεται, ξεσηκώνεται και διεκδικεί το μερίδιο του. Το δικαίωμα να παίζει , την ελευθερία να φαντάζεται, τη δυνατότητα να αμφισβητεί και να ονειρεύεται. Ο κόσμος όπως είναι φτιαγμένος δεν του είναι αρκετός, δεν τον πείθει, δε βγάζει νόημα.

Στα μάτια του παιδιού το επίπλαστο ξεγυμνώνεται , το ψευδεπίγραφο ξεθωριάζει, το απατηλό αποκαλύπτεται, το σοβαροφανές γελοιοποιείται. Μπορεί να μην έχει την θεωρητική κατάρτιση, την στέρεα επιχειρηματολογία, τον αυστηρά δομημένο λόγο. Το σίγουρο πάντως είναι ότι το παιδί μέσα μας , δεν ξεγελιέται, δε γίνεται να ξεγελαστεί.

Μπορεί να είναι καταδικασμένο να ηττηθεί για να προχωρήσουμε , να εξελιχθούμε –σωστό ή λάθος ποιος ξέρει;- αλλά θα είναι μέσα μας, ή τουλάχιστον πρέπει να συνεχίσει να υπάρχει μέσα μας. Κι όσο γίνεται να το ακούμε και να το αφήνουμε να αναπνέει ελεύθερα.

Διττό λοιπόν το έργο του δασκάλου: να υπερασπιστεί το παιδί μέσα του, να υπερασπιστεί και να βοηθήσει στον αγώνα του το παιδί που έχει απέναντί του. Κι ας ηττηθούν και οι δύο.

Μία ακόμη σκέψη  , σ ένα ούτως ή άλλως ανοιχτό θέμα. Στην εισαγωγή του βιβλίου Άκου ανθρωπάκο! του Βίλχελμ Ράιχ (εκδόσεις Αποσπερίτη 1984) υπάρχει η εξής φράση:

«Μία είναι η αρχή που εμφορεί τον δάσκαλο και τον γιατρό: η διατήρηση της ζωντάνιας στο παιδί και στον άρρωστο. Αν η αρχή αυτή τηρείται, τότε και τα μεγάλα προβλήματα της «εξωτερικής πολιτικής» βρίσκουν ,επίσης , απλή λύση.»

 

 

Μαξιμιάδης Σίμος

Πίνακας: Alberto reading (ca. 1914) – Giovanni Giacometti

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Alberto_reading_(ca._1914)_-_Giovanni_Giacometti_(B%C3%BCndner_Kunstmuseum,_Chur).jpg